CỤc bảo tồN Đa dạng sinh học giới thiệu một số loài sinh vật ngoại lai xâm hạI Ở việt nam hà Nội 2011 danh sách nhóm soạn thảO

LỜI MỞ ĐẦU

Sinh vật ngoại lai xâm hại có thể xâm nhập vào Việt Nam bằng nhiều con đường khác nhau như theo con đường nhập khẩu có chủ đích phục vụ công tác nuôi, trồng, sản xuất, kinh doanh hoặc du nhập theo con đường tự nhiên và không chủ đích của con người.

Trong thời gian gần đây, sinh vật ngoại lai xâm hại xuất hiện ngày càng nhiều và đã gây ảnh hưởng trực tiếp tới đa dạng sinh học, các ngành kinh tế, đặc biệt là các ngành nông, lâm, ngư nghiệp. Ví dụ như loài ốc Bươu vàng (Pomacea canaliculata) là loài thuộc danh mục 100 loài ngoại lai xâm hại nguy hiểm trên thế giới (IUCN, 2000). Tuy mới xâm nhập vào Việt Nam trong khoảng hơn 20 năm nay nhưng ốc Bươu vàng đã trở thành dịch hại, gây tác hại nghiêm trọng cho ngành nông nghiệp. Theo số liệu thống kê chưa đầy đủ, hàng năm Chính phủ đã phải chi hàng trăm triệu đồng để tiêu diệt ốc Bươu vàng, nhưng đến nay loài ốc này vẫn đang tiếp tục gây hại cho mùa màng. Rùa tai đỏ, Tôm càng đỏ, cây Mai dương,... cũng đã trở thành những loài ngoại lai xâm hại nguy hiểm, tác động tiêu cực đến đa dạng sinh học, sự phát triển kinh tế và sức khỏe con người. Những loài này tuy đã được quốc tế cảnh báo nhưng vẫn tiếp tục xâm nhập vào Việt Nam. Các loài sinh vật ngoại lai xâm hại này có khả năng bùng phát và gây hậu quả nghiêm trọng khi chúng thiết lập được quần thể ngoài tự nhiên.

Trước sự đe dọa của các loài ngoại lai xâm hại, Bộ Tài nguyên và Môi trường với chức năng là cơ quan quản lý nhà nước về lĩnh vực đa dạng sinh học đã từng bước xây dựng, hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật nhằm kiểm soát và quản lý chúng. Nhằm cảnh báo và tăng cường nhận thức của cộng đồng về các loài sinh vật ngoại lai xâm hại ở Việt Nam, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và các Bộ, ngành có liên quan biên soạn và xuất bản cuốn sách “Giới thiệu một số loài sinh vật ngoại lai xâm hại ở Việt Nam”.

Cuốn sách giới thiệu về nguồn gốc, đặc điểm hình thái, sinh học, sinh thái học, biện pháp phòng ngừa và sự phân bố của loài nhằm đẩy mạnh công tác quản lý, ngăn ngừa và kiểm soát các loài ngoại lai xâm hại ở Việt Nam.

1. VIRÚT GÂY BỆNH CHÙN NGỌN CHUỐI (Banana bunchy top virus-BBTV)

Virút gây bệnh chùn ngọn chuối (BBTV) lần đầu tiên được phát hiện tại Hawaii vào năm 1889.

Virút BBTV trước đây thuộc nhóm luteovirus nhưng hiện này được công nhận là một loài thuộc chi Nanovirus.

Đối với những cây sau khi bị lây nhiễm rệp muội, ở lá thứ hai sẽ xuất hiện một vài sọc xanh-tối hoặc các chấm trên một số gân nhỏ ở phần dưới phiến lá. Các sọc tạo thành “hình móc” khi chúng lan vào gân giữa và rất dễ nhìn thấy ở mặt dưới của lá khi có ánh sáng chiếu qua. Các triệu chứng “chấm - gạch” đôi khi cũng có thể quan sát thấy ở cuống lá. Lá tiếp sau lá thứ hai khi còn đang cuốn có thể xuất hiện các sọc hơi trắng dọc theo các gân thứ cấp. Khi lá mở ra, các sọc này có màu xanh - tối. Chiều dài và chiều rộng phiến lá của các lá kế tiếp trở nên ngắn và hẹp hơn. Mép lá thường bị cong ngược và vàng úa. Các lá nhiễm bệnh trở nên khô, giòn và thẳng đứng hơn so với lá bình thường.

Ở các chồi nhú ra từ gốc cây chuối bị nhiễm bệnh, lá đầu tiên khi xuất hiện sẽ có biểu hiện bệnh nặng. Các lá xếp theo hình hoa hồng và nhỏ hơn bình thường với các mép bị vàng úa sau đó sẽ bị chết. Các sọc xanh - tối thường là biểu hiện của bệnh trên lá.

Hình 1. Cây chuối bị bệnh virút gây bệnh chùn ngọn chuối.

Hình 2. Kiểm tra triệu chứng bệnh virút gây bệnh chùn ngọn chuối

B. Đặc điểm sinh thái và tác hại

Môi giới truyền bệnh

Virút gây bệnh chùn ngọn chuối (BBTV) được truyền bởi loài rệp muội chuối (Pentalonia nigronervosa) và phát tán qua các vật liệu trồng trọt nhưng không lây nhiễm qua con đường cơ học.

Rệp muội chuối (Pentalonia nigronervosa) được xem là véctơ truyền bệnh chùn ngọn chuối và được phát hiện đầu tiên ở Úc vào năm 1925. Rệp chuối phân bố toàn cầu và gây hại trên nhiều loài thuộc họ Chuối (Musaceae) và một số loài thuộc họ Ráy (Araceae), họ Dong riềng (Cannaceae), họ Chuối pháp (Heliconiaceae), họ Thiên điểu (Strelitzeaceae), họ Gừng (Zingiberaceae).

Rệp muội chuối được phát hiện nhiều trên phần thân ngầm dưới đất, vỏ ngoài và trên chồi non của cây chuối. Số lượng rệp muội chuối giảm nhiều khi gặp điều kiện khô hạn.

Hiện nay, trên thế giới chưa có giống chuối kháng bệnh BBTV. Biện pháp phòng trừ rệp chuối có hiệu quả nhất là tiêu huỷ những cây bệnh và sử dụng nguyên liệu giống đã được kiểm tra virút. Biện pháp phòng trừ phải được thực hiện trên phạm vi rộng nhằm tránh sự tái lây nhiễm của bệnh đối với những cây mới trồng. Sử dụng các loại thuốc trừ rệp để diệt trừ véctơ truyền bệnh.

Bệnh xuất hiện và gây hại tại các vườn chuối ở một số tỉnh, thành phố như Vĩnh Long (Long Hồ), Tây Ninh (Gò Dầu), Đồng Nai (Định Quán),…

BBTV đã được ghi nhận xâm hại tại nhiều nước trên thế giới như ở châu Á (Trung Quốc, Ấn Độ, Inđônêxia, Nhật Bản, Malaixia, Pakistan, Philíppin, Sri Lanka, Đài Loan, Việt Nam), châu Phi (Burundi, Nam Phi, Côngô, Ai Cập, Gabon, Malawi, Rwanda), châu Mỹ (Hoa Kỳ) và châu Đại dương (Samoa, Úc, Fiji, Guam, New Caldonia, Papua New Guinea, Tonga, Tuvalu và quần đảo Wallis và Futuna).