TR¦êng đẠi học khoa học xã HỘI & nhân văN ĐẠi học quốc gia hà NỘi huy Liªn V¨n häc Mü: thi ph¸p vµ Kü x¶o

GS Paul Lauter

Phª b×nh v¨n häc ë Hoa Kú tõ l©u ®· tËp trung vµo viÖc lý gi¶i xem th¬ ca vµ v¨n xu«i ®· thùc hiÖn chøc n¨ng thÈm mü nh­ thÕ nµo. Vµo cuèi thËp kû 30 vµ 40 c¸i gäi lµ "phª b×nh míi" ®· ®­a ra nh÷ng bµi th¬ phøc t¹p, th­êng cã tÝnh chÊt ch©m biÕm cña c¸c nhµ th¬ siªu h×nh hoÆc cña T.S Eliot ®Ó ph©n tÝch tØ mØ vÒ ng«n ng÷, c¸c kiÓu h×nh t­îng vµ cÊu tróc. C¸c nhµ "phª b×nh míi" chèng l¹i mét c¸ch cã ý thøc c¸c nhµ phª b×nh c¸nh t¶ cña thêi kú ®ã - nh÷ng ng­êi ®· bµn vÒ ý nghÜa v¨n hãa cña t¸c phÈm v¨n ch­¬ng vµ ®Æc biÖt lµ vÒ vÊn ®Ò t¸c phÈm ®ã cã thóc ®Èy sù tiÕn bé x· héi hay kh«ng. Vµo cuèi thËp niªn 60 vµ 70 cã nhiÒu lý thuyÕt kh¸c nhau xuÊt hiÖn nh­ th¸o gì cÊu tróc, phª b×nh theo xu h­íng n÷ quyÒn, ph©n t©m häc, M¸c-xÝt, chñ nghÜa lÞch sö míi ®· ®­a ra nh÷ng l¨ng kÝnh ®Æc biÖt cña c¸ch ®äc, cã nghÜa lµ gi¶i thÝch v¨n b¶n cña t¸c phÈm vµ xem xÐt v¨n b¶n ®· ph¸t huy chøc n¨ng nh­ thÕ nµo trong c¸c céng ®ång ®éc gi¶ kh¸c nhau.

Nãi chung c¸c nhµ phª b×nh vµ c¸c nhµ lý luËn kh«ng thùc sù thÝch thó t×m hiÓu vÊn ®Ò v× sao c¸c chuyªn gia v¨n häc l¹i thÝch ®äc, d¹y vµ viÕt vÒ mét sè v¨n b¶n nµy thay v× mét sè v¨n b¶n kh¸c. §iÒu nµy hÇu nh­ xuÊt ph¸t tõ nh÷ng tiªu chuÈn do nh÷ng ng­êi ®µn «ng da tr¾ng xÕp ®Æt vµ cho ®Õn tr­íc thêi kú phong trµo quyÒn c«ng d©n vµo thËp kû 60 råi tiÕp sau lµ phong trµo n÷ quyÒn b¾t ®Çu t¸c ®éng ®Õn c¸c tr­êng ®¹i häc, th× tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ v¨n häc vÉn kh«ng ®¸ng ®Ó cho ng­êi ta ph¶i bËn t©m. ThËt ra, m·i ®Õn n¨m 1972, thuËt ng÷, "Canon" (tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ nhµ v¨n vµ t¸c phÈm) míi b¾t ®Çu ®­îc dïng trong nh÷ng cuéc bµn c·i vÒ vÊn ®Ò nh÷ng v¨n b¶n nµo ®¸ng ®­îc nghiªn cøu, chø kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò nh÷ng v¨n b¶n ®ã viÕt vÒ ®iÒu g×, chóng ®­îc tæ chøc vµ ph¸t huy chøc n¨ng nh­ thÕ nµo. Nãi mét c¸ch cô thÓ, ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu cò nh»m vµo viÖc xem xÐt nh÷ng th¨ng trÇm vÒ vÞ trÝ cña c¸c nhµ v¨n. Nh­ng c¸ch lµm ®ã hÇu nh­ hoµn toµn giíi h¹n trong viÖc miªu t¶ sù th¨ng trÇm cña mét t¸c gi¶ chø kh«ng ph©n tÝch c¸c yÕu tè vËt chÊt vµ t­ t­ëng vèn lµ gèc rÔ cña nh÷ng thay ®æi vÒ uy tÝn cña nhµ v¨n. Nãi mét c¸ch kh¸c, "tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm" nh×n mét c¸ch réng h¬n, ®ã lµ b¶n th©n vÊn ®Ò hoÆc tÝnh x· héi häc cña v¨n häc, h¬n lµ nghiªn cøu cã tÝnh phª b×nh - lý luËn vÒ t¸c phÈm v¨n häc vµ t¸c gi¶.

Tuy nhiªn vÊn ®Ò tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ lµ vÊn ®Ò mµ mçi chuyªn gia v¨n häc ph¶i ®èi diÖn hµng ngµy, hµng n¨m. Bëi v× tÊt c¶ chóng ta ph¶i lµm cuéc lùa chän nh÷ng v¨n b¶n mµ chóng ta sÏ d¹y ë trªn líp, hay mét sè ng­êi nµo chän ®Ó quyÕt ®Þnh ®­a vµo mét hîp tuyÓn, thËm chÝ chän ®Ó ®Æt mua vµ bµy trªn c¸c gi¸ s¸ch cña c¸c hiÖu s¸ch. Kh«ng cã mét tæ chøc trung t©m nµo ®­a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh nh­ vËy, còng kh«ng cã "c¶nh s¸t vÒ tiªu chuÈn" buéc hä ph¶i lµm nh­ vËy. Tuy vËy, vÉn cã nh÷ng ¸p lùc nÆng nÒ ®èi víi nh÷ng sù lùa chän. T«i muèn tr×nh bµy vÊn ®Ò tiªu chuÈn b»ng c¸ch xem xÐt mét vµi kh©u trong tiÕn tr×nh x©y dùng "Hîp tuyÓn v¨n häc Mü Heath". Bé s¸ch víi c¸i tªn Heath lµ hîp tuyÓn cã tÝnh chÊt söa ®æi c¬ b¶n nhÊt (theo nghÜa tÝch cùc) trong c¸c bé Hîp tuyÓn v¨n häc Mü chñ yÕu mµ ta cã hiÖn nay. Bé s¸ch nµy ra ®êi tõ mét dù ¸n kÐo dµi mét thËp kû víi c¸i tªn kh«ng khiªm tèn: T¸i cÊu tróc v¨n häc Mü vèn ®Æt c¬ së t¹i Nhµ xuÊt b¶n Phong Trµo N÷ QuyÒn vµ ®­îc mét sè Quü tiÕn bé cña chÝnh phñ vµ t­ nh©n tµi trî. Trong thùc tÕ, dù ¸n ®· triÓn khai nhê vµo nç lùc cña mét sè c¸ nh©n, kÓ c¶ b¶n th©n t«i. Mäi ng­êi mong muèn kÕt hîp t­ t­ëng chÝnh trÞ vÒ quyÒn b×nh ®¼ng vµ c«ng b»ng x· héi víi nh÷ng g× mµ chóng t«i thùc sù gi¶ng d¹y trªn gi¶ng ®­êng. Tuy vËy nh÷ng cè g¾ng cã ý thøc cña Heath nh»m thay ®æi tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ t¸c phÈm vµ t¸c gi¶ còng bÞ ng¨n c¶n mét c¸ch ®¸ng kÓ bëi mét sè yÕu tè mµ t«i sÏ ®Ò cËp trong bµi viÕt nµy.

N¨m 1968, nhãm chóng t«i - nh÷ng trÝ thøc tù do vµ cÊp tiÕn ®· tæ chøc mét sè ho¹t ®éng lµm cho Héi ng«n ng÷ häc hiÖn ®¹i (viÕt t¾t lµ MLA) s«i ®éng h¼n lªn vµ tõ ®ã thay ®æi c¸i nghÒ gi¶ng d¹y vµ nghiªn cøu v¨n häc, chóng t«i tin t­ëng mét c¸ch khiªm tèn nh­ vËy. Chóng t«i ®· tæ chøc hµng lo¹t c¸c cuéc gÆp gì tr­íc vµ sau héi nghÞ th­êng niªn t¹i New York vµ ®· lËp ra ñy ban chiÕn thuËt - theo c¸ch gäi cña chóng t«i, råi ñy ban nµy nhãm häp ba, bèn lÇn trong mét ngµy t¹i mét trong nh÷ng héi tr­êng lín cña MLA vµ d¸n nh÷ng ¸p phÝch trªn t­êng cña c¸i kh¸ch s¹n cò kü Americana. T«i cßn nhí mét ¸p phÝch cã h×nh Eldridge Cleaver trong mét c©u chuyÖn huyÒn tho¹i víi mét c©u chó thÝch bªn d­íi "T«i nhê t¹p chÝ New York Times mµ kiÕm ®­îc viÖc lµm"; mét ¸p phÝch kh¸c trÝch lêi cña Blake nãi r»ng "Nh÷ng con cäp hung d÷ cßn kh«n h¬n nh÷ng con ngùa ®­îc thuÇn d­ìng". Cã ba ng­êi trong sè chóng t«i (trong ®ã cã Louis Kampf) ®· bÞ b¾t v× hä lÊy cí b¶o vÖ an toµn cña kh¸ch s¹n mµ ng¨n c¶n nh÷ng ng­êi ®Õn xÐ c¸c tÊm ¸p phÝch d¸n trªn nh÷ng bøc t­êng cÈm th¹ch. ViÖc nµy dÉn tíi cuéc biÓu t×nh ngåi ph¶n kh¸ng trong tiÒn s¶nh kh¸ch s¹n vµ ®éi C«ng an cña New York ®Õn xÐt hái råi kÕ sau ®ã lµ c¸c cuéc th­¬ng l­îng kÐo dµi víi Ban l·nh ®¹o cña MLA.

Chóng t«i còng ®· ®­a ra mét lo¹t kiÕn nghÞ trong c¸c cuéc häp cña MLA: mét kiÕn nghÞ ®ßi chÊm døt chiÕn tranh ë ViÖt Nam, mét kiÕn nghÞ kh¸c lµ kh«ng tæ chøc cuéc häp n¨m tíi ë Chicago. Råi chóng t«i biÓu quyÕt ®Ó th«ng qua c¸c kiÕn nghÞ trªn, kÓ c¶ kiÕn nghÞ thµnh lËp ñy ban ®iÒu tra vÒ thùc tr¹ng cña phô n÷. Chóng t«i bÇu Kampf lµm phã chñ tÞch thø hai ®Ó chuÈn bÞ cho Kampf sÏ lªn gi÷ chøc Chñ tÞch vµo hai n¨m sau. ThËt ra th× chóng t«i còng bÞ thÊt b¹i mét lÇn trong cuéc biÓu quyÕt kªu gäi MLA ngõng ñng hé Trung t©m xuÊt b¶n c«ng tr×nh c¸c t¸c gi¶ Hoa Kú. Trung t©m nµy ®· tham gia xuÊt b¶n nh÷ng c«ng tr×nh rÊt c«ng phu, cã tÝnh häc thuËt cao vµ hoµn toµn thuéc vÒ c¸c t¸c gi¶ ng­êi Mü da tr¾ng vµ lµ ®µn «ng. §iÒu râ rµng lµ c¸c thµnh viªn cña MLA s½n lßng th«ng qua mét nghÞ quyÕt ®ßi chÊm døt chiÕn tranh hoÆc b·i bá nh÷ng cuéc häp vui vÎ vµo th¸ng 12 ë Chicago, nh­ng khi ®ông ch¹m ®Õn vÊn ®Ò thÞt vµ khoai t©y - ®ã lµ chuyÖn c¾t ®øt nh÷ng ®­êng èng dÉn tíi c¸c ng©n s¸ch cña chÝnh phñ vµ c¸c dù ¸n khoa häc v.v., th× chóng t«i ®· tranh c·i mét c¸ch uæng c«ng trong viÖc yªu cÇu xuÊt b¶n c«ng tr×nh cña c¸c t¸c gi¶ Ýt cã tªn tuæi h¬n. Chóng t«i còng tranh c·i mét c¸ch uæng c«ng vÒ chuyÖn t¹i sao kh«ng xuÊt b¶n t¸c phÈm cña c¸c t¸c gi¶ ng­êi da ®en vµ phô n÷. Trong thêi kú cßn kh¸ lµ ng©y th¬ vµ Êu trÜ, chóng t«i ch­a hiÓu ®­îc r»ng häc thuËt lµ häc thuËt, chÝnh trÞ lµ chÝnh trÞ, t¹i sao l¹i cø ®ßi g¾n hai thø l¹i víi nhau?

Nh­ t«i ®· nãi, chóng t«i thua trong lÇn biÓu quyÕt Êy. Nh­ng viÖc Êy khiÕn chóng t«i ph¶i suy nghÜ c¸ch lµm thÕ nµo ®Ó thay ®æi t×nh tr¹ng nµy mét c¸ch triÖt ®Ó vµ lµm sao ®Ó c¸i ý t­ëng ®Èy m¹nh häc thuËt trong c¸c chñng téc thiÓu sè vµ c¸c t¸c gi¶ n÷ ng­êi da tr¾ng kh«ng xóc ph¹m ®Õn ®a sè nh÷ng ®ång nghiÖp cña chóng t«i. Vµ ph¶i lµm g× ®Ó nh÷ng ai trong chóng t«i quan t©m nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y vÒ mét sè t¸c gi¶ nµo ®ã l¹i cã thÓ thùc hiÖn ®­îc nguyÖn väng cña m×nh? Rèt cuéc, tuy mét vµi ng­êi trong sè chóng t«i biÕt mét Ýt vÒ c¸c nhµ v¨n nh­ Frederick Douglas, Mary Wilkins Freeman, Charles Chesnutt, vµ Paule Marshall vµ mét sè t¸c phÈm cña hä ®· ®­îc in, nh­ng ®a sè chóng t«i l¹i ch­a tõng nghe ®Õn tªn Harriet Jacobs, Lydia Maria Child hoÆc Agnes Smedley vµ Zora Neale Hurston. VËy th× nãi chi ®Õn viÖc gi¶ng d¹y c¸c t¸c gi¶ ®ã. Vµ còng v× lÏ ®ã, tuy chóng t«i cã gi¶ng d¹y Harriet Beecher Stowe, còng næi tiÕng ®Êy, nh­ng vÉn bªn ngoµi giíi h¹n cho phÐp. Nh÷ng t¸c gi¶ nµy kh«ng hÒ tån t¹i trong t©m trÝ giíi häc gi¶, còng kh«ng hÒ cã tªn trong c¸c bé s¸ch gi¸o khoa cña c¸c tr­êng ®¹i häc vµ trong danh môc s¸ch ph¶i ®äc cña c¸c líp sau ®¹i häc vµ cµng kh«ng thÓ cã tªn trong Hîp tuyÓn Norton - bé kinh th¸nh cña ngµnh s­ ph¹m. VËy chóng t«i ph¶i lµm g×?

Tr­íc ®ã, nh÷ng quan t©m cã tÝnh häc thuËt vµ chÝnh trÞ cña t«i ®èi víi tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm ®· thóc ®Èy t«i ®i tíi viÖc t×m hiÓu qu¸ tr×nh mµ ngµnh V¨n häc Mü b¾t ®Çu ®­îc x©y dùng vµo thËp kû 20. Vµ t«i ph¸t hiÖn ra r»ng nh÷ng ng­êi khëi x­íng ngµnh khoa häc nµy - hÇu hÕt ®Òu lµ ®µn «ng vµ da tr¾ng - ®· thùc hiÖn mét c¸ch cã ý thøc mét ch­¬ng tr×nh cã tæ chøc rÊt thó vÞ bao gåm viÖc t¹o nªn mét m¹ng l­íi c¸c nhµ nghiªn cøu, ra mét tê t¹p chÝ, ®­a ra mét c­¬ng lÜnh vµ cho xuÊt b¶n hµng lo¹t tµi liÖu gi¶ng d¹y d­íi h×nh thøc c¸c hîp tuyÓn v¨n häc. T«i thÊy r»ng chóng t«i cã thÓ dùa vµo c¸ch thøc hä ®· tiÕn hµnh nh­ mét m« h×nh ®Ó thay ®æi nh÷ng g× hä ®· lµm, bëi nh÷ng kÕt qu¶ do nh÷ng cè g¾ng cña hä t¹o nªn vÉn cßn t¸c ®éng ®Õn chóng t«i sang thËp kû 70.

Do yªu cÇu cña viÖc nghiªn cøu, t«i ®· t×m ra mét sè thuËt ng÷ lµ l¹ chØ râ c¸c qu¸ tr×nh cña c«ng viÖc mµ nh÷ng ng­êi x©y dùng m«n v¨n häc Mü vµo thËp kû 20 ®· ®Æt ra vµ chóng t«i muèn sö dông chóng theo c¸ch cña m×nh: kh¶o cæ häc v¨n ch­¬ng, t¸i cÊu tróc lý thuyÕt, tæ chøc ho¹t ®éng chuyªn m«n, vµ sù kiÕn t¹o cã tÝnh thiÕt chÕ. ThuËt ng÷ kh¶o cæ häc v¨n ch­¬ng t«i chØ dïng víi ý nghÜa ®¬n gi¶n lµ ph¸t hiÖn l¹i nh÷ng v¨n b¶n do mét nguyªn nh©n nµo ®ã ®· bÞ l·ng quªn. §ã lµ nh÷ng c«ng viÖc triÓn khai trªn kh¾p ®Êt n­íc vµo cuèi thËp kû 60 vµ ®Çu thËp kû 70: t¹i ViÖn l­u tr÷ lÞch sö phô n÷, trong c¸c c«ng tr×nh vÒ c¸c t¹p chÝ ®Þnh kú vµ v¨n xu«i cña ng­êi da ®en, trong viÖc chÐp l¹i nh÷ng bµi th¬ ghi trªn c¸c bøc t­êng ë ®¶o Angel do c¸c c«ng nh©n Trung Quèc ®Ó l¹i, trong nh÷ng nç lùc nh»m x¸c ®Þnh vµ xem xÐt néi dung c¸c tê b¸o vµ t¹p chÝ cña ng­êi da ®á vµ ng­êi Mü Latinh thÕ kû XIX. Héi ®ång xuÊt b¶n (b©y giê ®· gi¶i thÓ) thuéc Nhµ xuÊt b¶n N÷ QuyÒn ®· thµnh lËp mét Trung t©m ®Ó tæ chøc c¸c ho¹t ®éng nµy. Cuèi thêi kú ®ã, c¸c c¬ së xuÊt b¶n kh¸c còng ®­îc thµnh lËp nh­ Nhµ xuÊt b¶n KNOW Inc, Mnemosyne vµ Arte Publico. C¸c nhµ xuÊt b¶n cã tÝnh th­¬ng m¹i h¬n nh­ Arno còng biªn tËp ®Ó cung cÊp cho sinh viªn vµ c¸c ®éc gi¶ thÝch hiÕu kú nh÷ng v¨n b¶n mµ tr­íc ®©y bÞ thÊt l¹c hoÆc bÞ g¹t bá. Hä th­êng xuÊt b¶n d­íi h×nh thøc nh÷ng t¸c phÈm cña tõng t¸c gi¶ nh­ Cuéc sèng ë nhµ m¸y thÐp cña Rebecca Harding Davis, Clotelle cña William Wells Brown, ThÕ giíi mªnh m«ng cña Susan Warner. C«ng viÖc nµy hiÖn nay vÉn ®­îc tiÕp tôc tiÕn hµnh, thÝ dô nh­ gÇn ®©y ®· xuÊt b¶n nh÷ng tiÓu thuyÕt cña Frances Ellen Watking Harper, "KÎ chiÕm dông nhµ vµ ngµi b¸ t­íc" cña Frances Ellen Harper vµ th¬ ca cña c¸c t¸c gi¶ n÷ thÕ kû XIX tõ l©u ®· bÞ l·ng quªn.

NÕu kh«ng cã nh÷ng nç lùc chung cña nhiÒu ng­êi tham gia, th× kh«ng thÓ lµm ®­îc bÊt cø ®iÒu g× mµ chóng t«i mong muèn, ®óng nh­ mét c©u c¸ch ng«n chÝnh trÞ ®· nãi "ng­êi ta kh«ng thÓ ®¸nh th¾ng b»ng hai bµn tay tr¾ng". C¸c häc gi¶ V¨n häc Hoa Kú cña thËp niªn 20 ®· lÊy Dickinson ®Ó ®¸nh Longfellow, lÊy Whitman ®Ó ®¸nh Holmes, lÊy Melville ®Ó ®¸nh Alice Cary. NhiÖm vô cña chóng t«i kh«ng ph¶i lµ lo¹i bá hoµn toµn tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm cña nh÷ng nhµ v¨n da tr¾ng mµ phÇn lín lµ ®µn «ng, mµ lµ ph¸t hiÖn xem trong sù l·ng quªn cña giíi v¨n ch­¬ng, ph¶i ch¨ng vÉn cßn nh÷ng nhµ v¨n xuÊt s¾c mµ chóng t«i muèn t×m hiÓu s©u h¬n vµ truyÒn thô cho c¸c sinh viªn cña m×nh. Khái ph¶i nãi r»ng vÉn cßn bá sãt nh÷ng nhµ v¨n nh­ vËy vµ hä ®ang tiÕp tôc xuÊt hiÖn: Judith Sargent Murray, Cary, Harriet Wilson, Mariano Vallejo, Zitkala - Sa, Sui Sin Far, Carlos Bulosan.

Ch¼ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn lµ nh÷ng tªn ng­êi mµ t«i nªu trªn ®Òu lµ phô n÷ hoÆc ®µn «ng thuéc d©n téc Ýt ng­êi. Bëi v× ®a sè nh÷ng ng­êi bÞ l·ng quªn chÝnh lµ nh÷ng ng­êi nh­ hä. ViÖc hä bÞ g¹t ra ngoµi lÒ do hä lµ phô n÷ hoÆc da mµu th× qu¶ lµ ®¸ng ®Æt thµnh vÊn ®Ò. Chóng t«i lËp luËn mét c¸ch ch¾c ch¾n r»ng chñ nghÜa ph©n biÖt chñng téc vµ tÖ gia tr­ëng cã t¸c ®éng trong viÖc h¹ thÊp gi¸ trÞ cña hä. "Cã thÓ lµ nh­ vËy" - Mét sè ng­êi tr¶ lêi. "Nh­ng liÖu c¸c vÞ cã ch¾c ch¾n r»ng ®Þnh kiÕn lµ nguyªn nh©n duy nhÊt hay kh«ng? ThÕ ch¼ng lÏ ë ®©y kh«ng cã vÊn ®Ò vÒ chÊt l­îng v¨n häc, nh×n mét c¸ch kh¸ch quan hay sao?". Nh÷ng c©u hái nh­ vËy còng gièng nh­ b¶n th©n v¨n b¶n ®­îc ph¸t hiÖn l¹i ®· ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn quan träng. Chóng t«i - nh÷ng ng­êi quan t©m ®Õn c¶i c¸ch l¹i ®Æt mét c©u hái ng­îc l¹i: ph¶i ch¨ng b¶n th©n nh÷ng tiªu chuÈn mµ ng­êi ta dïng ®Ó ®¸nh gi¸ nh÷ng t¸c phÈm tr­íc ®©y, m­în mét c©u nãi cña mét thµnh viªn trong nhãm Radical Caucus, lµ tù do, kh«ng ph©n biÖt giai cÊp vµ phæ biÕn ë ®« thÞ? Hay lµ c¸c tiªu chuÈn ®ã chØ biÓu hiÖn nh÷ng quyÒn lîi x· héi vµ v¨n hãa ®Æc biÖt vµ h¹n hÑp? Chóng t«i buéc ph¶i lµm cho râ nh÷ng c¬ së mµ chóng t«i c¨n cø vµo ®ã ®Ó tiªu chuÈn hãa v¨n b¶n hoÆc Ýt ra th× còng ®­a vµo ®Ò c­¬ng gi¶ng d¹y, danh môc c¸c t¸c phÈm cÇn ®äc vµ c¸c hîp tuyÓn. C¸c nhµ v¨n nh­ Kate Millett, Nina Baym, Annette Kolodny lµ nh÷ng t¸c gi¶ ®Çu tiªn ®­îc sö dông ®Ó ph¸ bá nh÷ng tiÒn ®Ò vÒ tÇm quan träng c¬ b¶n cña m« tÝp chÝnh vµ gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc ®¸nh gi¸ l¹i v¨n b¶n ®· ®­îc gi¶ng d¹y cho sinh viªn theo c¸ch truyÒn thèng. §ång thêi chóng t«i còng ph¶i b¾t ®Çu gi¶i thÝch vµ biÖn hé cho nh÷ng tiªu chuÈn thay thÕ.

Trong Lêi tùa cña Hîp tuyÓn V¨n Häc Mü xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, t«i ®· m« t¶ t­¬ng ®èi chi tiÕt c¸c nguyªn t¾c tuyÓn chän cña chóng t«i trong viÖc lµm Hîp tuyÓn nµy. ë ®©y t«i muèn nhÊn m¹nh hai nguyªn t¾c mµ ta cã thÓ gäi lµ sù kh¸c biÖt vµ tÝnh chÊt tiªu biÓu. Hai nguyªn t¾c nµy cã liªn quan víi nhau. Bëi v× kh«ng mét ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y, danh môc s¸ch tham kh¶o vµ hîp tuyÓn nµo cã thÓ chøa næi tÊt c¶ c¸c nhµ v¨n ®¸ng quan t©m, nªn ta lu«n ph¶i lùa chän xem ai sÏ ®­îc tuyÓn vµ ai sÏ bÞ lo¹i bá. Qua mét thêi gian dµi vµ kh«ng cßn phï hîp n÷a, nh­ng c¸c nhµ th¬ cña häc ®­êng nh­ Longfellow vµ James Russell Lowell vÉn ®­îc c¸c líp häc coi nh­ nh÷ng ®¹i diÖn cña mét hiÖn t­îng thi ca cã ý nghÜa cña thÕ kû XIX. Nh­ vËy ë ®©y cã mét c©u hái n¶y sinh: vËy th× c¸i g× ®· tõng vµ vÉn cßn cã ý nghÜa. VËy v¨n xu«i gi÷a thÕ kû ®­îc phæ biÕn réng r·i ë trong n­íc hoÆc nh÷ng truyÖn kÓ cña ng­êi né lÖ mang truyÒn thèng Mü kh¸ næi bËt sÏ ®­îc ®¸nh gi¸ nh­ thÕ nµo? §Ó ph¸t hiÖn ra ý nghÜa s©u s¾c cña nh÷ng v¨n b¶n ®ã nh­ nhiÒu nhµ Hoa Kú häc ®· b¾t ®Çu tiÕn hµnh, th× kh«ng thÓ kh«ng ®Æt ra mét c©u hái kh¸c lµ: t¹i sao? ViÖc ®­a Charles Chesnutt, Mary Wilkins Freeman vµ Sarah Orne Jewett, chø kh«ng ®­a Henry James vµo ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y v¨n häc Hoa Kú, nh­ t«i ®· tõng lµm trong nh÷ng bµi gi¶ng "Nh÷ng tiÕng nãi Hoa Kú" ë Old Westbury, l¹i ®Æt ra mét lo¹t c¸c vÊn ®Ò kh¸c.

Nh÷ng ng­êi tham gia Héi nghÞ T¸i cÊu tróc v¨n häc Mü t¹i Yale n¨m 1982 ®· tranh c·i kh¸ l©u vÒ c¸c vÊn ®Ò nµy. Cuéc gÆp gì nh­ vËy râ rµng chØ lµ mét trong c¸c nç lùc nh»m x¸c ®Þnh nguyªn t¾c lùa chän vµ ®»ng sau ®ã lµ c¸c tiªu chuÈn ®¸nh gi¸. C¸c häc gi¶ vµ giíi phª b×nh thËp kû 20 ®· nhÊn m¹nh r»ng c¸c v¨n b¶n v¨n häc Mü ph¶n ¸nh tÇm quan träng ngµy cµng t¨ng cña Hoa Kú trong mét thÕ giíi suy tµn vµ trong thêi kú hiÖn ®¹i ngµy cµng phøc t¹p. V× vËy tiªu chuÈn cña hä nh»m vµo nh÷ng g× mµ hä cho lµ cã tÝnh chÊt ®µn «ng vµ m¹nh mÏ vÒ cèt truyÖn, ®Ò tµi còng nh­ sù bÒ thÕ vÒ kÕt cÊu vµ vÒ tæng thÓ lµ chñ nghÜa yÕm thÕ kiÓu t¨ng l÷ trong c¸ch nh×n ra ngoµi biªn giíi. Trong viÖc so¹n Hîp tuyÓn Heath, chóng t«i ®· cè g¾ng thÓ hiÖn ®iÒu mµ chóng t«i c¶m nhËn lµ tÝnh ®a d¹ng phong phó cña c¸c nÒn v¨n hãa Mü, ý nghÜa cña giíi tÝnh, chñng téc vµ giai cÊp trong viÖc ®Þnh h­íng vµ tiÕp nhËn v¨n b¶n v¨n häc. Vµ chóng t«i mong muèn t¸i t¹o bèi c¶nh v¨n hãa, g¾n kÕt v¨n häc vµ nghiªn cøu v¨n häc víi x· héi mµ ë ®ã v¨n häc lµ mét bé phËn ®Ó kh¼ng ®Þnh sù ph¸t triÓn lÞch sö réng lín cña nhiÒu tiÕng nãi ®· t¹o nªn dµn hîp x­íng Mü vµ kh¶o s¸t xem c¸c v¨n b¶n nµy ho¹t ®éng ra sao trong thÕ giíi cña chóng vµ tiÕp tôc ho¹t ®éng nh­ thÕ nµo trong thÕ giíi cña chóng ta. Sù kh¸c biÖt chø kh«ng ph¶i lµ chñ nghÜa d©n téc ®· trë thµnh hßn ®¸ thö vµng cña chóng t«i vµ v¨n häc ®­îc quan niÖm chØ ®¬n gi¶n lµ mét trong nhiÒu h×nh thøc cã gi¸ trÞ cña v¨n hãa, chø kh«ng ph¶i lµ mét tËp hîp c¸c v¨n b¶n thiªng liªng víi møc ®é nhiÒu h¬n hoÆc Ýt h¬n.

MÊy ý trªn ®©y ®· th©u tãm mét c¸ch ng¾n gän mét kiÓu t¸i cÊu tróc vÒ lý thuyÕt ®­îc thùc hiÖn theo ®ßi hái cña viÖc thay ®æi träng t©m cña v¨n b¶n mµ chÝnh nã l¹i b¾t nguån tõ nh÷ng c©u hái ®­îc ®Æt ra trong nh÷ng phong trµo ®Êu tranh ®ßi c¶i c¸ch x· héi vµo thËp kû 60 lµ: "§©u lµ nh÷ng t¸c gi¶ ng­êi da ®en?", "§©u lµ nh÷ng t¸c gi¶ phô n÷?" Nh­ng lý thuyÕt mµ kh«ng cã thùc tiÔn th× kh«ng thÓ ®¬m hoa kÕt tr¸i. Mét c©u hái ¸m ¶nh cuéc héi nghÞ ë Yale lµ: víi t­ c¸ch lµ nhµ gi¸o vµ nhµ v¨n, th× chóng ta cã thÓ c¶i tiÕn c«ng viÖc cña chóng ta nh­ thÕ nµo? Bëi v× chóng t«i - ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng­êi da tr¾ng vµ ®µn «ng trong sè chóng t«i - quan t©m ®Õn sù kh¸c biÖt, nªn chóng t«i kh«ng thÓ dùa vµo nh÷ng g× mµ chóng t«i ®· ®­îc ®µo t¹o ë ch­¬ng tr×nh sau ®¹i häc vèn chØ tËp trung vµo dßng chñ l­u vµ còng kh«ng thÓ dùa vµo c¸c c¬ quan chÝnh thèng vèn tu©n theo tÝnh ®ång nhÊt. ThËt vËy, thËm chÝ gi÷a nh÷ng ng­êi phô n÷ vµ nh÷ng ng­êi ®µn «ng thuéc chñng téc Ýt ng­êi t¹i Héi nghÞ còng tån t¹i vÊn ®Ò nµy, v× nh÷ng ng­êi b¹n gÇn gòi nhÊt cña hä còng rÊt gièng hä. §iÒu rÊt nhanh chãng ®· trë nªn s¸ng tá lµ chñ nghÜa c¸ nh©n trong chuyªn m«n mµ toµn bé ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc ë Mü ®· d¹y dç cho chóng t«i chÝnh lµ mÊu chèt cña vÊn ®Ò nµy. VËy gi¶i ph¸p lµ ph¶i ph¸ vì nh÷ng mÉu h×nh c¸ nh©n chñ nghÜa thuéc dßng chñ l­u vµ t×m kiÕm nh÷ng mÉu h×nh mang tÝnh tËp thÓ, tÝnh ®¹i diÖn.

V× b­íc tiÕp theo cña dù ¸n T¸i cÊu tróc v¨n häc Mü lµ b¾t ®Çu biªn so¹n bé Hîp tuyÓn míi vÒ v¨n häc Mü, nªn chóng t«i c¶m thÊy ®· ®Õn lóc ph¶i thùc hiÖn ý t­ëng ®ã ngay lËp tøc. T×m hiÓu qu¸ tr×nh biªn so¹n nh÷ng bé hîp tuyÓn tr­íc ®©y, chóng t«i ph¸t hiÖn thÊy Héi ®ång biªn so¹n gåm hµng chôc ng­êi mµ kh«ng cã mét ng­êi da mµu nµo vµ chØ cã mét hay hai ng­êi phô n÷ mµ th«i. Tr¸i l¹i, chóng t«i quyÕt ®Þnh ph¶i ®¶m b¶o ch¾c ch¾n lµ cã sù c©n b»ng gi÷a häc gi¶ nam vµ n÷, da tr¾ng vµ c¸c chñng téc Ýt ng­êi trong Héi ®ång biªn so¹n bé Hîp tuyÓn nµy. TÝnh ®¹i diÖn cã thÓ kh«ng ®¶m b¶o cho tÝnh ®a d¹ng, nh­ng nh÷ng kinh nghiÖm cña tÝnh ®ång d¹ng trong gi¸o dôc khiÕn chóng t«i hiÓu râ r»ng thiÕu tÝnh ®¹i diÖn sÏ dÉn ®Õn tÝnh ®ång nhÊt. Nh­ng chóng t«i còng nhËn râ r»ng thËm chÝ mét Héi ®ång cã tÝnh ®¹i diÖn còng kh«ng thÓ thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c ph¹m vi cña dù ¸n ®­îc hµm chøa trong côm tõ T¸i cÊu tróc v¨n häc Mü. Mét trong sè nh÷ng ng­êi dù héi nghÞ, Margaret O'Connor thuéc Tr­êng §¹i häc B¾c Carolina ®· ®Ò nghÞ mét gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò nµy lµ tranh thñ sù tham gia réng r·i cña c¸c häc gi¶ vµ giíi phª b×nh. Bµ ®Ò nghÞ kh«ng chØ dùa vµo Héi ®ång biªn so¹n (dï cho nã cã tÝnh ®a d¹ng thÕ nµo ®i n÷a) ®Ó thùc hiÖn toµn bé qu¸ tr×nh tuyÓn chän, mµ yªu cÇu ®«ng ®¶o nh÷ng ai quan t©m ®Õn v¨n häc Mü gãp ý kiÕn vÒ viÖc nªn ®­a nhµ v¨n nµo vµo Hîp tuyÓn. Còng cã thÓ yªu cÇu hä viÕt kiÕn nghÞ vµ ý kiÕn nghiªn cøu vÒ c¸c nhµ v¨n mµ hä ®Ò nghÞ.

V­ît qua c¬n ¸c méng cña chñ nghÜa quan liªu, ý t­ëng cña chóng t«i võa cã søc hÊp dÉn vÒ lý thuyÕt, l¹i võa ®­îc thùc hµnh ngay lËp tøc (t«i buéc ph¶i häc sö dông m¸y tÝnh mét c¸ch thµnh th¹o). C¸ch lµm nh­ vËy kh«ng chØ l«i cuèn mét sè lín c¸c ®ång nghiÖp trªn kh¾p ®Êt n­íc tham gia vµo dù ¸n, mµ cßn gióp chóng t«i x©y dùng c¶ mét m¹ng l­íi céng t¸c viªn ®¶m b¶o cho sù thµnh c«ng. ViÖc tæ chøc hµng lo¹t cuéc héi th¶o vµ cuéc häp tiÓu ban c¸c häc gi¶ vµ giíi phª b×nh cïng nh÷ng ho¹t ®éng kh¸c ®· kh¾c phôc ®­îc c¶m gi¸c biÖt lËp mµ nh÷ng ai quan t©m ®Õn c¶i c¸ch th­êng c¶m thÊy khi ho¹t ®éng trong mét tæ chøc riªng biÖt vµ t¹o nªn ý thøc vÒ cuéc vËn ®éng hÕt søc quan träng ®èi víi nh÷ng cè g¾ng míi: Trong c¸c héi nghÞ, b¹n ®­îc gÆp nh÷ng ng­êi cïng lµm viÖc cho dù ¸n, b¹n cßn nhËn ra nh÷ng ®ång nghiÖp mµ b¹n vèn quÝ träng c«ng viÖc cña hä còng tham gia vµo ho¹t ®éng nµy. B¹n c¶m thÊy m×nh kh«ng ph¶i lµ mét häc gi¶ c« lËp ®ang lµm c«ng viÖc riªng cña m×nh tr­íc m¸y tÝnh hoÆc thËm chÝ trong líp häc ®ãng kÝn, mµ lµ mét bé phËn cña cuéc vËn ®éng c¶i c¸ch ®ang tiÕn triÓn, cuéc vËn ®éng mµ b¹n tham gia vµ thùc sù cã ¶nh h­ëng.

Nh÷ng qu¸ tr×nh tæ chøc c«ng viÖc nµy hÇu nh­ kh«ng thÓ t¸ch biÖt ®­îc víi viÖc thiÕt lËp mét thÞ tr­êng cho hîp tuyÓn. Trong khi t«i cßn ch­a nhËn râ r»ng viÖc biªn so¹n mét t¸c gi¶ vµo trong Hîp tuyÓn coi nh­ cÊp mét c¸i b»ng chøng nhËn häc thuËt cã gi¸ trÞ, th× ch¼ng bao l©u ®· nhËn ra mét sù thËt lµ hµng tr¨m c¸c ®ång nghiÖp cña chóng t«i tham gia biªn so¹n Hîp tuyÓn d­êng nh­ ph¶i ®i mét chÆng ®­êng dµi thùc hiÖn mét c«ng viÖc chØ ®Ó cho hµng tr¨m ng­êi sö dông. Còng trong thêi gian ®ã, lêi l·i th­¬ng m¹i cña Nhµ xuÊt b¶n hÇu nh­ kh«ng thÓ t¸ch rêi víi viÖc thóc ®Èy cuéc vËn ®éng mµ t«i cã thÓ t¹m gäi lµ ®a v¨n hãa. ThÝ dô nh­ ng­êi phô tr¸ch marketing cña Hîp tuyÓn Heath cã s¸ng kiÕn mét n¨m hai lÇn ra B¶n tin vÒ Hîp tuyÓn Heath mµ ngay tr­íc khi Hîp tuyÓn ®­îc xuÊt b¶n th× b¶n tin nµy ®· trë thµnh mét ph­¬ng tiÖn quan träng trong viÖc thóc ®Èy nh÷ng ý t­ëng tiÕn bé vÒ gi¸o dôc, ®ång thêi chuyÓn t¶i nh÷ng th«ng tin vÒ viÖc thùc hiÖn mét ch­¬ng tr×nh ®a v¨n hãa. Trong thùc tÕ, b¶n tin trë thµnh mét t¹p chÝ l­u hµnh rÊt réng r·i trong giíi vµ do ®ã më réng ph¹m vi ¶nh h­ëng cña Hîp tuyÓn còng nh­ lµ ®­êng h­íng cña nã vÒ v¨n hãa. TÊt nhiªn c©u nãi C¸i g× còng cã thÓ ®em b¸n mµ cã l·i ch¼ng qua chØ lµ lêi s¸o rçng cña chñ nghÜa t­ b¶n hiÖn ®¹i. Tuy vËy, ®èi víi t«i, mét trong nh÷ng ®iÒu kh¸ thó vÞ cña dù ¸n nµy lµ tèc ®é ph¸t triÓn nhanh chãng khiÕn cho ranh giíi gi÷a th­¬ng m¹i vµ cuéc vËn ®éng ®· bÞ xãa nhßa.

CÇn ph¶i hiÓu vÊn ®Ò nµy nh­ thÕ nµo? Ng­êi ta cã thÓ biÖn luËn r»ng Heath xuÊt ph¸t tõ chuÈn mùc chung cho c¸c Hîp tuyÓn, r»ng nh÷ng c¶i c¸ch cña chóng t«i còng nhá bÐ th«i, nªn còng dÔ ®­îc tiÕp nhËn. Qu¶ thËt lµ ng­êi ta cã thÓ sö dông Hîp tuyÓn nµy ®Ó d¹y mét gi¸o tr×nh vÒ v¨n häc Mü cã tÝnh truyÒn thèng. Kh«ng hoµn toµn nh­ vËy, nh­ng rÊt cã thÓ. Ph¶i thõa nhËn r»ng Hîp tuyÓn còng lµ hµng hãa. H¬n n÷a, trong thÕ giíi thùc t¹i, n¬i mµ nã ®­îc mua b¸n vµ sö dông, th× nã cßn lµ mét c¸i g× lín h¬n nhiÒu. Trong thùc tÕ, Heath xuÊt hiÖn kh«ng chØ nh­ mét c«ng cô ®­îc söa ®æi vµ cã tÝnh thùc hµnh cña c¸c líp häc vµ lµ mét ho¹t ®éng kinh doanh thµnh c«ng (d­êng nh­ nã lµ bé Hîp tuyÓn v¨n häc Mü b¸n ch¹y nhÊt), mµ cßn lµ mét biÓu t­îng v¨n hãa n÷a. Hîp tuyÓn lu«n lu«n ®­îc coi nh­ mét tÝn hiÖu vµ t«i muèn nhÊn m¹nh r»ng néi dung cña nã gãp phÇn lan truyÒn mét uy quyÒn vÒ v¨n hãa, lµ mét sù kiÖn ®Ó mét sè ng­êi nµy chµo ®ãn vµ mét sè ng­êi kh¸c th× chª tr¸ch. NÕu nã cã thÓ lµ bÊt cø mét c¸i g× kh¸c n÷a, th× qu¶ lµ mét nghÞch lý. Nh­ng nh­ t«i ®· nãi, hîp tuyÓn chÝnh lµ mét h×nh thøc cña nÒn v¨n hãa ®­îc chuÈn mùc hãa. Trong thùc tÕ ®Ó dïng thuËt ng÷ mµ t«i giíi thiÖu trªn ®©y, t«i ®· nªu râ r»ng Hîp tuyÓn lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc cña sù x¸c lËp thiÕt chÕ mµ cuéc vËn ®éng nh»m ®æi míi tiªu chuÈn ®· t¹o nªn. §ång thêi, ®èi víi t«i, d­êng nh­ Heath ®· giµnh ®­îc sù ñng hé ngay trong nh÷ng tiÕn tr×nh lµm thay ®æi mét c¸ch ®¸ng kÓ nh÷ng nguån gèc cña uy tÝn vÒ v¨n hãa: bªn trong c¸i thÕ giíi häc thuËt, b»ng chøng nhËn cho c¸c uy quyÒn cao c¶ ®· bÞ lo¹i bá vµ ë ®©y qu¶ thËt lµ cã t¸c ®éng cña giíi nhµ v¨n trong quan hÖ víi c¸c trung t©m kh¸c cña quyÒn lùc v¨n hãa. ë ®©y t«i kh«ng diÔn gi¶i thªm vÒ luËn ®iÓm nµy, tuy nhiªn ta vÉn cã thÓ bµn c·i, nh­ng t«i nghÜ r»ng: x¸c ®Þnh râ ý nghÜa t­îng tr­ng cña mét sè thiÕt chÕ trong kinh tÕ v¨n hãa ë Hoa Kú h¼n sÏ lµ ®iÒu rÊt cã Ých.

Theo nh÷ng ph­¬ng c¸ch mµ lóc ®Çu t«i kh«ng thÝch l¾m, th× ý nghÜa quan träng cña Hîp tuyÓn ®­îc thÓ hiÖn mét c¸ch s©u s¾c ë chç chóng t«i ®· tæ chøc dù ¸n T¸i cÊu tróc v¨n häc Mü nh­ thÕ nµo ®Ó ®i tíi viÖc xuÊt b¶n bé s¸ch. Trong qu¸ khø, c¸c hîp tuyÓn nãi chung, kÓ c¶ vÒ v¨n häc Mü, th­êng ®­îc tuyÓn chän bëi mét nhãm rÊt Ýt ng­êi cã ®ñ tr×nh ®é vÒ nghÒ nghiÖp vµ häc thuËt ®Ó nh÷ng g× mµ hä t¹o ra sÏ ®­îc c¸c ®èi t­îng cña hä chÊp nhËn. Nh÷ng thÝ dô xuÊt s¾c vÒ hîp tuyÓn v¨n häc Mü cã lÏ lµ bé hîp tuyÓn do Norman Foerster ®­îc xuÊt b¶n m­êi hai lÇn vµ c¸c bé hîp tuyÓn cña Bradley, Beatty, Long, vµ ®Æc biÖt bÊt ngê lµ bé hîp tuyÓn cña Goerge Perkins ®· ®­îc Ên hµnh tõ b¶y ®Õn t¸m lÇn trong c¸c NXB Grosset, Dunlap, Norton, Random vµ b©y giê th× c¶ McGraw-Hill n÷a. Héi ®ång biªn so¹n rÊt Ýt khi gåm nhiÒu ng­êi. §«i khi t«i ngê r»ng c¸c NXB t×m kiÕm c¸c héi ®ång biªn so¹n víi c¸i tªn cña nh÷ng dßng hä ®­îc tÝn nhiÖm nh­ Tinker, Evers, Chance. ChØ ë mét sè bé hîp tuyÓn míi ra gÇn ®©y, th× Héi ®ång biªn so¹n cã t¨ng lªn ®Õn s¸u vµ b¶y ng­êi vµ mét vµi ng­êi Ýt tiÕng t¨m còng ®­îc mêi vµo. Trong thùc tÕ, khi t«i ®ang tæ chøc Héi ®ång biªn so¹n Heath, mét ng­êi lµm xuÊt b¶n kú cùu b¶o t«i r»ng tr­íc khi xuÊt b¶n, t«i cÇn thªm mét n¨m trêi ®Ó lµm viÖc víi tÊt c¶ nh÷ng ng­êi sÏ tham gia vµo Héi ®ång.

Tuy vËy, t«i ®· tæ chøc mét Héi ®ång gåm kho¶ng 14 ng­êi. §ã lµ mét nhãm ng­êi ®a d¹ng vÒ chñng téc, giíi tÝnh vµ c¶ ®Þa lý n÷a. T«i ®· tuyÓn chän hä v× hä cã chuyªn m«n thuéc nhiÒu bé m«n kh¸c nhau do ®iÒu mµ chóng ta gäi lµ v¨n häc Mü ngµy cµng ®­îc chia nhá ra. T«i cßn tuyÓn chän hä dùa trªn hai ®iÒu kiÖn n÷a: mét lµ v× t«i cã lý do ®Ó nghÜ r»ng hä sÏ biÓu hiÖn nh÷ng mèi quan t©m kh¸c nhau phÇn nµo do hä th©m nhËp vµo nh÷ng lÜnh vùc ®Æc biÖt cña chuyªn m«n vµ do ®ã th©m nhËp vµo nh÷ng c­ d©n kh¸c nhau vèn ®· thùc sù t¹o nªn n­íc Mü ®a v¨n hãa. Thø hai lµ v× ®èi víi t«i, hä ®Òu ®· ®­îc ®µo t¹o thµnh nh÷ng chuyªn gia, chuyªn m«n cña hä còng nh­ cña chóng t«i ®Òu mang ®Ëm b¶n s¾c. V× vËy vÊn ®Ò vµ c¸ch nh×n mµ mäi ng­êi biÓu hiÖn ®Òu ®a d¹ng vµ uyÓn chuyÓn, chø kh«ng cã tÝnh chÊt ®Æc biÖt mét c¸ch chËt hÑp – nÕu t«i cã thÓ dïng thuËt ng÷ nµy ®Ó chØ râ b¶n s¾c vÒ chuyªn m«n. Vµ t«i nghÜ r»ng ®iÒu nµy cã tÝnh then chèt ®èi víi sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh biªn so¹n.

Rèt cuéc, th× kh«ng cã mét bé hîp tuyÓn, mét ch­¬ng tr×nh hoÆc viÖn b¶o tµng nµo cã thÓ chøa ®ùng tÊt c¶ nh÷ng g× mµ ng­êi ta mong muèn. V× vËy ng­êi ta ph¶i tuyÓn chän. ThÝ dô nh­ nÕu hîp tuyÓn kh«ng chØ ®­a vµo mét t¸c phÈm quan träng cña Stowe, mµ cßn ®­a vµo t¸c phÈm cña Harriet Jacobs, Frances Harper vµ Alice Carry (nh÷ng t¸c gi¶ nµy ch­a tõng ®­îc tuyÓn chän), th× tÊt nhiªn mét sè t¸c gi¶ kh¸c sÏ kh«ng thÓ ®­îc ®­a vµo hîp tuyÓn. Ng­êi ta thùc hiÖn quyÕt ®Þnh nµy hoÆc lµ trªn c¬ së mét truyÒn thèng ®· ®­îc x©y ®¾p nªn – tøc lµ ng­êi ta lµm theo nh÷ng g× mµ Ýt hay nhiÒu ®· lµm tõ tr­íc, hoÆc lµ trªn c¬ së ®Êu tranh ®Ó thùc hiÖn – tøc lµ tr¶i qua qu¸ tr×nh va ch¹m ®Ó t¹o ra mét tiÒn lÖ vÒ gi¸ trÞ v¨n hãa. Chóng t«i lµm theo c¸ch thø hai mét c¸ch ch¾c ch¾n, nh­ng kh«ng hoµn toµn bÞ t¸c ®éng bëi thÞ tr­êng gåm ®éc gi¶ cña chóng t«i còng nh­ cña ban biªn tËp D.C. Heath. Thùc hiÖn theo m« h×nh ®Êu tranh kh«ng chØ ®ßi hái nhiÒu thµnh viªn cña Héi ®ång ñng hé nh÷ng nÒn v¨n hãa ®Æc thï, mµ cßn ®ßi hái hä kh«ng qu¸ riªng biÖt ®Ó tr¸nh cho Hîp tuyÓn ph¶i høng chÞu sù x©m nhËp cña nh÷ng nÒn v¨n hãa mang ®Æc ®iÓm cña c¸i mµ Randolph Bourne gäi lµ n­íc Mü xuyªn quèc gia. Thùc tÕ kh«ng chØ lu«n lu«n ®ßi hái chóng t«i ph¶i ®Æt uy tÝn chuyªn m«n cña m×nh lªn hµng ®Çu, mµ cßn ph¶i xÐt l¹i c¸ch ®µo t¹o tr­íc ®©y ®èi víi mét sè ng­êi nh­ b¶n th©n t«i, nªn khã cã thÓ tuyÓn chän c¸c t¸c gi¶ nh­ Harper hoÆc Lydia Maria Child hoÆc John Rollin Ridge. MÆt kh¸c, mét ®iÒu quan träng n÷a trong viÖc thùc hiÖn môc ®Ých lµ cã khi chóng t«i còng buéc ph¶i ®Çu hµng c¸c tæ chøc v¨n hãa chÝnh thèng, n¬i chóng t«i ®· ®­îc ®µo t¹o, nh­ng l¹i kh«ng bÞ nã chi phèi nh»m ®¶m b¶o cho hîp tuyÓn mang tÝnh ®Æc thï trong giíi h¹n nhÊt ®Þnh. Ph¶i gi÷ mét giíi h¹n lµ v× nÕu ph¶n ¸nh kiÓu d¹ng hoµng téc cña nÒn v¨n hãa, th× chóng sÏ kh¾c häa mét c¸ch c« lËp nh÷ng nÒn v¨n hãa Mü nh­ nh÷ng thùc thÓ t¸ch biÖt râ rÖt, h¬n lµ nh÷ng thùc thÓ lai ghÐp t­¬ng t¸c víi nhau mét c¸ch n¨ng ®éng, nh­ng l¹i kh¸c nhau.

T«i muèn nhÊn m¹nh c¸i kh©u nµy cña tiÕn tr×nh, v× nã ®­îc t¹o lËp theo nh÷ng thay ®æi nho nhá trong ph¹m vi c«ng chóng mµ ®· ®­îc gäi lµ tÝnh ®a v¨n hãa. T«i nghÜ r»ng nh÷ng tiÒn ®Ò t¹o thµnh xuÊt ph¸t ®iÓm cña phÇn lín c¸c thµnh viªn trong Héi ®ång biªn so¹n chÝnh lµ häc thuËt b¸ quyÒn mµ t«i ®· ph¸c ra trªn ®©y vµ ®· gäi lµ bøc miªu t¶ cã tÝnh hoµng téc cña nÒn v¨n hãa Mü. Mét vµi ng­êi trong sè chóng t«i cho r»ng nh÷ng t¸c gi¶ míi h¬n (dï cho hä ®· giµ råi ch¨ng n÷a) sÏ bÞ ®ång hãa, hßa tan vµo trong nh÷ng qui ph¹m v¨n hãa (cã lÏ còng thay ®æi chót Ýt) cña ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o tr­íc ®©y cña chóng t«i. Trªn thùc tÕ, chóng t«i hiÓu r»ng mÉu h×nh cña c¸i nåi hÇm hæ lèn kh«ng cßn cã thÓ ph¸t huy chøc n¨ng cã Ých b»ng chÊt bæ d­ìng cña nÒn d©n chñ cuèi thÕ kû XX ®èi víi viÖc biªn so¹n hîp tuyÓn. Chóng t«i kh«ng t×m ®­îc Èn dô nµo thÝch hîp - ®· nghÜ ®Õn c¸i ®Üa xµ l¸ch, nh­ng kh«ng dïng do nh÷ng lý do x¸c ®¸ng – nh­ng chóng t«i ®· ®i theo h­íng mµ t«i gäi lµ nh÷ng kiÓu d¹ng so s¸nh cña c¸c nÒn v¨n hãa Mü mµ trong ®ã nhÊn m¹nh vµo viÖc miªu t¶ sù kh¸c biÖt vµ nhËn biÕt sù thay ®æi. Nh÷ng ®éng tõ mµ t«i dïng ë ®©y - ch¼ng h¹n nh­ häc vµ cïng lµm viÖc - ch­a nãi lªn nh÷ng khã kh¨n, nh÷ng t­¬ng t¸c hai chiÒu th­êng lµ m©u thuÉn nhau vµ Ýt khi ®­îc gi¶i quyÕt trän vÑn, nh­ng råi chóng t«i còng t×m ®­îc nh÷ng gi¶i ph¸p, sù tháa hiÖp hay Ýt nhÊt lµ mét kÕt luËn cÇn thiÕt cho viÖc xuÊt b¶n bé Hîp tuyÓn nµy.

Tuy qui m«, tÝnh ®a d¹ng vµ ®Æc ®iÓm cña Héi ®ång biªn so¹n kh¸ ®éc ®¸o, nh­ng trong suy nghÜ cña t«i, th× t«i vÉn cho r»ng kh«ng ph¶i sù ®æi míi ®· t¹o nªn ®Æc tÝnh c¬ b¶n cña Heath. Nh­ t«i ®· nãi, ë ViÖn t¸i cÊu tróc v¨n häc Mü n¨m 1982, Margaret O'Conner ®· ®Ò nghÞ r»ng chóng ta kh«ng nªn chØ dùa vµo sù chuyªn m«n hãa cña Héi ®ång biªn so¹n, dï cho nã lín vµ ®a d¹ng ®Õn thÕ nµo, mµ chóng ta ph¶i göi v¨n b¶n cho nhiÒu ng­êi trong lÜnh vùc chuyªn m«n, hái xem hä cã yªu cÇu g× ®èi víi Hîp tuyÓn. Vµo thËp niªn 60, cã mét ch©m ng«n rÊt hay: "§õng hái r»ng hîp tuyÓn cña b¹n sÏ cã thÓ lµm g× cho b¹n...". Trong tiÕn tr×nh nµy, chóng t«i ®· cã thÓ tiÕp xóc víi ®«ng ®¶o giíi häc thuËt t­¬ng ®èi trÎ vµ c¸c sinh viªn ®· tèt nghiÖp vµ ®ang ®øng tr­íc ng­ìng cöa cña chuyªn m«n còng nh­ nhiÒu häc gi¶ da mµu vµ phô n÷ da tr¾ng cßn Ýt ®­îc c«ng nhËn trong giíi chuyªn m«n. Do ®ã chóng t«i cã thÓ kh¬i th¸c kiÕn thøc còng nh­ n¨ng lùc vµ sù tËn t©m cña hä. Vµ cã lÏ chÝnh viÖc lµm nµy ®· khiÕn chóng t«i ®¹t tíi tr×nh ®é chuyªn m«n mµ nãi chung ®· ®­îc quyÕt ®Þnh bëi ch­¬ng tr×nh cÊu tróc vµ viÖc biªn so¹n Hîp tuyÓn. T«i kh«ng muèn bÞ hiÓu lÇm lµ chóng t«i coi c¸c chuyªn gia cã tr×nh ®é cao cÊp lµ l¹c hËu vµ ®èi ®Þch víi nh÷ng môc tiªu cña dù ¸n T¸i cÊu tróc v¨n häc Mü. RÊt nhiÒu ng­êi kh«ng ph¶i nh­ vËy. Nh­ng còng gièng nh­ mét sè ng­êi chóng t«i trong Héi ®ång biªn so¹n, ®a sè nh÷ng ng­êi nµy ®· bÞ rËp khu«n theo nh÷ng qui ph¹m cña nÒn v¨n hãa hµn l©m mµ vèn lµm g× ch¨ng n÷a, th× bao giê nã còng nhÊn m¹nh uy quyÒn v¨n hãa cña c¬ quan hµn l©m.

Ng­îc l¹i, kh¸c víi c¸c chuyªn gia cao cÊp, nh÷ng ng­êi trÎ h¬n tr­íc ®©y vèn bÞ g¹t ra bªn lÒ th× nh×n nhËn c¸c nguyªn t¾c cña chóng t«i víi mét sù hoµi nghi vµ hay cã nh÷ng ý kiÕn tranh c·i. Tr­íc hÕt, viÖc hä cã giµnh ®­îc ®Þa vÞ cao trong häc thuËt hay kh«ng th× ch­a cã g× ch¾c ch¾n c¶. NÕu hä cã thÓ thµnh ®¹t ch¨ng n÷a, th× nghÒ nghiÖp cña hä còng kh«ng cã tÝnh chÊt ngÆt nghÌo theo c¸ch ®µo t¹o ®èi víi thÕ hÖ lín tuæi h¬n. Thø hai lµ thÕ hÖ giíi häc thuËt trÎ h¬n (trÎ h¬n cã nghÜa lµ vµo thêi kú chóng t«i b¾t ®Çu dù ¸n) ho¹t ®éng vµo thêi kú khi Bob Dylan còng nh­ Dylan Thomas miªu t¶ nhiÒu vÒ hoµn c¶nh cña hä, hä hiÓu nhiÒu vÒ ban nh¹c Jefferson Plane còng nh­ di s¶n cña Jefferson, hä cã vÎ ®­îc nu«i d­ìng bëi ¶nh h­ëng cña James Brown h¬n lµ Tom Brown vµ hä yªu thÝch giäng ®iÖu cña Jimi Hendrix h¬n lµ cña Henry James. T«i tin r»ng hä hoµi nghi mét c¸ch ®óng ®¾n vÒ kh¶ n¨ng cña kiÕn thøc hµn l©m (®­îc h×nh thµnh mét c¸ch qui ­íc) trong viÖc gi¶i thÝch, chø kh«ng ph¶i lµ c¶i t¹o c¸i thÕ giíi, mµ vµo mét lóc nµo ®ã hä cã thÓ hoÆc kh«ng cã thÓ ®­îc tiÕp nhËn nã. Còng nh­ t«i, hä ®øng gi¹ng hai ch©n ra trªn c¸i kho¶ng ng¨n c¸ch ngµy cµng réng ra gi÷a mét bªn lµ häc thuËt hµn l©m ngµy cµng tù kh¼ng ®Þnh m×nh, tù ®Ò cao m×nh vµ mét bªn lµ nh÷ng c¨n cø kh¸c vÒ chuÈn mùc cña uy quyÒn v¨n hãa. Trong khi ®©y cã thÓ lµ c«ng viÖc th­¬ng m¹i chÝnh ®¸ng, thËm chÝ to lín n÷a, th× hä l¹i nãi lªn nh÷ng sù thËt vÒ tÖ ph©n biÖt chñng téc, sù hñy ho¹i m«i sinh, lîi Ých cña con ng­êi vµ chiÕn tranh, nhiÒu h¬n nh÷ng ®iÒu mµ ng­êi ta cã thÓ häc n¬i häc ®­êng. §óng lµ cã khi hä cßn lµ mÉu mùc cña viÖc chèng l¹i t×nh tr¹ng th­¬ng phÈm hãa kiÕn thøc vèn ¶nh h­ëng s©u s¾c trong c¸c tr­êng, viÖn, ®Æc biÖt lµ giíi hµn l©m.

T«i ngê r»ng, ®èi víi nhãm nh÷ng ng­êi cïng môc ®Ých, th× qu¸ tr×nh biªn so¹n Heath vµ s¶n phÈm Heath cïng mang nghÜa nh­ nhau. Qu¸ tr×nh tham gia biªn so¹n, tuy ch­a hoµn h¶o, ®· ph¸ vì c¸i tiÒn ®Ò kh«ng th©n thiÖn ®èi víi uy tÝn hµn l©m. Qu¶ thËt Heath kh«ng hoµn toµn thuéc vÒ nh÷ng ng­êi tham gia, råi sau ®ã nã thuéc vÒ C«ng ty Raytheon vµ c¸c C«ng ty kh¸c. Nh­ng ®iÒu nµy cã vÎ kh«ng ®¸ng kÓ ®èi víi mét thÕ hÖ ®­îc gi¸c ngé vÒ sù bãc lét cña ngµnh th­¬ng m¹i ®èi víi nh÷ng c«ng viÖc thiÕu mét gi¶i ph¸p cuèi cïng. VÊn ®Ò lµ ë chç ng­êi ta cã thÓ lµm g× ®èi víi mét s¶n phÈm nh­ vËy. ë ®©y mét sè c«ng cô rÊt cã tÝnh th­¬ng m¹i nh­ B¶n tin s¸u th¸ng vµ nh÷ng th«ng tin ®iÖn tö trong viÖc trao ®æi ®Ò c­¬ng vµ ý t­ëng gi¶ng d¹y ®· gîi ý cho viÖc lµm thÕ nµo së h÷u vµ t¸i së h÷u Hîp tuyÓn mét c¸ch c«ng khai. H¬n n÷a kh¶ n¨ng bao qu¸t cña c¸c tËp s¸ch vµ tÝnh lÞch sö qu¸n triÖt cña Hîp tuyÓn ®¸p øng ®­îc kh¸t väng muèn nhËn thøc tÝnh n¨ng ®éng cña nh÷ng biÕn chuyÓn vµ giao l­u v¨n hãa mµ nh÷ng xu h­íng chñ nghÜa h×nh thøc thêi th­îng ®· tõ bá. Ngoµi ra ®iÒu lµm cho nh÷ng ng­êi theo chñ nghÜa truyÒn thèng bùc tøc nh­ viÖc tuyÓn t¸c phÈm Con KhØ BiÕt BiÓu §¹t, ®· lªn tiÕng thay cho nh÷ng ai mong muèn xuyªn thñng nh÷ng tham väng hµn l©m vµ sù chia c¾t cã tÝnh chÊt tù hñy diÖt cña chóng ®èi víi tÝnh n¨ng ®éng cña v¨n hãa ®¹i chóng.

T«i kh«ng muèn kh¼ng ®Þnh r»ng t«i hoÆc bÊt cø ai trong Héi ®ång biªn so¹n hoÆc trong D.C Heath ®· hiÓu ®Çy ®ñ tÝnh n¨ng ®éng nµy khi chóng t«i ®· hoµn thµnh b¶n th¶o lÇn cuèi cña Hîp tuyÓn vµ ngay c¶ khi chóng t«i ®· ®äc l¹i vµ söa ch÷a l¹i bé s¸ch. Nh­ng qu¶ lµ t«i cã nghÜ r»ng ph­¬ng c¸ch nµy ®· tiÕn ®­îc mét chÆng ®­êng trong viÖc gi¶i thÝch vÊn ®Ò t¹i sao Hîp tuyÓn Heath ®· cã thÓ biÓu ®¹t vµ thùc sù xóc tiÕn viÖc phæ biÕn nguån tµi liÖu gèc vÒ v¨n hãa - phæ biÕn cho c¶ nh÷ng ai c¨m ghÐt sù suy sôp cña uy quyÒn v¨n hãa hµn l©m, còng nh­ nh÷ng ai ®ãn mõng ®iÒu mµ hä nh×n nhËn kh«ng ph¶i lµ sù suy sôp, mµ lµ sù ph©n chia l¹i mét c¸ch lµnh m¹nh tµi s¶n v¨n hãa trong toµn x· héi.

Nh­ng qu¸ tr×nh t¹o nªn nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi uy quyÒn v¨n hãa truyÒn thèng kh«ng bao giê diÔn ra mét c¸ch su«n sÎ. Sù nhËn biÕt vÊn ®Ò tÊt c¶ chóng t«i ®· lµm cho nh÷ng gi¸ trÞ theo tiªu chuÈn häc thuËt truyÒn thèng hßa nhËp vµo x· héi nh­ thÕ nµo qu¶ lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò trung t©m cña Héi ®ång biªn so¹n Heath. MÆc dï ®· cã sù ®ãng gãp rÊt phong phó vµ ®a d¹ng cña c¸c biªn tËp viªn còng nh­ sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ trong ®µo t¹o vµ nh÷ng quyÒn lîi ­u tiªn cho Héi ®ång biªn so¹n, chóng t«i vÉn nhËn thÊy nhiÖm vô chñ yÕu cña chóng t«i lµ ph¶i x©y dùng l¹i nh÷ng tiªu chuÈn gi¸ trÞ cña chÝnh m×nh. Cã lµ g× ®i n÷a, th× chóng t«i còng lµ nh÷ng nhµ häc thuËt - nh÷ng s¶n phÈm cña mét h×nh thøc ®µo t¹o ®Æc biÖt vèn ®· x¸c lËp gi¸ trÞ vÒ nh÷ng c¸ch suy nghÜ, nh÷ng ph¶n håi nhÊt ®Þnh ®èi víi c¸c v¨n b¶n. Chóng t«i l¹i lµ nh÷ng thµnh viªn t­¬ng ®èi cã quyÒn lîi trong x· héi Mü - mét x· héi ®· ®Çu t­ cho viÖc ®µo t¹o chóng t«i, khiÕn chóng t«i chØ cã thÓ nhËn biÕt mäi ®iÒu trong khu«n khæ hÖ thèng nh÷ng gi¸ trÞ vµ nh÷ng quan hÖ quyÒn lùc vèn ®¶m b¶o (®iÒu may m¾n ®èi víi chóng t«i) cho c«ng viÖc mµ chóng t«i ®ang lµm vµ nghÒ nghiÖp mµ chóng t«i cã ®­îc. Chóng t«i cã nghÒ nghiÖp, cã nh÷ng thang bËc ®Ò b¹t, danh väng vµ uy tÝn vµ cã thÓ tin ch¾c r»ng tÊt c¶ nh÷ng c¸i nµy sÏ bÞ ®e däa hoÆc bÞ xãa bá do viÖc chóng t«i tham gia vµo mét dù ¸n v¨n hãa cÊp tiÕn. ë ®©y t«i muèn thanh minh r»ng t«i kh«ng cã ý lµm cho c¸c b¹n t«i trong Héi ®ång biªn so¹n tin t­ëng vµ ®i theo m×nh mét c¸ch mï qu¸ng. Ng­îc l¹i, t«i cè g¾ng v¹ch râ nh÷ng giíi h¹n trong c¸ch lµm cña t«i, v× t«i ngê r»ng: còng nh­ t«i, mäi ng­êi trong Héi ®ång biªn so¹n ®Òu ®· thÊm nhuÇn tinh thÇn cña Phª b×nh míi vµ nh÷ng qui ph¹m häc thuËt kh¸c, bëi lÏ chóng t«i ®Òu ®· tr¶i qua thêi kú häc tËp cã tÝnh c¸ch ®Þnh h×nh t­ chÊt víi c¸c thÇy Cleanth Brooks, John Crowe Ransom v.v... ë c¸c tr­êng §¹i häc Indiana vµ Yale vµo thËp niªn 50. Nh­ng t«i tin r»ng sÏ rÊt cã Ých nÕu v¹ch râ nh÷ng khã kh¨n nÈy sinh do vÞ trÝ cña chóng t«i trong c¸c häc viÖn, còng nh­ do tÝnh chÊt cña Hîp tuyÓn vµ do nh÷ng t¸c ®éng cña nã trong ho¹t ®éng häc thuËt.

NÕu nh÷ng nhÞp ®iÖu phãng tóng cña nh÷ng høng thó c¸ nh©n kh«ng ®­îc kiÒm chÕ mµ ¶nh h­ëng tíi qu¸ tr×nh n©ng cao ý thøc v¨n hãa, th× chóng t«i sÏ cßn gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n do thiÕu nh÷ng kiÓu mÉu kh¸c ®Ó lùa chän. VÊn ®Ò cuèi cïng lµ chóng t«i cã thÓ tuyÓn chän trªn nh÷ng c¬ së nµo gi÷a v« vµn nh÷ng øng cö viªn ®Ó ®­a vµo khu«n khæ giíi h¹n, dï cho lµ trong hai tËp s¸ch ®å sé gåm 3000 trang? Lµm tr¸i víi nh÷ng nhËn xÐt cña phÇn lín c¸c t­ vÊn cña chóng t«i, th× chóng t«i sÏ quyÕt ®Þnh trªn c¬ së nµo - tuyÓn Frances Ellen Watkins Harper mµ kh«ng tuyÓn William Gilmore Simms ch¨ng? Gi÷ Alice Cary l¹i nh­ng ®Õn phót cuèi cïng khi ®· ®­a ®i in, th× l¹i thay b»ng James Russell Lowell ch¨ng? Ph¶i ch¨ng kh«ng chØ tuyÓn mét sè lín t¸c gi¶ ng­êi da ®en hoµn toµn míi mÎ trong phong trµo Phôc h­ng Harlem, mµ cßn tuyÓn c¶ c¸c nhµ v¨n nh­ Anzia Yezierska, Mike Gold, John Joseph Mathews, Younghill Kang vµ Saunders Redding?

ChÝnh mét phÇn cña t¸c phÈm Kh«ng Cã Ngµy ChiÕn Th¾ng cña Redding do Eleanor Tignor tuyÓn chän ®· t¹o thµnh mét søc ®Èy vÒ phÝa tr­íc nh»m xem xÐt l¹i nh÷ng ®iÒu mµ phÇn lín chóng t«i cho lµ nh÷ng tiªu chuÈn x¸c ®Þnh c¬ së v¨n häc Mü. Trong cuéc häp ®Çu tiªn vµo n¨m 1983, chóng t«i ®· tô tËp ë ViÖn Seaman Church, n¬i ë cña c¸c lÝnh thñy t¹i New York, gÇn Battery vµ ë ®Þa ®iÓm mµ Melville ®· tõng sinh sèng. Sau nµy, tßa nhµ Êy ®· bÞ ph¸ ®i ®Ó x©y tßa v¨n phßng tr«ng l¹ m¾t vµo thËp niªn 80. Chóng t«i ®· b¾t ®Çu ®äc mét vµi b¶n tuyÓn chän ban ®Çu ®Ó khëi ®éng qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh c¬ së cho viÖc ra quyÕt ®Þnh. D­íi ®©y xin trÝch ®o¹n trong t¸c phÈm cña Redding nãi vÒ tiÓu sö vµ lÞch sö x· héi ®Çy gîi c¶m mµ chØ cã mét hay hai trong sè 14 ng­êi chóng t«i ®· tõng ®äc. Vµ ®©y lµ ®o¹n v¨n nãi vÒ v¨n hãa gia ®×nh:

ý thøc vÒ m«i tr­êng cña t«i b¾t ®Çu tõ nh÷ng thanh ©m cña c¸c buæi chuyÖn trß. §ã kh«ng ph¶i lµ nh÷ng lêi nãi cuång nhiÖt, kh«ng ph¶i lµ nh÷ng c©u nãi lµm ra vÎ h¨ng say, tuy cã thÓ lµ ng­êi ta muèn nãi n¨ng nh­ vËy, v× cha t«i ®· bÞ ®­a vµo mét khu vùc mµ tr­íc ®©y cã lÖnh cÊm kh«ng ®­îc ë. Vµ b©y giê t«i biÕt r»ng chóng t«i ®· sèng trong thêi ®×nh chiÕn. Nh­ng vµo nh÷ng n¨m tr­íc ®©y, khi mäi ng­êi trong gia ®×nh ®Òu trÎ c¶, th× trong nhµ t«i cã mét kiÓu nãi chuyÖn ®Æc biÖt, phÇn lín lµ nãi chuyÖn phiÕm, nh­ mét nguån t×nh c¶m gia ®×nh tu«n ch¶y r¹o røc vµ v« tËn. Nh÷ng tiÕng nãi Çm ü väng ra bªn ngoµi gièng nh­ dßng n­íc lò µo ¹t ch¶y ra qua cöa cèng. Bëi v× nh÷ng c©u chuyÖn vÆt v·nh trong ®êi sèng lµ ®éng c¬ ®· lµm chuyÓn ®éng nh÷ng c¸i b¸nh xe cña sinh ho¹t bªn trong gia ®×nh. (Hîp tuyÓn Heath. TËp II, 1713).

Vµ ®©y lµ bøc ch©n dung cña ng­êi bµ cña Redding. Bµ ®· bÞ l·o chñ n« lÖ nÐm khóc gç hå ®µo lµm gÉy cæ ch©n. Bµ c¨m ghÐt ng­êi da tr¾ng vµ bµ lu«n khiÕn cho Redding ph¶i s÷ng sê: "T«i kh«ng hiÓu t¹i sao bµ t«i l¹i g©y nªn Ên t­îng nh­ mét c¸i g× lµm chãi m¾t, mÆc dï lóc nµo bµ còng mÆc quÇn ¸o mµu ®en, mµu da ®en vµ c¶ vÎ mÆt cña bµ ®Òu nÆng nÒ vµ x¸m xÞt nh­ mét t¶ng ®¸" (Trang 1714).

Chóng t«i buéc ph¶i ®Æt c©u hái: t¹i sao tr­íc ®©y m×nh kh«ng hÒ biÕt ®Õn t¸c phÈm cña Redding? §iÒu nµy nãi lªn vÊn ®Ò g× trong sù ®µo t¹o cña chóng t«i? Vµ ®iÒu nµy ®· d¹y cho chóng t«i c¸ch ph¶i nh×n nhËn c¸c t¸c phÈm kh¸c vµ toµn bé nÒn v¨n häc nh­ thÕ nµo?

§iÒu mµ chóng t«i nhËn ra ®­îc lµ kh«ng cã mét tiªu chuÈn nµo lµ cã tÝnh quyÕt ®Þnh tuyÖt ®èi, kÓ c¶ nh÷ng gi¸ trÞ thÈm mü khã hiÓu mµ c¸c nhµ phª b×nh b¶o thñ ®· m·i m·i ¸p ®Æt vµ m·i m·i kh«ng ®­îc ®Þnh nghÜa. ThÝ dô trong bµi b×nh luËn vÒ Hîp tuyÓn trong t¹p chÝ TLS, Mark Edmundson ®Æt ra tõ ng¹c nhiªn, coi ®ã lµ mét yÕu tè quan träng ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ trÞ thÈm mü. Ng¹c nhiªn qu¶ thËt lµ cã thÓ quan träng ®èi víi nh÷ng h×nh thøc cña th¬ ca ®Ó nhÊn m¹nh c¸i mµ «ng gäi lµ c­êng ®é cña sù ph¸t hiÖn vÒ lêi lÏ. Nh­ng nh÷ng tiªu chuÈn h×nh thøc nµy cã bao gåm ®Çy ®ñ møc ®é cña gi¸ trÞ thÈm mü hay kh«ng? Leni Riefenstahl t¹o nªn mét c¸ch ®¸ng ng¹c nhiªn nh÷ng h×nh t­îng thÞ gi¸c c¨ng th¼ng trong bé phim Olympiad, nh­ng ®iÒu ®ã cã khiÕn cho bé phim cña bµ ca ngîi nghÖ thuËt lín cña v¨n hãa §øc quèc x· kh«ng? Vµ nÕu ®óng nh­ vËy, th× nh÷ng lý thuyÕt coi viÖc s¸ng t¹o nghÖ thuËt lín lµ thµnh tùu vÜ ®¹i cña nh©n lo¹i nãi lªn ®iÒu g×? Ph¶i ch¨ng chóng ta cã thÓ tõ bá nh÷ng gi¸ trÞ x· héi ®· gîi nªn sù ghª tëm trong bé phim cã kü thuËt rÊt xuÊt s¾c ®ã, còng nh­ trong c¸c t¸c phÈm v¨n xu«i chèng tÖ ph©n biÖt chñng téc hoÆc trong c¸c t¸c phÈm chèng chñ nghÜa bµi Do Th¸i cña Eliot vµ Pound? Nh­ t«i ®· nhËn thÊy r»ng: chóng t«i ®· ®i tíi chç c¶m thÊy kh«ng cã ®­êng ph©n giíi râ rµng gi÷a nh÷ng c¸i cã thÓ ®­îc gäi lµ tÝnh v¨n ch­¬ng víi chÝnh trÞ hoÆc ý thøc hÖ. Cuèi cïng chóng t«i kh«ng muèn tõ bá bÊt cø mét yÕu tè nµo. Tuy vËy, trong thùc hµnh, chóng t«i cÇn ph¶i nghiªng vÒ nh÷ng gi¸ trÞ x· héi tr­íc khi cã thÓ tiÕn tíi c©n b»ng c¸c yÕu tè h×nh thøc vµ t­ t­ëng. TÊt nhiªn chóng t«i kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ng­êi ®Çu tiªn ®i vµo m¶nh ®Êt ®ã, nh­ng chóng t«i t×m thÊy mét vµi cét mèc chØ cho chóng t«i thÊy m×nh ®· tiÕn tíi ®©u. Trªn thùc tÕ, còng nh­ mét sè ng­êi ®i tr­íc, chóng t«i ngµy cµng thÊy nghi ngê nh÷ng cét mèc mµ chóng t«i ph¸t hiÖn: ai ®· ®Æt chóng? Chóng ®­îc ai ñng hé? Vµ kÕt qu¶ ®¹t tíi ®©u?

Héi nghÞ ë Hµ Néi, n¬i mµ b¸o c¸o nµy ®­îc tr×nh bµy ®· gãp phÇn vµo tiÕn tr×nh tiÕp tôc t×m hiÓu tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ v¨n häc. V× héi nghÞ nµy gîi nhí ®Õn nh÷ng ®iÓm xuÊt ph¸t cña mét c«ng tr×nh söa ®æi vÒ v¨n hãa mµ t«i ®· nªu lªn ë ®©y qua Hîp tuyÓn Heath. VÒ nhiÒu mÆt rÊt cô thÓ, cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc nh÷ng ®iÓm xuÊt ph¸t nµy tõ trong nh÷ng phong trµo ®Êu tranh cho c«ng b»ng x· héi vµ chèng cuéc chiÕn tranh ViÖt Nam vµo c¸c thËp kû 60 vµ 70. T«i nghÜ lµ ta cã thÓ nãi mét c¸ch chÝnh x¸c r»ng c¸c phong trµo ®Êu tranh ®ßi quyÒn c«ng d©n, c¸c phong trµo cña ng­êi da ®en, da mµu vµ da vµng vµ c¶ phong trµo phô n÷ vµo thêi kú ®ã ®Òu ph¶n ¸nh mét c¸ch ®Ëm nÐt trong nh÷ng sù lùa chän mµ ta t×m thÊy trong Hîp tuyÓn Heath. MÆt kh¸c, nãi chung cuéc chiÕn tranh vµ nh÷ng t¸c ®éng s©u s¾c cña nã ®èi víi t×nh h×nh chÝnh trÞ vµ x· héi ë Mü ®· kh«ng ®­îc ph¶n ¸nh mét c¸ch t­¬ng xøng trong hîp tuyÓn. Cã thÓ v× r»ng còng nh­ nhiÒu ng­êi kh¸c ë Mü, nh÷ng ng­êi biªn so¹n ch­a n¾m b¾t ®Çy ®ñ nh÷ng dÝnh lÝu cña chiÕn tranh ®èi víi v¨n hãa Mü. HoÆc còng cã thÓ v× nh÷ng ph­¬ng ph¸p cña chóng t«i trong viÖc t¸i kÕt hîp v¨n häc Mü víi nh÷ng thêi ®iÓm lÞch sö mµ nã xuÊt hiÖn, ®ång thêi nã còng gãp phÇn vµo sù s¸ng t¹o ra lÞch sö - nh÷ng ph­¬ng ph¸p Êy vÉn ch­a s¸t hîp víi lÞch sö gÇn ®©y cña chóng ta. Dï víi lý do nµo ch¨ng n÷a, th× héi nghÞ nµy còng lµ mét sù khÝch lÖ m¹nh mÏ ®èi víi viÖc suy nghÜ l¹i néi dung cña hîp tuyÓn vµ c«ng tr×nh v¨n hãa ®­îc thÓ hiÖn trong hîp tuyÓn. §ã chÝnh lµ c¸i h­íng mµ chóng t«i ®i tíi, bëi v× c«ng viÖc söa ch÷a hîp tuyÓn cho lÇn xuÊt b¶n thø t­ vÉn ®ang chê ®îi sù quyÕt ®Þnh cña chóng t«i.