TR¦êng đẠi học khoa học xã HỘI & nhân văN ĐẠi học quốc gia hà NỘi huy Liªn V¨n häc Mü: thi ph¸p vµ Kü x¶o

Nhµ v¨n F.Scott Fitzgerald cã mét sè phËn ®Æc biÖt kh¸c th­êng trong cuéc ®êi vµ trong v¨n nghiÖp. B»ng sù quan s¸t, suy ngÉm vµ kinh nghiÖm cña b¶n th©n víi nh÷ng thµnh c«ng rùc rì vµ c¶ nh÷ng thÊt b¹i ®¾ng cay, «ng hiÓu s©u s¾c thêi ®¹i m×nh. TiÓu thuyÕt Gatsby vÜ ®¹i ®­îc ®¸nh gi¸ lµ mét trong nh÷ng t¸c phÈm xuÊt s¾c nhÊt trong v¨n häc Mü vµ thÕ giíi. TiÓu thuyÕt nµy thÓ hiÖn s©u s¾c sè phËn cña con ng­êi trong sù ph¸t triÓn phøc t¹p cña x· héi Mü. Tõ cuèi thÕ kû XIX ®Õn thËp kû 20 cña thÕ kû nµy, sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña nÒn kinh tÕ Mü ®· kh«ng kh¬i gîi nªn trong nh©n d©n vµ trÝ thøc Mü nh÷ng ¶o t­ëng vÒ mét x· héi tù do vµ tèt ®Ñp. Nh­ng råi ¶o t­ëng ®· tan vì tr­íc thùc tÕ phò phµng cña v¨n minh vËt chÊt trong ®ã lèi sèng thùc dông vµ vÞ kû ®· ¸p ®¶o vµ lÊn ¸t mäi gi¸ trÞ nh©n v¨n vµ ®¹o ®øc trong cuéc sèng céng ®ång. Hµng lo¹t nhµ v¨n Mü nh­ F. O’Conner, J. Steinbech, E. Hemingway, J. Salinger... ®· phª ph¸n vµ v¹ch trÇn c¸i gäi lµ “giÊc m¬ n­íc Mü”. Nh­ng Fitzgerald lµ ng­êi ®Çu tiªn ®· ph¸t hiÖn mét c¸ch nghÖ thuËt vµ tµi t×nh giÊc m¬ ®ã. Bëi chÝnh «ng ®· tõng nhiÒu phen chÕt ch×m trong giÊc m¬ h·i hïng. Vµo thËp kû 20, khi «ng ®ang vËt lén, lßng trµn trÒ hy väng nh»m thµnh ®¹t vµ ngoi lªn trong x· héi th­îng l­u, «ng ®· ®Æt tªn cho thêi kú nµy lµ “thêi ®¹i nh¹c Jazz”. Giai ®iÖu say s­a, l©ng l©ng mµ cuång nhiÖt Êy thÓ hiÖn chÝnh x¸c t©m tr¹ng cña thêi ®¹i. Sau khi «ng mÊt, Ban biªn tËp Thêi b¸o New York nhËn xÐt: “¤ng tµi t×nh h¬n ®iÒu «ng tù hiÓu vÒ m×nh, v× trong thùc tÕ vµ víi ý nghÜa v¨n häc, «ng ®· ph¸t hiÖn ra c¶ mét thÕ hÖ... ¤ng ®· thÓ hiÖn hä vµ thËm chÝ ®· h­íng dÉn hä, trong khi b­íc vµo tuæi trung niªn, hä nh×n thÊy nÒn tù do cao quý ®ang ®øng tr­íc ®e do¹ cña sù huû diÖt”⁴⁸. Ban biªn tËp NXB Penguin Books còng nhËn xÐt: “¤ng ®· ®Æt tªn cho mét thêi ®¹i... sèng qua thêi ®¹i ®ã vµ nh×n thÊy nã tù thiªu huû.”⁴⁹

TiÓu thuyÕt “Gatsby vÜ ®¹i” kh¾c ho¹ s©u s¾c qu¸ tr×nh vì méng vµ tù thiªu huû cña thêi ®¹i Êy.

M©u thuÉn gi÷a “giÊc m¬ n­íc Mü” vµ thùc t¹i phò phµng ®· trë thµnh tiªu ®iÓm cña cÊu tróc tiÓu thuyÕt. Trong cÊu tróc næi bËt lªn hai b×nh diÖn vµ còng lµ hai bót ph¸p chñ yÕu: b×nh diÖn tr÷ t×nh vµ b×nh diÖn ch©m biÕm. T¸c gi¶ th­êng sö dông bót ph¸p tr÷ t×nh trong viÖc kh¾c ho¹ “giÊc m¬ ®Ñp” cña nh©n vËt. Nh­ng b×nh diÖn tr÷ t×nh lu«n cã kh¶ n¨ng chuyÓn ho¸ thµnh b×nh diÖn ch©m biÕm. Qua sù thuËt l¹i cña nh©n vËt Nick (®ång thêi còng lµ ng­êi kÓ chuyÖn), Gatsby – nh©n vËt chÝnh lµ mét con ng­êi rÊt phøc t¹p. Cã nhiÒu tin ®ån ®¹i rÊt xÊu vÒ qu¸ khø cña Gatsby. Nh­ng trong tiÕn tr×nh cña cèt truyÖn, anh ®­îc miªu t¶ lµ mét con ng­êi s«i næi vµ nhiÖt t×nh ®èi víi b¹n bÌ. C¶ tuæi trÎ cña anh lµ nh÷ng cuéc vËt lén kh«ng ngõng nh»m cã mét chç ®øng trong tÇng líp th­îng l­u. Anh vèn sinh ra trong mét gia ®×nh n«ng d©n nghÌo ë North Dacota. Khi lín lªn, anh rêi bá quª h­¬ng, kiÕm sèng b»ng nghÒ ®¸nh c¸ ë hå Superior. Råi anh vµo häc ë mét tr­êng ®¹i häc. Nh­ng do muèn lµm giµu nhanh chãng, nªn chØ hai tuÇn sau, anh l¹i trë vÒ hå Superior vµ ë ®©y anh gÆp nhµ triÖu phó Dan Cody vµ ®· ba lÇn theo «ng ®i kh¾p lôc ®Þa ch©u Mü. Víi kinh nghiÖm thu nhËn ®­îc trong nh÷ng n¨m lµm viÖc víi nhµ kinh doanh tµi giái Êy, chµng thanh niªn ®· tù x©y dùng cho m×nh mét c¬ ng¬i lín vµ råi anh ®· trë thµnh mét trong nh÷ng ng­êi giµu cã nhÊt trªn ®¶o Long (Long island). Tùa ®Ò tiÓu thuyÕt Gatsby vÜ ®¹i võa cã ý nghÜa nãi vÒ khÝa c¹nh kh¸t väng m·nh liÖt cña mét con ng­êi kh«ng cam chÞu kiÕp sèng nghÌo hÌn, nh­ng còng võa cã ý nghÜa ch©m biÕm, bëi v× thµnh c«ng cña Gatsby kh«ng chØ dùa vµo trÝ th«ng minh vµ sù cÇn cï bÒn bØ, mµ cßn dùa vµo nh÷ng m­u m« kh«n khÐo trong c¸c ho¹t ®éng bu«n lËu. Cã tin ®ån anh tham gia vµo mét ®­êng d©y bu«n lËu r­îu cÊm. Nh­ng nh÷ng sù viÖc nµy kh«ng ®­îc miªu t¶ trªn c¸c b×nh diÖn cña tiÓu thuyÕt.

Trªn b×nh diÖn tr÷ t×nh, t¸c gi¸ kh¾c ho¹ sè phËn cña nh©n vËt Gatsby tõ lóc anh ta say s­a ch×m ®¾m trong ¶o ¶nh cña mét t×nh yªu mµ anh ta lÇm t­ëng lµ trong tr¾ng vµ cao ®Ñp cho ®Õn lóc anh ta bÞ huû diÖt trong mèi t×nh ®ã mµ vÉn ch­a thøc tØnh. Mèi t×nh cña Gatsby ®­îc t¸c gi¶ miªu t¶ víi nh÷ng h×nh t­îng ®Çy thi vÞ. Trong nh÷ng c¶nh nµy, ¸nh tr¨ng lung linh huyÒn ¶o, ¸nh sao ngêi ngêi nh­ to¶ s¸ng xung quanh ®«i trai g¸i ®ang ®¾m ch×m trong h¹nh phóc. “Mét ®ªm thu 5 n¨m vÒ tr­íc, khi nh÷ng chiÕc l¸ vµng ®ang rông xuèng, hä ®i bé ra ®­êng phè vµ ®Õn mét n¬i kh«ng cã ngän c©y nµo, hÌ ®­êng bµng b¹c ¸nh tr¨ng... Khi g­¬ng mÆt Daisy ghÐ s¸t mÆt anh, tr¸i tim anh ®Ëp rén rµng... Khi cÆp m«i anh ch¹m vµo m«i nµng, m«i nµng në ra mét b«ng hoa vµ thÕ lµ niÒm vui trän vÑn.” (4) Sau ®ã chµng sü quan trÎ theo ®oµn qu©n ra n­íc ngoµi, nh­ng ®¬n vÞ cña anh kh«ng ph¶i tham gia vµo cuéc chiÕn, råi Ýt l©u sau anh ®­îc gi¶i ngò. Nh­ng ®Õn lóc ®ã th× Daisy ®· ®i lÊy chång. Cã thÓ lµ nµng kh«ng thÓ chê anh ®­îc, nh­ng chñ yÕu lµ gia ®×nh Daisy kh«ng cho phÐp nµng lÊy mét sü quan nghÌo hÌn. Nh­ng trong t©m trÝ Gatsby, chµng vÉn tin r»ng dï cã ®i lÊy chång, th× t×nh yªu cña nµng ®èi víi chµng vÉn kh«ng hÒ thay ®æi vµ nÕu chµng cã mét ®Þa vi giµu sang, th× Daisy sÏ trë l¹i víi chµng. B©y giê Gatsby ®· cã mét gia tµi lín vµ anh nghÜ lµ anh hoµn toµn cã thÓ ®¹t ®­îc tÊt c¶ nh÷ng g× anh mong muèn. Anh mua c¶ mét biÖt thù nguy nga ë East Egg. ThØnh tho¶ng Gatsby vÉn ®øng trªn b·i cá xanh trong khu nhµ m×nh vµ nh×n mét c¸ch ®¾m ®uèi, say mª ngän ®Ìn xanh l¬ trªn bÕn xuång m¸y tr­íc ng«i nhµ cña Daisy. Ngän ®Ìn ®ã ®ang ë trong tÇm tay anh, anh tin r»ng anh s¾p víi tíi nã vµ nã sÏ m·i m·i thuéc vÒ anh.

Nh­ng råi khi tiÕp xóc víi thùc tÕ, tÊt c¶ chØ lµ nh÷ng trß dèi tr¸ vµ lõa ®¶o. DÇn dÇn chÊt tr÷ t×nh nh­ nhoµ tan ®i vµ hoµ lÉn víi chÊt ch©m biÕm ®Ó råi sau ®ã trë thµnh bi kÞch. C¶nh Gatsby gÆp l¹i Daisy sau 5 n¨m xa c¸ch lµ mét mµn hµi kÞch pha chót ch©m biÕm nhÑ nhµng. ë ®©y Gatsby vÉn ®¾m ch×m trong mèi t×nh si mª. Anh xóc ®éng ®Õn bµng hoµng vµ bèi rèi, anh ®¸nh r¬i c¶ mét chiÕc ®ång hå ®Æt trªn mÆt tñ. M¾t anh ®Ém lÖ, anh c¶m thÊy h¹nh phóc trµn trÒ. Nh­ng ng­îc l¹i, nh÷ng giät n­íc m¾t vµ vÎ xóc ®éng cña Daisy chØ lµ t×nh c¶m bét ph¸t trong gi©y l¸t. Daisy ®­îc miªu t¶ lµ mét phô n÷ lu«n cã nh÷ng biÓu hiÖn bÒ ngoµi rÊt dÞu dµng, tr×u mÕn vµ th©n th­¬ng. Nh­ng biÓu hiÖn ®ã l¹i lu«n che giÊu b¶n chÊt nhá nhen vµ Ých kû cña c«. Trong lÇn Nick ®Õn th¨m c«, anh ®· thÊy ngay r»ng c« qu¶ lµ cã søc cuèn hót kú l¹ ®èi víi nh÷ng ng­êi xung quanh. “G­¬ng mÆt nµng cã nh÷ng nÐt buån dÞu vµ ®¸ng yªu. G­¬ng mÆt Êy r¹ng rì víi ®«i m¾t s¸ng vµ khoÐ miÖng t­¬i tr×u mÕn. Trong giäng nãi cña c« cã mét ®iÒu g× xóc ®éng, khiÕn nh÷ng ai ®Ó ý ®Õn c« kh«ng sao quªn ®­îc: ®ã lµ sù th«i thóc nh­ cña mét tiÕng h¸t... mét lêi høa mµ nµng ®· trao cho ta mét c¸ch vui vÎ, thÝch thó vµ chØ trong chèc l¸t th«i, nh­ng nh÷ng c¸i ®ã sÏ ng©n vang trong lßng anh nh÷ng giê sau ®ã.” (5) T­¬ng ph¶n víi b×nh diÖn tr÷ t×nh lµ b×nh diÖn ch©m biÕm. B×nh diÖn nµy gåm nh÷ng trang miªu t¶ nh÷ng cuéc truy hoan th©u ®ªm suèt s¸ng t¹i biÖt thù cña Gatsby.

Gatsby lµ mét tÝnh c¸ch phøc t¹p ®Çy m©u thuÉn. Anh lu«n mong muèn trë vÒ víi giÊc m¬ dÜ v·ng, nh­ng chÝnh anh l¹i ch×m ®¾m trong cuéc sèng trèng rçng vµ v« nghÜa. Anh tiªu xµi phung phÝ tiÒn cña ®Ó tæ chøc nh÷ng cuéc vui ch¬i ¨n uèng liªn miªn trong ng«i nhµ cña anh víi mét ®¸m ®«ng nh÷ng ng­êi xa l¹. Anh muèn cho cuéc sèng giÇu sang, hµo phãng cña anh cã mét tiÕng vang lín trong giíi th­îng l­u vµ tõ ®ã xo¸ nhoµ ®i nh÷ng n¨m th¸ng nghÌo hÌn tñi nhôc. Tõ ng«i nhµ nµy anh muèn t¹o ra søc hót m¹nh mÏ ®èi víi Daisy.

Song song víi h×nh t­îng nh÷ng tßa biÖt th­ nguy nga, tr¸ng lÖ cña Gatsby vµ vî chång Dasy – Tom lµ h×nh t­îng ®Çy chÊt ch©m biÕm vÒ c¸i thung lòng tro bôi bªn ®­êng xe löa ë gi÷a ®¶o Long vµ khu trung t©m New York. ë ®©y tro bôi bèc lªn mï mÞt vµ t¹o thµnh nh÷ng ®¸m m©y mï, nh÷ng h×nh thï qu¸i dÞ bay l¬ löng trªn ®Çu ng­êi. Nh÷ng ng­êi ®i l¹i trong thung lòng nµy nhuèm ®Çy tro bôi, tr«ng nh­ nh÷ng bãng ma vËt vê. Ng­êi t×nh cña Tom lµ Mirtle sèng ë n¬i nµy. Chång chÞ lµ Wilson sèng b»ng nghÒ söa ch÷a «t«. Mirtle khinh bØ chång, coi anh lµ kÎ kh«ng ®¸ng liÕm gãt cho m×nh. Nh­ng ®èi víi Tom, th× Mirtle l¹i chØ lµ mét thø ®å ch¬i mµ ®«i khi anh ®· vïi dËp mét c¸ch tµn tÖ. B×nh diÖn ch©m biÕm gåm nh÷ng c¶nh ngé trí trªu, nh÷ng trß gian dèi, sù b¹c bÏo vµ tµn nhÉn trong quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi. T­¬ng ph¶n víi ng«i nhµ cña vî chång Wilson nghÌo nµn vµ b¸m ®Çy tro bôi, biÖt thù cña vî chång Tom bªn b·i biÓn hÕt søc sang träng vµ ®Ñp mét c¸ch th¬ méng, nh­ng nh÷ng con ng­êi sèng trong ®ã l¹i cã t©m ®Þa tr¸o trë vµ tµn nhÉn. Trong khi Wilson tóng thiÕu, ph¶i lµm lông vÊt v¶, th× vî chång Tom nhµn rçi ®Õn møc kh«ng biÕt lµm g× ®Ó giÕt thêi gian. Tr­íc khi Nick ®Õn ch¬i nhµ, Daisy vµ c« b¹n trÎ lµ Baker n»m ruçi dµi suèt buæi s¸ng trªn ®i-v¨ng. Khi tiÕp kh¸ch, hä ch¼ng cã chuyÖn g× thó vÞ h¬n chuyÖn vÒ “c¸i mòi cña ng­êi qu¶n gia”. Ch¼ng lµ tr­íc ®©y v× lµm nghÒ kim hoµn nªn mòi cña anh ta bÞ dÞ øng. Daisy gäi ®ã lµ c©u chuyÖn bÝ mËt trong gia ®×nh.

Cßn Baker th× mÆc dï lµ cÇu thñ v« ®Þch vÒ bãng g«n, nh­ng Nick chØ thÊy c« ng¸p dµi nh­ s¾p ®i ngñ. §ã lµ nh÷ng ng­êi tiªu biÓu cho tÇng líp th­îng l­u Mü. Mong ­íc cña Gatsby lµ ®­îc hoµ nhËp vµo thÕ giíi nµy. Nh­ng dÇn dÇn giÊc m¬ cña anh trë thµnh c¬n ¸c méng. Trong cÊu tróc cña tiÓu thuyÕt, con ®­êng cña nh©n vËt Gatsby ®i tõ b×nh diÖn tr÷ t×nh chuyÓn sang b×nh diÖn ch©m biÕm vµ kÕt thóc b»ng c¬n ¸c méng.

Bao trïm lªn b×nh diÖn ch©m biÕm lµ h×nh t­îng ®«i m¾t b¸c sü Ekleberg trªn tÊm ¸p phÝch qu¶ng c¸o vÒ s¶n phÈm kÝnh m¸t. H×nh b¸c sü kh«ng mÆt kh«ng mòi, chØ cã ®«i m¾t xanh lÌ vµ gäng kÝnh mµu vµng khæng lå lõng l÷ng trªn kh«ng gian cña thung lòng tro bôi. Ng­êi d©n ë ®ã nghÜ r»ng ®ã lµ ®«i m¾t cña chóa. Nh­ng trí trªu thay, ®«i m¾t khæng lå cña chóa nh×n bao qu¸t kh¾p kh«ng gian, nh×n thÊy hÕt mäi nçi khæ cùc xÊu xa cña con ng­êi, nh­ng chóa vÉn thê ¬ vµ döng d­ng víi mäi chuyÖn ®êi.

ChÝnh ë n¬i ®©y ®· b¾t ®Çu tÊn bi kÞch. H«m ®ã, tÊt c¶ 5 ng­êi tõ nhµ Tom rñ nhau ra trung t©m thµnh phè vµ gÆp gì nhau ë mét nhµ hµng. T×nh tiÕt nµy tiÕp tôc triÓn khai tÊn hµi kÞch ch©m biÕm. ë ®©y Tom muèn thùc hiÖn ©m m­u xÊu xa lµ bãc trÇn gèc rÔ nghÌo hÌn cña Gatsby tr­íc mÆt vî m×nh vµ b¹n bÌ. Ng­îc l¹i Gatsby còng cã ý ®Þnh c«ng khai tuyªn bè tr­íc mÆt mäi ng­êi r»ng Daisy yªu anh chø kh«ng yªu Tom vµ c­¬ng quyÕt giµnh l¹i Daisy tõ tay Tom. Lßng tin cña Gatsby ®èi víi t×nh yªu cña Daisy ®· ®Õn møc mï qu¸ng vµ ng«ng cuång, nªn tÊt nhiªn anh kh«ng tr¸nh khái thÊt b¹i. V× mét mÆt c« thõa nhËn lµ cã yªu Gatsby, nh­ng c« nãi lµ còng yªu chång m×nh. Tr­íc lêi nãi lÊp löng n­íc ®«i nh­ vËy, Gatsby vÉn kh«ng tõ bá hy väng cuèi cïng. Råi mäi ng­êi kÐo nhau trë vÒ ®¶o trªn hai chiÕc «t«. Khi ®i ®Õn thung lòng tro bôi, kh«ng may chiÕc xe do Daisy l¸i vµ cã Gatsby ngåi bªn ®· ®Ì chÕt Mirtle. Víi ý thøc hy sinh v× ng­êi yªu, Gatsby ®· nhËn r»ng chÝnh m×nh l¸i chiÕc xe.

Trong khi ®ã Tom ®· gië trß x¶o tr¸ vµ ®¸nh lõa Wilson r»ng chÝnh Gatsby lµ thñ ph¹m g©y ra c¸i chÕt cña vî anh ta. Qua c©u chuyÖn bÞa ®Æt cña Tom, Wilson t­ëng lÇm r»ng Gatsby chÝnh lµ ng­êi t×nh cña Mirtle råi sau ®ã ruång bá vµ giÕt chÕt c« ta, nªn trong lóc ®au khæ cùc ®é, anh ®· quyÕt ®Þnh tr¶ thï. Wilson ®i bé ®Õn tËn hßn ®¶o vµ dïng sóng b¾n chÕt Gatsby gi÷a lóc anh nµy ®ang t¾m trong bÓ b¬i.

Sau c¸i chÕt cña Gatsby, ngßi bót ch©m biÕm kh¾c ho¹ víi nh÷ng nÐt ®Ëm ®Æc vÒ sù b¹c bÏo vµ tµn nhÉn trong quan hÖ gi÷a ng­êi vµ ng­êi. Cho ®Õn nh÷ng giê phót cuèi cïng tr­íc khi chÕt, Gatsby vÉn hy väng vµ chê ®îi. Anh thøc th©u ®ªm, ®øng nh×n vÒ ngän ®Ìn xanh phÝa ng«i nhµ Daisy. Anh sai ng­êi hÇu tóc trùc chê ®iÖn tho¹i cña Daisy.

Anh vÉn tin ch¾c r»ng nµng sÏ b¸o cho anh biÕt kÕ ho¹ch l×a bá Tom ®Ó ®i theo anh vµ hä sÏ b¾t ®Çu cuéc sèng míi. Nh­ng cho ®Õn khi anh chÕt, Daisy ®· hoµn toµn kh«ng cÇn biÕt ®Õn sù tån t¹i cña Gatsby trªn câi ®êi. Sau ®ã, Daisy vµ Tom thËm chÝ kh«ng ®Õn dù lÔ tang ch«n cÊt Gatsby. Cßn Baker v× sî dÝnh lÝu vµo vô tai n¹n «t«, nªn ®· cao ch¹y xa bay.

§¸m tang cña Gatsby thËt lµ v¾ng vÎ. Mét m×nh Nick ph¶i lo liÖu tÊt c¶. Tr­íc ®ã c¶ mét ®¸m ®«ng ng­êi liªn tôc ®Õn dù tiÖc vµ vui ch¬i ë nhµ Gatsby mµ kh«ng tèn kÐm mét xu nµo, cßn lóc nµy th× ch¼ng cã ai ®o¸i hoµi ®Õn kÎ xÊu sè. Cã mÆt trong ®¸m tang, ngoµi Nick ra, chØ cã ng­êi cha cña Gatsby (mét cô giµ nghÌo tõ n«ng th«n ®Õn mµ tr­íc ®ã cô ch¼ng hÒ ®­îc «ng con trai quan t©m) vµ mét ng­êi ®µn «ng cã ®«i m¾t có vä. Tr­íc ®ã «ng ch¼ng quen biÕt g× Gatsby, nh­ng th­êng xuyªn lui tíi nhµ anh nèc r­îu cho tho¶ thÝch. Con ng­êi ngå ngé kh¸c ®êi nµy t« ®Ëm thªm cho ®¸m tang mµu s¾c th¶m th­¬ng vµ ghª rîn. T¸c gi¶ cßn ph¸c ho¹ thªm mét nÐt hµi h­íc n÷a, khiÕn cho c¶nh tang tãc ®­îm thªm nô c­êi giÔu cît chua cay: Chu«ng ®iÖn tho¹i rÐo, Nick t­ëng lµ mét vÞ kh¸ch hiÕm hoi cã thiÖn ý ®Õn tiÔn ®­a ng­êi xÊu sè, nµo ngê «ng kh¸ch kh«ng cã ý ®Õn dù tang lÔ, mµ l¹i ®­a ra mét yªu cÇu qu¸i gë vµ kh«ng ®óng lóc. ¤ng ta nãi lµ ®· ®Ó quªn t¹i nhµ chñ nh©n mét ®«i giÇy dïng ®Ó ®i ®¸nh quÇn vît vµ mong r»ng gia nh©n sÏ göi cho «ng ®Ó «ng kÞp dïng vµo mét chuyÕn ®i picnic...

C¸ch t©n cña F. S. Fitzgerald khiÕn cho Gatsby vÜ ®¹i kh¸c víi h×nh thøc cÊu tróc biªn niªn cña tiÓu thuyÕt thÕ kû XIX. C¸ch t©n nµy khiÕn cho tiÓu thuyÕt cã søc co gi·n hÕt søc uyÓn chuyÓn vµ n¨ng ®éng mµ trong ®ã b×nh diÖn nghÖ thuËt cã vai trß lín h¬n kh«ng gian nghÖ thuËt. Kh«ng gian ë ®©y gåm cã ng«i nhµ cña Tom-Daisy, biÖt thù cña Gatsby, thung lòng tro bôi, mét nhµ hµng ë trung t©m thµnh phè... Nh­ng kh«ng gian nµy cè ®Þnh kh«ng thay ®æi, trong khi hai b×nh diÖn nghÖ thuËt kh«ng ngõng biÕn chuyÓn. H×nh t­îng ngän ®Ìn xanh tr­íc ng«i nhµ cña Daisy lµ tiªu ®iÓm cña b×nh diÖn tr÷ t×nh vµ h×nh t­îng ®«i m¾t xanh khæng lå trªn thung lòng tro bôi lµ tiªu ®iÓm cña b×nh diÖn ch©m biÕm. Hai h×nh t­îng cã tÝnh t­îng tr­ng nµy cã mét n¨ng l­îng lan truyÒn ®i rÊt xa vµ chóng cã mèi liªn hÖ néi t¹i: c¸i nä triÖt tiªu c¸i kia. Ngän ®Ìn xanh thu hót toµn bé t©m trÝ Gatsby vµ g©y nªn nh÷ng biÕn ®éng trong cuéc ®êi anh. §«i m¾t kÝnh xanh khæng lå nh­ mét c¬n ¸c méng ¸m ¶nh cuéc sèng cña biÕt bao ng­êi. Trong gian phßng ¸m ®Çy tro bôi Wilson ®øng bªn x¸c vî, ®«i m¾t ng©y d¹i nh×n vÒ phÝa ®«i m¾t kÝnh khæng lå mµ anh tin lµ ®«i m¾t Chóa. Nh­ng ®«i m¾t Êy kh«ng hÒ gîi nªn c¶m gi¸c thiªng liªng thµnh kÝnh, mµ chØ gîi nªn c¶m gi¸c ghª rîn nh­ cña thÇn chÕt. Vµ trong giê phót nçi ®au lµm cho Wilson biÕn d¹ng ®i, chÝnh anh còng mang d¸ng vÎ cña thÇn chÕt. Th©n h×nh anh gÇy cßm nh­ mét bé x­¬ng, khu«n mÆt anh t¸i xanh, ®«i m¾t xanh h·i hïng, tãc vµ quÇn ¸o nhuèm ®Çy tro bôi. Tõ thung lòng tro bôi, Wilson mang theo mÇm tai ho¹ trong ng­êi, ®i bé lang thang hµng chôc c©y sè ®Õn hßn ®¶o ®Ó gieo c¸i chÕt lªn ng­êi Gatsby vµ sau ®ã còng tù kÕt liÔu lu«n ®êi m×nh.

Khi Gatsby ®· chÕt th× ngän ®Ìn xanh trong t©m t­ëng anh còng t¾t ngay tøc th×. Cuèi cïng c¬n ¸c méng ®· trïm lªn giÊc m¬ ®Ñp, b×nh diÖn ch©m biÕm ®· tõ chç ¸p ®¶o ®i tíi triÖt tiªu b×nh diÖn tr÷ t×nh vµ dÉn tíi kÕt thóc bi kÞch.

NghÖ thuËt kÕt hîp mét c¸ch ®éc ®¸o c¸c yÕu tè tr÷ t×nh, ch©m biÕm vµ bi kÞch khiÕn cho tiÓu thuyÕt kh«ng chØ thÓ hiÖn s©u s¾c nh÷ng tÝnh c¸ch vµ th©n phËn con ng­êi, mµ cßn søc tè c¸o m·nh liÖt nh»m th¼ng vµo mét thêi ®¹i, mét x· héi mµ trong ®ã lèi sèng vô lîi, tµn ¸c vµ v« nh©n ®¹o ®· ngù trÞ trong quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi..

Hemingway sinh vµo ngµy 21 th¸ng 7 n¨m 1899 t¹i vïng ngo¹i « thµnh phè Oak Park thuéc bang Illinois, nh­ng gÇn phÝa t©y thµnh phè Chicago. Cha «ng lµ mét b¸c sÜ giÇu cã, mÑ «ng lµ gi¸o viªn d¹y nh¹c vµ ®· cè theo ®uæi sù nghiÖp cña mét ca sÜ opera, nh­ng kh«ng thµnh c«ng. ë tr­êng trung häc, cËu häc sinh Hemingway tham gia c¸c ho¹t ®éng thÓ thao nh­ bãng ®¸, quyÒn Anh. CËu ch¬i cello trong dµn nh¹c cña tr­êng (MÑ cËu muèn cËu trë thµnh mét nghÖ sÜ cello) vµ viÕt bµi cho tê b¸o vµ t¹p chÝ v¨n häc cña tr­êng. Nh­ng dùa vµo nh÷ng c©u chuyÖn mµ nhµ v¨n kÓ l¹i, th× lóc ®ã, nh÷ng tr¶i nghiÖm s©u s¾c nhÊt cña cËu lµ ë trong nh÷ng cuéc ®i s¨n vµ c©u c¸ cïng víi cha gÇn nhµ riªng cña hä trªn b¸n ®¶o phÝa b¾c Michigan. D­íi sù h­íng dÉn cña cha, cËu ®· ghi nhí m·i vµ häc ®­îc nh÷ng kü n¨ng, kû luËt, tÝnh kiªn nhÉn vµ sù can ®Èm cña ng­êi ®i s¨n. . Vµo n¨m cËu 2 tuæi, cha ®· cho cËu mét cÇn c©u c¸ vµ vµo n¨m cËu lªn 10 tuæi, cha ®· tÆng cho cËu c¶ mét khÈu sóng s¨n. Vµo n¨m 1915, trong mét bøc th­ göi cho con trai, «ng ®· viÕt: “Cha rÊt vui vµ tù hµo v× con ®· lín lªn thµnh mét g· ®µn «ng lÞch sù vµ m¹nh mÏ”. Sau nµy, vµo n¨m 1928, cha cËu ®· tù s¸t.

N¨m 1917, sau khi tèt nghiÖp trung häc phæ th«ng, Hemingway quyÕt ®Þnh kh«ng ®i häc ®¹i häc, mµ kiÕm mét c«ng viÖc m×nh ­a thÝch lµ lµm phãng viªn cho tê b¸o Kansas City Star. Tuy yªu nghÒ lµm b¸o, nh­ng råi Hemingway l¹i ®i Ch©u ¢u do bÞ l«i cuèn vµo mét trong nh÷ng cuéc chiÕn tranh mµ anh t×nh nguyÖn dÊn th©n vµo. Do mét bªn m¾t bÞ kÐm, anh kh«ng ®­îc tuyÓn vµo qu©n ngò, nªn anh t×nh nguyÖn tham gia vµo ®éi xe cøu th­¬ng Hång thËp tù. N¨m 1918, trong khi lµm nhiÖm vô ë chiÕn tr­êng Italy, anh bÞ th­¬ng nÆng do qu¶ ®¹n sóng cèi bïng næ gÇn ng­êi anh. Trong suèt cuéc ®êi, nhµ v¨n mang trªn m×nh rÊt nhiÒu th­¬ng tÝch. Song nh÷ng th­¬ng tÝch c¶ trong c¬ thÓ vµ t©m lý sau nµy ®Òu cã mét vai trß quan träng c¶ trong cuéc ®êi vµ s¸ng t¸c cña nhµ v¨n. Trong mét l¸ th­ viÕt tõ bÖnh viÖn Milan n¨m 1918 vµ göi vÒ cho gia ®×nh, Hemingway viÕt: “Con kh«ng lo ng¹i nhiÒu l¾m nÕu l¹i bÞ th­¬ng lÇn n÷a, v× con ®· biÕt nã nh­ thÕ nµo råi…vµ qu¶ thùc nã cã cho ta mét c¶m gi¸c hÕt søc tho¶ m·n lµ ®· tõng bÞ th­¬ng.” ë ®©y, kh«ng ph¶i chµng thanh niªn cè tá ra lµ can ®¶m vµ yªng hïng. KhÝ ph¸ch vµ t©m hån cao c¶ cña nhµ v¨n t­¬ng lai nµy v­ît rÊt xa c¸i thãi ®êi muèn tá ra liÒu lÜnh vµ ng¹o m¹n. Kh¸c víi rÊt nhiÒu ng­êi, khi tù nguyÖn dÊn th©n vµo mäi th¸ch thøc vµ gian nguy, con ng­êi cã khÝ chÊt kh¸c th­êng nµy ®Æt cho m×nh mét môc ®Ých lµ c¶m nhËn b»ng mäi gi¸c quan vµ tõ ®ã th©m nhËp b»ng ý thøc vµo cèt lâi cña mäi biÕn cè xÈy ra ®èi víi c¸ nh©n còng nh­ toµn nh©n lo¹i. Nhµ v¨n ®· bÞ th­¬ng rÊt nhiÒu lÇn do ph¸o ®¹n, xe h¬i ®æ, m¸y bay r¬i, sóng c­íp cß, bÞ báng trong ®¸m ch¸y… “HÇu nh­ ë mäi n¬i mµ «ng ®· ®i qua – Italy, T©y ban Nha, Ph¸p, Anh, Ch©u Phi, Montana, Idaho, Florida Keys, Cuba – bçng cã chuyÖn xÈy ra vµ khiÕn cho c¸i th©n h×nh ®Çy vÕt sÑo cña «ng trë thµnh mét b¶n ®å ®Þa lý cña nh÷ng vÕt th­¬ng.”⁵⁰

Sau chiÕn tranh «ng trë vÒ nhµ. Trong 2 n¨m trêi, «ng ®i s¨n b¾n vµ c©u c¸ víi b¹n bÌ ë b¾c Michigan, ®ång thêi viÕt cho b¸o Toronto Star. Nh­ng ®Ò tµi «ng viÕt kh«ng hoµn toµn g¾n víi n­íc Mü. PhÇn lín c©u chuyÖn vµ hµnh ®éng trong c¸c s¸ng t¸c cña «ng ®Òu ®Æt vµo ®Þa ®iÓm ë n­íc ngoµi vµ ®iÒu nµy th­êng khiÕn «ng bÞ giíi phª b×nh chØ trÝch.

N¨m 1921, «ng c­íi ng­êi vî thø nhÊt trong 4 ng­êi vî cña «ng vµ cïng vî

sang Paris tham gia vµo ®¸m v¨n nghÖ sÜ Mü tù l­u ®Çy ra n­íc ngoµi. Paris quyÕn rò nh÷ng ng­êi Mü kh«ng chØ v× thµnh phè nµy lµ trung t©m cña cuéc c¸ch m¹ng hiÖn ®¹i chñ nghÜa trong v¨n nghÖ, mµ cßn v× kh«ng khÝ tù do trong sinh ho¹t, ®­îc tù do uèng r­îu (luËt cÊm r­îu cã hiÖu lùc ë Mü tõ n¨m 1919) vµ tû gi¸ hèi ®o¸i rÊt cã lîi cho d©n Mü. Mïa xu©n 1921, Hemingway gÆp nhµ v¨n ®µn anh Sherwood Anderson vµ nhµ v¨n nµy viÕt th­ giíi thiÖu «ng ®Õn ng«i nhµ Gertrude Stein, n¬i ®· trë thµnh trung t©m thu hót c¸c nghÖ sÜ Mü rÊt gÇn nhau trong nçi ®au vÒ nh÷ng mÊt m¸t trong chiÕn tranh vµ trong ý t­ëng muèn më ®Çu cho nh÷ng trµo l­u míi trong nghÖ thuËt. ChÝnh ë Paris, Hemingway còng kÕt b¹n víi Ezra Pound, John Dos Passos, James Joyce («ng cho r»ng tiÓu thuyÕt Ulysses cña Joyce lµ cuèn s¸ch tuyÖt vêi nhÊt) vµ F. Scott Fitzgerald. VÒ mÆt nµy hay mÆt kh¸c, nh÷ng nhµ v¨n nµy

®Òu ®· gióp Hemingway x¸c lËp nªn sù nghiÖp v¨n ch­¬ng. Nh­ng råi «ng ®· chÊm døt quan hÖ hÇu nh­ víi tÊt c¶ nh÷ng ng­êi nµy b»ng nh÷ng cuéc c·i nhau gay g¾t.

Hemingway b¾t ®Çu ph¸t hiÖn ra mét trong nh÷ng ®Ò tµi ­a thÝch nhÊt cña «ng lµ vÊn ®Ò b¹o lùc vµ hËu qu¶ cña b¹o lùc trong chiÕn tranh vµ hËu chiÕn. B¹o lùc cña thÕ giíi hiÖn ®¹i ®­îc nghi thøc hãa trong s¨n b¾n, c©u c¸ vµ ®Êu bß tãt (mµ trong ®ã «ng nh×n thÊy sù kÕt hîp gi÷a lßng can tr­êng vµ nghÖ thuËt) b¾t ®Çu cho¸n lÊy trÝ t­ëng t­îng cña «ng. Trong thêi gian ®ã, «ng tiÕp tôc viÕt bµi víi t­ c¸ch phãng viªn cña b¸o Toronto Star t¹i Ch©u ¢u. ¤ng pháng vÊn Mussolini, ®­a tin vÒ cuéc chiÕn tranh Hy L¹p-Thæ NhÜ Kú vµ viÕt nh÷ng bµi vÒ téi ph¹m.

N¨m 1923, Hemingway cho xuÊt b¶n t¸c phÈm ®Çu tay cña «ng Ba truyÖn ng¾n vµ M­êi bµi th¬, råi trë vÒ Toronto tiÕp tôc nghÒ lµm b¸o. Vµ ë ®©y ®øa con ®Çu lßng cña «ng ®· ra ®êi.

Mét n¨m sau ®ã, Hemingway trë l¹i Paris cè g¾ng nu«i gia ®×nh b»ng sè tiÒn thu nhËp Ýt ái qua nghÒ b¸o vµ ®¨ng c¸c truyÖn ng¾n trªn c¸c t¹p chÝ v¨n häc Ýt tiÕng t¨m. N¨m 1925, «ng cho xuÊt b¶n cuèn Trong thêi ®¹i cña chóng ta bao gåm mét sè truyÖn ng¾n vÒ thêi Êu th¬ cña nhµ v¨n ë Michigan. TËp truyÖn nµy cho thÊy cã ¶nh h­ëng râ rÖt cña phong c¸ch v¨n b¸o chÝ vµ kh¸c víi chñ nghÜa hiÖn thùc truyÒn thèng. Sau nµy vµo n¨m 1958, trong lÇn tr¶ lêi 1 cuéc pháng vÊn, t¸c gi¶ nãi r»ng nghÖ thuËt cña «ng võa dùa vµo, nh­ng ®ång thêi còng l¹i tho¸t ra khái “chñ nghÜa hiÖn thùc cã tÝnh qui ­íc: “Tõ nh÷ng sù viÖc ®· xÈy ra vµ tõ nh÷ng sù viÖc nh­ chóng ®· tån t¹i, råi tõ tÊt c¶ nh÷ng sù viÖc mµ b¹n biÕt vµ tõ tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu mµ b¹n kh«ng thÓ biÕt, qua nh÷ng s¸ng t¹o cña b¹n, b¹n sÏ t¹o nªn nh÷ng c¸i kh«ng ph¶i lµ sù t¸i hiÖn l¹i chóng mµ lµ toµn bé sù vËt míi mÎ vµ thËt h¬n bÊt cø mét c¸i g× cã thËt vµ tån t¹i.”⁵¹

N¨m 1926, t¸c gi¶ cho xuÊt b¶n cuèn Nh÷ng dßng n­íc mïa xu©n. Cuèn s¸ch ®­îc ®¸nh gÝa lµ mét trong nh÷ng t¸c phÈm yÕu kÐm nhÊt cña «ng. Nh­ng còng n¨m ®ã, tiÓu thuyÕt MÆt trêi vÉn mäc ra ®êi vµ ®­îc c«ng chóng ®ãn nhËn nhiÖt liÖt. §ã lµ mét trong nh÷ng t¸c phÈm xuÊt s¾c nhÊt cña «ng vµ ®em l¹i cho «ng danh väng lõng lÉy kh¾p thÕ giíi. §©y lµ c©u chuyÖn vÒ nh÷ng ng­êi Mü tù l­u ®Çy m×nh ë Ch©u ¢u. Hä lµ ®¸m ng­êi thuéc “thÕ hÖ mÊt m¸t” trong chiÕn tranh, ®ªm ngµy hä day døt, buån ch¸n vµ chØ t×m quªn l·ng vµ gi¶i sÇu trong men r­îu, trong nh÷ng trß ®ïa giìn qu¸i ¸c vµ nh×n ng¾m c¶nh t­îng ®Êu bß tãt cuång nhiÖt vµ ghª rîn.

TËp truyÖn ng¾n tiÕp theo mang nhan ®Ò Nh÷ng ng­êi ®µn «ng kh«ng cã ®µn bµ xuÊt b¶n n¨m 1927. Hai n¨m sau ®ã, tiÓu thuyÕt VÜnh biÖt vò khÝ ®­îc xuÊt b¶n vµ trë thµnh mét trong nh÷ng t¸c phÈm thµnh c«ng nhÊt vÒ ®Ò tµi chiÕn tranh trong v¨n häc thÕ giíi.

Nh÷ng tr¶i nghiÖm cña Hemingway vÒ b¹o lùc vµ chiÕn tranh ®Òu ®­îc nhµ v¨n thÓ hiÖn qua nh©n vËt Nick Adam trong nhiÒu truyÖn ng¾n vµ nh©n vËt chÝnh Frederic Henry trong tiÓu thuyÕt VÜnh biÖt vò khÝ. Nh©n vËt trong tiÓu thuyÕt nµy cña Hemingway rÊt gÇn víi c¸c h×nh t­îng trong t¸c phÈm cña nhµ v¨n ®ång thêi víi «ng nh­ T.S. Eliot vµ ®Æc biÖt lµ nh©n vËt Henry Flaming trong tiÓu thuyÕt Huy hiÖu mµu ®á cña lßng can ®¶m cña Stephan Crane (thÕ kû XIX). C¶ hai nh©n vËt Henry ®Òu ra chiÕn tr­êng vµ thùc t¹i tµn khèc ®Òu ®· khiÕn hä vì méng. Còng nh­ nh©n vËt Frederic Henry, Hemingway bÞ th­¬ng ë ch©n. Anh còng yªu mét c« y t¸ ng­êi Anh, tªn lµ Catherine Barkley. KÎ ®Þch cña Henry kh«ng chØ lµ nh÷ng ®¹n ph¸o tõ xa phãng vµo phÝa anh vµ nh÷ng ®ång ®éi cña anh, mµ cßn lµ c¸i ®ãi, c¸i kh¸t vµ sù buån ch¸n kh«ng ngu«i. T×nh yªu d­êng nh­ cã xoa dÞu phÇn nµo nçi ®au buån. Nh­ng ®èi víi kÎ ®Þch thùc sù - c¸c lùc l­îng ®Õ quèc tranh giµnh nhau nh÷ng nguån lîi khæng lå, th× nh÷ng chiÕn binh nh­ Henry kh«ng thÓ ý thøc ngay ®­îc. Tuy nhiªn sù huû diÖt vµ nh÷ng c¸i chÕt v« nghÜa lý ®· thóc ®Èy hä tíi hµnh ®éng ph¶n kh¸ng. Sau khi biÕt ®­îc lµ Barkley cã mang, Henry quyÕt t©m cïng c« bá trèn sang Thuþ SÜ. Qu¶ lµ hä cã x©y dùng ®­îc mét m¶nh ®Êt “hoµ b×nh c¸ch biÖt” trªn mét ngän ®åi trong vµi th¸ng trêi. Nh­ng råi khi sinh në, th× c¶ hai mÑ con ®Òu chÕt v× mét c¬n bÖnh hiÓm nghÌo.

N¨m 1930, theo lêi khuyªn cña nhµ v¨n John Dos Passos, Hemingway mua mét ng«i nhµ ë Key West bang Florida. Thêi gian nµy «ng ®· kÕt h«n lÇn thø hai, ®Ó bé r©u quai nãn xum xuª mµ cho ®Õn nay ®­îc gäi lµ bé r©u mèt Hemingway. DiÖn m¹o cã mét kh«ng hai nµy trë thµnh mét trong nh÷ng tiªu chÝ quan träng cña cuéc thi tr­ng bÇy nh÷ng ng­êi mÉu cã diÖn m¹o, bé r©u vµ d¸ng h×nh cña Hemingway trong dÞp kû niÖm 100 n¨m ngµy sinh cña «ng. Còng tõ nay, «ng nhËn c¸i tªn “papa Hemingway” mµ nhiÒu ng­êi thÝch gäi «ng. Còng ë Key West, «ng th­êng thÝch l¸i xuång m¸y vµ c©u c¸ ë ngoµi kh¬i xa. Nhµ v¨n James Joyce cho r»ng Hemingway lµ “nhµ thÓ thao vµ s½n sµng sèng cuéc sèng mµ «ng sÏ viÕt vÒ nã. ¤ng sÏ ch¼ng bao giê viÕt vÒ nã, nÕu nh­ c¬ thÓ cña «ng kh«ng cho phÐp «ng ®¾m m×nh trong cuéc sèng ®ã.”2 Trong s¸ng t¸c vµ øng xö, Hemingway th­êng thùc hiÖn mét c¸ch sèng “®µn «ng” theo qui ­íc riªng cña «ng. Trong mét bµi tù thuËt, «ng ghi nhËn nh÷ng së thÝch cña «ng lµ “tr­ît b¨ng, c©u c¸, b¾n sóng vµ uèng r­îu”. Qu¶ lµ mét c¸ch sèng rÊt Mü! §iÒu nµy còng g©y nh÷ng ph¶n øng kh¸c nhau trong c«ng chóng. Edmund Wilson lµ mét trong nh÷ng nhµ phª b×nh ®Çu tiªn ®· khen c¸c truyÖn ng¾n cña Hemingway, nh­ng khi quan s¸t d¸ng h×nh “rÊt ®µn «ng” cña nhµ v¨n ë Key West trong “mét tÊm ¶nh víi n­íc da r¸m n¾ng cña nhµ thÓ thao, víi c¸i c­êi nhe c¶ hµm r¨ng, víi t­ thÕ gièng siªu sao mµn b¹c Clark Gable, víi con c¸ kiÕm khæng lå mµ «ng võa ®¸nh b¾t ®­îc”, th× Wilson ph¶i nhËn xÐt r»ng ®ã lµ h×nh ¶nh mét ng­êi ®µn «ng “ng¹o m¹n, hung h¨ng, ph« tr­¬ng” vµ “qu¶ lµ mét tÝnh c¸ch ®­îc t¹o dùng yÕu kÐm nhÊt mµ ta thÊy trong c¸c s¸ng t¸c cña t¸c gi¶.”⁵²

N¨m 1932, nhµ v¨n l¹i cho ra ®êi t¸c phÈm nhan ®Ò ChÕt vµo buæi chiÒu miªu t¶ rÊt hay vÒ nh÷ng trËn ®Êu bß tãt, nh­ng ®ång thêi l¹i thÓ hiÖn nhiÒu s¸ng t¹o ®éc ®¸o vÒ mü häc vµ phong c¸ch ®· trë thµnh vïng trêi riªng cho nghª thuËt cña Hemingway. Qua lêi ph¸t biÓu cña Hemingway, «ng ®· trao cho ®éc gi¶ chiÕc th×a kho¸ ®Ó gi¶i m· nghÖ thuËt cña ChÕt vµo buæi chiÒu còng nh­ nhiÒu t¸c phÈm xuÊt s¾c kh¸c cña «ng: “PhÈm chÊt t¹o nªn sù vËn ®éng cña mét t¶ng b¨ng tr«i lµ chØ ë mét phÇn t¸m cña t¶ng b¨ng ®ã næi trªn mÆt n­íc.”⁵³

Ta cã thÓ quan s¸t nguyªn lý nµy qua c¸ch sèng vµ hµnh vi øng xö cña c¸c nh©n vËt kiÓu Hemingway. C¸c nh©n vËt cña c¸c nhµ v¨n kh¸c kh«ng sèng vµ øng xö nh­ vËy. “C¸c nh©n vËt cña Hemingway cè gi÷ cho b¶y phÇn t¸m tÝnh c¸ch cña m×nh giÊu kÝn ë d­íi bÒ mÆt cña cuéc sèng cã ý thøc cña hä, chØ ph« bÇy ra thÕ giíi bªn ngoµi c¸i bÒ ngoµi l¹nh lïng cña hä mµ th«i. Th­êng khi hä còng ®¹t ®­îc kÕt qu¶ trong viÖc thuyÕt phôc thËm chÝ cho chÝnh b¶n th©n m×nh r»ng c¸i h×nh ¶nh m¹nh mÏ, thÇm lÆng vµ ®­îc kiÒm chÕ mµ hä béc lé ra lµ thËt ®Êy, nh­ng nh÷ng ®éc gi¶ tinh ý l¹i cã thÓ nhËn ra tÝnh phøc t¹p tiÒm Èn vµ t×nh ng­êi ®Çy trµn cña nh÷ng tÝnh c¸ch Êy khi ®äc ®­îc ë kho¶ng gi÷a nh÷ng dßng ch÷ trong v¨n xu«i cã ®é c¨ng rÊt lín cña Hemingway.”⁵⁴ Trong c¸c tiÓu thuyÕt thµnh c«ng nhÊt cña Hemingway, nhµ v¨n còng thùc hiÖn mét c¸ch xuÊt s¾c nguyªn lý nµy. Ta cã thÓ nhËn ra ®Æc ®iÓm nµy c¶ trªn cÊp ®é nghÖ thuËt t©m lý vµ ng«n tõ cña t¸c phÈm. ë ®©y ta còng chØ thÊy mét phÇn t¸m cña toµn bé ý nghÜa cña t¸c phÈm xuÊt hiÖn trªn dßng ch÷. ChØ mét tõ hoÆc mét c©u ng¾n gän còng cã thÓ gîi nªn nh÷ng chiÒu s©u v« h¹n vµ nh÷ng ®éc gi¶ tinh tÕ ph¶i dùa vµo kinh nghiÖm cña b¶n th©n ®Ó c¶m nhËn ®­îc tÊt c¶ nh÷ng g× n»m d­íi bÒ mÆt cña c©u chuyÖn. NÕu kh«ng, th× hä sÏ ®Ó mÊt ®i néi dung phong phó cña nh÷ng t¸c phÈm ®· x¸c ®Þnh vÞ thÕ vinh quang cña mét trong nh÷ng nhµ v¨n lín nhÊt cña thÕ kû XX.

N¨m 1933, t¸c gi¶ cho ra ®êi mét tËp truyÖn ng¾n xuÊt s¾c kh¸c nhan ®Ò KÎ chiÕn th¾ng ch¼ng ®­îc g× hÕt. N¨m 1935, «ng cho xuÊt b¶n cuèn Nh÷ng ngän ®åi xanh ë Ch©u Phi. Cuèn s¸ch ®éc ®¸o nµy kÕt hîp thÓ lo¹i du ký víi nh÷ng trang miªu t¶ nh÷ng cuéc s¨n b¾n kú thó vµ nh÷ng nhËn xÐt hãm hØnh, s¾c s¶o vÒ s¸ng t¹o v¨n ch­¬ng.

Nh÷ng kinh nghiÖm vµ sù th©m nhËp vµo thùc tÕ Ch©u Phi còng trë thµnh chÊt liÖu vµ c¶m høng cho hai truyÖn ng¾n thuéc vµo lo¹i kiÖt t¸c cña v¨n häc thÕ giíi: TuyÕt trªn ®Ønh nói Kilimanjaro vµ Cuéc ®êi h¹nh phóc ng¾n ngñi cña Francis Macomber.

Trong thËp kû 30, Hemingway bÞ nh÷ng nhµ phª b×nh c¸nh t¶ chª tr¸ch lµ «ng bµng quan víi sù nghiÖp tiÕn bé vµ tho¸t ly vµo sinh ho¹t thÓ thao kho¸i l¹c. Nh­ng tiÓu thuyÕt Cã vµ kh«ng cã (1937) l¹i lµ t¸c phÈm cã néi dung x· héi s©u s¾c. Nh©n vËt chÝnh Harry Morgan lµ con ng­êi suèt ®êi chØ cã mét mèi lo toan duy nhÊt lµ lµm mäi c¸ch ®Ó b¶n th©n vµ gia ®×nh cã cuéc sèng khÊm kh¸ h¬n ng­êi. H¾n ®· lîi dông thêi kú n­íc Mü bÞ suy tho¸i, nhiÒu ng­êi thÊt nghiÖp ®Ó kiÕm lêi b»ng nh÷ng thñ ®o¹n bÊt chÝnh vµ tµn ¸c. H¾n bu«n r­îu lËu, råi kiÕm tiÒn b»ng c¸ch ký hîp ®ång ®­a ng­êi Trung Quèc tõ Cuba nhËp c­ tr¸i phÐp vµo Mü, råi h¾n nhËn tiÒn, nh­ng giÕt chÕt kÎ cÇm ®ã h¾n gióp cho bèn tªn c­íp nhµ b¨ng ch¹y trèn. Sau ®ã h¾n nghÜ r»ng nÕu h¾n kh«ng giÕt chóng, th× chóng còng sÏ giÕt h¾n. H¾n bÌn h¹ thñ tr­íc vµ bá mÆc nhãm ng­êi Trung Quèc vµ chuån th¼ng. Nh­ng råi chÝnh h¾n còng bÞ mÊt mét c¸nh tay vµ bÞ lÝnh biªn phßng b¾t ®­îc. Cuèi cïng h¾n n»m xuèng, nh¾m nghiÒn ®«i m¾t vµ suy nghÜ vÒ nh÷ng hµnh vi hiÓm ®éc vµ sai lÇm cña m×nh. Nh­ng lóc nµy th× ®· qu¸ muén..

Sù thËt chøng tá lµ kh«ng chØ mét lÇn Hemingway trùc tiÕp tham gia vµo cuéc ®Êu tranh v× sù ngiÖp chÝnh nghÜa trªn thÕ giíi. N¨m 1936, «ng cïng Dos Passos ®Õn T©y Ban Nha lµm cuèn phim t­ liÖu chèng chñ nghÜa ph¸t xÝt nhan ®Ò M¶nh ®Êt T©y Ban Nha. Thêi gian nµy, «ng còng lµ mét trong nh÷ng phãng viªn quèc tÕ næi tiÕng chuyªn ®­a tin vÒ cuéc néi chiÕn T©y Ban Nha.

Thùc tÕ cña nh÷ng th¸ng n¨m l¨n lén trªn chiÕn tr­êng l¹i trë thµnh chÊt liÖu cho vë kÞch Nh÷ng kÎ gian tÕ (1938). Vë kÞch nµy kh«ng thµnh c«ng. Nh­ng sau ®ã tiÓu thuyÕt Chu«ng nguyÖn hån ai (1940) trë thµnh mét sù kiÖn lín vµ lµ t¸c phÈm xuÊt s¾c nhÊt vÒ ®Ò tµi cuéc néi chiÕn T©y Ban Nha trong v¨n häc thÕ giíi. Nh©n vËt chÝnh Robert Jordan trë thµnh tÊm g­¬ng cao ®Ñp cña con ng­êi qu¶ c¶m, lu«n ®­¬ng ®Çu víi mäi th¸ch thøc gian nguy vµ s½n sµng hy sinh th©n m×nh v× ®ång lo¹i, v× sù nghiÖp chÝnh nghÜa.

N¨m 1940, Hemingway kÕt h«n lÇn thø ba vµ chuyÓn c¶ gia ®×nh sang sèng ë Cuba. LÇn nµy «ng lÊy Martha Gellhorn, mét nhµ b¸o n­íc ngoµi, mét phô n÷ th«ng minh, s¾c s¶o, kh«ng chÞu thua kÐm «ng trong c¸c cuéc tranh luËn. V× vËy ®©y lµ cuéc h«n nh©n kÐm vui vÎ nhÊt trong ®êi «ng. ë Cuba, «ng ®i c©u c¸ kiÕm, nu«i gµ chäi. Ng«i nhµ cña «ng trë thµnh n¬i ®ãn tiÕp ©n cÇn c¸c nam n÷ diÔn viªn, ng­êi ®Êu bß tãt, nh÷ng chÝnh kh¸ch, c¸c chiÕn binh, nh÷ng nh©n vËt næi tiÕng quèc tÕ.

Khi Hoa Kú tham gia vµo ®¹i chiÕn thÕ giíi lÇn thø II, «ng t×nh nguyÖn hiÕn cho qu©n ®éi chiÕc tÇu ®¸nh c¸ cña «ng ®Ó dïng vµo nhiÖm vô chèng tÇu ngÇm cña ®Þch. N¨m 1944, víi t­ c¸ch phãng viªn chiÕn tranh, «ng tham gia chiÕn dÞch ®¸nh chiÕm Normandy cña qu©n ®ång minh. Thêi gian nµy xÈy ra mét cuéc tranh chÊp gi÷a vî chång Hemingway. Hemingway vèn rÊt x«ng x¸o vµ nhanh nh¹y trong nghÒ lµm b¸o, nh­ng kh«ng ngê lÇn nµy c« Martha l¹i nhanh nh¹y h¬n. C« theo ®oµn qu©n ®Çu tiªn cña Mü ®æ bé lªn Normandy vµ lµ nhµ b¸o ®­a tin sím nhÊt vÒ sù kiÖn nµy. ThÕ lµ quan hÖ vî chång ®æ vì.

Sau ®ã, nhµ v¨n kÕt h«n lÇn thø t­. Ng­êi vî lÇn nµy lµ Mary Welsh, còng lµ nhµ b¸o, nh­ng khiªm nh­êng h¬n. §«i vî chång nhµ b¸o nµy theo s­ ®oµn bé binh sè 4 cña qu©n Mü tham gia gi¶i phãng n­íc Ph¸p vµ t©y §øc. Hä cïng nhau ¨n mõng ngµy gi¶i phãng Paris vµo th¸ng 8 n¨m 1944.

Sau chiÕn tranh, «ng sèng mét thêi gian ë thµnh phè Venice, Italy. Thµnh phè nµy trë thµnh ®Þa ®iÓm hµnh ®éng trong cuèn tiÓu thuyÕt Qua s«ng vµo rõng (1950) vÒ ®Ò tµi t×nh yªu, nh­ng kh«ng ®­îc ®éc gi¶ t¸n th­ëng.

¤ng l¹i trë vÒ Cuba vµ b¾t tay vµo viÕt cuèn tiÓu thuyÕt vÒ biÓn c¶. Qu¸ tr×nh s¸ng t¸c thËt lµ chËt vËt vµ khã kh¨n. M·i sau khi «ng qua ®êi, cuèn s¸ch míi ®­îc xuÊt b¶n (1970).

Trong sù nghiÖp v¨n ch­¬ng cña Hemingway, ngoµi hai t¸c phÈm yÕu kÐm trªn ®©y, t¸c gi¶ cßn cho ra ®êi mét sè t¸c phÈm kh¸c xoµng xÜnh vµ tù lÆp l¹i m×nh.

Nh­ng n¨m 1952, viÖc xuÊt b¶n truyÖn võa ¤ng giµ vµ biÓn c¶ ®· n©ng vÞ thÕ cña nhµ v¨n lªn chãt ®Ønh vinh quang mang tÇm vãc thÕ giíi. T¸c phÈm nµy lµ kÕt tinh nh÷ng g× tiªu biÓu nhÊt cña tµi n¨ng Hemingway vµ lµ c¬ së ®Ó «ng ®­îc tÆng gi¶i th­ëng Pulitzer, råi sau ®ã lµ gi¶i th­ëng Nobel n¨m 1954.

Trong nh÷ng n¨m cuèi ®êi, Hemingway nhiÒu lÇn ®i T©y Ban Nha vµ mét lÇn n÷a l¹i ®i s¨n ë Ch©u Phi, nh­ng trªn ®­êng trë vÒ nhµ, th× m¸y bay bÞ r¬i. Tuy tho¸t chÕt, nh­ng søc khoÎ suy yÕu nghiªm träng. Khi t×nh h×nh chÝnh trÞ trë nªn c¨ng th¼ng ë Cuba, «ng rêi bá ng«i nhµ cña m×nh vµ chuyÓn vÒ sèng ë Ketchum, bang Idaho. T¹i ®©y «ng ph¶i th­êng xuyªn ®iÒu trÞ c¶ vÒ søc khoÎ vµ t©m thÇn. N¨m 1960, dùa vµo nh÷ng b¶n ghi chÐp vµ phãng sù tõ nh÷ng n¨m 20 cßn gi÷ ®­îc, «ng chØnh lý thµnh tËp håi ký nhan ®Ò Mét b÷a tiÖc di ®éng. TËp s¸ch nµy xuÊt b¶n sau khi nhµ v¨n qua ®êi vµo n¨m 1964.

BÖnh tËt khiÕn nhµ v¨n kh«ng thÓ tiÕp tôc c«ng viÖc s¸ng t¸c mµ «ng thÝch thó nhÊt. Ngµy 2 th¸ng 7 n¨m 1961, t¹i Ketchum, bang Idaho, Hemingway ®· chän c¸i chÕt gièng nh­ cha «ng tr­íc ®©y - «ng ®Æt mòi khÈu sóng hai nßng vµo tr­íc tr¸n vµ bãp c¶ hai cß. Hµnh ®éng quyÕt liÖt nµy chøng tá r»ng nghÖ sÜ kh«ng chÊp nhËn mét sù sèng kh«ng cã niÒm vui vµ s¸ng t¹o.
II. Phong c¸ch nghÖ thuËt qua c¸c truyÖn ng¾n

cña Ernest Hemingway

Nh÷ng t¸c phÈm thµnh c«ng nhÊt cña Hemingway ®Òu ®­îc giíi phª b×nh ë nhiÒu n­íc ®¸nh gi¸ lµ nh÷ng s¸ng t¹o nghÖ thuËt ®éc ®¸o cã mét kh«ng hai trong v¨n häc thÕ giíi. TÊt nhiªn «ng häc hái kinh nghiÖm cña nh÷ng nhµ v¨n ®i tr­íc nh­ L.Tonstoi, Stendhal, G. Eliot... Nh­ng «ng cã ý thøc vµ tµi n¨ng ®Ó t¹o ra mét phong c¸ch, mét thi ph¸p kh¸c víi nh÷ng ng­êi ®i tr­íc vµ ®Æc biÖt lµ kh¸c víi c¸c nhµ v¨n chñ nghÜa hiÖn thùc thÕ kû XIX. Nhµ nghiªn cøu Peter Conn nhËn xÐt: “...Hemingway ®· s¸ng t¹o nªn mét phong c¸ch cã ¶nh h­ëng lín nhÊt trong thÕ kû 20. ¤ng lµ nhµ v¨n duy nhÊt sau Samuel Clemens (tøc lµ M.Twain – H.L) ®· ®æi míi v¨n häc cña ®Êt n­íc. C¸c nhµ v¨n trÎ (nam còng nh­ n÷) ng­ìng mé sù nghiÖp cña «ng vµ thi nhau häc viÕt theo kiÓu v¨n xu«i cña «ng.”⁵⁵

Nh÷ng nhµ v¨n hiÖn ®¹i næi tiÕng cña Mü nh­ Saul Bellow (gi¶i th­ëng Nobel), Norman Mailer còng ®Òu tiÕp thu ¶nh h­ëng cña phong c¸ch Hemingway. Nh­ng kh¸c h¼n víi c¸c nhµ v¨n tr­íc vµ sau «ng, ë «ng cã mét sù thèng nhÊt cao ®é gi÷a nh©n c¸ch vµ phong c¸ch sèng víi phong c¸ch nghÖ thuËt. VÒ mÆt nµy, nhµ phª b×nh Mü Frank Mcconnell ®· so s¸nh «ng víi Byron cña thÕ kû XIX: “Chóng ta cã thÓ coi Hemingway lµ nhµ l·ng m¹n Mü thµnh c«ng ®Çu tiªn sau Walt Whitman, ng­êi ®Çu tiªn ®· ®ång nhÊt phong c¸ch viÕt v¨n víi phong c¸ch tån t¹i trªn thÕ giíi...(...)... ¤ng lµ Byron cña thêi ®¹i «ng víi ý nghÜa réng lín ®Õn møc tõ “kiÓu Byron” vµ “kiÓu Hemingway” lµ hai thuËt ng÷ duy nhÊt mµ ta th­êng sö dông nh­ nh÷ng tÝnh tõ ®Æt bªn c¹nh tõ “nh©n vËt chÝnh”.⁵⁶

Tuy ë ®©y chóng ta cã thÓ kh«ng ®ång ý víi nhËn ®Þnh cña nhµ phª b×nh coi Hemingway lµ “nhµ l·ng m¹n”, nh­ng ý kiÕn cña «ng vÒ ¶nh h­ëng to lín cña nhµ v¨n vµ vÒ sù ®ång nhÊt gi÷a phong c¸ch sèng vµ phong c¸ch nghÖ thuËt ë Hemingway lµ mét nhËn xÐt cã tÝnh tæng kÕt rÊt x¸c ®¸ng. Bªn c¹nh lao ®éng nghÖ thuËt cÇn cï, c¶ cuéc ®êi cña nhµ v¨n lµ minh chøng hïng hån cho mÉu ng­êi ®óng nh­ lý t­ëng cña «ng: ®ã lµ con ng­êi v­ît qua mäi th¸ch thøc trong hoµn c¶nh kh¾c nghiÖt cña nh©n lo¹i thÕ kû XX, con ng­êi can ®¶m ®­¬ng ®Çu víi mäi ®e däa cña tai ­¬ng, b¹o lùc vµ c¸i chÕt. Khi cßn rÊt non trÎ, «ng ®· x«ng pha trªn chiÕn tr­êng cña ®¹i chiÕn thÕ giíi I, råi víi t­ c¸ch nhµ v¨n vµ nhµ b¸o, «ng ®· tõng cã mÆt ë c¸c chiÕn tr­êng cña néi chiÕn T©y Ban Nha vµ ®¹i chiÕn thÕ giíi II.

Ngay trong ®êi th­êng, «ng lu«n thÝch m¹o hiÓm x«ng x¸o trong nh÷ng c¸nh rõng Ch©u Phi, nh÷ng cuéc ®¸nh c¸ trªn biÓn, xem ®Êu bß tãt, ®i s¨n thó rõng...v.v, kh«ng ph¶i ®Ó ®i t×m nh÷ng c¶m gi¸c míi l¹, mµ nh»m “®i t×m ngän löa tinh thÇn trong con ng­êi vµ trong loµi thó”. ⁵⁷

Råi nh÷ng t×m tßi trong cuéc ®êi ®· dÉn tíi nh÷ng t×m tßi trong nghÖ thuËt vµ phong c¸ch. VÒ phong c¸ch rÊt ®Æc s¾c cña Hemingway, ý kiÕn cña giíi nghiªn cøu phª b×nh Mü, theo t«i lµ kh¸ míi l¹ vµ tÊt nhiªn lµ rÊt kh¸c víi mét sè nhµ nghiªn cøu ë n­íc ta (qua mét sè bµi b¸o vµ bµi giíi thiÖu rÊt hiÕm hoi).

RÊt tiªu biÓu lµ ý kiÕn cña Faith Pullin trong bµi Hemingway vµ ng«n ng÷ bÝ mËt cña lßng c¨m ghÐt. T¸c gi¶ cho r»ng Hemingway coi viÕt v¨n “kh«ng ph¶i lµ sù kh¸m ph¸ tÝnh c¸ch”, “kh«ng quan t©m ®Õn kü thuËt t©m lý” vµ trong suèt sù nghiÖp v¨n xu«i cña «ng, “«ng bÒn bØ s¾p xÕp ®i s¾p xÕp l¹i c¸c yÕu tè c¬ b¶n lµ: tÊn kÞch, ng«n tõ vµ sù kiÖn”⁵⁸.

Cã thÓ ®ång ý víi nhËn ®Þnh nµy, nh­ng còng ph¶i bæ sung thªm r»ng: tuy tÝnh c¸ch vµ t©m lý kh«ng ph¶i lµ yÕu tè næi bËt ë nghÖ thuËt Hemingway, nh­ng sù thÓ hiÖn mét c¸ch s¾c bÐn vµ tµi t×nh c¸c yÕu tè tÊn kÞch, ng«n tõ vµ sù kiÖn tÊt yÕu sÏ lµm næi bËt lªn mét vµi nÐt chñ ®¹o trong tÝnh c¸ch vµ t©m lý nh©n vËt. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn, h×nh t­îng Nick Adams xuyªn suèt trong nhiÒu truyÖn ng¾n vµ c¸c h×nh t­îng trong c¸c tiÓu thuyÕt nh­ Jake Barnes trong MÆt trêi vÉn mäc, F. Henry trong VÜnh biÖt vò khÝ, R. Jordan trong Chu«ng nguyÖn hån ai, «ng giµ Santiago trong ¤ng giµ vµ biÓn c¶.v.v... in s©u ®Ëm vµ l©u dµi trong t©m trÝ ng­êi ®äc.

Sù tæng hîp c¸c yÕu tè tÊn kÞch, ng«n tõ vµ sù kiÖn trong cÊu tróc nghÖ thuËt khiÕn cho néi dung c¸c t¸c phÈm cña Hemingway cã ®Æc ®iÓm lµ c« ®äng vµ hµm xóc h¬n nhiÒu so víi nghÖ thuËt hiÖn thùc chñ nghÜa thÕ kû XIX. Ng«n tõ ng¾n gän, c¸c sù kiÖn kh«ng nhiÒu vµ c¸c nh©n vËt th­êng kh«ng tr¶i qua mét qu¸ tr×nh biÕn ®éng vµ ph¸t triÓn l©u dµi, nh­ng c¸c yÕu tè nghÖ thuËt lu«n hµm chøa ý nghÜa réng lín, thÓ hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò cã tÇm quan träng ®èi víi c¶ ®Êt n­íc vµ thÕ giíi. Mét sè t¸c gi¶ th­êng nãi tíi c¸i kÝch th­íc vµ quy m« to lín cña c¸i phÇn ch×m v« h×nh cña “t¶ng b¨ng tr«i” trong t¸c phÈm Hemingway. Nh­ng ch­a cã t¸c gi¶ nµo ph©n tÝch cô thÓ liªn hÖ gi÷a phÇn ch×m vµ phÇn næi trong c¸c “t¶ng b¨ng tr«i” Êy.

Theo t«i c¸c yÕu tè tÊn kÞch, ng«n tõ vµ sù kiÖn kiÓu Hemingway chÝnh lµ ph­¬ng tiÖn nghÖ thuËt ®Ó thùc hiÖn ®iÒu mµ Hemingway gäi lµ nguyªn lý “t¶ng b¨ng tr«i”. Trong c¸c truyÖn ng¾n, nhµ v¨n th­êng chØ miªu t¶ mét thêi gian ng¾n trong cuéc ®êi nh©n vËt. Nh­ng tÊn kÞch bïng næ trong thêi ®iÓm Êy l¹i héi tô søc m¹nh hoÆc chç yÕu vµ nh÷ng nÐt chñ ®¹o trong thÕ giíi tinh thÇn cña nh©n vËt vµ lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña nh÷ng quan hÖ vµ t¸c ®éng x· héi ®èi víi nh©n vËt.

TÊn kÞch ®­îc t¹o ra do t¸c gi¶ ®Æt nh©n vËt trong mét “t×nh huèng cùc h¹n”, hay nãi mét c¸ch h×nh ¶nh lµ ë ®©y nh©n vËt ®· bÞ ®Èy tíi “bªn bê vùc th¼m” vµ nh©n vËt chØ cã thÓ cã mét sù lùa chän: hoÆc lµ hÌn nh¸t khuÊt phôc hoÆc lµ s½n sµng chÕt mét c¸ch can ®¶m vµ hiªn ngang.

Trong “Khu tr¹i ng­êi da ®á” mét trong nh÷ng truyÖn ng¾n s¸ng t¸c thêi kú ®Çu, chµng trai thiÕu niªn Nick Adams theo cha vµ chó ®i thuyÒn ®Õn khu tr¹i cña ng­êi da ®á. Cha Nick lµ b¸c sÜ ®Õn ®©y ®Ó ®ì ®Î cho mét ng­êi ®µn bµ da ®á. ChÞ ®· ®au ®Î vµ kªu khãc suèt hai ngµy trêi. Trªn chiÕc gi­êng hai tÇng, chÞ n»m ë ng¨n d­íi cßn chång chÞ n»m ë ng¨n trªn. H«m tr­íc anh ta ®· v« ý ®Ëp c¸i r×u vµo ch©n m×nh vµ bÞ th­¬ng kh¸ nÆng. NhiÒu bµ giµ ë khu tr¹i ®· ®Õn ch¨m sãc chÞ. Nick gióp cha cÇm chËu n­íc nãng trong khi cha cËu chuÈn bÞ dông cô phÉu thuËt. MÆc dï cha Nick mæ cho s¶n phô, «ng kh«ng hÒ mang thuèc tª vµ thuèc gi¶m ®au. ¤ng nãi víi Nick: “Bè kh«ng mang chót thuèc tª nµo. Nh­ng tiÕng kªu thÐt cña chÞ ta kh«ng quan träng. Bè kh«ng nghe thÊy g× hÕt, v× nã kh«ng quan träng.” ⁵⁹ Nick tËn m¾t nh×n thÊy «ng bè lµm viÖc nh©n ®¹o cña ng­êi b¸c sÜ víi mét vÎ b×nh th¶n, l¹nh lïng ch¼ng kh¸c g× mét anh ®å tÓ. TiÕng kªu thÐt th¶m th­¬ng cña ng­êi ®µn bµ kh«ng m¶y may lµm «ng ®éng lßng, ng­îc l¹i nã ®· g©y chÊn ®éng thÇn kinh tíi møc d÷ déi nhÊt ë ng­êi chång, khiÕn anh ta ®· tù s¸t b»ng c¸ch lÊy dao ®©m vµo cæ häng m×nh. ¤ng b¸c sÜ ®· lµm ®­îc mét viÖc cã Ých lµ gióp cho mét ®øa trÎ ra ®êi, nh­ng sù l¹nh lïng vµ tµn nhÉn cña «ng ®· dÉn tíi tÊn th¶m kÞch trong gia ®×nh ng­êi da ®á. Chµng thiÕu niªn Nick tõ chç lµ ng­êi chøng kiÕn ®· trë thµnh ng­êi ph¸t hiÖn ra c¸i thÕ giíi, trong ®ã võa cã kÎ tµn nhÉn l¹i võa cã kÎ hÌn nh¸t.

Giíi phª b×nh Mü thõa nhËn r»ng Hemingway chÝnh lµ nhµ v¨n Mü ®Çu tiªn ®· ph¸t hiÖn mét c¸ch s©u s¾c t×nh tr¹ng tµn nhÉn vµ b¹o lùc trong x· héi. §ã còng chÝnh lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c thÈm mü cña «ng. Chñ ®Ò cña truyÖn ng¾n “Nh÷ng tªn s¸t nh©n” lµ sù bãc trÇn tÝnh chÊt v« nh©n ®¹o cña b¹o lùc vµ miªu t¶ nh÷ng hµnh vi vµ th¸i ®é kh¸c nhau tr­íc b¹o lùc. Trong truyÖn nµy, b¹o lùc chÝnh lµ h¹t nh©n ®· t¹o nªn “t×nh huèng cùc h¹n” vµ buéc c¸c nh©n vËt ph¶i béc lé b¶n chÊt thùc cña con ng­êi. ë mét hiÖu ¨n nhá, cã hai kÎ l¹ mÆt ®Õn chê gÆp mét ng­êi th­êng ®Õn ¨n tèi ë ®©y, tªn lµ Andreson. Th× ra chóng lµ nh÷ng tªn s¸t nh©n theo lÖnh cña ai ®ã ®Þnh ®Õn h¹ s¸t Andreson. Trong khi chê ®îi, chóng dïng sóng ®e däa, trãi «ng bÕp da ®en cïng anh hÇu bµn l¹i vµ nhÐt kh¨n vµo måm hä. Nh­ng h«m ®ã Andreson kh«ng ®Õn, nªn chóng bá ®i. Hµnh ®éng cña hai tªn c«n ®å ®· g©y nh÷ng ph¶n øng kh¸c nhau trong mÊy ng­êi phôc vô ë hiÖu ¨n. Anh hÇu bµn George ®ång t×nh vµ lo l¾ng cho sè phËn cña Andreson, nh­ng kh«ng d¸m ®i gÆp anh ta, mµ l¹i b¶o cËu thanh niªn Ýt tuæi h¬n lµ Nick Adams ®i b¸o cho anh ta biÕt. Cßn «ng bÕp da ®en th× sî mang v¹ vµo th©n vµ khuyªn Nick ®õng dÝnh lÝu g× vµo chuyÖn ®ã. NÕu ë thiªn truyÖn Trong khu tr¹i cña ng­êi da ®á, Nick lÇn ®Çu tiªn trong ®êi ph¸t hiÖn ra sù tµn nhÉn cña con ng­êi, th× ë thiªn truyÖn

nµy, cËu tiÕn thªm mét b­íc ph¸t hiÖn ra b¹o lùc vµ téi ¸c trong x· héi. Tr­íc t×nh tr¹ng ®ã, Nick còng lo cho tÝnh m¹ng cña m×nh, nh­ng cËu l¹i rÊt can ®¶m khi ®Õn gÆp Andreson ®Ó b¸o cho anh biÕt ý ®å cña bén téi ph¹m. CËu ®· nhËn râ b¹o lùc thËt lµ ghª gím vµ ®ång thêi còng ph¸t hiÖn ra sù gan gãc ®¸ng c¶m phôc cña nh÷ng con ng­êi nh­ Andreson. Anh lµ mét vâ sÜ h¹ng nÆng. Anh ®· biÕt tr­íc r»ng thÕ nµo bän téi ph¹m còng giÕt anh, nh­ng anh còng biÕt lµ m×nh kh«ng thÓ nµo tho¸t khái c¸i chÕt. T×nh thÕ c¨ng th¼ng ®Õn cùc ®é, nh­ng Andreson kh«ng hÒ khiÕp sî vµ s½n sµng ®­¬ng ®Çu víi c¸i chÕt ®ang tõng giê tõng phót tíi gÇn.

Trong thêi ®iÓm khi c¸c nh©n vËt ph¶i ®­¬ng ®Çu víi nh÷ng th¸ch thøc d÷ déi nhÊt, cã khi c¸c sù kiÖn t¹o nªn ®iÓm bïng næ cña tai biÕn vµ bi kÞch (nh­ trong c¸c truyÖn ng¾n Khu tr¹i cña ng­êi da ®á, Cuéc ®êi h¹nh phóc ng¾n ngñi cña Francis Macomber, c¸c tiÓu thuyÕt VÜnh biÖt vò khÝ, Chu«ng nguyÖn hån ai v.v...), còng cã khi c¸c sù kiÖn kh«ng hoÆc ch­a dÉn tíi tai biÕn vµ bi kÞch (nh­ trong truyÖn ng¾n Nh÷ng kÎ s¸t nh©n, nhiÒu truyÖn ng¾n trong tËp truyÖn Trong thêi ®¹i chóng ta, c¸c tiÓu thuyÕt MÆt trêi vÉn mäc, .., nh­ng trong c¶ hai tr­êng hîp nµy, c¸c sù kiÖn lu«n lu«n chøa ®Çy kÞch tÝnh, bëi v× chóng hoÆc lµ mang nh÷ng hËu qu¶, nh÷ng d­ ©m cay ®¾ng bÊt tËn cña tai biÕn trong qu¸ khø, hoÆc lµ nh÷ng dù c¶m bÊt h¹nh gi»ng xÐ vµ day døt t©m can nh©n vËt vµ b¸o hiÖu giê bi kÞch s¾p ®iÓm.

Së dÜ c¸c sù kiÖn trong t¸c phÈm Hemingway mang tÝnh kÞch s¾c bÐn, bëi v× chóng lu«n ®­îc kh¾c häa qua nh÷ng chi tiÕt ®Çy c¶m xóc. Trong giíi phª b×nh Mü, cã ng­êi cho r»ng: Hemingway kh«ng ph¶i lµ ng­êi viÕt v¨n xu«i, mµ lµ “ng­êi truyÒn ®¹t nh÷ng c¶m xóc” ⁶⁰. ý kiÕn cña nhµ phª b×nh cã tÝnh chÊt cùc ®oan, nh­ng dï sao «ng còng thÊy râ ®Æc ®iÓm næi bËt nµy trong phong c¸ch Hemingway. Trong biÖn ph¸p t¶ ch©n cña c¸c nhµ v¨n chñ nghÜa hiÖn thùc thÕ kû XIX, c¸c t¸c gi¶ nh­ Balzac, Dickens,v.v... th­êng thiªn vÒ sù miªu t¶ nh÷ng chi tiÕt ch©n x¸c, chi ly vµ tØ mØ. VÒ mÆt nµy, Hemingway cã c¸ch t©n quan träng, chi tiÕt nghÖ thuËt kiÓu Hemingway cã tÝnh chÊt ch¾t läc vµ hµm xóc nh»m thÓ hiÖn sù t¸c ®éng cña c¸c sù kiÖn ®èi víi t©m tr¹ng vµ sè phËn cña nh©n vËt.

Mét trong nh÷ng t×nh tiÕt chñ yÕu trong thiªn truyÖn Cuéc ®êi ng¾n ngñi cña Francis Macomber lµ viÖc nh©n vËt Macomber, mét g· giÇu cã vµ thÝch s¨n b¾n, nh­ng trong lÇn ®i s¨n s­ tö ®· tù ph¬i bµy sù hÌn nh¸t tr­íc mÆt ®¸m ®«ng ng­êi vµ nhÊt lµ tr­ãc mÆt vî m×nh. T×nh tiÕt nµy béc lé nh÷ng nÐt b¶n chÊt trong tÝnh c¸ch Macomber vµ lµm bïng næ m©u thuÉn vèn tÝch tô trong cuéc sèng cña vî chång anh ta. BÒ ngoµi “hä cã c¬ së v÷ng vµng cho cuéc chung sèng. Margot cã nhan s¾c nªn Macomber kh«ng thÓ bá nµng vµ Macomber cã qu¸ nhiÒu tiÒn nªn Margot kh«ng bao giê cã thÓ bá anh ta”. Nh­ng nhan s¾c vµ tiÒn tµi kh«ng thÓ ®¶m b¶o cho mét t×nh yªu thùc sù v« t­ vµ chung thñy. Lóc nµy nµng cã nh÷ng cö chØ tá râ cho anh thÊy nµng suång s· víi Wilson, ng­êi h­íng dÉn viªn s¨n b¾n ®Ó trõng ph¹t vÒ viÖc anh ®· lµm cho nµng ph¶i hæ thÑn tr­íc ®¸m ®«ng. Macomber rÊt tøc giËn, nh­ng h¸ miÖng m¾c quai, v× anh ®· mÊt hÕt uy tÝn. Víi nh÷ng chi tiÕt nghÖ thuËt s¾c bÐn, t¸c gi¶ kh¾c häa nçi ho¶ng sî vµ hÌn nh¸t cña Macomber cïng mét lóc xen kÏ víi nh÷ng r¹n nøt trong quan hÖ gi÷a vî chång anh ta. §ªm tr­íc ngµy ®i s¨n, khi nghe tiÕng s­ tö gÇm nh­ “rung chuyÓn c¶ bÇu kh«ng khÝ” anh ta ®· c¶m thÊy bµng hoµng vµ c¨ng th¼ng, trong khi vî anh ta chØ c¶m thÊy tß mß vµ thÝch thó. Råi khi chuÈn bÞ nh»m b¾n con s­ tö th× “...anh ta chØ biÕt r»ng ®«i tay anh ta run lªn vµ khi anh ta tõ chiÕc « t« ®i ra, hÇu nh­ anh ta kh«ng thÓ nhÊc ®«i ch©n lªn ®­îc. §ïi anh ta cøng ®ê...”⁶¹. Anh ta quªn c¶ bÊm chèt an toµn vµ cø bãp cß ®Õn gÉy c¶ ngãn tay. Sau khi b¾n hai ph¸t tróng vµo con s­ tö, “anh ®øng vµ c¶m thÊy n«n nao nhøc nhèi trong ruét, bµn tay vÉn cøng ®ê vµ run run”.⁶² Anh ta theo Wilson ®i vµo trong b·i cá, nh×n thÊy con s­ tö víi vÕt th­¬ng ë bông m¸u ch¶y lªnh l¸ng. Råi khi nghe nã gÇm lªn kÌm theo c¶ tiÕng ho m¸u éc ra ngoµi vµ thÊy ®¸m cá lay ®éng m¹nh, th× anh ta “bá ch¹y cuèng quýt vµ kinh hoµng...”⁶³. Råi ®ªm h«m ®ã tr­íc khi ®i ngñ, anh thÊy lßng ®au nhãi v× hæ thÑn. “Nh­ng h¬n c¶ nçi hæ thÑn, anh c¶m thÊy nçi khiÕp ®¶m l¹nh gi¸ vµ s©u th¼m trong ng­êi m×nh. Nã n»m ®ã nh­ mét c¸i hè s©u ­¬n ­ít vµ l¹nh...”⁶⁴

Nh­ng ®Õn h«m sau, khi ®i s¨n tr©u rõng víi mét t×nh huèng nguy hiÓm kh«ng kÐm h«m tr­íc, th× con ng­êi anh ®· hoµn toµn kh¸c h¼n. Anh bçng trë nªn h¨ng say, s«i næi, can ®¶m vµ phÊn høng cùc ®é. Anh ®· lÊy l¹i thÕ ®øng v÷ng vµng cña ng­êi ®µn «ng giµu cã vµ ®µi c¸c. Trong mèi va ch¹m gi÷a vî chång anh, thÕ m¹nh ®· nghiªng h¼n vÒ anh. Trong t×nh thÕ Êy, Margot nh×n thÊy râ mèi nguy c¬ ®ang chê ®îi nµng: Råi ®©y Macomber cã thÓ sÏ t×m kiÕm mét ng­êi vî kh¸c, bëi v× nµng tuy vÉn cßn ®Ñp, nh­ng kh«ng cßn ®­îc nh­ x­a n÷a. Khi Margot ngåi trªn xe cÇm sóng nh»m b¾n tr©u rõng, kh«ng hiÓu sao ph¸t ®¹n l¹i b¾n vµo chç hiÓm trong ng­êi Macomber.

§©y còng lµ mét nÐt rÊt ®Æc s¾c trong “t¶ng b¨ng tr«i” kiÓu Hemingway, khiÕn cho ng­êi ®äc kh«ng thÓ rót ra kÕt luËn døt kho¸t lµ Margot cè t×nh hay do kh«ng may mµ b¾t tróng ng­êi Macomber. Vµ ng­êi ®äc sÏ ph¶i suy nghÜ m·i vÒ kÕt côc bÊt ngê cña truyÖn.

Nh÷ng chi tiÕt thÓ hiÖn sù gi»ng xÐ day døt còng nh­ nh÷ng phÊn høng cña tr¸i tim vµ t×nh c¶m trong chuyÕn ®i s¨n thó rõng ®· lµm cho c¸c sù kiÖn vµ tÊn bi hµi kÞch trong cuéc ®êi vî chång Macomber ®­îc miªu t¶ víi nh÷ng tr¹ng th¸i lóc th× mØa mai giÔu cît, lóc th× trµn trÒ phÊn høng, lóc th× c¨ng th¼ng cùc ®é.

Nh÷ng chi tiÕt nghÖ thuËt kiÓu Hemingway kh«ng chØ thÓ hiÖn nh÷ng quan hÖ ®Çy m©u thuÉn gi÷a ng­êi víi ng­êi, mµ cßn thÓ hiÖn nh÷ng quan hÖ ®Çy tÝnh kÞch gi÷a con ng­êi vµ thiªn nhiªn. F. Pullin cho r»ng: Heminngway th­êng “miªu t¶ mét c¸ch dung dÞ nh÷ng phong c¶nh vµ chuyÓn ®éng cña thiªn nhiªn. ¤ng lµm cho mäi vËt ®Òu nh­ cã thÓ sê mã ®­îc, nªn phong c¶nh th­êng lµ nh÷ng ®åi nói mµ ng­êi ta trÌo lªn víi c¬ b¾p nhøc nhèi hoÆc c¶m gi¸c ®«i ch©n trÇn bÞ l¸ nhän cña c©y ®éc cÇn ®©m vµo ®au nhãi, tÊt c¶ ®Òu ®­îc gîi nhí víi c¶m xóc cña mét niÒm vui th¶ng thèt.” ⁶⁵

Trong phong c¸ch nghÖ thuËt cña Hemingway, c¸c sù kiÖn vµ chi tiÕt ®Çy c¶m xóc cßn ®uîc kÕt hîp víi mét nghÖ thuËt ng«n tõ ®éc ®¸o. Trong v¨n xu«i ¢u Mü cho ®Õn thËp kû 20 cña thÕ kû XX, lêi ng­êi kÓ chuyÖn ë ng«i thø nhÊt hoÆc thø ba cïng víi lêi b×nh luËn ngo¹i ®Ò cña chÝnh t¸c gi¶ th­êng chiÕm phÇn lín c¸c trang cña t¸c phÈm, v× nã ph¶i thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng cña nghÖ thuËt kÓ chuyÖn vµ miªu t¶. V× vËy, ng­êi ®äc lu«n c¶m nhËn c¸c sù kiÖn vµ tÊn kÞch qua vai trß trung gian cña ng­êi kÓ chuyÖn. Nh­ng ë Hemingway, lêi ng­êi kÓ chuyÖn hÕt søc hµm xóc vµ c« ®äng. Trong nghÖ thuËt ng«n tõ cña «ng, yÕu tè quan träng nhÊt lµ ®èi tho¹i cña nh©n vËt. YÕu tè nµy khiÕn cho kh¸n gi¶ cã thÓ trùc tiÕp chøng kiÕn vµ c¶m nhËn sù diÔn biÕn cã tÝnh kh¸ch quan cña c¸c sù kiÖn vµ hµnh ®éng nh©n vËt. Trong nhiÒu truyÖn ng¾n, ®èi tho¹i th­êng chiÕm 50% sè trang. §Æc biÖt nh÷ng truyÖn ng¾n nh­: KÎ ®¸nh b¹c, bµ x¬ vµ c¸i radio, ®èi tho¹i chiÕm kho¶ng 70% sè trang; trong Nh÷ng tªn s¸t nh©n, ë n¬i s¹ch sÏ vµ s¸ng sña, ®èi tho¹i chiÕm kho¶ng 80% sè trang. Víi thñ ph¸p ®èi tho¹i, t¸c gi¶ lµm cho sù kiÖn vµ tÊn kÞch diÔn ra víi søc t¸c ®éng vµ ©m h­ëng vang déi. NghÖ thuËt ®èi tho¹i kiÓu Hemingway rÊt tiªu biÓu cho c¸i mµ Bakhtin gäi lµ tÝnh ®a thanh.

Trong Nh÷ng tªn s¸t nh©n, tÝnh ®èi tho¹i tõ nhiÒu phÝa, nhiÒu gãc ®é, h×nh thµnh b¶n giao h­ëng nhiÒu giäng ®iÖu, nhiÒu ©m h­ëng, trong ®ã hµm chøa nh÷ng t©m tr¹ng, sè phËn vµ hµnh vi kh¸c nhau. Khi hai tªn s¸t nh©n xuÊt hiÖn ë hiÖu ¨n, chóng mÆc quÇn ¸o gièng hÖt nhau, ¸o kho¸c ngoµi cña chóng ®Òu tá ra qu¸ hÑp (v× chóng mang vò khÝ ë trong ng­êi). C¶ khi ¨n, chóng còng ®eo g¨ng tay. Chóng ®i ®øng, hµnh ®éng r¨m r¾p nh­ nh÷ng c¸i m¸y, bëi v× chóng chØ lµ nh÷ng “c¸i m¸y giÕt ng­êi”. Chóng nãi chuyÖn víi nhau vµ nãi chuyÖn víi nh÷ng ng­êi phôc vô víi giäng ®iÖu lóc th× kh«i hµi ®ïa giìn, lóc th× hèng h¸ch vµ ®e däa. Giäng ®iÖu nµy l¹i ®èi ®¸p qua l¹i víi giäng ®iÖu hiÒn lµnh, thô ®éng vµ lo sî cña nh÷ng ng­êi phôc vô. Nh÷ng giäng ®iÖu t­¬ng ph¶n vµ tr¸i ng­îc nhau ®· thÓ hiÖn s©u s¾c mét t×nh huèng c¨ng th¼ng d­íi ¸p lùc cña khñng bè. Khi hai tªn c«n ®å s¾p ®i, mét tªn cßn nãi ®ïa víi George:

- CËu båi th«ng minh, cËu gÆp may ®Êy nhÐ!

Vµ mét tªn kh¸c nãi tiÕp:

- May m¾n thÕ th× ph¶i ®i ch¬i c¸ ngùa ®i.

Giäng ®iÖu mØa mai cña chóng gîi nªn mét t×nh huèng thËt trí trªu: chóng lµ kÎ cã quyÒn ban ph¸t cho nh÷ng ng­êi l­¬ng thiÖn mét “sù may m¾n duy nhÊt” lµ kh«ng bÞ giÕt chÕt.

Nh÷ng luång sãng ng«n tõ chuyÓn t¶i “n¨ng l­îng cña b¹o lùc”, trµn ®Çy kh«ng gian cña hiÖu ¨n nhá, khèng chÕ vµ lÊn ¸t tiÕng nãi cña nh÷ng ng­êi l­¬ng thiÖn. Thùc ra th× Nick vµ «ng bÕp ®· bÞ nhÐt kh¨n vµo miÖng vµ chØ cßn ngåi chê chÕt. Sau khi chóng ®i råi, giäng nãi cña «ng bÕp da ®en vÉn cßn nghÑn ngµo, ho¶ng hèt:

• 
  T«i kh«ng thÓ nµo chÞu ®ùng thªm n÷a, t«i kh«ng thÓ nµo chÞu ®ùng thªm n÷a!
  

• 
  T«i sÏ ®i gÆp anh Êy!
  

• 
  Anh cã muèn t«i ®i gäi c¶nh s¸t kh«ng? (Nick hái. - H.L)
  
• 
  Kh«ng. Ole Andreson nãi. – Lµm thÕ còng v« Ých th«i.
  
• 
  Cã viÖc g× t«i cã thÓ lµm gióp anh kh«ng?
  
• 
  Ch¼ng gióp ®­îc g× cho t«i ®©u.
  
• 
  Cã thÓ chØ lµ mét trß ®e däa.
  
• 
  Kh«ng chóng kh«ng ®e däa ®©u.
  

• 
  Anh cã thÓ ch¹y ra khái thµnh phè nµy ®­îc kh«ng?
  
• 
  Kh«ng. T«i ®· ch¹y loanh quanh nhiÒu råi.
  
• 
  Anh cã thÓ t×m c¸ch nµo kh¸c kh«ng?
  
• 
  Kh«ng.⁶⁶
  

TÝnh ®a thanh, tÝnh ®èi tho¹i ë nh÷ng t¸c phÈm nghÖ thuËt lín kh«ng ph¶i lµ ë chç nh©n vËt nãi rÊt nhiÒu, mµ lµ ë søc lan to¶ cña nhiÒu giäng ®iÖu võa ®èi chäi võa hoµ quyÖn víi nhau. Miªu t¶ mét t×nh huèng tuyÖt väng, nh­ng v¨n b¶n kh«ng hÒ khÐp kÝn. Ta th­êng thÊy kh«ng Ýt nh÷ng t¸c phÈm cã c¸i kÕt l¹c quan, nh­ng v¨n b¶n ®· khÐp l¹i, bëi v× truyÖn ch¼ng gîi më cho ng­êi ®äc ph¶i suy nghÜ g× hÕt. V¨n b¶n nghÖ thuËt cña Hemingway th­êng lµ mét v¨n b¶n më. Nick rêi bá gian phßng cña Andreson, råi ®i xuèng g¸c vµ nãi chuyÖn víi bµ qu¶n gia cña ng«i nhµ. C¶nh nµy còng diÔn ra hoµn toµn b»ng ®èi tho¹i. Bµ qu¶n gia khen Andreson lµ con ng­êi rÊt tèt bông, rÊt ®¸ng mÕn vµ bµ rÊt lo l¾ng cho anh v× thÊy anh kh«ng vui. Qua cuéc trao ®æi víi bµ qu¶n gia, Nick cµng thªm c¶m phôc, yªu mÕn Andreson vµ ®ång c¶m víi c¶nh ngé cña anh.

Råi Nick l¹i trë vÒ tiÖm ¨n. C¶nh nµy còng ®­îc thÓ hiÖn b»ng ®èi tho¹i. Xung quanh “vÊn ®Ò Andreson” l¹i vang lªn ba giäng ®iÖu. ¤ng bÕp lo sî cho tÝnh m¹ng cña m×nh ®Õn nçi ®ãng sËp ngay cöa phßng l¹i vµ nãi: “T«i kh«ng nghe c¸i chuyÖn nµy ®©u nhÐ.” Nh­ng George th× b×nh tÜnh h¬n vµ còng ®ång c¶m víi sè phËn cña Andreson. Anh nhËn ®Þnh r»ng: “H¼n lµ anh Êy ®· ®i lµm chøng cho mét vô ¸n nµo. §ã lµ nguyªn nh©n chóng ®Þnh giÕt anh.” Nh­ng Nick kh«ng chØ ®ång c¶m víi kÎ bÊt h¹nh mµ cßn s½n sµng cøu gióp anh.

Cã thÓ ph©n chia thiªn truyÖn nµy thµnh bèn c¶nh. NghÖ thuËt ph©n c¶nh nµy cña nhµ v¨n hÕt søc tinh tÕ mµ ngay mét sè nhµ phª b×nh Mü do kh«ng hiÓu ý ®å cña t¸c gi¶, nªn ®· cho r»ng kÕt cÊu láng lÎo, kh«ng tËp trung vµo hµnh ®éng chÝnh. Thùc ra kiÓu kÕt cÊu më cña Hemingway võa cã kh¶ n¨ng t¹o nªn tÇm kh¸i qu¸t réng lín, ®ång thêi vÉn lµm næi bËt chñ ®Ò chÝnh. Bèn c¶nh ë ®©y còng lµ bèn líp ®èi tho¹i. Trong mçi líp ®èi tho¹i ®Òu vang lªn nh÷ng giäng ®iÖu kh¸c nhau, cã lóc hoµ quyªn víi nhau, nh­ng th­êng lµ t­¬ng ph¶n vµ ®èi chäi nhau. Råi trong cÊu tróc cña v¨n b¶n, c¸c líp ®èi tho¹i l¹i giao l­u vµ t¸c ®éng lÉn nhau, nh­ng cïng quy tô vÒ mét trung t©m nghÖ thuËt: ®ã lµ sù thÓ hiÖn nh÷ng th¸i ®é, hµnh ®éng vµ sè phËn kh¸c nhau trong cuéc ®Êu tranh gi÷a thiÖn vµ ¸c, gi÷a c«ng lý vµ téi ¸c. Trong c¸i dµn hîp x­íng nhiÒu bÌ, nhiÒu ©m ®iÖu Êy næi bËt lªn hai giäng ®iÖu cña hai con ng­êi can ®¶m. Nh­ng ®ã còng lµ hai giäng ®iÖu t­¬ng ph¶n cho hai con ®­êng tr¸i ng­îc nhau. NÕu Andreson mÆc dï ®Çy søc m¹nh ý chÝ, nh­ng do mét sù sai lÇm trªn tr­êng ®êi mµ trë nªn bÊt lùc, kh«ng t×m ra lèi tho¸t, th× Nick, chµng trai trÎ ®· v× ng­êi kh¸c mµ t×nh nguyÖn dÊn th©n vµo hoµn c¶nh nguy hiÓm råi sau ®ã tù t×m lèi tho¸t cho chÝnh m×nh. Andreson thèt lªn víi giäng nãi bÊt lùc:

• 
  T«i kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c.
  

• 
  T«i sÏ ®i ra khái thµnh phè nµy.