Tình Thương Tràn Lan Khắp Vũ Trụ

Thiên Chúa là nền tảng, là lý do tồn tại của vạn sự vạn vật. Tình Yêu Thương Vô Biên của Chúa cũng chính là sự Sống, là Năng Lực tiềm ẩn được biểu lộ ra bên ngoài vũ trụ hữu hình. Đâu đâu ta cũng thấy tràn đầy sự Sống và Năng Lực, làm cho nhân loại và các sinh vật, thực vật, khoáng vật biến hóa, sinh động không ngừng. Từ nơi vũ trụ hữu hình này, ta có thể nâng tâm trí con người lên cõi vô hình, và cảm nghiệm được chính Nguồn Sinh Lực Tuyệt Đối, cũng là Tình Thương Vô Biên hằng tràn lan trên muôn vật muôn loài. Do đó, tình yêu thuơng của nhân loại không thu hẹp vào thế giới tương đối, hữu hình mà thôi, nhưng có thể “vượt” lên đến điểm Hội Tụ Tuyệt Đối là Thiên Chúa, đã được biểu lộ, mặc khải nơi Chúa Cứu Thế.

Một hình ảnh tượng trưng cho Tình Ái Tuyệt Đối vượt trên các tổ chức, đoàn thể hữu hình, đó là “Hội Thánh Chúa”, hay “Nước Thiên Chúa”. Hội Thánh Chúa, không phải chỉ xét về phương diện bên ngoài, có sự hợp nhất về lãnh đạo, về phẩm trật, về giáo luật, nhưng Hội Thánh Chúa, trong căn bản, chính thật là một Sinh Lực của Tình Ái Tuyệt Hảo, liên kết các phần tử là con của Chúa lại thành một “Thân Thể Mầu Nhiệm” (Mystical Body) mà Chúa Cứu Thế làm Đầu, làm Thủ Lãnh.

B. Tương Quan Giữa Tình Ai Thiên Chúa và Nhân Loại

Xét về nội dung ý nghĩa của chữ Yêu Thương, người ta phân biệt ra ba ý nghĩa hay ba loại Tình Ái khác nhau, không hoàn toàn “đoạn tuyệt” với nhau, không chống đối nhau, nhưng vẫn có thể liên quan đến nhau.

Theo nội dung ý nghĩa, tình ái có thể xếp đặt làm ba cấp, tính từ dưới lên trên :

Tuy Tình Chúa bao la và là nguồn gốc của mọi tình yêu thương vị tha, còn tình người rất hạn hẹp, nhưng ta vẫn thấy có mối liên hệ, liên tục giữa hai mối tình ấy. Tình Chúa giầu lòng vị tha, đổ tràn trên vạn sự vạn vật. Tình người dựa trên cảm giác, trên vật dục, nhưng cũng phải vươn lên tới Chúa là Tình Ái Tuyệt Đối. Do đó, ngay trong tình yêu vật dục thấp kém, ta cũng nhận thấy một hình ảnh hoặc một chút hương vị của Tình Yêu Thương Tuyệt Đối. Chính Tình Ái Siêu Việt khiến tình yêu thấp kém được thêm phần thanh cao. Bởi vậy, không có sự đối nghịch, hoặc “đứt đoạn” giữa Tình Bác Ái vô biên của Chúa và tình yêu vị kỉ của nhân loại, nhưng vẫn có sự hỗ tương giao hòa. Đã thật tình “Mến Chúa”, tất nhiên cũng phải “yêu người”, vì cả hai giới răn liên hệ mật thiết với nhau. Nếu yêu mến Chúa một cách chân thành, thì cũng phải noi gương bắt chước Tình Bác Ái bao la của Chúa để tỏa rộng tình yêu của mình đến cho mọi người chung quanh. Ngược lại, yêu người thật tình cũng sẽ giúp ta vươn tới thứ tình yêu vị tha, hy sinh, tức tình bác ái. Có thể sánh ví một cách “tương tự” như sự hỗ tương ảnh hưởng giữa linh hồn và thể xác, do đó, Tình Bác Ái vô biên của Chúa và tình yêu hữu hạn của nhân loại đều có tuơng quan liên hệ với nhau.⁽¹³⁵⁾

Trong Kinh Thánh hay lễ nghi phụng tự, hoặc trong Thần Học, tu đức… ta thấy dùng những hình ảnh tình tứ, thơ mộng, phỏng theo tình ái giữa vợ-chồng, cha-mẹ với con cái… để diễn tả Tình Ái Siêu Việt của Thiên Chúa. Dĩ nhiên, đây chỉ là những hình ảnh “tương tự” (analogy), chứ không phải đúng hệt như vậy.

Nói tóm lại, “Thiên Chúa là Bác Ái”. Bản Tính của Chúa và mối Tương Quan Siêu Phàm giữa Ba Ngôi Vị Thiên Chúa (Mầu Nhiệm Tam Vị Nhất Thể Thiên Chúa), là tương quan Tình Ái Siêu Việt mà trí tuệ loài người không thể hiểu thấu, không thể diễn tả cho cân xứng được. Dầu vậy, Thần Học Thiên Chúa Giáo vẫn cho phép dùng ngôn ngữ, hình ảnh phàm tục để ám chỉ (một phần nào) sự “tương tự” và liên quan giữa Thiên Chúa Siêu Việt và nhân loại thuộc giới thụ tạo tương đối. Nhưng nên nhớ: thế giới hữu hình chỉ có thể phản ảnh, một cách lờ mờ “tương tự”, những Thực Tại Siêu Việt mà thôi!

Tình Bác Ái phải qui hướng về Chúa như nền tảng, căn nguyên, vì Thiên Chúa là Một Ngôi Vị, nên Tình Ái cũng mang đặc tính “ngôi vị”, nghĩa là tình thương là tình liên đới giữa các nhân vị (hay ngôi vị ) với nhau, giữa người với người (interpersonal). Trong kinh nghiệm giao tiếp, tình ái bao giờ cũng là một mối cảm tình đặc biệt dành cho một “người” (một nhân vị) riêng biệt, khác với mọi nguời khác.⁽¹³⁶⁾

Vấn đề đặt ra ở đây là: ta có thể dùng kinh nghiệm tình ái giữa người với người, (loài tương đối, hữu hạn) để ứng dụng vào kinh nghiệm tôn giáo thần bí giữa Thiên Chúa là Đấng Siêu Việt, được không? Tình Bác Ái Vô Biên của Chúa có tính cách “Ngôi Vị” (personal) không? Một thiểu số chống lại việc dùng danh từ nhân vị, hay ngôi vị áp dụng vào Thiên Chúa là Nguyên Lý Siêu Việt, vì sợ sẽ hạ thấp giá trị siêu đẳng của Chúa xuống hàng phàm tục. Theo họ, Nguyên Lý đó phải là vô- nhân-vị (non-personal), vì họ chống lại mọi hình thức của thuyết “thần-nhân-đồng-hình” (anthropomor-phism), nghĩa là dùng hình ảnh của con người để ám chỉ, áp dụng vào Chúa.

Theo Thần Học Thiên Chúa Giáo, như Thánh Thomas, thì ý niệm về tình ái là “thần-nhân-đồng-hình”, vì được rút ra từ kinh nghiệm giao tiếp giữa người với người, giữa các nhân vị. Dĩ nhiên, ta phải biết hạn chế, thanh lọc, chọn lựa các danh từ khi ứng dụng vào mối tương giao giữa Thiên Chúa và nhân loại, nhưng vẫn được coi là hợp lý khi dùng những danh từ, hình ảnh tượng trưng để “ám tỷ” (sánh ví) giữa các thực tại hữu hình và vô hình. Thiên Chúa là Đấng Vô Danh, Vô Hình, Vô Tượng, Siêu Việt trên hết mọi loài, nhưng Kinh Thánh vẫn thường dùng phương pháp “tương tự” để “sánh ví” Thiên Chúa như: Vua, Mục Tử, Cha… và để diễn tả, dầu một cách bất tương xứng, mối tình thắm thiết giữa Thiên Chúa và dân của Chúa.⁽¹³⁷⁾

Thiên Chúa là một “Ngôi Vị” (“ Nhân Vị”) rất đặc biệt, không thể hiểu như một “nhân vị”, của một “người” thường được! Do đó, nếu ta gọi Chúa là “CHA”, thì phải hiểu ý nghĩa của chữ đó “vượt” hơn ý nghĩa thông thường. Chữ “Cha”, hay “Mẹ”, theo nghĩa bóng, ám chỉ công ơn sinh thành, dưỡng nuôi, dạy dỗ… Do đó, trong các mối tình cảm của loài người thì tình Cha-Mẹ đối với con cái là cao quí hơn cả, đến nỗi dân tộc như Việt Nam, Trung Hoa… đã nâng lên hàng tôn giáo, tức Đạo Hiếu. Bởi vậy, ta gọi Chúa là “CHA”, vì Chúa còn hơn cha mẹ chúng ta bội phần: Chúa đã dựng nên và hằng gìn giữ che chở ta luôn mãi. Khi dùng phương pháp “tương tự” (analogia entis) để sánh ví một thực tại tương đối, hữu hình, với một Chân Lý Siêu Việt Tuyệt Đối vô hình, vô tượng, như khi nói: “Chúa là Mục Tử nhân lành yêu thương đoàn chiên”, thì phải hiểu các danh từ “yêu thương”,” Mục Tử nhân lành”. theo nghĩa bóng, nghĩa là “vượt” trên bình diện của loài thụ sinh.

Trong đời sống thiêng liêng, thần bí (mysticism), trong kinh nguyện, các tín hữu luôn đối thoại với Chúa bằng một tình yêu thắm thiết như tình nghĩa “vợ-chồng”, cha mẹ-con cái, hoặc tình bằng hữu đậm đà. Các linh hồn không đối thoại với “hư vô”, “hư không”, nhưng trao đổi, cảm thông với một Đấng “KHÁC”, có Ngôi Vị, có Bản Vị. Ngay trong giây phút thần thông kết hiệp, “xuất thần” (ecstasy), thì linh hồn của thần bí gia vẫn giữ một nhân vị khác biệt với Ngôi Vị Tuyệt Đối của Đấng Toàn Năng.

Bởi vậy, theo Thiên Chúa Giáo, nếu xóa bỏ quan niệm về nhân vị, ngôi vị, bản vị, thì không còn tôn giáo, không còn đời sống thiêng liêng, không còn lễ nghi phụng tự, không còn cầu nguyện nữa! Vả lại, Thiên Chúa Giáo, hay KiTô Giáo là Đạo lấy Thiên Chúa Ngôi Vị (Personal God) và Chúa Giêsu KiTô làm tâm điểm của Đức Tin. Chúa Giêsu KiTô, chính là Thiên Chúa giáng thế làm Người. Do đó, nơi Ngôi Vị của Chúa Cứu Thế vừa có thiên tính và nhân tính: Ngài vừa là Thiên Chúa thật, vừa là Người thật! Cho nên, tất cả vũ trụ càn khôn, hết mọi người mọi vật đều qui hướng về Chúa Giêsu KiTô là Cứu Cánh như Một Nhân Vị Tuyệt Đỉnh.

D. Tình Tương Giao Giữa Các Nhân Vị

Tình Bác Ái bao giờ cũng là mối tương giao, trao đổi, đối đáp, thù tạc giữa hai người (nhân vị), như tục ngữ có câu: “Có đi có lại mới toại lòng nhau”. Người ta cũng nói: Khuyển mã chi tình”, trong các con vật thì loài chó và loài ngựa “biết” quí mến chủ của nó hơn các con vật khác. Nhưng giữa loài động vật và loài người, không thể có sự cảm thông hoàn toàn được! Càng không thể có tình yêu thật giữa loài người với vật vô tri vô giác! Kẻ trao tặng và người nhận lãnh như chiếc nhẫn cuới, hay sính lễ trầu cau… chứng tỏ sự ưng thuận kết duyên của hai người. Việc cho đi cho lại là cử chỉ biểu lộ tình giao hảo, nên cần sự linh động và uyển chuyển. Do đó, tặng phẩm biếu lại không cần giống hệt với quà đã cho như là để trả món nợ cho xong, nhưng cốt làm sao có thể tỏ lòng biết ơn, và mối thịnh tình. Sư trao đổi, thù tạc nếu quá máy móc hoặc quá hững hờ cũng làm giảm bớt tình tương thân tương ái. Sau đây ta thử tìm hiểu xem những đặc tính nào sẽ giúp cho tình tương giao giữa hai người, giữa hai vợ-chồng, thêm bền vững, mặn mà.

Điều tối kị trong mối tương giao giữa hai người là tính ích kỉ. Nếu chỉ “vơ vét” cho mình mà thôi, thì tình yêu sẽ tan vỡ. Do đó, tình yêu thương thật phải là tình Bác ái Vị Tha, nghĩa là luôn coi việc “tìm hạnh phúc cho người mình yêu”, là cốt yếu, dầu phải hy sinh sở thích riêng. Nếu hai người cùng có lòng vị tha, nghĩa là người này lo tìm làm đẹp lòng người kia, thì tình yêu mới bền vững và triển nở tốt đẹp. Chính Chúa Cứu Thế đã nêu gương sáng về tình yêu thương hoàn toàn vị tha này, vì Ngài đã hy sinh mạng sống, đã chết vì người yêu, khi Ngài phán: “Không ai có tình yêu lớn hơn kẻ hy sinh mạng sống vì bạn hữu mình” (Gioan 15:13).

Kinh nghiệm cho thấy: Tình nghĩa vợ-chồng, tình bằng hữu không nẩy sinh trong sự gò ép, gượng gạo hay bằng bạo lực, vì con người chỉ có thể yêu thương thật sự trong Tự Do, Bình Đẳng và Tôn Trọng các nguyện vọng chính đáng của mỗi bên.

Một câu hỏi khác: Loài người hèn hạ, vì là loài thụ sinh, làm sao dám “kết nghĩa” cùng Thiên Chúa là Đấng Tuyệt Đối Siêu Việt được? Theo Thần Học giải thích, thì Hồng Ân khiến nhân loại được làm “nghĩa tử” của Thiên Chúa là do Tình Yêu Thương Vô Biên mà Chúa tự ý ban nhưng không, vì công nghiệp của Chúa Giêsu KyTô. Nhờ mầu nhiệm Ngôi Hai Thiên Chúa giáng thế làm “Người”, nghĩa là nhờ “Nhân Tính” của Chúa KyTô làm “Trung Gian” (Mediator) mà nhân loại có thể kết giao với Thiên Chúa.⁽¹³⁸⁾

Theo Phúc Âm, tình thưong chân thật phải đi đôi với việc làm cụ thể. Chúa Cứu Thế đã nhấn mạnh vào việc thực hành đức Bác Ái, bằng những dụ ngôn như: “Người Samaritanô nhân ái” (Luca, 10:25-37, 18:18-30). Đối với Chúa, không thể chỉ có đức Bác Ái “xuông”, nghĩa là chỉ nói mà không làm gì cả. “Ai yêu mến Thầy thì phải giữ lời Thầy” (Gioan 14:23-24). Khi rửa chân cho các môn đệ, tức là Chúa muốn dạy một bài học cụ thể về đức Bác Ái, Chúa phán: “Nếu các con biết các điều này và đem thực hành, thì phúc cho các con” (Gioan 13:17). Do đó, đức Bác Ái chân thật không phải chỉ là tình cảm, xúc động mau qua mau hết! Nhưng là tấm lòng vị tha, quyết chí ra tay giúp đỡ. Khi nhìn thấy cảnh thương tâm như đói khát, bão lụt, chiến tranh tàn phá… người ta có thể động lòng thương xót, sụt sùi “rơi lệ”, nhưng khi cần bỏ tiền ra để cứu trợ thì lại lẩn trốn: Đó là tình thương “giả dối, giả hình” mà thôi!

Cũng vì muốn thực hành giáo huấn của Phúc Âm, mà trong Hội Thánh đã thành lập biết bao cơ quan Từ Thiện để cứu trợ nhân loại trong những cơn thiên tai hoạn nạn, không phân biệt tôn giáo, chủng tộc. Theo lịch sử thế giới, chính quan niệm về tình Bác Ái Phúc Âm đã khiến nổi lên công cuộc giải phóng nô lệ, tôn trọng bình quyền của phụ nữ, và tôn trọng nhân quyền chống mọi hình thức độc tài áp bức con người. Đức Bác Ái Thiên Chúa Giáo cũng còn là động lực thúc đẩy công cuộc cách mạng về luật pháp, chính trị, xã hội, đặc biệt là phát triển kinh tế, khoa học, canh nông, y tế để chống bệnh tật, nghèo đói. Những hoạt động kể trên là cách thế thiết thực để thi hành đức Bác Ái, như Chúa đã dạy.

Toát Yếu Các Đặc Điểm

Sau đây, ta thử toát lược mấy dặc điểm của Đức Bác Ái, một nhân đức cao trọng nhất trong Đạo Thiên Chúa:

1. Bản Thể của Thiên Chúa là Tình Bác Ái Vị Tha (agape). Do đó, chính tình Yêu Thương Vô Biên của Chúa là Căn nguyên, mẫu mực, lý do tồn tại và nền tảng của các tình ái vị tha khác của nhân loại. Chúa Giêsu KyTô, là chính Ngôi Hai Thiên Chúa Nhập Thể để mặc khải Tình Yêu Chúa cho nhân loại. Vì thế, đời sống, Lời giảng dạy, hành động của Chúa Cứu Thế là Gương Mẫu cho ta bắt chước để thực thi Bác Ái.

2. Trong Thiên Chúa Giáo, giới răn “Mến Chúa, Yêu người”, tuy phân biệt, nhưng luôn đi liền nhau. Ta phải yêu mến Chúa hết tâm hồn, hết trí khôn, hết sức lực vì Chúa đã yêu thương ta trước, và đã dựng nên, dưỡng nuôi ta. Đồng thời, ta phải yêu thương tha nhân, vì hết mọi người đếu là con cái do Chúa sinh ra.

3. Theo Thần Học, và Kinh Thánh, mọi sự trên đời này sẽ qua đi: Đức Tin, Đức Cậy có ngày sẽ hết, nhưng Đức Mến vẫn tồn tại mãi, vì Tình Yêu Thương của Chúa bền vững muôn đời, và linh hồn những người”công chính” được kết hiệp với Chúa đời đời, trên nơi Vĩnh Phúc.

4. Ta nghiệm thấy: Tình Bác Ái của Chúa tràn ngập vũ trụ, vì trời đất này có, là do Tình Ái Vị Tha của Chúa muốn “san sẻ”, phân phát sự Tuyệt Hảo của Chúa cho loài thụ sinh. Cũng vì Yêu Thương mà Chúa đã sai Thánh Tử là Chúa Giêsu KyTô giáng thế “làm Người”, để làm vị Trung Gian cứu độ nhân loại và vũ trụ. Bởi vậy, Chúa Cứu Thế là Thủ Lãnh của vũ trụ, của Hội Thánh, của nhân loại.

5. Xét về đặc tính của tình yêu thương, ta có thể chia làm ba loại, ba cấp, tính từ dưới lên trên: a) tình tư dục, b) tình bằng hữu, c) tình bác ái vị tha. Ba cấp bậc tình ái đó không “đứt đoạn”, hay chống đối nhau, nhưng vẫn liên hệ, liên tục với nhau, nghĩa là con người cần cố gắng vươn lên, từ tình vật dục bất toàn tới tình yêu hoàn toàn vị tha.

6. Bởi vậy, trong Kinh Thánh, vẫn thường dùng những tình yêu thương cao quí của nhân loại như: tình nghĩa Vợ-chồng, tình cha mẹ yêu thương con cái… như là hình bóng “tuơng tự” ám chỉ, một phần nào, Tình Bác Ái Vô Biên của Thiên Chúa đối với nhân loại hèn mọn.

7. Vì Thiên Chúa là “Ngôi Vị”, Ngôi Vị Tuyệt Đối vượt trên hết mọi cá nhân, cá thể, mọi nhân vị, nên Tình Yêu Thương của Chúa vẫn giữ tính chất “Ngôi Vị”, nghĩa là trong tình yêu thần bí, khi linh hồn người công chính kết hiệp với Chúa, thì Ngôi Vị của Đấng Toàn Năng vẫn “KHÁC” với các nhân vị khác. Tuy là loài thụ tạo, nhưng nhân loại được kết nghĩa với Thiên Chúa, là nhờ Trung Gian Nhân Tính của Chúa Cứu Thế giáng thế làm Người để cứu độ nhân loại.

8. Tình Bác Ái vị tha là tình tương giao, tương thân tương ái giữa các nhân vị khác nhau, vì thế cần mấy điều kiện để kết hợp với nhau:

a) Tìm hạnh phúc của người mình yêu, nghĩa là vị tha hơn là vị kỉ. Vả lại, yêu thương thật là cùng nhau hướng về một lý tưởng, một mục tiêu cần thực hiện, để chia sẻ những khó khăn, để tha thứ những khuyết điểm, để cùng nhau “chung thủy”, trung thành hoàn thành điều đã cam kết.

b) Tình yêu chỉ có thể phát huy trong Tự Do, Binh Đẳng. Do đó, cần Tôn Trọng những quyền lợi, sở thích chính đáng của nhau, để giúp nhau phát triển nhân phẩm của một con người đến chỗ vẹn toàn.

c) Đức Bác Ái chân thành đòi buộc phải có hành động cụ thể. Nếu thực tâm yêu Chúa thì phải giữ lề luật của Chúa. Nếu thật lòng thương người thì phải bỏ tiền bạc, thì giờ, sức khoẻ… để giúp đỡ những người đang cơn túng cực, cần thiết.

Đàm Đạo Trao Đổi

Điều đáng vui mừng cho nhân loại là: Thiên Chúa Giáo và Tam Giáo đều đồng ý với nhau về một điểm quan trọng: nhân loại phải yêu thương nhau! Vì thế, xét về mặt thực hành, người ta hay nói: Đạo nào cũng tốt, vì Đạo nào cũng đều dạy phải thương người cả! Thật vậy, trong đời sống hằng ngày, trong cách giao tiếp với tha nhân, người Phật tử chân chính bộc lộ một lòng Từ Bi đáng ca ngợi, khâm phục, vì chẳng những phải yêu thương nhân loại, mà còn phải mở rộng tình ái, bao bọc các loài sinh vật khác nữa! Trong đời sống xã hội, người Việt nam thường quí trọng những người có nhân nghĩa, và khinh chê hạng giàu có, thế lực, danh vọng, nhưng ăn ở “bất nhân”, “bất nghĩa”, trái với lễ giáo, với Đạo Nhân của Thánh Hiền.

Tuy nhiên, trên đây mới là quan sát các tôn giáo về bình diện bề ngoài, cách thực hành, ta nhận thấy các tín đồ của các tôn giáo tại Việt nam, dầu là Phật tử, hay Công giáo, hoặc Đạo Hiếu (Thờ Ông Bà), đều tin vào “Ông Trời”, “Ông Thiên”, là Đấng cầm quyền sinh tử, vận mệnh của mỗi người. Về tình yêu thương thì ai cũng nhớ thuộc lòng câu ca dao tục ngữ: “Thương người như thể thương thân”. Đó là sinh hoạt tôn giáo bình thường, tự nhiên, theo truyền thống văn hóa Việt nam. Về phương diện này, các tôn giáo xem ra không khác nhau là mấy.

Nhưng khi đứng trên bình diện lý thuyết, quan niệm, triết lý hay thần học, thì các nhà nghiên cứu về khoa “Tôn Giáo Đối Chiếu” (comparative religions) nhận thấy có nhiều sắc thái khác nhau, nhiều cách hiểu biết và giải thích khác biệt về ý niệm của một danh từ, một giới luật..giữa các tôn giáo với nhau, hoặc có khi xẩy ra trong cùng một tôn giáo, chẳng hạn như trường hợp Phật Giáo: đôi khi cách thực hành Đạo của các thiện nam tín nữ, trong đời sống hằng ngày, lại “khác” với những lý thuyết Triết Học, Phật học của các môn phái như Tiểu Thừa, khác Đại Thừa, Thiền tông Nam Tông (Không Tông) khác với Bắc Tông (Tâm Tông).⁽¹³⁹⁾

Bởi vậy, ta thử đàm luận để hiểu rõ hơn những quan niệm, những sắc thái khác biệt về Tình Ái như: Ai yêu? Yêu Ai? Yêu là một phương tiện hay cứu cánh? Tại sao yêu? Yêu thế nào? Nhưng trước hết, ta thử so sánh quan niệm Nhân Ái giữa Khổng Giáo và Lão Giáo giống nhau và khác nhau ở điểm nào?