VI. T­ t­ëng Hå ChÝ Minh vÒ ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc trong qu¶n lý x· héi

Kh¸c víi nhiÒu nhµ t­ t­ëng thÕ giíi vÒ chÝnh trÞ - ph¸p lý thuéc c¸c thêi ®¹i lÞch sö, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kh«ng sö dông lèi v¨n phong b¸c häc, kh«ng ®­a ra nh÷ng c«ng thøc ph¸p lý hay sù lý gi¶i phøc t¹p nµo. Ng­êi sö dông mét v¨n phong gi¶n dÞ, phæ th«ng nh­ng v« cïng khóc triÕt, s©u s¾c, víi tµi nghÖ so s¸nh ®Æc s¾c, cµng ®äc cµng thÊy thÊm thÝa vµ ®óng ®¾n. Nh÷ng t¸c phÈm, bµi viÕt, lêi nãi cña Ng­êi vÒ ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc v× vËy lu«n lu«n ®Õn ®­îc víi qu¶ng ®¹i quÇn chóng vµ sèng m·i víi thêi gian, lµ kim chØ nam cho mäi suy nghÜ vµ hµnh ®éng cña chóng ta trong sù nghiÖp ®æi míi ®Êt n­íc hiÖn nay. §©y lµ ®iÒu mµ nh÷ng ng­êi nghiªn cøu chóng ta cÇn l­u ý trong viÖc nghiªn cøu c¸c t¸c phÈm cña Ng­êi.

§iÒu nµy ®Æt ra mét vÊn ®Ò lµ liÖu chóng ta cã thÓ sö dông nh÷ng kh¸i niÖm, ph¹m trï ph¸p lý hiÖn ®¹i vµo viÖc nghiªn cøu t­ t­ëng Hå ChÝ Minh vÒ ph¸p luËt vµ nhµ n­íc ®­îc kh«ng?. Qua nghiªn cøu mét sè t¸c phÈm cña Ng­êi, chóng ta thÊy hoµn toµn cã thÓ lµm ®­îc ®iÒu nµy. Hå ChÝ Minh tuy kh«ng nªu trùc tiÕp ®Õn nh÷ng kh¸i niÖm, ph¹m trï lý luËn vÒ nhµ n­íc vµ ph¸p luËt, song chÝnh néi dung cña nh÷ng t­ t­ëng cña Ng­êi l¹i liªn quan ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn nµy. HÖ thèng t­ t­ëng vÒ nhµ n­íc vµ ph¸p luËt cña Hå ChÝ Minh chøa ®ùng c¸c quan ®iÓm lín vÒ vai trß, b¶n chÊt ph¸p luËt, ph¸p chÕ, ý thøc ph¸p luËt; vÒ ho¹t ®éng x©y dùng ph¸p luËt vµ ¸p dông ph¸p luËt, vÒ c¸c mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt vµ d©n chñ, ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc vv...
- Sù kÕt hîp gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn ë Hå ChÝ Minh vÒ ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c t¸c phÈm vµ trong cuéc ®êi ho¹t ®éng c¸ch m¹ng vÜ ®¹i cña Ng­êi.
Hå ChÝ Minh lµ nhµ t­ t­ëng, nhµ luËt häc, nhµ lý luËn chÝnh trÞ trong hµnh ®éng. Nh÷ng vÊn ®Ò Ng­êi viÕt, nãi ®Òu xuÊt ph¸t tõ qu¸ tr×nh nghiªn cøu lý luËn, thùc tiÔn vµ chØ ®¹o thùc tiÔn c¸ch m¹ng, thùc tiÔn x©y dùng nhµ n­íc, ph¸p luËt n­íc ta. B¶n th©n Ng­êi lµ mét tÊm g­¬ng mÉu mùc tuyÖt vêi vÒ ®¹o ®øc c¸ch m¹ng, mét ng­êi ViÖt n¹m ®Ñp nhÊt vÒ ®¹o ®øc: "PhÈm chÊt ®¹o ®øc trong con ng­êi vÜ ®¹i cña B¸c Hå, bÊt cø bao giê vµ ë ®©u, còng to¶ ra hÕt søc tù nhiªn nh­ h­¬ng sen nhÑ nhµng cao quý!".⁸⁸

Hå ChÝ Minh ®· tiÕp thu cã chän läc nh÷ng t­ t­ëng, kinh nghiÖm lÞch sö quý b¸u trong v¨n hãa chÝnh trÞ – ph¸p lý cña nh©n lo¹i qua c¸c thêi ®¹i. Ng­êi ®· dÇy c«ng nghiªn cøu vµ vËn dông mét c¸ch nhuÇn nhuyÔn, s¸ng t¹o vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt nam. TÝnh c¸ch m¹ng trong viÖc kÕ thõa t­ t­ëng, kinh nghiÖm cña ng­êi x­a cã thÓ thÊy râ trong t­ t­ëng ®¹o ®øc cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh thÓ hiÖn tr­íc hÕt ë t­ c¸ch ng­êi l·nh ®¹o, bao gåm n¨m ®iÒu: "TrÝ, tÝn, nh©n, dòng, liªm". §©y còng chÝnh lµ néi dung cña ®¹o ®øc c¸ch m¹ng trong t­ t­ëng vÒ ®¹o ®øc cña Ng­êi. Hå Chñ tÞch lµ mét mÉu mùc vÒ sù kÕ thõa lÞch sö, kÕ thõa nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc truyÒn thèng cña d©n téc ViÖt nam vµ cña nh©n lo¹i.

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· kÕ thõa, ph¸t triÓn nh÷ng t­ t­ëng chÝnh trÞ – ph¸p lý, c¸ch thøc tæ chøc nhµ n­íc vµ néi dung ph¸p luËt trong lÞch sö cña d©n téc ta. §Æc biÖt lµ nh÷ng t­ t­ëng nh©n v¨n s©u s¾c ®· ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c bé luËt cña mét sè triÒu ®¹i phong kiÕn ViÖt nam nh­ bé luËt thµnh v¨n ®Çu tiªn ë n­íc ta - bé H×nh th­ do nhµ Lý ban hµnh n¨m 1042, bé Quèc triÒu h×nh luËt d­íi triÒu vua Lª Th¸nh T«ng. C¸c ph¹m trï ®¹o ®øc nho gi¸o ®· ®­îc Ng­êi kÕ thõa, sö dông nh­ng víi néi dung míi, phï hîp víi thùc tiÔn ViÖt nam vµ xu thÕ thêi ®¹i.

Nh÷ng quan ®iÓm ®¹o ®øc c¸ nh©n trong tu th©n, tÒ gia, trÞ quèc, b×nh thiªn h¹ cña nho gi¸o ®· ®­îc B¸c Hå vËn dông víi néi dung míi ®Ó gi¸o dôc ng­êi c¸n bé. Ng­êi c¨n dÆn: "ph¶i chÝnh t©m tu th©n th× míi cã thÓ "trÞ quèc b×nh thiªn h¹ ®­îc".⁸⁹ Kh¸c víi t­ t­ëng ®¹o ®øc cña Khæng Tö, trong t­ t­ëng ®¹o ®øc cña Ng­êi kh«ng cã g× lµ trõu t­îng, lµ nhÊt thµnh bÊt biÕn, vÜnh cöu, mµ ph¶i biÕn ®æi theo thùc tÕ kh¸ch quan. Ng­êi ®· bæ sung thªm vµo néi dung ®¹o ®øc c¸ch m¹ng: con ng­êi x· héi chñ nghÜa lµ con ng­êi cã ®¹o ®øc: cÇn, kiÖm, liªm. chÝnh, chÝ c«ng, v« t­. §©y còng chÝnh lµ nh÷ng chuÈn mùc gi¸ trÞ cã néi hµm ph¸p lý, phï hîp víi lÏ c«ng b»ng ë ®êi. Cã thÓ nãi, Ng­êi ®· lµm mét cuéc c¸ch m¹ng s©u s¾c trong t­ t­ëng vÒ ®¹o ®øc, g¹t bá nh÷ng yÕu tè b¶o thñ, tiªu cùc ®ång thêi chän läc, ®­a nh÷ng yÕu tè tÝch cùc, nh©n v¨n cña ®¹o ®øc nho gi¸o vµo t­ t­ëng ®¹o ®øc míi.

Ngay trong b¶n yªu s¸ch göi Héi v¹n quèc ë Pais, Ng­êi ®· nªu yªu cÇu: quyÒn ®éc lËp ngay tøc kh¾c cña d©n téc ViÖt nam vµ nÕu ®­îc ®éc lËp th× ViÖt nam sÏ xÕp ®Æt ngay mét nÒn HiÕn ph¸p theo nh÷ng lý t­ëng d©n quyÒn. Nh÷ng t­ t­ëng vµ nguyªn t¾c vÒ ®éc lËp d©n téc, d©n chñ, tù do, b×nh ®¼ng ®· ®­îc thÓ hiÖn s©u s¾c trong Tuyªn ng«n ®éc lËp ngµy 2-9-45.

Trong hÖ thèng t­ t­ëng ph¸p lý cña Hå ChÝ Minh ®· chøa ®ùng nhiÒu quan ®iÓm vÒ nhµ n­íc ph¸p quyÒn, ⁹⁰ mµ ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc lµ mét trong nh÷ng thµnh tè c¬ b¶n cña nhµ n­íc ®ã. T­ t­ëng cña Ng­êi vÒ HiÕn ph¸p ®· thÓ hiÖn râ nh÷ng ý t­ëng d©n quyÒn vµ nh©n quyÒn. Nh­ng kh¸c víi c¸c nhµ t­ t­ëng ph­¬ng t©y, Ng­êi ®· nªu cao yªu cÇu ®éc lËp, tù do d©n téc tr­íc råi sau míi ®Õn x©y dùng HiÕn ph¸p. HiÕn ph¸p lµ nÒn t¶ng ph¸p lý cña quyÒn lùc nh©n d©n. T­ t­ëng nµy ®· tõng b­íc ®­îc Hå ChÝ Minh vËn dông trong tæ chøc nhµ n­íc vµ trong néi dung, ¸p dông ph¸p luËt, vÒ mét nÒn t­ ph¸p c«ng b»ng, vÒ ®¹o ®øc vµ tr¸ch nhiÖm c«ng chøc vv... Ngay sau khi giµnh ®­îc chÝnh quyÒn, Ng­êi ®· nªu nhiÖm vô quan träng lµ x©y dùng HiÕn ph¸p cña n­íc ViÖt n¹m míi, Ng­êi lµ tr­ëng ban dù th¶o HiÕn ph¸p 1946, sau ®ã lµ HiÕn ph¸p söa ®æi 1959. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· tiÕp thu gi¸ trÞ t­ t­ëng nh©n quyÒn cña nh©n lo¹i, Ng­êi ®· trÝch luËn ®iÓm bÊt hñ cña Thomas Jeffeson - nhµ khai s¸ng næi tiÕng trong lÞch sö ®Êu tranh cña nh©n d©n Mü: “TÊt c¶ mäi ng­êi ®Òu sinh ra cã quyÒn b×nh ®¼ng. T¹o ho¸ cho hä nh÷ng quyÒn kh«ng ai cã thÓ x©m ph¹m ®­îc; trong nh÷ng quyÒn Êy, cã quyÒn sèng, quyÒn tù do vµ quyÒn m­u cÇu h¹nh phóc”. Vµ, Ng­êi ®· ph¸t triÓn thªm: “Suy réng ra, c©u Êy cã nghÜa lµ: tÊt c¶ c¸c d©n téc trªn thÕ giíi ®Òu sinh ra b×nh ®¼ng, d©n téc nµo còng cã quyÒn sèng, quyÒn sung s­íng vµ quyÒn tù do” ⁹¹.

Kh«ng chØ nhÊn m¹nh vÒ vai trß, gi¸ trÞ x· héi cña ph¸p luËt, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cßn ®Æc biÖt quan t©m ®Õn viÖc thùc thi ph¸p luËt, c«ng khai, minh b¹ch vµ ®­a ph¸p luËt vµo cuéc sèng. Theo ®ã, ®Ó cho ph¸p luËt ®­îc thùc thi trong ®êi sèng x· héi, viÖc gi¸o dôc, tuyªn truyÒn ph¸p luËt lµ vÊn ®Ò ph¶i ®­îc quan t©m. Ph¸p luËt ®Æt ra lµ ®Ó mäi ng­êi thùc hiÖn. Ph¸p luËt cña n­íc ta ®Æt ra nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña nh©n d©n, tr­íc hÕt lµ ®a sè ng­êi d©n lao ®éng. Ng­êi d©n cã hiÓu ®­îc nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt lµ b¶o vÖ lîi Ých cho chÝnh hä th× hä míi chÊp hµnh ®Çy ®ñ c¸c quy ®Þnh ®ã. Hå Chñ tÞch c¨n dÆn c¸n bé ph¶i: lµm sao cho nh©n d©n biÕt h­ëng quyÒn d©n chñ, biÕt dïng quyÒn d©n chñ cña m×nh, d¸m nãi, d¸m lµm". C«ng t¸c tuyªn truyÒn ph¶i lµm cho nh©n d©n hiÓu vµ tù gi¸c chÊp hµnh ph¸p luËt. Trong Héi nghÞ th¶o luËn vÒ LuËt H«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 1959 Ng­êi chØ râ "c«ng bè ®¹o luËt nµy ch­a ph¶i lµ mäi viÖc ®· song mµ cßn ph¶i tuyªn truyÒn gi¸o dôc l©u dµi míi thùc hiÖn ®­îc tèt⁹². §ång thêi, viÖc biªn so¹n ph¸p luËt ph¶i phæ th«ng, dÔ hiÓu, dÔ vËn dông, Ng­êi yªu cÇu "nãi vµ viÕt lµm sao cho d©n hiÓu ®­îc, nhí ®­îc vµ lµm theo ®­îc".

Hå chÝ Minh ®Æc biÖt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò ®¹o ®øc t­ ph¸p, ®¹o ®øc cña nh÷ng c¸n bé thùc thi ph¸p luËt, ph¶i c«ng t©m vµ nghiªm minh, chÝnh trùc, kh¸ch quan, v« t­, ph¶i “ thiÕt diÖn v« t­” nh­ng kh«ng ph¶i r¸o ho¶nh mµ giÇu lßng vÞ tha, khoan dung. Theo Ng­êi, tr­íc hÕt c¸n bé ph¶i lµm g­¬ng trong viÖc thùc thi ph¸p luËt. C¸n bé vi ph¹m ph¸p luËt th× ph¶i bÞ xö lý nghiªm minh dï ë bÊt cø cÊp nµo. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh nhiÒu lÇn phª ph¸n c¸n bé, §¶ng viªn kh«ng chÊp hµnh ph¸p luËt cña Nhµ n­íc " do chñ nghÜa c¸ nh©n mµ sinh ra tù do chñ nghÜa... kh«ng t«n träng ph¸p luËt vµ thÓ lÖ cña Nhµ n­íc" lµ g­¬ng xÊu cho quÇn chóng. Kiªn quyÕt trõng trÞ nh÷ng kÎ vi ph¹m ph¸p luËt, x©m ph¹m quyÒn lîi cña c«ng d©n, lµm cho nh©n d©n bÊt b×nh, oan øc. §èi víi Chñ tÞch Hå ChÝ Minh viÖc th­ëng ph¹t ph¶i nghiªm minh, xö lý kiªn quyÕt nh÷ng hµnh vi vi ph¹m do c¸n bé cã chøc, quyÒn g©y. Ng­êi còng chØ râ sù ®an xen vµo nhau gi÷a hµnh vi vi ph¹m ®¹o ®øc vµ vi ph¹m ph¸p luËt trong nh÷ng ng­êi cã quyÒn lùc nh­ dïng phÐp c«ng ®Ó b¸o thï t­, lµm cho d©n o¸n ®Õn ChÝnh phñ vµ ®oµn thÓ.

Mèi quan hÖ gi÷a nhµ n­íc vµ nh©n d©n còng ®­îc Ng­êi ®Æc biÖt quan t©m vµ ®­îc thÓ hiÖn ë chÕ ®é tr¸ch nhiÖm ®¹o ®øc vµ tr¸ch nhiÖm ph¸p luËt cña ng­êi c¸n bé nãi riªng vµ cña nhµ n­íc nãi chung ®èi víi ®êi sèng cña nh©n d©n. Ngµy 19/9/1945, trong bµi “ ChÝnh phñ lµ c«ng béc cña d©n” trªn b¸o Cøu quèc, víi bót danh ChiÕn Th¾ng, Ng­êi ®· viÕt: “ ….ChÝnh phñ lµ c«ng béc cña d©n vËy. C¸c c«ng viÖc cña ChÝnh phñ lµ ph¶i nh»m vµo mét môc ®Ých duy nhÊt lµ m­­u cÇu tù do, h¹nh phóc cho mäi ng­­êi. Cho nªn, ChÝnh phñ nh©n d©n bao giê còng ph¶i ®Æt quyÒn lîi cña nh©n d©n lªn trªn hÕt th¶y. ViÖc g× cã lîi cho d©n th× lµm, viÖc g× cã h¹i cho d©n th× tr¸nh”⁹³. Ng­­êi cßn nhÊn m¹nh: “ D©n lµ chñ th× ChÝnh phñ lµ ®Çy tí. Lµm viÖc ngµy nay kh«ng ph¶i lµ ®Ó th¨ng quan ph¸t tµi. NÕu ChÝnh phñ lµm h¹i d©n th× d©n cã quyÒn ®uæi ChÝnh phñ”.⁹⁴

C¬ së triÕt lý cña t­ t­ëng ®¹o ®øc vµ t­ t­ëng ph¸p luËt cña Hå ChÝ Minh ®· ®­îc thÓ hiÖn trong mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc. Gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc kh«ng cã sù ®èi lËp nµo, mÆc dÇu vÉn cã nh÷ng kh¸c biÖt. Ph¸p luËt kh«ng chØ thÓ hiÖn quyÒn lîi c«ng d©n ®¬n thuÇn mµ cßn nh»m môc ®Ých x©y dùng mét nÒn ®¹o ®øc x· héi ®¶m b¶o cho mäi ng­êi cã cuéc sèng l­¬ng thiÖn, h¹nh phóc, kÎ ¸c ph¶i bÞ trõng ph¹t. §èi víi Ng­êi, "gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc cã mèi quan hÖ biÖn chøng nh­ mèi quan hÖ gi÷a h×nh thøc vµ néi dung, néi dung lµ ®¹o ®øc, ph¸p luËt lµ h×nh thøc".⁹⁵ C¶ ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc ®Òu cÇn thiÕt nh­ nhau, ®Òu v× lÏ sèng còng nh­ môc ®Ých sinh tån cña x· héi loµi ng­êi. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tõng nãi: "V× lÏ sinh tån còng nh­ môc ®Ých cuéc sèng, loµi ng­êi ph¶i s¸ng t¹o vµ ph¸t minh ra ng«n ng÷, ch÷ viÕt, ®¹o ®øc, ph¸p luËt, khoa häc, t«n gi¸o, v¨n häc, nghÖ thuËt, nh÷ng c«ng cô cho sinh ho¹t hµng ngµy vÒ ¨n, mÆc, ë vµ c¸c ph­¬ng thøc sö dông"⁹⁶ Ng­êi ViÖt nam vèn quan niÖm vÒ lÏ sèng, sao cho hîp "lÏ ë ®êi", vµ ph¶i víi "®¹o lµm ng­êi". Ph¸p luËt còng lµ nh÷ng quy ®Þnh hîp víi lÏ ph¶i, nh÷ng c¸i thuéc vÒ quan niÖm lÏ sèng lu«n lu«n h­íng ThiÖn vµ tiÔu trõ c¸i ¸c. Hå Chñ tÞch nãi: "NghÜ cho cïng, vÊn ®Ò t­ ph¸p còng nh­ mäi vÊn ®Ò kh¸c, trong lóc nµy lµ vÊn ®Ò ë ®êi vµ lµm ng­êi, ë ®êi vµ lµm ng­êi lµ ph¶i th­¬ng n­íc, th­¬ng d©n, th­¬ng nh©n lo¹i ®au khæ, bÞ ¸p bøc"⁹⁷.

T­ t­ëng vÒ mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc cña Hå ChÝ Minh ®· ®­îc thÓ hiÖn trong x©y dùng ph¸p luËt, trong néi dung c¸c ®iÒu luËt vµ trong ¸p dông ph¸p luËt. B¸c c¨n dÆn c¸n bé xö lý c¸c vÊn ®Ò ph¶i “cã lý, cã t×nh", sao cho c¸c ph¸n quyÕt cña toµ ¸n ph¶i "thÊu t×nh ®¹t lý". §©y chÝnh lµ nh÷ng t­ t­ëng - nh÷ng nguyªn t¾c "rÊt ruét " cña mét nÒn t­ ph¸p trong nhµ n­íc ph¸p quyÒn - ®­îc ®éc lËp trong khu«n khæ ph¸p luËt vµ ph¶i dùa trªn mét nÒn t¶ng ®¹o ®øc x· héi. ChÝnh yªu cÇu ®¹o ®øc lµ yÕu tè ®¶m b¶o cho sù ®éc lËp cña toµ ¸n tr¸nh khái chñ quan, tuú tiÖn tr­íc sè phËn cña nh÷ng con ng­êi trong tõng vô viÖc. Lêi c¨n dÆn ®Çy chÊt trÝ tuÖ vµ nh©n v¨n cña Ng­êi l¹i cµng cã gi¸ trÞ to lín trong viÖc x©y dùng, båi d­ìng ®¹o ®øc thÈm ph¸n ë n­íc ta hiÖn nay. Trong qu¶n lý x· héi, ¸p dông ph¸p luËt, Ng­êi ®· kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña nguyªn t¾c thuyÕt phôc kÕt hîp víi c­ìng chÕ, lÊy thuyÕt phôc, gi¸o dôc lµm chÝnh.

NÒn chÝnh trÞ cña Hå ChÝ Minh lµ nÒn chÝnh trÞ ®¹o ®øc vµ ph¸p quyÒn. T­ t­ëng vÒ qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt kÕt hîp víi ®¹o ®øc ®· h×nh thµnh tõ rÊt sím ë Ng­êi. Ng­êi ®· ®Ò cËp yªu cÇu "ph¶i thay chÕ ®é ra s¾c lÖnh b»ng chÕ ®é ra c¸c ®¹o luËt" (Yªu s¸ch cña nh©n d©n An nam). §iÓm thèng nhÊt cña t­ t­ëng ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt Hå ChÝ Minh lµ tÊt c¶ ®Òu h­íng vÒ nh©n d©n, ®¶m b¶o quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n. NhÊn m¹nh ®Õn mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc, Ng­êi ®· ph©n tÝch s©u s¾c vÒ sù t¸c ®éng qua l¹i cña chóng trong qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh hµnh vi con ng­êi vµ c¸c ho¹t ®éng x· héi. Con ng­êi cã nhu cÇu vÒ ®¹o ®øc ®Ó sinh tån, ®¹o ®øc con ng­êi lµ m¹ch sèng g¾n kÕt hä l¹i.

Néi dung cña B¶n tuyªn ng«n ng«n ®éc lËp cña Hå ChÝ Minh chøa chan ®¹o lý vµ ph¸p lý nh©n b¶n. Theo nhËn xÐt cña mét nhµ khoa häc, ë Hå ChÝ Minh, ®¹o ®øc lµ Gèc, ph¸p luËt lµ ChuÈn .⁹⁸ §¹o ®øc mµ gi÷ v÷ng th× phÐp n­íc míi nghiªm, kû c­¬ng míi ®¶m b¶o. §¹o ®øc vµ ph¸p luËt hç trî, bæ sung cho nhau ®Ó h¹n chÕ c¸i ¸c, h­íng tíi c¸i thiÖn. NÕu thiÕu luËt nh­ng con ng­êi ta cã ®¹o ®øc th× hä sÏ kh«ng hoÆc biÕt k×m chÕ tèi ®a sù vi ph¹m. Cã luËt ph¸p ®iÒu chØnh, nh­ng nÕu kh«ng cã ®¹o ®øc, kh«ng cã l­¬ng t©m th× sÏ bÊt chÊp ph¸p luËt, sÏ xuyªn t¹c luËt, lîi dông luËt. Liªn hÖ vµo lÜnh vùc an toµn giao th«ng, cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng: ®Ó gi¶m thiÓu hµnh vi ®ua xe m¸y tr¸i phÐp g©y tai n¹n, ®iÒu quan träng nhÊt kh«ng ph¶i lµ t¨ng nÆng h×nh ph¹t mµ lµ gi¸o dôc ®¹o ®øc, thøc tØnh l­¬ng t©m cña nh÷ng ng­êi vi ph¹m tr­íc tÝnh m¹ng, søc khoÎ cña ng­êi kh¸c cïng víi nh÷ng biÓn c¶nh b¸o treo ë nhiÒu ®Þa ®iÓm trªn ®­êng. TÝnh triÕt lý ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc ë Ng­êi ®ã chÝnh lµ, dï trong hoµn c¶nh nµo còng ph¶i lÊy nh©n nghÜa ®Ó gi¶i quyÕt c«ng viÖc sao cho "thÊu t×nh ®¹t lý". Ng­êi ®· x¸c ®Þnh nªn kÕt hîp thuyÕt phôc vµ c­ìng chÕ, v× ë mçi con ng­êi ®Òu cã c¸i thiÖn, c¸i ¸c ë trong lßng, nªn biÕt ph¸t huy phÇn tèt thiÖn cña con ng­êi vµ h¹n chÕ diÖt trõ phÇn xÊu cña con ng­êi.

HÖ thèng nh÷ng t­ t­ëng, quan ®iÓm cña chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÒ ph¸p luËt ®­îc thÓ hiÖn tËp trung trªn nh÷ng ph­¬ng diÖn c¬ b¶n sau ®©y: quan niÖm vÒ ph¸p luËt, vai trß, t¸c dông cña ph¸p luËt; quan niÖm vÒ c¬ chÕ lµm luËt; quan niÖm vÒ ph¸p chÕ vµ ý thøc ph¸p luËt. Hå ChÝ Minh ®· nhËn thøc, ph©n tÝch vai trß cña ph¸p luËt mét c¸ch kh¸ch quan, toµn diÖn, võa víi t­ c¸ch lµ c«ng cô ®Êu tranh giai cÊp, b¶o vÖ thµnh qu¶ c¸ch m¹ng võa víi t­ c¸ch lµ c«ng cô x©y dùng x· héi míi, c«ng cô ®¶m b¶o d©n chñ, c«ng b»ng, b×nh ®¼ng trong x· héi.

§Ò cËp ®Õn b¶n chÊt, vai trß cña ph¸p luËt, Hå ChÝ Minh ®· chØ râ tÝnh giai cÊp vµ vai trß, gi¸ trÞ x· héi cña ph¸p luËt - theo c¸ch thÓ hiÖn hiÖn ®¹i cña lý luËn chung vÒ ph¸p luËt. Quan ®iÓm tiÕn bé cña Ng­êi lµ ®· nhÊn m¹nh ®Õn vai trß ®¶m b¶o tù do, d©n chñ, chø kh«ng cùc ®oan nh­ nh÷ng quan ®iÓm ®· ®ång nhÊt ph¸p luËt víi trõng ph¹t, b¹o lùc, trãi buéc con ng­êi. §iÒu nµy phï hîp víi nh÷ng luËn ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªn nin vµ quan ®iÓm tiÕn bé nh©n lo¹i vÒ vai trß cña ph¸p luËt nh­ lµ mét ®¹i l­îng cña c«ng b»ng vµ tù do. ChØ cã ®iÒu, nh÷ng luËn ®iÓm cña Ng­êi ®­îc tr×nh bÇy víi v¨n phong gi¶n dÞ, kh«ng ph¶i v¨n phong b¸c häc, kh«ng ®i s©u vµo lý gi¶i phøc t¹p.

VÒ mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt, nhµ n­íc vµ d©n chñ, Ng­êi kh¼ng ®Þnh: "Nhµ n­íc nµo cã ph¸p luËt Êy", vµ : "ph¸p luËt cña ta hiÖn nay b¶o vÖ quyÒn lîi cña hµng triÖu ng­êi lao ®éng... Ph¸p luËt cña ta lµ ph¸p luËt thùc sù d©n chñ, v× nã b¶o vÖ quyÒn tù do, d©n chñ réng r·i cho nh©n d©n lao ®éng".⁹⁹ Hå ChÝ Minh ®Ò cËp vÊn ®Ò ph¸p chÕ, d©n chñ vµ ph¸p luËt vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c ph¹m trï chÝnh trÞ - ph¸p lý nµy: "ph¶i nhËn thøc cho tèt vµ chÊp hµnh nghiªm chØnh ph¸p luËt. Sù b×nh ®¼ng trong x· héi ë n¬i ph¸p luËt. D©n chñ ®óng ®¾n còng ë n¬i ph¸p luËt" .¹⁰⁰

Ph¸p luËt lµ quyÒn tù do lùa chän hµnh vi, nh­ng ranh giíi cña nã l¹i lµ lîi Ých cña ng­êi kh¸c, lµ kh¶ n¨ng hµnh ®éng hîp lý hîp ph¸p cña ng­êi kh¸c.¹⁰¹. Hå ChÝ Minh: "nh©n d©n ta hiÖn nay cã tù do, tù do trong kû luËt. Mçi ng­êi cã tù do cña m×nh nh­ng ph¶i t«n träng tù do cña ng­êi kh¸c, ng­êi nµo sö dông quyÒn tù do cña m×nh qu¸ møc mµ ph¹m ®Õn quyÒn tù do cña ng­êi kh¸c lµ ph¹m ph¸p" ¹⁰². C©u nµy khiÕn cho chóng ta liªn t­ëng ®Õn sù ®ång nghÜa víi c©u cña C¸c M¸c vµ Ph. ¡nghen: sù ph¸t triÓn tù do cña mçi ng­êi lµ ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn tù do cña tÊt c¶ mäi ng­êi" ¹⁰³. §©y còng lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña lý luËn ph¸p luËt - vÊn ®Ò tù do, tÊt yÕu vµ tr¸ch nhiÖm - nh÷ng c¬ së lý luËn khoa häc trong viÖc x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm ph¸p lý, rÊt cã ý nghÜa thêi sù trong giai ®o¹n hiÖn nay. Nãi vÒ vai trß ph¸p luËt trong viÖc ®¶m b¶o c«ng b»ng, Ng­êi ®· gi¶n dÞ nãi: kh«ng sî thiÕu, chØ sî kh«ng c«ng b»ng. T­ t­ëng ph¸p luËt cña Ng­êi chøa ®ùng nh÷ng vÊn ®Ò triÕt lý vÒ b¶n chÊt, vai trß, mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt vµ c¸c quy t¾c x· héi kh¸c...theo c¸ch diÔn ®¹t b×nh dÞ mµ uyªn th©m, s©u s¾c, dÔ ®i vµo lßng ng­êi.

Ng­êi nhÊn m¹nh ®Õn tÝnh nh©n d©n cña ph¸p luËt, ph¸p luËt lµ ý chÝ cña nh©n d©n, søc m¹nh cña ph¸p luËt b¾t nguån tõ nh©n d©n: "QuyÒn hµnh vµ lùc l­îng ®Òu ë n¬i d©n".¹⁰⁴ Ng­êi lu«n c¨n dÆn mäi ng­êi ph¶i sèng víi nhau, ph¶i xö lý c¸c vÊn ®Ò mét c¸ch cã lý cã t×nh. §èi víi c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt cña chÕ ®é cò, Ng­êi cã sù lùa chän, kÕ thõa nh÷ng h¹t nh©n hîp lý, chØ ®¹o cho viÖc sö dông t¹m thêi. Ng­êi viÕt:" C¸i g× cò mµ xÊu, th× ph¶i bá, c¸i g× cò mµ kh«ng xÊu, nh­ng phiÒn phøc th× ph¶i söa ®æi l¹i cho hîp lý... C¸i g× cò mµ tèt, th× ph¶i ph¸t triÓn thªm.. C¸i g× míi mµ hay th× ta ph¶i lµm...".¹⁰⁵ Ng­êi ®Ò cËp ®Õn môc ®Ých ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt lµ phôc vô nh©n d©n, so s¸nh ph¸p luËt c¸ch m¹ng cña nhµ n­íc ta víi c¸c nÒn ph¸p luËt cò.

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· kh¼ng ®Þnh nguyªn t¾c qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt kÕt hîp víi ®¹o ®øc. Coi träng qu¶n lý b»ng ph¸p luËt, nh­ng ch­a bao giê Ng­êi ®Ò cËp ®Õn "ph¸p trÞ" theo nguyªn nghÜa cæ ®iÓn, coi ph¸p luËt lµ c«ng cô cai trÞ duy nhÊt vµ ph¶i ®ñ ®é hµ kh¾c. Qua nghiªn cøu, chóng ta thÊy, ng­êi x­a khi nãi vÒ ph¸p trÞ vµ ®øc trÞ th× chñ yÕu lµ tõ gãc ®é c¸c ph­¬ng ph¸p cña ng­êi cÇm quyÒn dïng ®Ó cai trÞ nh©n d©n. Cßn quan ®iÓm cña Hå ChÝ Minh vÒ ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc kh«ng chØ dõng l¹i ë ý nghÜa lµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý con ng­êi vµ x· héi mµ cßn lµ ph­¬ng thøc ®iÒu chØnh hµnh vi c¸ nh©n vµ c¸c mèi quan hÖ x· héi, lµ nguyªn t¾c xö sù cña c¸ nh©n vµ tæ chøc trong ®êi sèng th­êng nhËt.

Cã mét sè nhµ nghiªn cøu cho r»ng: Hå ChÝ Minh trÞ n­íc b»ng "®øc", coi träng ®¹o ®øc, chø kh«ng b»ng "ph¸p", kh«ng chó träng vai trß ph¸p luËt. NhËn ®Þnh nµy ®· ®­îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu ®¸nh gi¸ lµ thiÕu c¨n cø.¹⁰⁶ Nghiªn cøu t­ t­ëng Hå ChÝ Minh, chóng ta thÊy, Ng­êi lu«n lu«n chñ tr­¬ng kÕt hîp ®øc trÞ vµ ph¸p trÞ, x¸c ®Þnh ®óng ®¾n mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc. §øc trÞ nh»m khuyªn ng­êi ta nh÷ng viÖc nªn lµm, ph¸p trÞ nh»m khuyªn ng­êi ta nh÷ng viÖc nªn tr¸nh. T­ t­ëng cña Ng­êi lµ: "PhÇn nhiÒu do gi¸o dôc mµ nªn", vµ "kh«ng dïng xö ph¹t lµ kh«ng ®óng", song "chót g× còng dïng ®Õn xö ph¹t còng kh«ng ®óng"¹⁰⁷.

Ng­êi nªu chñ tr­¬ng qu¶n lý x· héi "b×nh thiªn h¹" võa b»ng ®¹o ®øc, võa b»ng ph¸p luËt, cã lý, cã t×nh. Ng­êi l·nh ®¹o thùc hµnh ®øc trÞ b»ng c¸ch dÉn ®­êng cho d©n theo, t«n träng d©n, gióp d©n yªn æn lµm ¨n, t¹o sù hoµ thuËn trong d©n, khoan dung ë n¬i d©n, th­ëng ph¹t c«ng b»ng. §ã lµ c¬ së gèc cña ®øc trÞ trong t­ t­ëng Hå ChÝ Minh. Ng­êi c¸ch m¹ng ph¶i cã ®¹o ®øc c¸ch m¹ng lµm nÒn t¶ng míi hoµn thµnh ®­îc sù nghiÖp c¸ch m¹ng. Ng­êi c¸ch m¹ng cã ®¹o ®øc nh­ c©y ph¶i cã gèc "còng nh­ s«ng th× cã nguån míi cã n­íc, kh«ng cã nguån th× s«ng c¹n. C©y ph¶i cã gèc, kh«ng cã gèc th× c©y hÐo. Ng­êi c¸ch m¹ng ph¶i cã ®¹o ®øc, kh«ng cã ®¹o ®øc th× dï tµi giái ®Õn mÊy còng kh«ng l·nh ®¹o ®­îc nh©n d©n"¹⁰⁸.

Trong quan niÖm cña Ng­êi bao giê còng ph¶i gi÷ cho t­ t­ëng ngay th¼ng:" ViÖc g× còng ph¶i c«ng b×nh, chÝnh trùc, kh«ng nªn v× t­ th©n, t­ huÖ, hoÆc t­ thï, tu o¸n"¹⁰⁹. Ng­êi xem xÐt ®¹o ®øc mét c¸ch toµn diÖn, ®èi víi mäi ®èi t­îng, tõ ®¹o ®øc c«ng d©n, ®Õn ®¹o ®øc c¸n bé, ®¶ng viªn, trong mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng cña con ng­êi tõ ®êi sèng c¸ nh©n - viÖc t­ ®Õn viÖc c«ng; tõ gia ®×nh, ®Õn x· héi, tõ quèc gia ®Õn quèc tÕ.

Sö dông ph¸p luËt ®Ó qu¶n lý x· héi trong quan niÖm cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tr­íc hÕt lµ ph¶i chó träng x©y dùng, hoµn thiÖn ph¸p luËt, "söa sang ph¸p chÕ". Trong ¸p dông ph¸p luËt ph¶i ®¶m b¶o c«ng b»ng, kh¸ch quan. Ng­êi quan niÖm, thùc hµnh nghiªm chØnh ph¸p luËt lµ ®· ®¹t tíi tr×nh ®é cao cña ®øc trÞ. §¹o ®øc vµ ph¸p luËt ®Òu yªu cÇu sù b×nh ®¼ng, sù thèng nhÊt gi÷a quyÒn lîi vµ nghÜa vô, gi÷a lîi Ých chung vµ riªng. §ã lµ quan ®iÓm hiÖn ®¹i vÒ ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc ®· ®­îc thÓ hiÖn râ nÐt trong t­ t­ëng Hå ChÝ Minh. HÖ thèng lý luËn ph¸p luËt dùa trªn quyÒn lîi cña d©n téc vµ quyÒn lîi cña mçi thµnh viªn trong x· héi, ®ã chÝnh lµ c¬ së lý luËn trong t­ t­ëng cña Hå ChÝ Minh vÒ nhµ n­íc ph¸p quyÒn vµ ®¹o ®øc.

Ph¹m trï ®¹o ®øc trong t­ t­ëng Hå ChÝ Minh lµ ®¹o ®øc c¸ch m¹ng, ®¹o ®øc trong mèi quan hÖ biÖn chøng víi ph¸p luËt. Vµ c¶ hai c«ng cô ®iÒu chØnh quan hÖ x· héi ®ã, ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc ®Òu cã môc ®Ých chung lµ phô vô con ng­êi, v× sù ph¸t triÓn hµi hoµ, toµn diÖn cña con ng­êi. Trong viÖc nghiªn cøu t­ t­ëng ®¹o ®øc cña Ng­êi, cÇn lµm râ mèi quan hÖ gi÷a ®¹o ®øc vµ lîi Ých c«ng d©n, gi÷a lîi Ých chung vµ lîi Ých riªng.¹¹⁰ Hå ChÝ Minh lªn ¸n chñ nghÜa c¸ nh©n chø kh«ng phñ nhËn lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c¸ nh©n. Trong hÖ thèng nh÷ng quan ®iÓm vÒ ®¹o ®øc cña Hå ChÝ Minh ®· thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a nghÜa vô vµ quyÒn lîi, c¸ch gi¶i quyÕt hµi hßa gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ x· héi, lîi Ých chung vµ lîi Ých riªng. §©y còng lµ mét trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña ph¹m trï ®¹o ®øc - nghÜa vô vµ quyÒn lîi tøc vÒ mèi quan hÖ gi÷a hai vÊn ®Ò: cèng hiÕn vµ h­ëng thô. Kh¸c víi c¸c nhµ nho th­ë tr­íc, Hå ChÝ Minh coi nghÜa vô vµ quyÒn lîi lµ hai mÆt g¾n bã nhau, lµm tiÒn ®Ò vµ ®iÒu kiÖn cho nhau, t¸c ®éng lÉn nhau. Quan ®iÓm cña Ng­êi còng kh¸c c¶ víi quan niÖm ®¹o ®øc cò chØ quan t©m ®Õn nghÜa vô mµ h« hµo quªn ®i quyÒn lîi. Ng­êi ®· x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña nhµ n­íc lµ ph¶i th­uêng xuyªn ch¨m lo ®Õn quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña nh©n d©n: nÕu d©n ®ãi, rÐt, èm, kh«ng ®ñ ¨n, kh«ng ®ñ mÆc th× §¶ng vµ ChÝnh phñ cã lçi; th× mäi ®­êng lèi chÝnh s¸ch cñ© §¶ng vµ ChÝnh phñ chÝnh s¸ch dï cã hay ®Õn mÊy còng kh«ng thùc hiÖn ®­îc. ¹¹¹

Nh÷ng vÊn ®Ò ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt cÇn ®­îc tiÕp cËn trªn quan ®iÓm triÕt häc vµ x· héi häc ph¸p luËt, trong mèi quan hÖ gi÷a tù do vµ tÊt yÕu, gi÷a thùc t¹i x· héi vµ ý thøc x· héi. Suy cho cïng, dï lµ ë thêi ®¹i nµo, hoµn c¶nh nµo, mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc còng kh«ng thÓ v­ît ra ngoµi quy luËt cña mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a tù do vµ tÊt yÕu. Mèi quan hÖ nµy tiÕn triÓn theo dßng ch¶y lÞch sö. Mçi b­íc tiÕn lªn cña lÞch sö nh©n lo¹i, cña x· héi lµ mét b­íc tiÕn míi cña ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt. Mçi b­íc tiÕn míi cña ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt còng bao hµm c¶ b­íc tiÕn míi vÒ mèi quan hÖ gi÷a chóng mµ con ng­êi tr¶i nghiÖm vµ kiÓm nghiÖm b»ng nh÷ng ho¹t ®éng thùc tiÔn. Nh­ vËy c¸i "ch©n lý t¹o ra ®éng lùc ph¸t triÓn ®ång thêi lµ triÕt lý ph¸t triÓn kh«ng ph¶i ë mét bªn ®¹o ®øc hay ph¸p luËt mµ chÝnh lµ ë mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt”¹¹².

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kh«ng chØ ®Ò cao ®¹o ®øc, coi ®¹o ®øc c¸ch m¹ng lµ gèc cña ng­êi c¸ch m¹ng, mµ quan träng h¬n lµ Ng­êi ®· x©y dùng ®­îc hÖ thèng quan ®iÓm phï hîp víi ®¹o ®øc truyÒn thèng vµ ®¹o ®øc míi tiÕn bé. TriÕt lý ph¸t triÓn th«ng qua mèi quan hÖ gi÷a ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt ®· "tõng tån t¹i ë ViÖt nam vµ ®ang chi phèi hiÖn t¹i, t­¬ng lai cña sù nghiÖp chóng ta nh­ mét quy luËt tÊt yÕu mµ Hå ChÝ Minh lµ ng­êi cã c«ng nhËn thøc vµ kh¸m ph¸ ra. Nh÷ng chuÈn mùc ®¹o ®øc ®· ®­îc chñ tÞch Hå ChÝ Minh x©y dùng lµ sù kÕt hîp gi÷a chuÈn mùc ®¹o ®øc truyÒn thèng d©n téc vµ ®¹o ®øc tiÕn bé cña nh©n lo¹i vµ còng chÝnh lµ c¬ së cña nÒn ph¸p lý ViÖt nam chóng ta.

Ph¸p luËt cña nhµ n­íc ta cã xu h­íng ngµy cµng ghi nhËn nhiÒu h¬n nh÷ng quan ®iÓm, nguyªn t¾c, chuÈn mùc ®¹o ®øc. Yªu cÇu tu©n thñ ph¸p luËt vµ phï hîp víi ®¹o ®øc x· héi lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña Bé luËt d©n sù. Hµng lo¹t c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c còng tõng b­íc cô thÓ ho¸ nguyªn t¾c qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt kÕt hîp víi ®¹o ®øc. N©ng cao ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp ®· trë thµnh nghÜa vô ph¸p lý vµ ®¹o ®øc cña mçi ng­êi. Nh÷ng néi dung gi¸o dôc ®¹o ®øc cho c¸n bé, ®¶ng viªn cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh nªu ra ®Õn nay vÉn cßn nguyªn ®Çy ®ñ gi¸ trÞ lý luËn vµ thùc tiÔn cÊp b¸ch cña chóng. Thùc tiÔn nh÷ng n¨m qua ®· cho ta nhiÒu bµi häc kinh nghiÖm cay ®¾ng vÒ qu¶n lý, gi¸o dôc phÈm chÊt ®¹o ®øc ®èi víi c¸n bé, ®¶ng viªn nh­ vô bu«n lËu ma tóy trong vô ¸n Vò Xu©n Tr­êng; tham «, l·ng phÝ ë C«ng ty dÖt Nam §Þnh; bu«n lËu vµ hèi lé trong vô ¸n T©n Tr­êng Sanh, PMU 18 vv... Thùc tÕ ®ã lµ tiÕng chu«ng c¶nh tØnh ®èi víi chóng ta trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, tæ chøc qu¶n lý x· héi vµ gi¸o dôc t­ t­ëng ®¹o ®øc ®èi víi c¸n bé, ®¶ng viªn trong giai ®o¹n hiÖn nay.

T­ t­ëng cña Hå ChÝ Minh vÒ mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc cã gi¸ trÞ to lín trong c«ng cuéc x©y dùng nhµ n­íc vµ ph¸p luËt hiÖn nay. Mét trong nh÷ng nhiÖm vô cã tÝnh chiÕn l­îc lµ ph¶i kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a x©y dùng ý thøc vµ lèi sèng tu©n theo ph¸p luËt kÕt hîp víi gi¸o dôc lèi sèng phï hîp ®¹o ®øc x· héi trong giai ®o¹n hiÖn nay. CÇn ®¹t tíi sù thèng nhÊt cao trong nhËn thøc vµ hµnh ®éng vÒ nh÷ng nguyªn t¾c ph¸p lý mµ nhµ n­íc ta ®· x¸c ®Þnh trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt gÇn ®©y nh­: xö sù cña c«ng d©n ph¶i phï hîp víi ph¸p luËt vµ kh«ng ®­îc tr¸i víi ®¹o ®øc x· héi.

_{Trong t×nh h×nh hiÖn nay, x©y dùng vµ n©ng cao ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp, ®Æc biÖt lµ ®¹o ®øc t­ ph¸p lµ v« cïng cÊp b¸ch. §©y lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùc thÓ hiÖn cô thÓ cña mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc, cã ý nghÜa rÊt lín, thu hót sù quan t©m cña d­ luËn x· héi vÒ tÝnh ®óng ®½n vµ c«ng b»ng cña nÒn t­ ph¸p phôc vô nh©n d©n. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng, héi nhËp, më cöa, nhiÒu sù thay ®æi ®ang diÔn ra trong lÜnh vùc ®¹o ®øc cña c«ng chøc c¶ tÝch cùc vµ tiªu cùc. §Ó h¹n chÕ ®­îc t¸c ®éng xÊu - nh÷ng mÆt tr¸i cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®Õn ®¹o ®øc c«ng chøc, cÇn ph¶i x©y dùng nÒn t¶ng ®¹o ®øc c«ng chøc bÒn v÷ng. §iÒu nµy chØ cã thÓ lµm ®­îc nÕu cã sù trî gióp cña c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vµ mét c¬ chÕ thùc thi h÷u hiÖu. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· chØ râ mèi quan hÖ gi÷a n¨ng lùc vµ tÝnh c¸ch: cã tµi ph¶i cã ®øc. Muèn vËy, con ng­êi ta ph¶i tù rÌn luyÖn, phÊn ®Êu vµ ®­îc x· héi quan t©m gi¸o dôc. Nh©n c¸ch con ng­êi còng ®­îc béc lé trong ho¹t ®éng cña hä: "Ngñ th× ai còng nh­ l­¬ng thiÖn. TØnh dËy ph©n ra kÎ d÷, hiÒn". Vµ"hiÒn d÷ ®©u ph¶i lµ tÝnh s½n. PhÇn nhiÒu do gi¸o dôc mµ nªn". Nh÷ng t­ t­ëng cña Ng­êi vÒ ®¹o ®øc vµ gi¸o dôc ®¹o ®øc cã ý nghÜa v« cïng to lín trong c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc, båi d­ìng, ph¸t huy nguån lùc con ng­êi.}

Tr­íc nh÷ng thay ®æi lín lao cña ®êi sèng x· héi, nh÷ng biÕn ®æi vÒ thang b¶ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc, t×nh tr¹ng ®¹o ®øc xuèng cÊp, ph¸p luËt ngµy cµng cã vai trß quan träng ®Ó hç trî cho qu¸ tr×nh biÕn ®æi nµy. §Ó cho nh÷ng yÕu tè ®¹o ®øc ®­îc ®¶m b¶o, x· héi ph¶i cÇn ®Õn sù b¶o vÖ, hç trî ®¾c lùc, h÷u hiÖu cña ph¸p luËt th«ng qua ho¹t ®éng cña nhµ n­íc. Ph¸p luËt cña nhµ n­íc ta lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc b¶o vÖ, ph¸t huy ®¹o ®øc, ph¸p luËt kh«ng t¹o ra b¶n th©n c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc, ph¸p luËt chØ cã thÓ t¸c ®éng, ®em l¹i nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù h×nh thµnh nh÷ng quan niÖm míi, nh÷ng chuÈn mùc ®¹o ®øc míi tiÕn bé, lo¹i bá dÇn nh÷ng quan niÖm ®¹o ®øc cò, ph¶n tiÕn bé.

§¹o ®øc vµ ph¸p luËt lµ hai d¹ng quy ph¹m x· héi cïng t¸c ®éng lªn c¸c quan hÖ x· héi nh»m duy tr× mét trËt tù x· héi nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng lªn c¸c quan hÖ x· héi, ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt kh«ng t¸ch rêi nhau mµ cã sù t¸c ®éng qua l¹i mËt thiÕt thÓ hiÖn trªn mäi ph­¬ng diÖn, lÜnh vùc cña ®êi sèng ®¹o ®øc vµ ®êi sèng ph¸p luËt.

Mèi quan hÖ gi÷a ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt thÓ hiÖn trong qu¸ tr×nh x©y dùng ph¸p luËt, h×nh thµnh c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc. C¸c quy ph¹m ph¸p luËt ®­îc x©y dùng, ban hµnh trªn c¬ së nh÷ng quan niÖm ®¹o ®øc nhÊt ®Þnh. Ch¼ng h¹n, viÖc söa ®æi, bæ sung míi kÓ c¶ viÖc huû bá mét sè quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù n­íc ta n¨m 1999 còng ®· dùa trªn nh÷ng quan ®iÓm, nguyªn t¾c vµ chuÈn mùc ®¹o ®øc d©n téc vµ ®¹o ®øc tiÕn bé cña nh©n lo¹i. C¸c quy ph¹m ph¸p luËt ®­îc x©y dùng trªn c¬ së ®¹o ®øc khi ®i vµo cuéc sèng, ®­îc ®¶m b¶o b»ng c¸c biÖn ph¸p tæ chøc thùc hiÖn kÓ c¶ c¸c biÖn ph¸p c­ìng chÕ Nhµ n­íc nªn cã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn sù vËn ®éng cña c¸c quan niÖm vµ chuÈn mùc ®¹o ®øc. Ng­îc l¹i, trong ph¹m trï ®¹o ®øc hiÖn nay dÇn dÇn ®­îc ®­a vµo nh÷ng yªu cÇu vµ nguyªn t¾c cña ph¸p luËt th«ng qua c¸c h×nh thøc nh­ ho¹t ®éng hoµ gi¶i, phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt... Tu©n thñ ph¸p luËt ®· ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng tiªu chÝ ®¸nh gi¸, gi¸o dôc ®¹o ®øc ®èi víi con ng­êi trong cuéc sèng hiÖn ®¹i.

Trong lÜnh vùc thùc hiÖn, ¸p dông ph¸p luËt mèi quan hÖ gi÷a ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt cã nhiÒu nÐt ®Æc tr­ng c¬ b¶n. Thùc hiÖn, ¸p dông ph¸p luËt còng ®ßi hái xem xÐt trªn mèi quan hÖ gi÷a ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt. §¹o ®øc lµ yÕu tè thiÕt yÕu chi phèi toµn bé qu¸ tr×nh con ng­êi thùc hiÖn ph¸p luËt. Trong viÖc thùc hµnh ®¹o ®øc còng vËy, ph¸p luËt lµ ph­¬ng tiÖn dÉn d¾t con ng­êi ®Õn ý thøc vµ hµnh vi phï hîp ®¹o ®øc, trë thµnh lÏ sèng, thµnh nÕp xö sù cña con ng­êi. §øng tr­íc mét t×nh huèng cô thÓ, con ng­êi lu«n lu«n ph¶i lùa chän cho m×nh c¸ch xö sù sao cho võa ®¶m b¶o lîi Ých cña c¸ nh©n m×nh, võa kh«ng g©y thiÖt h¹i ®Õn c¸c lîi Ých chung cña céng ®ång, cña x· héi. Trong x· héi ViÖt Nam hiÖn nay, mét hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt cã thÓ coi lµ vi ph¹m ®¹o ®øc vµ ng­îc l¹i, rÊt nhiÒu hµnh vi ph¹m ph¸p ®­îc thùc hiÖn lµ kÕt qu¶ cña viÖc suy tho¸i ®¹o ®øc. H¬n n÷a, viÖc tu©n thñ triÖt ®Ó ph¸p luËt còng thÓ hiÖn phÈm chÊt ®¹o ®øc cao ®Ñp cña con ng­êi.

Mèi quan hÖ gi÷a ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt thÓ hiÖn trong ý thøc ph¸p luËt, ý thøc ®¹o ®øc. T×nh c¶m, th¸i ®é vµ sù ®¸nh gi¸ cña con ng­êi ®èi víi ph¸p luËt vÒ nguyªn t¾c ®­îc dùa trªn quan ®iÓm vµ chuÈn mùc ®¹o ®øc nhÊt ®Þnh. Con ng­êi ®¸nh gi¸ ph¸p luËt kh«ng chØ trªn ph­¬ng diÖn tÝnh hîp ph¸p, hîp lý mµ cßn ph¶i hîp t×nh, phï hîp víi ®¹o ®øc x· héi. Khi ®¸nh gi¸ vÒ mét quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh hay mét b¶n ¸n, con ng­êi ta th­êng ®Æt c¶ hai: tÝnh ph¸p lý vµ tÝnh ®¹o ®øc. Ng­îc l¹i, ý thøc vµ hµnh vi ®¹o ®øc còng ®­îc xem xÐt, ®¸nh gi¸ trªn ph­¬ng diÖn ph¸p luËt, liÖu cã hîp ph¸p, hîp ®Õn møc ®é nµo... ý thøc ®¹o ®øc lµ tiÒn ®Ò ®Æc biÖt quan träng ®Ó h×nh thµnh ý thøc ph¸p luËt. V¨n ho¸ ®¹o ®øc lµ c¬ së vµ ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña v¨n ho¸ ph¸p luËt. V¨n ho¸ ph¸p luËt lµ m«i tr­êng thuËn lîi ®Ó thùc hµnh vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ ®¹o ®øc.

Mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc cßn ®­îc biÓu hiÖn trong nhiÒu lÜnh vùc kh¸c cña ®êi sèng ph¸p luËt vµ ®êi sèng ®¹o ®øc. NÕu c¸c quy ph¹m ph¸p luËt phï hîp víi c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc th× con ng­êi sÏ tù gi¸c thùc hiÖn ph¸p luËt, thùc hiÖn ®¹o ®øc. NÕu cã m©u thuÉn gi÷a quy ph¹m ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc x· héi hoÆc tuy kh«ng m©u thuÉn nh÷ng ch­a cã quy ®Þnh ph¸p lý cô thÓ th× con ng­êi sÏ quyÕt ®Þnh xö sù theo nh÷ng nguyªn t¾c, chuÈn mùc ®¹o ®øc, theo tiÕng gäi cña l­¬ng t©m vµ cña d­ luËn céng ®ång x· héi. Nh­ vËy, sù thèng nhÊt, sù kh¸c biÖt vµ sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc cÇn ®­îc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng ph¸p luËt vµ ®êi sèng ®¹o ®øc.

Lµ nh÷ng hiÖn t­îng cña th­îng tÇng kiÕn tróc x· héi, ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc cã nh÷ng ®iÓm chung, t­¬ng ®ång, gÇn gòi, bæ sung, hç trî cho nhau. Ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc ®Òu cã chøc n¨ng, môc ®Ých chung lµ ®iÒu chØnh hµnh vi cña con ng­êi vµ c¸c mèi quan hÖ x· héi cña con ng­êi. Sù ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc ®Òu cã ®iÓm chung gÆp nhau lµ nh»m x¸c lËp, cñng cè trËt tù, æn ®Þnh c¸c quan hÖ x· héi trªn c¬ së c¸i thiÖn, c¸i tèt vµ c¸i cã Ých. Sù thèng nhÊt cña ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc ®­îc quy ®Þnh bëi sù thèng nhÊt vÒ c¬ së kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, t­ t­ëng, b¶n chÊt x· héi vµ môc ®Ých ®iÒu chØnh. Víi t­ c¸ch lµ nh÷ng h×nh thøc ph¶n ¸nh tån t¹i x· héi, ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc suy cho cïng bÞ quy ®Þnh bëi tån t¹i x· héi. TÝnh giai cÊp, tÝnh d©n téc, tÝnh nh©n lo¹i vµ tÝnh thêi ®¹i ®· t¹o nªn sù thèng nhÊt cña ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn râ nÐt ë sù thèng nhÊt gi÷a ph¸p luËt cña nhµ n­íc ta vµ ®¹o ®øc truyÒn thèng d©n téc, ®¹o ®øc tiÕn bé cña nh©n lo¹i.

XÐt vÒ nguyªn t¾c, gi÷a ph¸p luËt cña nhµ n­íc ta vµ ®¹o ®øc truyÒn thèng d©n téc, kh«ng cã mét sù ®èi lËp nµo, c¶ hai ®Òu h­íng tíi sù c«ng b»ng, v× con ng­êi, b¶o vÖ con ng­êi, v× sù thiÕt lËp nh÷ng mèi quan hÖ tèt ®Ñp trong x· héi. Ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc ®Òu t¸c ®éng ®Õn hµnh vi cña con ng­êi trong nh÷ng ho¹t ®éng v« cïng ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña con ng­êi. §¹o ®øc truyÒn thèng d©n téc ®­îc thÓ hiÖn ë nh÷ng nguyªn t¾c nh­ t×nh nh©n ¸i, vÞ tha, khoan dung, khuyÕn thiÖn, lªn ¸n c¸i ¸c... Cßn ph¸p luËt cña nhµ n­íc ta mang tÝnh nh©n d©n, nh©n ®¹o s©u s¾c vµ lu«n h­íng tíi sù c«ng b»ng. LÊy vÝ dô trong quan hÖ h«n nh©n vµ gia ®×nh, c¶ ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt ®Òu h­íng tíi sù x¸c lËp, b¶o vÖ nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc gia ®×nh truyÒn thèng vµ ®¹o ®øc tiÕn bé cña nh©n lo¹i. LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000 x¸c ®Þnh cô thÓ nghÜa vô vµ quyÒn cña «ng bµ néi, ngo¹i vµ ch¸u; nghÜa vô vµ quyÒn cña anh chÞ em vµ quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh. C¸c quy ®Þnh trªn ®©y lµ sù cô thÓ ho¸ ®iÒu 64 cña HiÕn ph¸p 1992: “ gia ®×nh lµ tÕ bµo cña x· héi. Nhµ n­íc b¶o hé h«n nh©n vµ gia ®×nh. H«n nh©n theo nguyªn t¾c tù nguyÖn, tiÕn bé mét vî mét chång, vî chång b×nh ®¼ng. Cha mÑ cã tr¸ch nhiÖm nu«i d¹y con thµnh nh÷ng c«ng d©n tèt. Con ch¸u cã bæn phËn kÝnh träng vµ ch¨m sãc «ng bµ, cha mÑ. Nhµ n­íc vµ x· héi kh«ng thõa nhËn viÖc ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c con”. Quy ®Þnh vÒ nghÜa vô vµ quyÒn c¬ b¶n cña cha mÑ ®èi víi con dùa trªn nguyªn t¾c c¬ b¶n lµ cha vµ mÑ ®Òu b×nh ®¼ng víi nhau trong viÖc thùc hiÖn c¸c nghÜa vô vµ quyÒn ®èi víi con. Tiªu biÓu cho c¸c quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña cha mÑ ®èi víi con lµ: th­¬ng yªu, tr«ng nom, nu«i d­ìng, ch¨m sãc, b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña con, t«n träng ý kiÕn cña con, ch¨m lo viÖc häc tËp, gi¸o dôc con, ®¹i diÖn cho con vµ båi th­êng thiÖt h¹i do con g©y ra...

Ph­¬ng thøc thùc hiÖn vµ c¬ chÕ ®iÒu chØnh hµnh vi cña ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc cã nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau, song gi÷a hai ph­¬ng tiÖn ®iÒu chØnh nµy cã mèi quan hÖ h÷u c¬, bæ sung, hç trî cho nhau, t¹o nªn sù ®iÒu chØnh m¹nh mÏ nhÊt ®èi víi hµnh vi cña con ng­êi. Nguyªn t¾c nh©n ®¹o lµ nguyªn t¾c cña ph¸p luËt, cña tÊt c¶ c¸c ngµnh luËt trong hÖ thèng ph¸p luËt cña nhµ n­íc ta. Ph¸p luËt cña nhµ n­íc ta ®­îc x©y dùng trªn nh÷ng nguyªn t¾c c«ng b»ng, d©n chñ, nh©n ®¹o, v× sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña con ng­êi. Ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc cïng h­íng tíi nh©n tè con ng­êi, h­íng ®Õn sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña con ng­êi vµ x· héi.

§¹o ®øc lµ mét trong nh÷ng h×nh th¸i ý thøc x· héi, lµ tæng hîp nh÷ng nguyªn t¾c, chuÈn mùc nh»m h­íng con ng­êi tíi c¸i ch©n, c¸i thiÖn, c¸i mü... , chèng l¹i c¸i gi¶, c¸i ¸c, c¸i xÊu. §¹o ®øc thuéc lÜnh vùc ®êi sèng tinh thÇn, lµ nhu cÇu tÊt yÕu kh¸ch quan, nh­ng l¹i lµ vÊn ®Ò mang tÝnh lÞch sö. §¹o ®øc tån t¹i mét c¸ch kh¸ch quan nh»m ®iÒu chØnh ý thøc, hµnh vi, quan hÖ øng xö cña con ng­êi víi nhau trong x· héi. Hµnh vi cña con ng­êi, c¸c mèi quan hÖ ®a d¹ng gi÷a con ng­êi víi nhau ®­îc ®iÒu chØnh b»ng nhiÒu lo¹i quy ph¹m x· héi tËp qu¸n, luËt tôc, ph¸p luËt, ®¹o ®øc, quy ®Þnh cña t«n gi¸o vv... nh­ng ®¹o ®øc lµ c«ng cô ®iÒu chØnh lu«n ®i s¸t con ng­êi nhÊt vµ lµ søc m¹nh ®Ó cho con ng­êi cã thÓ v­ît qua ®­îc khã kh¨n, gian khæ. §Ó thùc hiÖn mét ®iÒu luËt, con ng­êi cÇn cã ý thøc, t×nh c¶m ®¹o ®øc. X· héi cµng ph¸t triÓn th× vai trß cña nh÷ng yÕu tè ®¹o ®øc, cµng ®­îc ®Ò cao. Nh÷ng phÈm chÊt ®¹o ®øc cña con ng­êi sÏ lµ yÕu tè hµng ®Çu ®Ó ®¶m b¶o ®êi sèng an toµn, h¹nh phóc cña nh÷ng ng­êi kh¸c, nhÊt lµ trong ®êi sèng x· héi hiÖn ®¹i. §¹o ®øc lu«n ®i s¸t tõng hµnh vi, suy nghÜ cña con ng­êi vµ lµ c«ng cô kiÓm so¸t hµnh vi cña con ng­êi mét c¸ch trùc tiÕp vµ m¹nh mÏ nhÊt.

§¹o ®øc víi t­ c¸ch lµ ph­¬ng tiÖn ®iÒu chØnh hµnh vi vµ c¸c quan hÖ x· héi cña con ng­êi, do vËy ®¹o ®øc lu«n mang ý nghÜa phæ biÕn ®Ó duy tr× sù æn ®Þnh, trËt tù c¸c ho¹t ®éng x· héi. §¹o ®øc còng cÇn thiÕt ®Ó cho nh÷ng hµnh vi cña tõng ng­êi cô thÓ ®ang theo ®uæi c¸c lîi Ých kh¸c nhau kh«ng triÖt tiªu nhau vµ lµm rèi lo¹n x· héi. XÐt vÒ mÆt lÞch sö, ®¹o ®øc còng lµ mét trong nh÷ng ph­¬ng thøc ®Çu tiªn mµ loµi ng­êi sö dông. Cïng víi sù ph¸t triÓn x· héi, khi mµ sù ph©n c«ng x· héi cµng chÆt chÏ, khi kh¶ n¨ng tÝnh tÊt yÕu cña sù hîp t¸c gi÷a ng­êi víi ng­êi ngµy cµng lín, th× ng­êi ta cµng tu©n thñ nh÷ng yªu cÇu ®¹o ®øc vµ quy luËt nhÊt ®Þnh, cÇn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kh«ng g©y tæn h¹i ®èi víi ng­êi kh¸c. V× vËy, C¸c M¸c vµ ¡ngghen ®· tõng nãi r»ng lîi Ých ®­îc hiÓu mét c¸ch ®óng ®¾n lµ toµn bé c¬ së cña ®¹o ®øc.

Víi t­ c¸ch lµ ph­¬ng thøc ®Æc thï ®iÒu tiÕt hµnh vi cña con ng­êi trong mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng, ®¹o ®øc lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi ph¶n ¸nh lîi Ých trùc tiÕp cña c¸c giai cÊp, d©n téc vµ thêi ®¹i. §¹o ®øc lµ ph­¬ng thøc x¸c lËp mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi, gi÷a lîi Ých x· héi vµ lîi Ých c¸ nh©n. VÒ vÊn ®Ò nµy, C¸c M¸c ®· kh¼ng ®Þnh, ®¹o ®øc chÝnh lµ lùc l­îng b¶n chÊt cña con ng­êi trong sù ph¸t triÓn cña nã theo h­íng ngµy cµng ®¹t tíi gi¸ trÞ ®Ých thùc cña c¸i thiÖn. §¹o ®øc kh«ng ph¸t sinh tõ h­ v«, tõ ý thøc chñ quan cña con ng­êi mµ lµ tõ thùc tiÔn ®êi sèng x· héi, ý thøc ®¹o ®øc, hµnh vi ®¹o ®øc xÐt ®Õn cïng ®Òu lµ s¶n phÈm cña nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi. §¹o ®øc h×nh thµnh, ph¸t triÓn trong ®êi sèng x· héi, lu«n thÓ hiÖn lîi Ých cña c¸c giai cÊp, c¸c d©n téc, c¸c tÇng líp x· héi. §ång thêi ®¹o ®øc còng kh«ng nhÊt thµnh, bÊt biÕn mµ lu«n vËn ®éng theo sù vËn ®éng chung cña ®êi sèng x· héi xÐt trªn b×nh diÖn quèc gia, d©n téc vµ nh©n lo¹i. BÊt luËn trong mèi quan hÖ x· héi nµo th× ®¹o ®øc còng lµ quan hÖ thùc sù ng­êi, ®ã lµ sù kh¼ng ®Þnh cña C. M¸c khi bµn vÒ ®¹o ®øc.

Trong cuéc sèng, thËt khã mµ t¸ch b¹ch gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc, ®©u lµ ph¸p luËt, ®©u lµ ®¹o ®øc nhiÒu khi sù ph©n ®Þnh chØ lµ t­¬ng ®èi. Ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc cã sù giao thoa, thÈm thÊu trong nhau, phô thuéc, ¶nh h­ëng lÉn nhau, bµn luËn vÒ ®¹o ®øc còng cã nghÜa lµ ph¶i bµn vÒ ph¸p luËt vµ ng­îc l¹i. Sù giao thoa, thÈm thÊu trong nhau cña ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt ®­îc thÓ hiÖn trong ho¹t ®éng x©y dùng ph¸p luËt, thùc hiÖn ph¸p luËt, trong c¸c ho¹t ®éng dÞch vô ph¸p luËt, gi¶i thÝch ph¸p luËt. C©u tr¶ lêi ng¾n gän nhÊt cho tÝnh thèng nhÊt cña ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc ®ã chÝnh lµ trong tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng nªu trªn ®Òu do con ng­êi thùc hiÖn, ®Òu liªn quan ®Õn yÕu tè con ng­êi. ChÝnh v× vËy mµ khi chóng ta bµn luËn vÒ c¶i c¸ch ph¸p luËt, hoµn thiÖn ph¸p luËt trong c¸c lÜnh vùc ®iÒu chØnh quan hÖ x· héi ®Òu ph¶i ®Ò cËp ®Õn yÕu tè con ng­êi chø kh«ng chØ tr«ng chê vµo b¶n th©n c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt trªn giÊy. Thñ tôc hµnh chÝnh cã ®¬n gi¶n, thuËn tiÖn ®Õn mÊy nh­ng nÕu “ lßng ng­êi” muèn lµm khã th× ®ñ mäi lý do råi cuèi cïng lµ hÕt thêi hiÖu ch¼ng h¹n – vÒ h×nh thøc bªn ngoµi rÊt hîp ph¸p, cßn sù kh«ng hîp lý, sù cè t×nh g©y tr× ho·n nã l¹i ë bªn trong khã mµ minh chøng ®­îc. §ã lµ vÊn ®Ò cña ®¹o ®øc, thuéc ph¹m trï ®¹o ®øc.

Ng­îc l¹i, ë ®Çu kia, khi mét ng­êi nµo ®ã cã hµnh vi che giÊu téi ph¹m, vµ anh ®· ra søc lËp luËn r»ng viÖc lµm cña m×nh lµ do l­¬ng t©m, ®¹o ®øc cña con ng­êi th«i thóc, bëi ng­êi b¹n tri kû cña m×nh trãt d¹i dÝnh vµo ®­êng d©y buu«n b¸n ma tuý, anh kh«ng nì lßng tõ chèi lêi van xin, cÇu khÈn cña b¹n… XÐt tõ khÝa c¹nh quan niÖm ®¹o ®øc ®êi th­êng, ®iÒu ®ã cã thÓ xÈy ra mét c¸ch tù nhiªn. Còng cã thÓ nh×n ®¹o ®øc tõ mét khÝa c¹nh kh¸c, viÖc che giÊu mét hµnh vi v« ®¹o ®øc (bëi sù bu«n b¸n ma tuý lµ v« ®¹o ®øc, reo r¾c bao nhiªu t¸c h¹i cho con ng­êi) ph¶i bÞ lªn ¸n lµ kh«ng cã ®¹o ®øc, lµ v« tr¸ch nhiÖm víi nh÷ng ng­êi kh¸c vµ sÏ bÞ xö ph¹t theo ph¸p luËt… C¶ trong hai khÝa c¹nh trªn, rèt cuéc vÊn ®Ò “®¹o ®øc” ë ®©y ®Òu ®­îc xem xÐt, ®¸nh gi¸ tõ ph­¬ng diÖn ph¸p luËt.

Ph¸p luËt lµ hiÖn t­îng ®¹o ®øc, cã gi¸ trÞ ®¹o ®øc. Ph¸p luËt chØ kh¸c ®¹o ®øc ë nghÜa hÑp mµ th«i. Sù thèng nhÊt gi÷a ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt trong ®iÒu kiÖn x· héi hiÖn nay thÓ hiÖn ë chç, b¶n th©n ph¸p luËt ph¶i x©y dùng vµ ¸p dông trªn c¬ së ®¹o ®øc, kÕ thõa c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc truyÒn thèng d©n téc vµ ®¹o ®øc tiÕn bé nh©n lo¹i. §¹o ®øc thêi nay mét mÆt chøa ®ùng c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc truyÒn thèng vµ ®¹o ®øc tiÕn bé nh©n lo¹i, ph¶n ¸nh nh÷ng yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, nh­ng mÆt kh¸c còng chÞu sù t¸c ®éng th­êng xuyªn cña ph¸p luËt ( c¶ ph¸p luËt quèc gia vµ ph¸p luËt quèc tÕ ) vµ ph¶i phï hîp víi nh÷ng nguyªn t¾c tiÕn bé cña ph¸p luËt – hay nãi chÝnh x¸c h¬n lµ cña ®¹o ®øc mµ ph¸p luËt chØ lµ sù cô thÓ ho¸.

Trong ®iÒu kiÖn x· héi hiÖn ®¹i, mét ng­êi cã ®¹o ®øc ph¶i lµ ng­êi cã ý thøc t«n träng vµ chÊp hµnh ph¸p luËt. §iÒu nµy kh«ng ph¶i lµ sù ®èi lËp gi÷a ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt mµ lµ sù vËn ®éng cña chÝnh b¶n th©n ®¹o ®øc theo sù ph¸t triÓn cña x· héi. Trong lÜnh vùc kinh doanh, tÝnh thèng nhÊt gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc ®­îc thÓ hiÖn thµnh nguyªn t¾c, ®ã lµ tù nguyÖn tu©n thñ ph¸p luËt - lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n nhÊt cña ®¹o ®øc kinh doanh. Ph¸p luËt cµng phï hîp víi ®¹o ®øc th× cµng cã ®iÒu kiÖn ®Ó ®i vµo cuéc sèng, ®­îc mäi ng­êi t«n träng vµ tu©n thñ. Trong tr­êng hîp ng­îc l¹i, nÕu c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt tr¸i ®¹o ®øc th× rÊt khã cã sù tù gi¸c tu©n thñ. Trong ®iÒu kiÖn nhµ n­íc ph¸p quyÒn d©n chñ, t«n träng, tu©n thñ ph¸p luËt còng lµ t«n träng nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc, thùc hµnh ®¹o ®øc. Tuy nhiªn, còng kh«ng thÓ ®ång nhÊt hoµn toµn gi÷a hµnh vi hîp ph¸p vµ hµnh vi hîp ®¹o ®øc. Tu©n thñ ph¸p luËt lµ ®iÒu cÇn thiÕt, còng lµ thÓ hiÖn bæn phËn ®¹o ®øc, song ch­a ®ñ bëi ph¸p luËt kh«ng thÓ cÆn kÏ vµ bao qu¸t hÕt mäi vÊn ®Ò vµ kh«ng lo¹i trõ sù kh«ng phï hîp ®¹o ®øc x· héi. XÐt trªn ph­¬ng diÖn nhµ n­íc ph¸p quyÒn, nÕu chØ sèng tu©n theo ph¸p luËt kh«ng th«i còng ch­a ®ñ ®Ó cã ®­îc mét x· héi d©n chñ ph¸p quyÒn. Ngoµi tinh thÇn th­îng t«n ph¸p luËt, qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt, trong nhµ n­íc ph¸p quyÒn cßn cÇn ®Õn ®¹o ®øc c¶ trong c¸c quan hÖ ph¸p luËt, c¶ trong nh÷ng quan hÖ x· héi kh«ng chÞu sù ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt.

Víi t­ c¸ch lµ nh÷ng c«ng cô ®iÒu chØnh quan hÖ x· héi ®Æc biÖt quan träng, ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc cã nh÷ng chøc n¨ng chung nh­ chøc n¨ng ®iÒu chØnh, chøc n¨ng gi¸o dôc, chøc n¨ng b¶o vÖ. B¶n chÊt, vai trß vµ gi¸ trÞ x· héi cña ph¸p luËt, ®¹o ®øc ®­îc thÓ hiÖn râ nÐt trong c¸c chøc n¨ng cña chóng. Chøc n¨ng cña ph¸p luËt vµ cña ®¹o ®øc lµ nh÷ng ph­¬ng diÖn t¸c ®éng chñ yÕu cña chóng lªn c¸c quan hÖ x· héi vµ hµnh vi cña c¸c c¸ nh©n. Chøc n¨ng cña ph¸p luËt th­êng ®­îc tiÕp cËn tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau, tõ gãc ®é gi÷ g×n trËt tù c«ng céng, gãc ®é tù do vµ quyÒn con ng­êi, gãc ®é d©n chñ; gãc ®é c«ng cô qu¶n lý nhµ n­íc vv...§«i khi, trong lý luËn ph¸p luËt vÉn b¾t gÆp c¸ch tiÕp cËn chøc n¨ng ph¸p luËt tõ gãc ®é vai trß vµ môc ®Ých cña ph¸p luËt trong ®êi sèng x· héi. D­íi ®©y, chóng ta chØ ®Ò cËp ®Õn c¸ch tiÕp cËn chung nhÊt, truyÒn thèng vÒ chøc n¨ng cña ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc.