TR¦êng đẠi học khoa học xã HỘI & nhân văN ĐẠi học quốc gia hà NỘi huy Liªn V¨n häc Mü: thi ph¸p vµ Kü x¶o

Th¸ng 6 võa qua, khi tæng thèng Bill Clinton tíi th¨m tr­êng ®¹i häc Chicago vµ nãi chuyÖn víi c¸c sinh viªn trong lÔ tèt nghiÖp, chñ ®Ò mµ «ng ®Ò cËp tíi ®· ®­îc b¸o tr­íc: kinh tÕ toµn cÇu vµ nh÷ng hÖ thèng th«ng tin. Tæng thèng nãi vÒ khèi l­îng th­ ®iÖn e-mail trao ®æi qua l¹i c¸c biªn giíi quèc gia tõng phót tõng giê vµ c¶ tæng sè tiÒn ®­îc trao ®æi qua l¹i gi÷a c¸c biªn giíi quèc gia trong tõng ngµy. ¤ng nãi vÒ sù thµnh c«ng cña viÖc b·i bá c¸c quy ®Þnh kh¾t khe vÒ th­¬ng m¹i quèc tÕ vµ c¸c doanh nghiÖp quèc tÕ . Mét mÆt tæng thèng chóc mõng tÊt c¶ c¸c sinh viªn tèt nghiÖp («ng nh¾c tíi sù ®a d¹ng vÒ d©n téc, chñng téc vµ quèc gia trong sinh viªn), v× hä cã mét t­¬ng lai ®· ®­îc ®Þnh ®o¹t lµ ph¶i thµnh ®¹t trong kinh tÕ toµn cÇu . MÆt kh¸c «ng khuyªn hä chèng l¹i viÖc thµnh ®¹t b»ng c¸ch tiªu sµi phung phÝ sè d©n lao ®éng xa khuÊt ngoµi tÇm nh×n cña hä - xa tÝt ngoµi ch©n trêi quèc gia. Tr­íc khi «ng nãi chuyÖn, c¸c sinh viªn nhËn b»ng vµ b¾t tay tæng thèng. NhiÒu ng­êi ®eo khÈu hiÖu trªn khuy ¸o C«ng b»ng th­¬ng m¹i chø kh«ng tù do th­¬ng m¹i. Thùc tÕ cã 1 vµi sinh viªn tõ chèi, kh«ng b¾t tay «ng. Nh­ng ®©y l¹i lµ khÈu hiÖu mµ chÝnh «ng më ®Çu cho bµi nãi chuyÖn cña m×nh mµ phÇn chÝnh yÕu lµ sù tr×nh bµy chÝnh s¸ch cña Washington. Bµi thuyÕt tr×nh nµy ®­îc nhÊn m¹nh do c«ng bè ngay ë tr­êng ®¹i häc, n¬i c¸c nhµ lý thuyÕt vÒ thÞ tr­êng tù do ®· dùa vµo ®ã ®Ó giµnh gi¶i th­ëng Nobel. Miªu t¶ c¶nh trÎ em lao ®éng ë Trung quèc vµ Mexico, dÉn ra c¸c tµi liÖu nãi vÒ tr¸ch nhiÖm cña n­íc Mü ®èi víi viÖc tr¸i ®Êt bÞ nãng lªn, Clinton yªu cÇu c¸c nhµ kinh tÕ häc, c¸c sinh viªn còng nh­ c¶ n­íc ph¶i nhËn thøc s©u s¾c vÒ tr¸ch nhiÖm míi trong viÖc b¶o vÖ m«i tr­êng, gãp phÇn t¨ng tr­ëng nÒn kinh tÕ cña c¸c quèc gia kh¸c vµ b¶o vÖ c¸c c¸ nh©n sèng ë mäi n¬i mµ ®èi víi hä th× thÞ tr­êng tù do cã nghÜa lµ kh«ng tù do mµ tho¸i ho¸. Tæng thèng ®· ®äc bµi diÔn v¨n víi nhiÖt t×nh s«i næi vµ ®­îc thÝnh gi¶ ®¸nh gi¸ cao. Nh÷ng trµng ph¸o tay h­ëng øng nhiÖt liÖt vang lªn .

Trong khi Bill Clinton ®ang ®äc diÔn v¨n, t«i suy nghÜ vÒ nÒn kinh kÕ toµn cÇu th× Ýt mµ suy ngÉm nhiÒu h¬n vÒ “v¨n ho¸ toµn cÇu", mét ®Ò tµi mµ hiÖn nay gi÷ vÞ trÝ hµng ®Çu trong nh÷ng ngµnh nh­ nh©n lo¹i häc vµ nh÷ng lÜnh vùc nghiªn cøu míi nh­ v¨n ho¸ häc. V¨n ho¸ toµn cÇu nhiÒu khi ®­îc ®¶m b¶o bëi kinh tÕ toµn cÇu ( khi nãi tíi thµnh c«ng cã tÇm quèc tÕ nh­ Coca cola, McDonald hay nh÷ng phim Disney). Nh­ng v¨n ho¸ th­êng bÞ gi¶m tíi møc tèi thiÓu so víi kinh tÕ (nh­ trong tr­êng hîp thµnh c«ng cã tÇm quèc tÕ cña bãng ®¸, vâ Kung fu, hoÆc Salman Rushdie¹¹⁹) . Nh÷ng luång v¨n ho¸ Êy cã thÓ do thÞ tr­êng ®Þnh h­íng, nh­ng chóng kh«ng hoµn toµn phô thuéc vµo thÞ tr­êng. §èi víi 1 ng­êi Mü sinh tr­ëng vµ lµm viÖc ë Hoa Kú, hai ph­¬ng diÖn quan träng cña thÕ giíi vµo thËp kû 90 lµ ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu Mü næi bËt lªn kh¾p toµn cÇu vµ nh÷ng häc gi¶ lµm viÖc trong lÜnh vùc nghiªn cøu Mü b©y giê c¶m thÊy sù cÇn thiÕt ph¶i nghiªn cøu Hoa Kú trong viÔn c¶nh cã tÝnh quèc tÕ h¬n n÷a. Sù ph¸t triÓn cña c¶ n­íc Mü vµ thÕ giíi kh«ng hoµn toµn do kinh tÕ toµn cÇu thóc ®Èy nh­ng râ rµng lµ c¶ hai thùc thÓ nµy ®Òu cã quan hÖ víi nã. Lµn sãng di c­ bÊt hîp ph¸p vµ hîp ph¸p vµo Hoa Kú ®· thóc ®Èy viÖc tËp trung nghiªn cøu v¨n ho¸ biªn giíi (chñ yÕu lµ nh÷ng nÒn v¨n ho¸ Mexico - Mü quanh biªn giíi phÝa Nam cña Texas vµ California) vµ x¸c ®Þnh l¹i ®èi t­îng cña nghiªn cøu Mü lµ Ch©u Mü - kh«ng ph¶i lµ mét quèc gia, mµ lµ 2 lôc ®Þa: B¾c vµ Nam Mü. §ång thêi hiÖn nay nh÷ng bµi gi¶ng vÒ lÞch sö vµ v¨n häc Mü thêi s¬ khai th­êng b¾t ®Çu víi vÊn ®Ò t­ t­ëng Ch©u ¢u vÒ Ch©u Mü trong s¬ kú cña kû nguyªn hiÖn ®¹i cïng víi viÖc nªu ra nh÷ng quan hÖ víi ng­êi Mü b¶n ®Þa vµ nh÷ng c©u chuyÖn vÒ cuéc chinh phôc. Cã mét sù chó ý cµng ngµy cµng t¨ng vÒ vÊn ®Ò ®Êt n­íc ®· vµ tiÕp tôc ®­îc kiÕn t¹o cã tÝnh quèc tÕ vµ cã tÝnh giao l­u v¨n ho¸ nh­ thÕ nµo .

ë trung t©m cña nh÷ng ph¸t triÓn nµy, t«i muèn kh¼ng ®Þnh lµ chóng ta kh«ng bá qua 1 m« h×nh cò nµo (cho dï nã kh«ng hÒ ®­îc phæ biÕn mét c¸ch thùc sù trong ph¹m vi nghiªn cøu v¨n häc thÕ giíi, mét m« h×nh t×m hiÓu tÝnh quèc tÕ cña c¸c t¸c gi¶ ®Æc biÖt. §èi víi nh÷ng ng­êi nghiªn cøu Mü, ®iÒu nµy bao gåm nh÷ng ®Ò tµi quen thuéc nh­ sù tiÕp nhËn cña ng­êi Mü ®èi víi Rousseau vµ ng­îc l¹i sù tiÕp nhËn cña ng­êi Ph¸p ®èi víi Edgar Allan Poe. Tuy nhiªn kÕt qu¶ ®Æc biÖt cña m« h×nh nµy cho r»ng chóng ta häc ®­îc rÊt nhiÒu ë c¸c nhµ v¨n Mü khi chóng ta cè g¾ng t×m hiÓu xem hä ®· ®­îc hiÓu, tiÕp thu vµ t¸i øng dông nh­ thÕ nµo ë nh÷ng n¬i kh¸c (ngay c¶ khi nhiÒu häc gi¶ Mü ®· nãi mét c¸ch khiªm tèn vÒ sù say mª cña ng­êi Ph¸p ®èi víi Poe, th× nhµ v¨n nµy ®· bÞ hiÓu mét c¸ch sai l¹c). T«i xin ®­a ra 1 tr­êng hîp gÇn ®©y cuèn Nh÷ng ®øa trÎ lóc nöa ®ªm cña Rushdie chÞu nh÷ng ¸m ¶nh cña t¸c phÈm L·o phï thuû cña OZ gîi cho ta sù tiÕp cËn hoµn toµn kh¸c ®èi víi tiÓu thuyÕt cña Frank Baum vµ phim cña Victor Flemming. Khái ph¶i bµn thªm r»ng nh­ tiªu ®Ò tham luËn cña t«i, t«i cho r»ng sù tiÕp nhËn cã tÝnh quèc tÕ ®èi víi Whitman - nh÷ng b¶n dÞch t¸c phÈm Whitman, nh÷ng bµi viÕt vÒ Whitman, sù t­¬ng hîp vµ th©m nhËp ®èi víi Whitman - ®· cho ta nh÷ng thÝ dô ®¸ng chó ý vÒ nh÷ng g× mµ c¸c häc gi¶ Mü cã thÓ häc hái nhiÒu ë c¸c nhµ v¨n Mü khi hä b¾t gÆp l¹i c¸c nhµ v¨n nµy trªn nh÷ng m¶nh ®Êt kh¸c.

NÕu luËn ®iÓm cña Clinton lµ Mü cÇn ph¶i b¶o vÖ lîi Ých kinh tÕ cña c¸c quèc gia kh¸c, th× luËn ®iÓm cña t«i lµ c¸c quèc gia kh¸c cã thÓ ®ãng mét vai trß míi trong Nghiªn cøu Mü b»ng c¸ch gióp chóng ta ®¸nh gi¸ nh÷ng g× cã ý nghÜa vÒ v¨n ho¸ cña Hoa Kú. Tõ ®ã vÊn ®Ò t«i ®Æt ra lµ chóng ta lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ t¸i hiÖn mét nhµ th¬ d©n téc trªn tÇm cao quèc tÕ. Vµ ®iÒu c¬ b¶n trong luËn ®iÓm cña t«i lµ: quan t©m ®Õn sù tiÕp nhËn cña quèc tÕ ®èi víi Whitman cã thÓ tr¸nh cho c¸c häc gi¶ qu¸ véi v· gi÷ Whitman trong tÇm quèc gia, tr¸nh t×nh tr¹ng kh¬i t×m ý nghÜa vÒ Whiman qu¸ dÔ dµng b»ng c¸ch ®äc t¸c phÈm cña «ng trong vµ ngoµi bèi c¶nh quèc gia.

Ph¶i ch¨ng c¸c b¹n ®· nhËn thÊy r»ng tÇm vãc quèc tÕ cña Walt Whitman ®· trë thµnh mét ®Ò tµi ®­îc kh¶o s¸t kü l­ìng vµ ta cßn cã thÓ nãi r»ng kÓ tõ khi Gay Wilson Allen xuÊt b¶n cuèn Walt Whitman ë n­íc ngoµi vµo n¨m 1955, th× ®Ò tµi nµy trë thµnh niÒm tù hµo trong lÜnh vùc phª b×nh v¨n häc. Nh÷ng nhµ v¨n kinh ®iÓn kh¸c cña Mü nh­ Cooper, Poe, Emerson, Stowe, Hemingway còng ®­îc phæ biÕn réng r·i trªn tr­êng quèc tÕ, nh­ng kh«ng trë thµnh xuÊt ph¸t ®iÓm cña nh÷ng chñ ®Ò quan träng nh­ Walt Whitman cña Mü La tinh, Walt Whitman cña n­íc Nga, Walt Whitman cña n­íc §øc vµ ch¾c ch¾n lµ ch­a ®¹t tíi møc gîi c¶m høng cho nh÷ng lÔ kû niÖm 100 n¨m ngµy sinh cña nh÷ng nhµ v¨n nµy ë kh¾p §«ng ¢u .

§iÒu rÊt cã ý nghÜa lµ n¨m 1998 ë Ch©u ¢u ®· tæ chøc kh«ng chØ mét cuéc héi th¶o cã tªn Walt Whitman vµ thÕ giíi, nh­ng sÏ ch¼ng cã ý nghÜa g× l¾m nÕu tæ chøc cuéc héi th¶o nh­ Hawthorne vµ thÕ giíi hoÆc thËm chÝ Dotstoevsky vµ thÕ giíi hay Dante vµ thÕ giíi, bëi v× thÕ giíi ®· t×m ®­îc lîi thÕ ®Æc biÖt ë Whitman trong bèi c¶nh cña sù biÕn chuyÓn vÒ chÝnh trÞ , v¨n ho¸ vµ v¨n häc. Whitman ®· tá râ lµ 1 céi nguån ®Æc biÖt vÒ th¬ ca vµ t­ t­ëng - ®ã thùc sù lµ mét céi nguån mµ ë ®ã nhiÖt t×nh ng«n tõ (trong ph­¬ng ng«n vµ vÇn ®iÖu cña lêi nãi th­êng ngµy) d­êng nh­ s¸nh b­íc tay trong tay víi nhiÖt t×nh chÝnh trÞ (trong con ng­êi b×nh th­êng) vµ nhiÖt t×nh v¨n ho¸ (trong tÝnh hiÖn ®¹i). Whitman ®· ®­îc coi nh­ ®ång nhÊt víi tinh thÇn næi lo¹n vµ kiªu h·nh ë n­íc Nga n¨m1883 vµ s¸ng t¸c cña «ng bÞ chÝnh phñ Nga hoµng cÊm l­u hµnh, råi n¨m 1914 ®­îc miªu t¶ lµ nhµ th¬ ph¸ vì nh÷ng h×nh thøc phong kiÕn cña th¬ trong khi biÓu hiÖn lý t­ëng d©n chñ cña nh÷ng nhµ c¸ch m¹ng c¸nh t¶ (Mirsky). Võa lµ céi nguån cña v¨n häc vµ chÝnh trÞ, Whitman trë thµnh vÞ th¸nh cña c¸ch m¹ng n¨m 1917 (Xem tiÓu luËn Whitman ë n­íc Nga cña Stephen Stepanchev trong cuèn s¸ch Walt Whitman vµ thÕ giíi, NXB University of Iowa Press, 1995). Nh÷ng lêi t«n vinh nh­ vËy ®­îc nh¾c ®i nh¾c l¹i tõ miÒn nµy ®Õn miÒn nä, tõ quèc gia nµy ®Õn quèc gia kh¸c .


Whitman ®· viÕt cho 1 dÞch gi¶ : “¦íc m¬ tr×u mÕn nhÊt cña t«i lµ tÝnh quèc tÕ cña th¬ ca vµ c¸c nhµ th¬ cïng nhau b¸m vµo nh÷ng m¶nh ®Êt cña tr¸i ®Êt mét c¸ch gÇn gôi, gÇn h¬n h¼n c¸c hiÖp ­íc vµ chÝnh s¸ch ngo¹i giao." (“Hai bøc th­”). Vµ nh­ Walter Grunzweig ®· lËp luËn, tinh thÇn chñ nghÜa quèc tÕ cña Whitman thóc ®Èy «ng v¹ch ra giíi h¹n nhá bÐ cña chñ nghÜa yªu n­íc. ¤ng tuyªn bè : “§· ®Õn lóc dang tay «m c¶ thÕ giíi”. (Th¬ ca ngµy nay ë n­íc Mü). Bµi th¬ cã néi dung quèc tÕ næi tiÕng nhÊt cña «ng, Salut Au Monde! ®· g¹t bá mäi sù kiÒm to¶ vÒ ®Þa lý - chÝnh trÞ :

T«i ng¾m nh×n nh÷ng thµnh phè ch©u Phi , ch©u ¸

T«i ng¾m nh×n nh÷ng ng­êi Algiers, Tripoli, Derne…

T«i ng¾m nh×n nh÷ng ng­êi Dahoman,

Vµ c¶ nh÷ng ng­êi Ashantee ë trong nh÷ng tóp lÒu

NhiÖt t×nh nh©n v¨n cao c¶ cña «ng ®· v­¬n tíi tÇm thÕ giíi:

T«i nh×n thÊy tÊt c¶ sù tÇm th­êng vÆt v·nh cña lao ®éng tr¸i ®Êt

T«i chµo mõng tÊt c¶ d©n c­ trªn tr¸i ®Êt .

Kh¶ n¨ng cña «ng cã thÓ nh×n vµ nghe xuyªn suèt c¸c chiÒu kh«ng gian vµ thêi gian ®· trë thµnh mÉu mùc s¸ng tá nhÊt vÒ “mçi con ng­êi chóng ta lµ v« biªn” . B¶n th©n «ng kh«ng muèn tù giam h·m m×nh trong bÊt cø mét thêi gian vµ ®Þa ®iÓm biÖt lËp nµo .

Tuy vËy h×nh t­îng nµy vÒ nhµ th¬ toµn cÇu còng khã mµ hoµn chØnh ®­îc bøc ch©n dung hîp lý vÒ Whitman. V× mét lÏ nh­ mét trong nh÷ng ng­êi Nga ñng hé nhµ th¬ ®· viÕt tõ n¨m 1935 “NÒn d©n chñ Whitman, vÒ b¶n chÊt s©u xa nhÊt lµ cã tÝnh quèc gia. §èi víi «ng, d©n chñ lµ mét c¸i g× ®Æc biÖt Mü" (D.S. Mirsky. Nhµ th¬ cña nÒn d©n chñ Mü in trong tËp Walt Whitman vµ thÕ giíi, 1995.) Mét lÏ kh¸c lµ tõ l©u Whitman còng ®­îc kh¬i th¸c nh­ céi nguån quèc gia vµ chñ nghÜa quèc gia, nh­ mét nhµ th¬ Mü mµ nh÷ng ng­êi Mü thÝch dùa vµo ®ã ®Ó ®Þnh nghÜa vÒ n­íc Mü. Bµi ca vÒ m×nh lµ mét bµi th¬ rÊt tiªu biÓu vÒ ng­êi Mü. Trong bµi th¬ ViÔn c¶nh cña nÒn d©n chñ, Whitman ngîi ca t­ t­ëng vÒ n­íc Mü. Ta cã thÓ nãi ®ã lµ sù th©u tãm rÊt c« ®äng vÒ n­íc Mü. ¤ng ®· v­ît lªn vµ chèng l¹i c¸i gäi lµ “nÒn d©n chñ Mü cã tÝnh vËt chÊt vµ dung tôc cña chóng ta.” Trong Lêi Tùa cho tËp th¬ L¸ Cá in n¨m 1855, «ng kh«ng nãi vÒ ®Æc tÝnh ®ã. ¤ng viÕt r»ng “tinh thÇn” cña nhµ th¬ Mü ®­îc kh¼ng ®Þnh lµ ®¸p øng víi “tinh thÇn cña ®Êt n­íc m×nh”. ThËt thÕ, víi Lêi Tùa nµy, b¶n th©n Whitman ®· quèc gia hãa t¸c phÈm v¨n häc cña m×nh.

VÒ tr­êng hîp cña Whitman th× sÏ ch¼ng cã ý nghÜa g× khi nãi r»ng c¸c nhµ phª b×nh v¨n häc ®· quèc gia ho¸ v¨n häc , bëi v× gièng nh­ Cooper hoÆc Harriet Beecher Stowe, Whitman d­êng nh­ qu¸ nhiÖt t×nh viÕt vÒ quèc gia vµ cho quèc gia vµ ®· b¾t ®Çu víi c©u “C¸c nhµ th¬ Mü g¾n liÒn c¸i cò víi c¸i míi, v× n­íc Mü lµ chñng téc cña mäi chñng téc. §èi víi hä, thi sÜ ph¶i xøng ®¸ng víi nh©n d©n m×nh .. Tinh thÇn cña anh ta ®¸p øng tinh thÇn cña ®Êt n­íc. Cïng víi lêi tùa L¸ cá n¨m 1855, b¶n th©n Whitman ®· quèc gia ho¸ t¸c phÈm v¨n häc cña m×nh. Khi dùa vµo b¶n in ®Çu tiªn ®Ó biªn tËp vµ t¸i b¶n t¸c phÈm nµy vµo n¨m 1959, Malcolm Cowley biÖn luËn r»ng Bµi ca vÒ m×nh “khã cã thÓ liªn quan ®Õn chñ nghÜa quèc gia Mü hoÆc nÒn d©n chñ chÝnh trÞ cña Mü. Qu¸ h¨ng h¸i trong viÖc ®Þnh nghÜa Bµi Ca VÒ M×nh nh­ mét cuèn s¸ch gÇn nh­ cã tÝnh tiªn tri PhËt gi¸o ®Çy Ên t­îng, «ng muèn h¹ thÊp “chñ nghÜa quèc gia Mü kh¸ kiªu h·nh" trong bµi tùa ®ã. Cowley nh¾c nhë ®éc gi¶ cña m×nh r»ng bµi tùa ®· ®­îc viÕt sau khi Whitman hoµn thµnh tËp th¬ . Tuy vËy mét nhµ phª b×nh v¨n häc cã xu h­íng quèc gia nh­ F . O Mattheissen trong cuèn Phôc h­ng Mü (1941) ch¼ng qua lµ ®· b­íc theo sù dÉn d¾t cña Whitman vµ déi l¹i ©m vang danh väng quèc gia cña nhµ th¬. Vµo n¨m 1939 cã c¶ mét phong trµo kû niÖm Whitman trªn b×nh diÖn toµn quèc, cã mét lo¹t tem in h×nh Whitman, t­îng Whitman t¹i héi chî thÕ giíi ë New York. Trong suèt thËp niªn 1930, ®øng tr­íc sù suy tho¸i kinh tÕ trÇm träng nhÊt, ®Êt n­íc cÇn 1 nhµ th¬ quèc gia vµ chñ nghÜa quèc gia, 1 phÇn tö X« vanh v× quèc gia , th× Whitman ®· s½n sµng cã mÆt ngay tøc th× .

HiÖn nay tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ vÞ trÝ cña t¸c phÈm v¨n häc ®­îc coi nh­ 1 c¸i tªn kh¸c cña ph­¬ng thøc tiÕp nhËn vµ t¸i t¹o cña giíi nghiªn cøu ( xem cuèn s¸ch cña John Guillory). Nh­ng vÞ trÝ tiªu biÓu cña Whitman hiÓn nhiªn lµ ®· v­ît qua bÊt cø mét c¸i khu«n häc thuËt nµo còng nh­ lµ tÇm vãc toµn cÇu cña «ng ®· v­ît qua bÊt cø nÒn kinh tÕ toµn cÇu nµo . §iÒu nµy mét phÇn v× ngay c¶ khi «ng phông sù cho nÒn v¨n ho¸ quèc gia , th× trong ph¹m vi cña nÒn v¨n ho¸ ®ã, «ng ®· trë thµnh nguån c¶m høng cña phong trµo n÷ quyÒn, chñ nghi· x· héi cÊp tiÕn, chñ nghÜa céng s¶n, quyÒn häc sinh, quyÒn ®ång tÝnh luyÕn ¸i. ¤ng lµ nhµ th¬ cña nÒn d©n chñ Mü, ®ång thêi lµ nhµ th¬ chñ nghÜa quèc tÕ cÊp tiÕn ngîi ca nhiÖt t×nh c¸ch m¹ng cña nh÷ng ng­êi theo chñ nghÜa d©n tuý ®· thÓ hiÖn ë kh¾p Ch©u ¢u n¨m 1848 (trong Salut Au Monde (KÝnh chµo thÕ giíi), 1856). Khi Arac tËp trung sù chó ý vµo Whitman, trong bµi viÕt vÒ ph­¬ng ng«n thæ ng÷ cña Whitman, «ng ®· m« t¶ Whitman lµ nhµ th¬ cã tÝnh hiÖn ®¹i ®¹i ®« thÞ, xÕp «ng ngang hµng víi Baudelaire vµ Marx, ®Ò xuÊt r»ng Whitman ®· g¾n Hoa Kú víi giai ®o¹n toµn cÇu. T«i ph¶i bæ sung r»ng chÝnh Marx lµ ng­êi ®Çu tiªn ®· miªu t¶ v¨n häc thÕ giíi trong bèi c¶nh kinh tÕ toµn cÇu. Tõ n¨m 1848 Marx ®· nhËn râ r»ng nÒn c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ®· thiÕt lËp thÞ tr­êng thÕ giíi nh­ thÕ nµo, “mét thÞ tr­êng ®ßi hái sù biÖt lËp quèc gia vµ tù cung tù cÊp ph¶i nh­êng chç cho sù phô thuéc lÉn nhau cã tÝnh toµn cÇu gi÷a c¸c quèc gia. Trong 1 thÕ giíi ®­îc t¸i x¸c ®Þnh nh­ vËy, Marx biÖn luËn thªm r»ng nh÷ng s¸ng t¹o trÝ tuÖ cña c¸c quèc gia riªng biÖt trë thµnh tµi s¶n chung vµ tõ ®ã xuÊt hiÖn nÒn v¨n häc thÕ giíi ( Tuyªn ng«n §¶ng Céng S¶n). Trong mét thÕ giíi biÕn chuyÓn nh­ vËy sù biÖt lËp cã tÝnh d©n téc ngµy cµng trë nªn kh«ng thÓ tån t¹i ®­îc .

Tuy vËy, ngay c¶ mét sù hiÓu biÕt Ýt ái vÒ sù tiÕp nhËn cã tÝnh quèc tÕ ®èi víi Whitman còng khiÕn ta ph¶i chèng l¹i viÖc c¶m nhËn Whitman nh­ mét g­¬ng mÆt v¨n häc chØ biÕt cã «m c¶ thÕ giíi trong vßng tay. Së dÜ nh­ vËy lµ v× «ng ®· ®­îc t¸i kh¬i th¸c trªn ph­¬ng diÖn quèc tÕ nh©n danh chñ nghÜa d©n téc ®ñ c¸c mµu s¾c - v× «ng ®· ®­îc kh¬i th¸c mét c¸ch lÆp ®i lÆp l¹i nh»m biÓu hiÖn kh¸t väng cña chñ nghÜa d©n téc. Whitman lÇn ®Çu tiªn ®­îc giíi thiÖu ë Trung Quèc trong phong trµo Ngò Tø kªu gäi hiÖn ®¹i ho¸ cã tÝnh c¸ch chñ nghÜa d©n téc. Sau ®ã «ng ®­îc mang ra phông sù cho nguån c¶m høng cña chñ nghÜa d©n téc ®Êu tranh vµ anh hïng trong cuéc chiÕn tranh Trung NhËt nh÷ng n¨m 1930. Chu D­¬ng s¸ng lËp T¹p chÝ L¸ Cá ®· héi nhËp Whitman vµo c«ng cuéc b¶o vÖ tù do cña ng­êi Trung quèc. Nh÷ng b¶n dÞch bµi th¬ ¤i, thuyÒn tr­ëng! ThuyÒn tr­ëng cña t«i ¬i! ®· cæ vâ mét chñ nghÜa yªu n­íc míi cña ng­êi Trung Quèc (Guiyou Hunag, Xi lao Li). Tuy vËy, dï cho sù tiÕp nhËn Whitman d­êng nh­ cã thÓ rÊt tiªu biÓu cho v¨n häc thÕ giíi do Marx miªu t¶, th× nã còng khã minh ho¹ cho t×nh tr¹ng kh«ng thÓ tån t¹i cña sù biÖt lËp cã tÝnh d©n téc. Qu¶ thËt Whitman th­êng xuÊt hiÖn nh©n danh b¶o vÖ quyÒn tù chñ cña quèc gia chèng l¹i thÕ lùc x©m nhËp cña c¶ chñ nghÜa ®Õ quèc vµ chñ nghÜa t­ b¶n, mÆc dï mét sè bµi th¬ cña «ng tõ l©u ®· ®­îc coi lµ nh÷ng biÓu hiÖn cho kh¸t väng ®Õ quèc chñ nghÜa cña Hoa Kú. Víi sù ngîi ca t×nh quèc tÕ ®Çy xóc ®éng, trong bµi th¬ LÔ héi ë Broadway (1860) lÊy nguån c¶m høng tõ cuéc viÕng th¨m cña mét ng­êi NhËt B¶n nh»m phª chuÈn hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i, Whitman t­ëng t­îng thÊy m×nh ®i xuèng ®­êng phè, hoµ m×nh vµo gi÷a ®¸m ®«ng ®· trë thµnh hµng triÖu, hµng triÖu ng­êi: Hä ®Õn tõ T©y T¹ng , tõ nh÷ng dßng s«ng Trung Hoa tu«n ch¶y xa tÝt t¾p / tõ nh÷ng b¸n ®¶o ph­¬ng nam , tõ nh÷ng hßn ®¶o tiÓu lôc ®Þa, råi tõ Malaisia. Bµi th¬ hoan h« Th­¬ng m¹i më cöa / GiÊc ngñ cña nh÷ng th¸ng n¨m nay bõng tØnh.

Whitman ca h¸t ®Õ chÕ míi réng lín h¬n bao giê, t«i ngîi ca n÷ chñ nh©n Hoa Kú, t«i h¸t ca uy lùc hïng c­êng. §ã lµ h×nh t­îng cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu trong bé khung cña sù th¾ng lîi cña quèc gia.

TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy tá râ r»ng ë mét møc ®é nµo ®ã, b¶n th©n Whitman vµ tiÕp ®ã lµ c¸c ®éc gi¶ cña «ng ®Òu dån kh¸ nhiÒu t©m trÝ nh»m quèc gia ho¸, quèc tÕ ho¸ vµ t¸i quèc gia ho¸ th¬ ca cña «ng. Tõ ®ã trong lÜnh vùc nghiªn cøu Mü, chóng ta lµm thÕ nµo ®Ó hiÓu vÊn ®Ò v× sao Whitman võa lµ quèc gia l¹i võa lµ quèc tÕ, võa lµ chñ nghÜa d©n téc võa lµ chñ nghÜa quèc tÕ? Cã c©u tr¶ lêi ®¬n gi¶n lµ: Whitman bao giê còng lµ nhµ th¬ d¹y chóng ta r»ng: nh÷ng ph¶n ®Ò - thÓ x¸c vµ linh hån, vËt chÊt vµ thÇn bÝ, chñ nghÜa c¸ nh©n vµ t×nh ®ång chÝ, chñ nghÜa vÞ kû vµ chñ nghÜa vÞ tha - ®Òu cã thÓ phèi hîp víi nhau mét c¸ch cã hiÖu qu¶ trong mét b¶n hoµ tÊu. Nh÷ng n¨ng l­îng s¶n sinh cña th¬ «ng phô thuéc vµo sù di chuyÓn cña «ng gi÷a nh÷ng cùc ®ã. Còng cßn nhiÒu c¸ch tr¶ lêi c©u hái nµy mét c¸ch cô thÓ h¬n. Nh­ng tr­íc khi ®Ò xuÊt mét trong nh÷ng c¸ch ®ã, t«i muèn nãi r»ng b¶n th©n c©u hái ®· phÇn nµo ®¸nh bËt Whitman ra khái nh÷ng cè g¾ng gÇn ®©y ®· gi¶i thÝch th¬ «ng b»ng c¸ch ®Þnh vÞ vÒ lÞch sö vµ v¨n ho¸ - nh÷ng cè g¾ng vèn kh«ng ph¶i lµ mét bé phËn trong ch­¬ng môc quèc tÕ cña Nghiªn cøu Mü vµ phª b×nh v¨n häc, mµ dùa vµo nÒn v¨n ho¸ vµ v¨n häc cña mét quèc gia riªng biÖt ®Ó gi¶i thÝch lÉn cho nhau .

Trong nh÷ng bèi c¶nh v¨n hãa ®a d¹ng ®­îc dïng ®Ó gi¶i thÝch nh÷ng thÝ nghiÖm ®Æc biÖt cña Whitman trong th¬ ca - nghÖ thuËt nhiÕp ¶nh thêi kú ®Çu, opera thÕ kû XIX, c¸c viÖn b¶o tµng vµ c¸c cuéc triÓn l·m. B¶n th©n t«i ®· dµnh mét sè thêi gian ®Ó suy nghÜ vµ nãi vÒ d©n sè Whitman trong mèi quan hÖ víi cuéc ®iÒu tra d©n sè Hoa Kú. §iÒu tra d©n sè lµ mét c«ng nghÖ cña c¸ch ®¹i diÖn cho cö chi mµ c¸c ®¹i biÓu §¶ng D©n chñ ë Mü ®· dùa vµo. HiÕn ph¸p Mü nªu râ r»ng viÖc ®iÒu tra d©n sè mçi thËp kû mét lÇn lµ cÇn thiÕt, bëi v× sè nghÞ sÜ cña mçi bang trong H¹ ViÖn phô thuéc vµo sè l­îng c«ng d©n sèng ë bang ®ã. Nh­ng c«ng viÖc ®iÒu tra nµy ®· tr¶i qua nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ trong dù ¸n ®iÒu tra d©n sè n¨m 1850. Nh­ bµ Margot Anderson ®· gi¶i thÝch, sù ®iÒu tra d©n sè bÊt chît trë thµnh kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò ph©n bæ ®¹i diÖn mµ cßn lËp biÓu ®å vÒ nÒn kinh tÕ phøc t¹p, ®o l­êng sù ph¸t triÓn cña quèc gia vµ n¾m b¾t sù thay ®æi vÒ d©n sè. Theo c¸ch nãi cña bµ, giai ®o¹n míi nµy trong lÞch sö thèng kª cña ®Êt n­íc "®· chøng kiÕn sù ra ®êi cña Uû Ban ®iÒu tra d©n sè. Uû Ban nµy quyÕt ®Þnh viÖc tËp hîp "nh÷ng thèng kª x· héi" (vÒ nhµ ë , thu nhËp v.v.) vµ lÊy c¸ nh©n h¬n lµ lÊy chñ hé lµm ®¬n vÞ ph©n tÝch. Lµ mét ®éc gi¶ cña Whitman vµ ®Ó hiÓu biÕt nhiÒu h¬n vÒ giai ®o¹n míi nµy trong ®iÒu tra d©n sè cña quèc gia chÝnh lµ ®Ó nhËn biÕt mét m« h×nh cña mét lo¹t nh÷ng danh môc mµ Whitman ®· t¹o ra trong Bµi ca vÒ m×nh vµ Bµi h¸t vÒ nhµ ë. V× c¶m quan "lËp danh môc" cña «ng gièng nh­ mét kiÓu lµm bµi tÝnh, trong ®ã mét ph¹m trï nµo ®ã ( nh÷ng ng­êi thî hoÆc nh÷ng c¸i kh«ng thÓ ®ông ch¹m tíi ) cho phÐp «ng nh×n thÊy hoÆc nghe thÊy (hoÆc trë thµnh) mét danh môc cña nh÷ng tÝnh c¸ch ®ù¬c ph¸c ho¹ ch©n dung theo kiÓu ®iÖn tÝn: Chµng thî m¸y vÐn tay ¸o lªn ... viªn c¶nh s¸t ®ang cÊt b­íc ®i tuÇn ... anh g¸c cæng ghi tªn ng­êi qua l¹i. Chª tr¸ch Whitman d­êng nh­ hay chuyÓn bµi th¬ cña «ng thµnh nh÷ng b¶n thèng kª, D .H. Lawrence nªu lªn r»ng nh÷ng bµi th¬ chñ yÕu cña Whitman lµ nh÷ng hµng sè dµi dÆc cña nh÷ng tÝnh céng vµ tÝnh nh©n tiªu biÓu cho kh¸i qu¸t ho¸ vµ trõu t­îng ho¸. Qu¶ thËt nh÷ng ng­êi ñng hé cuéc ®iÒu tra d©n sè míi ®· ngîi ca nh÷ng nç lùc nµy víi giäng ®iÖu kiÓu Whitman: Nh×n nhËn Liªn Bang ®óng nh­ thÕ vµ t«i tin t­ëng nh÷ng n¨m th¸ng tíi gÇn. Kh«ng cßn nh×n Ng­êi nh­ nh÷ng m¶nh vôn, yÕu kÐm, chia l×a. Ng­êi h­íng tíi môc tiªu minh x¸c søc c­êng tr¸ng, tiÒm tµng, ë n¬i t­ thÕ thèng nhÊt vµ huy hoµng cña Ng­êi. ( James Thompson )

Tuy nhiªn ®iÒu t«i thÊy thó vÞ nhÊt vÒ quan hÖ gi÷a ®iÒu tra d©n sè chÝnh thøc vµ nh÷ng b¶ng danh môc cña Whitman lµ ë chç quan hÖ nµy lµm næi râ r»ng c«ng nghÖ cña Whitman trong biÖn ph¸p ®¹i diÖn cö chi rÊt yÕu vÒ lùc l­îng tæ chøc. Nh÷ng b¶ng danh môc cña «ng d­êng nh­ bao gåm toµn thÓ nh©n d©n mµ kh«ng g¹t bá ai c¶. D­êng nh­ trong t­ duy vµ s¸ng t¸c cña «ng kh«ng cã nguyªn t¾c lo¹i bá. Nh÷ng b¶ng danh môc cña «ng t¸i s¶n xuÊt ra nh÷ng danh môc kh¸c vµ cã thÓ kÐo dµi v« tËn. Vµ c¸i søc chøa cña «ng ®èi víi bÊt cø ai vµ tÊt c¶ mäi ng­êi thùc sù khiÕn cho trÝ t­ëng t­îng muèn t¸ch biÖt nhãm nµy ra khái nhãm kh¸c lµ v« nghÜa. Th¬ Whitman d­êng nh­ lu«n lu«n cã chung mét xung lùc ngang b»ng víi §iÒu tra d©n sè (nh»m ®¹i diÖn cho d©n sè cña n­íc Mü), nh­ng nã khã cã thÓ cã chung nh÷ng ®èi t­îng. VÊn ®Ò chÝnh trÞ vµ v¨n ho¸ cña Thèng kª häc nãi chung lµ x¸c lËp vµ t¸ch biÖt nh÷ng nhãm riªng biÖt (Xem c«ng tr×nh cña Mary Poovey, Ian Hacking.) Song sù x¸c lËp vµ t¸ch biÖt cña Whitman chØ nh»m bæ sung thªm vµ hoµ nhËp vµo nhau. Nh­ng kh«ng ph¶i tæ chøc kinh tÕ vµ x· héi cña quèc gia, mµ tr¸ch nhiÖm ®Çy nhiÖt t×nh cña quèc gia vµ sù hiÖn diÖn trµn trÒ søc l«i cuèn cña b¶n th©n nhµ th¬ ®· chuyÓn nh÷ng m¶nh rêi r¹c thµnh mét tæng thÓ thèng nhÊt - mét tæng thÓ cã thÓ dâng d¹c lªn tiÕng, nh­ng kh«ng bao giê cã tÝnh ®¹i diÖn t­¬ng xøng. NÕu ®iÒu tra d©n sè tiªu biÓu cho tÝnh duy lý cña nhµ n­íc quan liªu hiÖn ®¹i, th× th¬ Whitman tiªu biÓu cho tÝnh phi lý mµ trong ®ã bÊt cø mét c«ng d©n nµo còng cã thÓ v­ît qua tÝnh quan liªu ®Ó c¶m nhËn quèc gia mét c¸ch thÈm mü.

Tuy vËy t«i nghÜ r»ng tÝnh t­¬ng ®ång gi÷a ®iÒu tra d©n sè míi vµ b¶ng danh môc cña Whitman cã mét søc m¹nh t­¬ng ®èi ®Ó lµm næi bËt thËp niªn 1850 nh­ mét thêi ®¹i cña ph­¬ng c¸ch ®¹i diÖn d©n téc theo kiÓu míi, c¸i thiÕu v¾ng trong b¶n tÝnh to¸n thèng kª l¹i lµ c¸i hiÖn diÖn trong th¬ Whitman - tr­êng hîp ®­îc vËt chÊt ho¸ trong kho¶nh kh¾c: B¸c thî in m¸i tãc hoa r©m vµ bµn tay ®en nhÎm khom ng­êi tr­íc m¸y / MiÖng b¸c nhai nhóm thuèc l¸ rêi / §«i m¾t b¸c mê ®i tr­íc trang b¶n th¶o. Sù trõu t­îng ho¸ kh¸c th­êng cña Whitman ®­îc bæ sung vµ hoµn thiÖn bëi nh÷ng h×nh t­îng cô thÓ vÒ cuéc sèng th­êng ngµy. Suy nghÜ vÒ sù t­¬ng ®ång nµy víi ®iÒu tra d©n sè quèc gia chÝnh lµ gãp phÇn vµo nh÷ng cè g¾ng bÒn bØ muèn miªu t¶ c¸i c¸ch Whitman d­êng nh­ võa lµ nhµ t­ duy trõu t­îng l¹i võa lµ nhµ t­ duy cô thÓ. ViÕt bµi tùa cho tËp Th¬ Walt Whitman, n¨m 1868, William Michael Rosetti nãi r»ng L¸ Cá lµ tËp th¬ hiÖn ®¹i xuÊt s¾c mµ trong ®ã c¸ch nh×n phµm tôc nhÊt vÒ sù vËt lu«n lu«n hoµ nhËp vµo sù trõu t­îng ho¸ h©n hoan vµ nång nhiÖt.

Mét mÆt, nhiÒu b¹n ®äc cña Whitman chØ tr¶i nghiÖm ®­îc mÆt trõu t­îng. Nhµ nh©n lo¹i häc ng«n ng÷ Edward Sapir nhËn xÐt r»ng Whitman "®«i khi di chuyÓn hoµn toµn trong ranh giíi cña trõu t­îng ho¸", r»ng «ng tá ra "nç lùc phÊn ®Êu cho mét ng«n tõ nghÖ thuËt kh¸i qu¸t ho¸, mét kiÓu ®¹i sè v¨n häc." DÉn l¹i Sapir, Mattheisson buéc ph¶i chuyÓn sang lËp tr­êng cña Alexis de Tocqueville, «ng nµy nãi r»ng: "C¸c quèc gia d©n chñ hÕt søc say mª nh÷ng thuËt ng÷ bao qu¸t vµ nh÷ng diÔn ®¹t trõu t­îng, v× ... ( chóng ) cho phÐp bé ãc cã thÓ bao qu¸t nhiÒu ®èi t­îng trong mét ph¹m vi nhá. "Nh­ng mÆt kh¸c, nhiÒu b¹n ®äc l¹i thÝch thó nh÷ng chi tiÕt hiÖn thùc cña Whitman.

Khi vµo n¨m 1916, John Dos Passos ®· viÕt bµi "Chèng l¹i v¨n häc Mü ", «ng phµn nµn vÒ sù "sïng b¸i c¸i trõu t­îng" vµ cuéc sèng Mü "bÞ c¸i trõu t­îng ho¸ ngù trÞ”. Nh­ng, ng­îc l¹i, trong lÞch sö v¨n häc Mü, Whitman xuÊt hiÖn nh­ mét nhµ th¬ cña "thùc t¹i ®Çy kÞch tÝnh". ChÝnh sù ®èi cùc nµy ®· ®­îc b¶n th©n Whitman b¸o tr­íc r»ng «ng ®· døt kho¸t mét mÆt lµ "thÊm nhuÇn hiÖn thùc ...chñ nghÜa duy vËt tõ ®Çu ®Õn cuèi" vµ mÆt kh¸c lµ h­íng tíi "hµnh ®éng ®­îc th¸o gì khái nh÷ng sîi d©y ®· dµng buéc mét c¸ch tÊt yÕu víi nh÷ng c¸i ®Æc biÖt vµ chi tiÕt." (Lêi tùa trong Bµi ca vÒ m×nh, 1855 ). TÊt nhiªn Whitman kh«ng chØ tù ý thøc, mµ cßn phÊn høng tr­íc nh÷ng m©u thuÉn cña m×nh .

M©u thuÉn ®Æc biÖt nµy gióp ta v¹ch ra ®­îc h¹n chÕ cña nh÷ng c«ng tr×nh gÇn ®©y miªu t¶ nhµ th¬ Whitman nh­ mét nhµ th¬ d©n téc trªn m¶nh ®Êt cña sù trõu t­îng ho¸ cña «ng. Cã ý kiÕn cho r»ng tÝnh cè kÕt cña v¨n ho¸ Mü dùa trªn "sù gièng nhau h¬n lµ sù thèng nhÊt", r»ng Whitman tiªu biÓu cho sù cè kÕt nµy, bëi v× «ng t¹o ra "tÝnh ®ång nhÊt cña tÕ bµo"cã thÓ giao ho¸n lÉn nhau" ( xem Philip Fisher ). ý kiÕn nµy ®· kh«ng nhËn ra kh¶ n¨ng chi tiÕt ho¸ cña nhµ th¬. Trong nh÷ng b¶ng danh môc kh«ng ngõng s¶n sinh cña nhµ th¬, sù nhÊn m¹nh vÒ ®iÓm gièng nhau còng kÌm theo sù nhÊn m¹nh vÒ c¸i kh«ng gièng nhau, ch¼ng h¹n nh­ sù kh¸c nhau gi÷a anh thî m¸y vµ viªn c¶nh s¸t. ThËt thÕ, xung lùc cña «ng trong c¸ch ®­a ra danh môc cña nhiÒu lo¹i c«ng nh©n, lo¹i nµy tiÕp ®Õn lo¹i kia, ®· phñ nhËn bÊt cø mét nguyªn t¾c nµo cña sù ho¸n vÞ, còng nh­ lµ nã phñ nhËn tÝnh viªn m·n cña sù trõu t­îng ho¸. Cã ý kiÕn biÖn luËn r»ng Whitman s¸ng t¸c mét bµi th¬ "víi mét chuçi th¬ mµ kh«ng cã sù l¾ng ®äng trÇm tÝnh", r»ng "b¶ng danh môc v« tËn cña «ng" ®­a ra danh môc nh÷ng ng­êi vµ sù vËt "®Òu tèt nh­ nhau", r»ng lo¹i th¬ nµy còng gièng nh­ "bÊt cø lo¹i th¬ nµo ®­îc coi lµ kiÓu ng÷ ph¸p t¹o sinh (generative grammar). " (Wai Chee Dimock ) ý kiÕn nµy kh«ng ®Õm xØa ®Õn sù quan t©m cña Whitman trong c¸ch thÓ hiÖn nh÷ng nh©n vËt nh­ ng­êi thî in ch¼ng h¹n. Do biÖn luËn mµ kh«ng kÓ ®Õn nh÷ng kinh nghiÖm kh¸c nhau trong viÖc ®äc Whitman, George Santayana tuyªn bè r»ng chñ nghÜa duy vËt cña Whitman t¹o nªn "nh÷ng chi tiÕt mµ kh«ng cã sù tæ chøc", mét "lo¹t nh÷ng h×nh t­îng mµ kh«ng cã cÊu tróc.” H¬n n÷a nh÷ng luËn cø cã xu h­íng quèc gia chØ lµm næi bËt së thÝch cña Whitman ®èi víi c¸i trõu t­îng (chø kh«ng ph¶i së thÝch cña «ng ®èi víi chi tiÕt) ®· hoµn toµn g¹t bá ý niÖm chÝnh trÞ cña «ng. V× «ng hiÓu nÒn d©n chñ lµ mét ý thøc hÖ hîp nhÊt mét c¸ch c¬ b¶n hai nguyªn lý: "nguyªn lý cña sù trung b×nh" mµ «ng gäi lµ "kÎ xo¸ bá sù chªnh lÖch" vµ "phÇn ®èi xøng" víi nã lµ nguyªn lý cña "c¸i c¸ thÓ, niÒm tù hµo vµ sù biÖt lËp ly t©m cña con ng­êi trong b¶n th©n m×nh. "Kh¶ n¨ng cña Whitman trong suy nghÜ vµ s¸ng t¸c "mét c¸ch d©n chñ " lµ c¸i kh¶ n¨ng mµ chóng ta cã thÓ bá sãt khi chóng ta kh«ng suy nghÜ r»ng «ng lµ nhµ th¬ chÝnh trÞ, nh­ng chÝnh sù tiÕp nhËn Whitman trªn tÇm quèc tÕ cã thÓ gióp th¾p s¸ng l¹i ngän ®Ìn t­ duy nµy.

ThËt thÕ, t«i ngê vÒ ®iÒu Whiman cïng mét lóc hµm chøa nh÷ng ý nghÜa kh¸c nhau h¬n h¼n chóng ta vÒ quan hÖ gi÷a c¸i trõu t­îng vµ c¸i cô thÓ. D­êng nh­ «ng biÓu hiÖn mét kiÓu thuyÕt duy danh (nominalism) cña Berkley, trong ®ã sù trõu t­îng ho¸ con ng­¬× lµ ®iÒu kh«ng thÓ cã ®­îc - khi t­ëng t­îng "con ng­êi" trõu t­îng th× bao giê còng h×nh dung trong b¶n th©n m×nh mét con ng­êi ®Æc biÖt, vµ khi t­ëng t­îng vÒ sù vËn ®éng th× h×nh dung mét con ng­êi ®Æc biÖt ®ang vËn ®éng. Vµ nh÷ng quan niÖm mµ cã thÓ chuyÓn hãa thµnh ng«n tõ ®èi víi Whitman lµ mét lo¹i cã tÝnh vËt chÊt, vµ c¸i mµ quan niÖm cã thÓ ®em l¹i cho ng«n tõ kh«ng ph¶i lµ "mét kiÕn tróc trõu t­îng" nh­ chÝnh «ng ®· hiÓu vÒ nã, v× r»ng "mét nhµ sö dông ng«n tõ mét c¸ch hoµn h¶o chÝnh lµ ng­êi biÕt sö dông ®å vËt." Con ng­êi Whitman - vµ bµi th¬ Bµi h¸t vÒ m×nh trë thµnh c¸i nhÊt thÓ vµ t­¬ng ®ång. ë mét n¬i nµo ®ã, Whitman t­ëng t­îng ®éc gi¶ ®äc nh÷ng tõ ng÷ cña «ng "®ang n¾m gi÷ «ng trong bµn tay cña ng­êi ®ã." §ã lµ nh÷ng tr­êng hîp khi sù kh¸c biÖt gi÷a c¸i trõu t­îng vµ c¸i cô thÓ d­êng nh­ kh«ng cßn hiªô lùc n÷a, trõ khi chóng ta cã thÓ nãi r»ng sù kh¸c biÖt ë Whitman chØ tån t¹i ®Ó råi bÞ lo¹i bá, chØ tån t¹i trong tr¹ng th¸i sÏ ®i vµo sù t­¬ng ®ång khi s¸ng t¸c. VÒ mÆt chÝnh trÞ, chñ nghÜa l¹c quan bÊt cÈn träng trong bµi tùa n¨m 1855 còng nh­ chñ nghÜa bi quan thËn träng trong ViÔn C¶nh D©n Chñ (Democratic Vista) kh¼ng ®Þnh r»ng trõu t­îng vµ sù tiªu biÓu ph¶i lµ c¸i nhÊt thÓ vµ t­¬ng ®ång.

T«i ®· nhÊn m¹nh nh÷ng h¹n chÕ cña giíi phª b×nh cã xu h­íng quèc gia ë chç b¶n th©n hä d­êng nh­ cho r»ng th¬ cña Whitman lµ trõu t­îng. T«i còng muèn nhÊn m¹nh víi mét møc t­¬ng ®­¬ng nh÷ng h¹n chÕ cña nh÷ng nhµ phª b×nh cho r»ng th¬ Whitman lµ cô thÓ. Bëi v× bèi c¶nh quen thuéc mµ t«i ®­a ra vÒ ®iÒu tra d©n sè hoÆc nh÷ng dÉn chøng mµ ng­êi kh¸c ®­a ra nh­ c¸c ViÖn b¶o tµng, nghÖ thuËt nhiÕp ¶nh vµ opera ®Òu nhÊt lo¹t ®Þnh vÞ vµ lÞch sö ho¸ Whitman vµ nh­ vËy lµ ®· ®i ng­îc l¹i kh¸t väng biÓu hiÖn cña «ng lµ ®­îc tån t¹i ë nhiÒu ®Þa ®iÓm vµ nhiÒu thêi gian, trong qu¸ khø còng nh­ trong t­¬ng lai, mét kh¸t väng ®­îc tån t¹i "v« biªn". ý nghÜa quèc tÕ cña Whitman - t«i muèn nãi tÇm nh×n quèc tÕ còng nh­ sù tiÕp nhËn cã tÝnh quèc tÕ ®èi víi «ng lµ mét sù kiÓm nghiÖm quan träng ®èi víi c¸ch ®äc t¸c phÈm cña «ng. Xu h­íng chñ nghÜa lÞch sö trong nghiªn cøu v¨n häc lµ mét phÇn trong nh÷ng cè g¾ng thÓ hiÖn vÊn ®Ò chÝnh trÞ-vi m« trong ®êi th­êng, mét cè g¾ng nãi chung lµ tr¸nh xa bÊt cø mét sù chó ý nµo ®Õn ý thøc hÖ chÝnh trÞ. Trong tr­êng hîp Whitman, nh÷ng biÖn ph¸p nµy miªu t¶ «ng trong b×nh diÖn quèc gia nh­ ®· tån t¹i h¬n lµ trong kh¶ n¨ng mµ quèc gia ®ã hiÖn diÖn trong sù thÓ hiÖn cña nhµ th¬. §Ó tãm l­îc vÊn ®Ò nµy mét c¸ch ng¾n gän, t«i xin nãi r»ng nh÷ng cè g¾ng nh»m bèi c¶nh ho¸ Whitman ®· thùc sù khiÕn chóng ta kh«ng hiÓu ®­îc "ý t­ëng cña Whitman "- mét sù trõu t­îng ho¸ mµ d­êng nh­ giÇu h×nh ¶nh h¬n vµ dÔ n¾m b¾t h¬n khi ta tiÕp cËn nã ë ngoµi ch©n trêi quèc gia .

T«i xin m­în ý t­ëng trong bµi T­ t­ëng Whitman cña Enrico Mario Santi, ng­êi ®· dïng tùa ®Ò nµy ®Ó miªu t¶ biÖn ph¸p mµ nhµ th¬ Cuba Jose Marti ®· nh©n danh ch­¬ng tr×nh chÝnh trÞ Mü Latinh ®Ó kÕt n¹p Whitman, nhµ th¬ c¸ch m¹ng cña nÒn d©n chñ vµo ch­¬ng tr×nh nµy. Santi: Sylvia Molloy). Bµi tiÓu luËn næi tiÕng Nhµ Th¬ Walt Whitman cña Marti xuÊt b¶n lÇn ®Çu n¨m 1887. Sau khi nghe Whitman (lóc ®ã 70 tuæi ) gi¶ng bµi vÒ Lincoln ë New York, «ng ®· viÕt bµi nµy víi mét nhiÖt t×nh bét ph¸t. Bµi tiÓu luËn miªu t¶ Whitman tiªu biÓu cho nh©n lo¹i cao ®Ñp, ®iÓn h×nh ch©n chÝnh cña nh©n lo¹i vµ hiÓn nhiªn lµ Marti ®· cho phÐp m×nh ®i theo chiÒu h­íng s¸ng t¹o huyÒn tho¹i. Nh­ng huyÒn tho¹i nµy ®­îc t¹o ra nh©n danh cña t­¬ng lai, chø kh«ng ph¶i viÕt l¹i qu¸ khø. HuyÒn tho¹i nµy cè g¾ng chuyÓn nghÜa c¸i trõu t­îng cña nÒn d©n chñ sang ®êi th­êng cô thÓ. Tuy nhiªn ®©y vÉn lµ mét kiÓu s¸ng t¸c huyÒn tho¹i mµ gÇn ®©y ngµnh nghiªn cøu Mü vµ phª b×nh v¨n häc ë Hoa Kú ®· tiÕn hµnh c«ng viÖc kh¸ vÊt v¶ nh»m tr¶ l¹i bé mÆt thËt cña nã. §ã lµ mét trong nh÷ng lý do v× sao khi nãi vÒ c¸i trõu t­îng, chóng t«i cã ý nãi vÒ sù phi ®Æc thï ho¸ hoÆc phi vËt chÊt ho¸, chø kh«ng nãi vÒ mét ý t­ëng trõu t­îng .

B©y giê t«i muèn ®i tíi kÕt luËn b»ng c¸ch nãi to lªn sù kinh ng¹c cña m×nh vÒ vÊn ®Ò t­ t­ëng Whitman mµ chung qui lµ vÊn ®Ò nh÷ng ý t­ëng d©n chñ cña Whitman ®· lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ trë thµnh rÊt quan träng trong nghiªn cøu Whitman vµ trong ngµnh Nghiªn cøu Mü nãi chung. Khi Bruce Franklin biÕt tin lµ t«i sÏ ph¸t biÓu vÒ Whitman vµ v¨n ho¸ toµn cÇu, «ng ®· cã thiÖn ý göi th­ ®iÖn cho t«i, hái xem t«i cã biÕt vÒ bµi th¬ Mét ng­êi chë xe thå trªn ®­êng mßn (1990) cña Larry Rottmann hay kh«ng. T«i kh«ng hÒ biÕt. Bruce ®· tuyÓn chän bµi th¬ nµy vµo trong tuyÓn tËp nh÷ng truyÖn ng¾n, bµi h¸t vµ th¬ ca vÒ chiÕn tranh ViÖt Nam do «ng biªn tËp .ThËt thÕ, bµi th¬ nµy më ®Çu cho phÇn th¬ trong tuyÓn tËp, còng cã ý nãi lªn vai trß cña th¬ trong v¨n ho¸ ViÖt Nam vµ Hoa Kú. (Tuy nhiªn trong ý thøc cña Whitman vÒ d©n chñ, th× nÒn d©n chñ "yªu cÇu nam còng nh­ n÷ cÇn cã ®«i niÒm kh¸t khao ®èi víi v¨n häc", niÒm kh¸t khao nµy rÊt kh«ng næi bËt trong v¨n ho¸ Mü ®­¬ng ®¹i.) Trong th¬ Rottmann , tiÕng nãi ph¸t ra tõ mét ng­êi t¶i xe thå ViÖt Nam kÓ chuyÖn cho nhµ th¬. §ã lµ c©u chuyÖn vÒ mét con ng­êi Ýt ®­îc häc hµnh vµ chØ nhí thuéc lßng hai t¸c phÈm th¬: TruyÖn KiÒu vµ Bµi ca vÒ m×nh. §ã lµ c©u chuyÖn vÒ nhiÖt t×nh cña ng­êi t¶i xe thå muèn bµn c·i vÒ Bµi ca vÒ m×nh mµ anh ta ®· cã mét ph¸t hiÖn. Sau khi qu©n ®éi ViÖt Nam b¾t ®­îc mét lÝnh Mü vµ anh ta b¾t ®Çu håi hép hái tï binh vÒ bµi th¬, nh­ng ng­êi Mü nµy l¹i ch­a bao giê nghe ®Õn tªn Walt Whitman c¶. ë ®©y t¸c gi¶ võa lªn ¸n mét x· héi kh«ng hiÓu biÕt g× vÒ nhµ th¬ d©n téc cña m×nh (mét sù t­¬ng ph¶n næi bËt víi h×nh t­îng khu«n s¸o vÒ nh÷ng ng­êi lÝnh ®i vµo cuéc chiÕn tranh víi mét cuèn s¸ch nhá in c¸c bµi th¬ yªu n­íc ®Ó trong tói ¸o hä) võa lªn ¸n sù v« tr¸ch nhiÖm cña d©n téc ®èi víi t­ t­ëng Whitman .

T«i kinh ng¹c, s÷ng sê

Cí sao mét ®Êt n­íc

Sinh thµnh ra Walt Whitman

L¹i cã thÓ s¶n sinh

Bom napan vµ chÊt ®éc da cam

Cßn Whitman th× ®· tõng viÕt :

§©y lµ kh«ng khÝ chung bao quanh

Lan táa kh¾p toµn cÇu

Nãi mét c¸ch kh¸c , n­íc Mü ®· quªn c¶ t­ t­ëng Whitman vµ c¶ sù tån t¹i cña chÝnh Whitman.

Søc m¹nh cña th¬ Whitman b¾t nguån tõ viÖc miªu t¶ t­ t­ëng Whitman lan truyÒn ë mét n¬i nµo ®ã, tõ sù nh¾c nhë r»ng nhµ th¬ d©n téc cña Mü ®· ®Ò xuÊt mét ch­¬ng tr×nh quèc tÕ mµ kh«ng ®­îc ai chó ý ®Õn. Sù thËt lµ ch­¬ng tr×nh nµy cã thÓ tõ n¬i xa vang déi trë l¹i ®Êt n­íc vµ ng­êi truyÒn b¸ ch­¬ng tr×nh nµy l¹i lµ nh÷ng ®éc gi¶ cña Whitman ë ngoµi biªn giíi Hoa Kú. Sù thËt nµy b¶n th©n Whitman d­êng nh­ ®· l­êng tr­íc trong ViÔn C¶nh D©n Chñ, tËp tiÓu luËn mµ trong ®ã chñ nghÜa l¹c quan cña «ng vÒ Hoa Kú ®· hoµn toµn lôi tµn. §Ó ®­a ra sù phª ph¸n ®èi víi Hoa Kú so víi nh÷ng lý t­ëng cña ®Êt n­íc nµy, Whitman nãi vÒ "mét ng­êi n­íc ngoµi , mét con ng­êi nhËy c¶m vµ tèt bông", kh«ng biÕt tªn anh ta lµ g×, nh­ng anh ta ®· lµ nh©n tè t¹o nªn cÊu tróc c¬ b¶n trong t­ duy phª ph¸n cña Whitman. Con ng­êi nµy ®· ®i kh¾p Hoa Kú, nghe c¸c diÔn v¨n chÝnh trÞ, ®äc b¸o chÝ, l¾ng nghe ý kiÕn cña mäi ng­êi. Råi anh kÕt luËn r»ng "C¸i n­íc Mü huªnh hoang cña anh" ®· "bÞ thãi bÊt chung thuû ®ôc khoÐt tõ ®Çu ®Õn ch©n vµ rç nh­ tæ ong trong b¶n th©n nã vµ trong ch­¬ng tr×nh cña nã." Sù bÊt chung thuû cña mét ®Êt n­íc ®èi víi chÝnh m×nh ®· trë thµnh chñ ®Ò xuyªn suèt cña tËp tiÓu luËn. B¶n th©n Whitman nhËn xÐt r»ng: "D©n chñ" lµ "mét tõ ng÷ lín lao mµ t«i cho r»ng lÞch sö cña nã vÉn ch­a thµnh v¨n, bëi v× lÞch sö ®ã vÉn ch­a ®­îc tr×nh diÔn." ChÝnh sù trõu t­îng ho¸ - mét sù trõu t­îng ho¸ nh»m hîp nhÊt c¸i trõu t­îng vµ c¸i cô thÓ - vÉn cßn ch­a ®­îc vËt chÊt ho¸, tuy nhiªn nã cã thÓ ®­îc vËt chÊt ho¸ ngay ë trong th¬. Whitman viÕt trong lêi tùa cho b¶n dÞch tËp L¸ Cá xuÊt b¶n ë §øc n¨m 1889: “ Môc ®Ých chÝnh cña Hoa Kú lµ lßng nh©n ¸i chung cho toµn nh©n lo¹i vµ t×nh ®oµn kÕt toµn thÕ giíi. Nh÷ng g× cßn thiÕu vÒ ph­¬ng diÖn nµy cã thÓ ®­îc bï ®¾p bëi nghÖ thuËt th¬ ca ."

VËy ngµnh Nghiªn cøu Mü cã thÓ thu ho¹ch ®­îc g× qua viÖc nghiªn cøu Whitman kh«ng chØ nh­ mét nhµ th¬ d©n téc mµ cßn nh­ mét t­ t­ëng lan truyÒn trªn tÇm quèc tÕ? T«i nghÜ r»ng chóng ta ®· t¹o dùng ®­îc mét viÔn c¶nh mµ tõ ®ã ta kh«ng thÓ nµo suy nghÜ mét c¸ch nghiªm tóc vÒ Whitman, nÕu kh«ng suy nghÜ mét c¸ch nghiªm tóc vÒ t­ t­ëng chÝnh trÞ cña «ng - t­ t­ëng vÒ sù hîp nhÊt gi÷a c¸i trõu t­îng vµ c¸i cô thÓ. Vµo thêi ®iÓm khi thuËt ng÷ toµn cÇu ho¸ chØ râ mét c¸ch ®Æc thï c¸i toµn cÇu kinh tÕ qua nh÷ng con sè, th× viÔn c¶nh nµy cã thÓ gióp chóng ta t­ëng t­îng ®Õn ho¹t ®éng chÝnh trÞ mµ th¬ ca cã thÓ thùc hiÖn. Vµ viÔn c¶nh nµy ch¾c ch¾n sÏ v¹ch râ mét sù thËt lµ tõ bªn ngoµi, nÕu kh«ng ph¶i lµ tõ bªn trong Hoa Kú vµ Whitman, nh­ chÝnh «ng h»ng mong muèn, vÉn ®ang phông sù cho c«ng viÖc ®o l­êng vµ ®¸nh gi¸ chÝnh b¶n th©n c¸i quèc gia nµy .

Huy Liªn dÞch