II. Thùc tr¹ng ph¸p luËt trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta hiÖn nay

II. Thùc tr¹ng ph¸p luËt trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta hiÖn nay

1. Nh÷ng nh©n tè tÝch cùc vµ thµnh tùu c¬ b¶n cña ph¸p luËt ë n­íc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay

C¬ cÊu kinh tÕ, tÝnh chÊt cña c¸c quan hÖ kinh tÕ quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt cña c¸c quan hÖ ph¸p luËt, møc ®é vµ ph­¬ng ph¸p ®iÒu chØnh ph¸p luËt. Trong c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung, bao cÊp tr­íc ®©y, ph­¬ng ph¸p ®iÒu chØnh hµnh chÝnh, ¸p ®Æt, mÖnh lÖnh gi÷ vÞ trÝ chñ yÕu trong c¸c quan hÖ ph¸p luËt, trong cung c¸ch ®iÒu hµnh cña nhµ n­íc. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, d©n chñ ho¸ th× chñ yÕu l¹i lµ c¸c ph­¬ng ph¸p tho¶ thuËn, tù ®Þnh ®o¹t; b×nh ®¼ng cïng cã lîi trong khu«n khæ ph¸p luËt vµ c¬ chÕ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hµnh vi cña c¸c chñ thÓ ph¸p luËt.

Mét trong nh÷ng ®Æc tr­ng tiªu biÓu cña sù ®iÒu chØnh ph¸p luËt thêi bao cÊp lµ tËp trung vµo viÖc kh¼ng ®Þnh, cñng cè nÒn kinh tÕ hiÖn vËt, ph­¬ng ph¸p ®iÒu hµnh x· héi b»ng mÖnh lÖnh, ®­êng lèi chung hay chØ thÞ; b»ng viÖc ®Ò ra v« sè nh÷ng ®iÒu cÊm ®o¸n vµ h¹n chÕ. T×nh tr¹ng ®ã ®· lµm gi¶m sót sù n¨ng ®éng, tù chñ, s¸ng t¹o cña con ng­êi. Ph¸p luËt ch­a quan t©m tho¶ ®¸ng viÖc ghi nhËn vµ b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c quyÒn lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c¸ nh©n. Con ng­êi tõ ph­¬ng diÖn ph¸p lý vµ ®¹o ®øc chñ yÕu ®­îc quan t©m, ®¸nh gi¸ víi t­ c¸ch lµ mét thùc thÓ x· héi, nÆng vÒ nghÜa vô, bæn phËn, tr¸ch nhiÖm víi céng ®ång, tËp thÓ. Nh×n chung c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh«ng t¹o ®­îc ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn x· héi, ph¸t triÓn c¸ nh©n mét c¸ch toµn diÖn. C«ng t¸c x©y dùng ph¸p luËt chñ yÕu mang tÝnh gi¶i ph¸p t×nh thÕ vµ ¸p ®Æt chñ quan, nhiÒu khi tho¸t ly thùc tÕ. Thùc tr¹ng kinh tÕ - x· héi vµ ph¸p luËt ®ã ®· dÉn ®Õn mét hÖ qu¶ vÒ mÆt ý thøc lµ sù coi th­êng, thê ¬, bÊt chÊp ph¸p luËt; t©m lý ng¹i ra ph¸p luËt, ra ph¸p luËt nghÜa lµ xÊu, lµ bÞ liªn lôy.

Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ®Ó duy tr× sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn, con ng­êi ph¶i tham gia tÝch cùc vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. C¸c lo¹i h×nh s¶n xuÊt, dÞch vô ngµy cµng ph¸t triÓn dÉn ®Õn mét lo¹t c¸c quan hÖ x· héi míi ph¸t sinh. TÝnh n¨ng ®éng x· héi cña c¸c tÇng líp d©n c­ ®­îc ph¸t huy. §êi sèng kinh tÕ n©ng cao còng gãp phÇn lµm ph¸t triÓn hÖ thèng nhu cÇu cña con ng­êi. §iÒu nµy cµng lµm phong phó h¬n c¸c quan hÖ v¨n hãa - tinh thÇn. ThÞ tr­êng hiÖn nay kh«ng ngõng më réng v× vËy mèi quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ còng ®a d¹ng vµ phøc t¹p h¬n. Do ®ã, ph¹m vi ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt, cña ®¹o ®øc kh«ng thÓ chØ bã hÑp nh­ tr­íc mµ ph¶i ®­îc më réng h¬n. NhiÒu quan hÖ vèn ®­îc coi lµ ph¹m vi truyÒn thèng cña c¸c quy ph¹m x· héi kh¸c th× nay ph¸p luËt ®· cã nh÷ng quy ®Þnh ®iÒu chØnh cô thÓ, ®Æc biÖt lµ trong quan hÖ gi÷a con ng­êi víi con ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, trao ®æi vµ hîp t¸c. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, sù ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt ®Ó æn ®Þnh trËt tù lµm tiÒn ®Ò cho ph¸t triÓn x· héi cµng trë nªn cÊp thiÕt. Xu h­íng hiÖn nay lµ tiÕp tôc më réng ph¹m vi vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt nh»m ®­a ph¸p luËt vµo cuéc sèng nh­ mét “thãi quen” trong cuéc sèng hµng ngµy.

Do nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi ®· thay ®èi, c¸c c¸ nh©n ngµy cµng quan t©m ®Õn ph¸p luËt h¬n, gia t¨ng nhu cÇu t×m hiÓu vµ nhu cÇu sö dông ph¸p luËt. Nhê ®ã, tõng b­íc h×nh thµnh ý thøc, kü n¨ng, b¶n lÜnh sö dông ph¸p luËt cña c¸ nh©n trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi. Ph¸p luËt phñ sãng ngµy cµng s©u réng ®Õn c¸c lÜnh vùc quan hÖ x· héi mµ c¸c c¸ nh©n, tæ chøc tham gia. Kh«ng nh÷ng quan t©m ®Õn c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt trong v¨n b¶n mµ cßn quan t©m, theo dâi ho¹t ®éng ¸p dông ph¸p luËt cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc ®Æc biÖt lµ ho¹t ®éng xÐt xö cña to¸ ¸n vµ c«ng t¸c thi hµnh ¸n.

NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµm cho c¸c quan hÖ d©n sù trë nªn tinh vi, phøc t¹p h¬n, ®ßi hái cã sù ®iÒu chØnh cña luËt ph¸p. Nhu cÇu giao dÞch d©n sù cña c¸c c¸ nh©n ngµy cµng gia t¨ng s«i ®éng, cÇn ®Õn sù h­íng dÉn, ®¶m b¶o an toµn ph¸p lý mçi khi hä tham gia quan hÖ ph¸p luËt d©n sù. Tr­íc ®©y, ng­êi ta tin nhau lµ chÝnh, "ng­êi lµ vµng, cña lµ nghÜa", kh«ng cÇn ký giÊy tê mçi khi thùc hiÖn giao dÞch. Ngµy nay ý thøc ®­îc tÝnh phøc t¹p cña c¸c quan hÖ x· héi thêi thÞ tr­êng, nªn con ng­êi ®· thËn träng h¬n tr­íc mçi mét hµnh vi d©n sù cña m×nh. So víi c¸c x· héi cæ truyÒn vµ thêi kú bao cÊp, trong x· héi hiÖn nay, nhu cÇu vÒ ph¸p luËt, vÒ an toµn ph¸p lý, tµi ph¸n gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp cña ng­êi d©n ngµy cµng gia t¨ng. §¸p øng nhu cÇu cña thùc tiÔn cuéc sèng, ph¹m vi ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt ngµy cµng ®­îc më réng. NhiÒu lÜnh vùc ®iÒu chØnh míi cña ph¸p luËt xuÊt hiÖn nh­ b¶o vÖ m«i tr­êng, an sinh x· héi; c«ng nghÖ th«ng tin; ph¸p luËt th­¬ng m¹i, th­¬ng m¹i ®iÖn tö; thÞ tr­êng chøng kho¸n vv... Trong thêi kú ®æi míi, nhµ n­íc ta ®· x©y dùng ®­îc mét khung ph¸p lý míi trong mäi lÜnh vùc quan hÖ x· héi. Nguyªn t¾c qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt vµ t¨ng c­êng ph¸p chÕ trong c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng x· héi b­íc ®Çu ®· ®­îc thùc hiÖn.

Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ d©n chñ ho¸ ®· ®­îc nhËn thøc s©u s¾c vµ ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt. TÝnh kh¸ch quan, phï hîp cuéc sèng cña c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ngµy cµng ®­îc n©ng cao. Nhê ®ã ph¸p luËt ®· ®i vµo ®êi sèng x· héi víi t­ c¸ch lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®­îc trong c¸ch xö sù cña con ng­êi. HÖ thèng ph¸p luËt ®­îc më réng víi tr×nh ®é ph¸p ®iÓn hãa cao vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ-x· héi ®· t¹o ra khung ph¸p lý cho c¸c chñ thÓ tham gia vµo c¸c quan hÖ x· héi. HiÖn nay, chóng ta ®· cã mét hÖ thèng ph¸p luËt kinh tÕ t­¬ng ®èi hoµn thiÖn ®Ó khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong vµ ngoµi n­íc, t¨ng c­êng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt - kinh doanh, gãp phÇn n©ng cao ®êi sèng kinh tÕ, v¨n ho¸ tinh thÇn cho ng­êi d©n.

VÊn ®Ò møc ®é ®iÒu chØnh trong ph¸p luËt vµ møc ®é, c¸ch thøc ®iÒu hµnh trong thùc tiÔn qu¶n lý trong c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng còng kh¸c c¨n b¶n so víi qu¶n lý tËp trung, bao cÊp. Nh÷ng yªu cÇu vµ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®· cã t¸c ®éng tÝch cùc lªn sù ®iÒu chØnh ph¸p luËt theo h­íng më réng tù do trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, khuyÕn khÝch kh¶ n¨ng s¸ng t¹o nh­ng vÉn rµng buéc bëi c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c¸c c¸ nh©n trong c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, th­¬ng m¹i. §iÒu nµy cã sù kh¸c biÖt vÒ chÊt so víi thêi kú vËn hµnh nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung, theo ®ã, nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ do nhµ n­íc quyÕt ®Þnh, v× ch­a cã thÞ tr­êng, nhµ n­íc can thiÖp trùc tiÕp vµo nÒn kinh tÕ, nguån lùc cña x· héi chñ yÕu lu©n chuyÓn theo chiÒu däc, qua nhiÒu tÇng nÊc ®· h¹n chÕ tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o cña ng­êi tiªu dïng vµ c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt - kinh doanh. V× ph¶i tËp trung vµo gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ nªn nh÷ng vÊn ®Ò qu¶n lý vÜ m« ®· kh«ng ®­îc nhµ n­íc quan t©m ®Çy ®ñ.

ChuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, víi xu h­íng d©n chñ hãa, vai trß nhµ n­íc ®· cã mét sù chuyÓn ®æi c¨n b¶n. Nhµ n­íc víi vai trß qu¶n lý, ®Þnh h­íng b»ng c«ng cô chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ, t¹o s©n ch¬i b×nh ®¼ng cho c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®ång thêi b¶o ®¶m æn ®Þnh vµ c«ng b»ng x· héi. Ho¹t ®éng x©y dùng ph¸p luËt cña nhµ n­íc ®· ®­îc ®æi míi c¨n b¶n. Thay v× ph¶i ban hµnh nh÷ng v¨n b¶n chøa ®ùng c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt theo kiÓu liÖt kª nh÷ng ®iÒu ®­îc phÐp, hay ®iÒu b¾t buéc, c¶n trë sù s¸ng t¹o n¨ng ®éng cña con ng­êi nh­ tr­íc ®©y, trong c¬ chÕ kinh tÕ míi, nhµ n­íc chØ qui ®Þnh khung ph¸p lý mµ kh«ng can thiÖp s©u vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi. Vai trß cña ph¸p luËt còng ®­îc x¸c ®Þnh l¹i nh­ mét c«ng cô thóc ®Èy vµ ®¶m b¶o cho tù do, s¸ng t¹o, n¨ng ®éng cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc trong ho¹t ®éng kinh doanh v× sù giÇu cã cña b¶n th©n, céng ®ång vµ x· héi. Ph¸p luËt cã vai trß võa thÓ hiÖn, b¶o vÖ c¸c quyÒn con ng­êi, võa lµ ph­¬ng tiÖn æn ®Þnh ho¸ c¸c gi¸ trÞ x· héi, x¸c lËp hµnh lang ph¸p lý an toµn cho mäi ho¹t x· héi.

Ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc trong bèi c¶nh hiÖn nay lu«n chÞu sù t¸c ®éng m¹nh mÏ cña c¸c nh©n tè kh¸ch quan vµ chñ quan trong n­íc vµ quèc tÕ. Nh÷ng vÊn ®Ò quèc kÕ, d©n sinh, nh÷ng vÊn ®Ò mµ ngµy x­a vèn chØ ®ãng khung trong mçi quèc gia, khu vùc th× nay sím muén còng chuyÓn ho¸ thµnh nh÷ng vÊn ®Ò chung cña toµn nh©n lo¹i vµ cÇn ®Õn gi¶i ph¸p vÒ ph¸p lý vµ ®¹o ®øc. Kinh tÕ thÞ tr­êng, héi nhËp ®· vµ ®ang t¸c ®éng ®Õn ®êi sèng ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc theo c¶ chiÒu h­íng tÝch cùc vµ tiªu cùc. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Ò cao tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n, sù t×m tßi, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña c¸ nh©n trong mäi ho¹t ®éng x· héi lu«n ®­îc khuyÕn kÝch, lîi Ých c¸ nh©n ®­îc t«n träng vµ ®¶m b¶o. B»ng c¸ch ®ã mµ t¹o dùng m«i tr­êng thuËn lîi ®Ó cho con ng­êi tu d­ìng, rÌn luyÖn ®¹o ®øc mét c¸ch thiÕt thùc h¬n, ®êi sèng kinh tÕ ngµy cµng kh¸ gi¶, chÊt l­îng cuéc sèng ®­îc n©ng cao, ®ã lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thùc hµnh ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt.

X©y dùng nhµ n­íc ph¸p quyÒn, thùc hiÖn d©n chñ ho¸ s©u s¾c vµ toµn diÖn ®êi sèng x· héi, nguyªn t¾c th­îng t«n ph¸p luËt, t«n träng vµ b¶o ®¶m c¸c quyÒn con ng­êi ®· thùc sù lµm thay ®æi t­ duy, dÉn d¾t hµnh vi c¸c c¸ nh©n, tæ chøc, c«ng quyÒn theo h­íng tÝch cùc, hµi hoµ lîi Ých c¸ nh©n, céng ®ång vµ x· héi. Con ng­êi ®· cã ý thøc tu©n thñ ph¸p luËt cao h¬n trong mçi hµnh vi cña m×nh bëi c¬ chÕ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý ngµy cµng râ rµng, minh b¹ch vµ sù kiÓm so¸t cña d­ luËn x· héi trong ®iÒu kiÖn th«ng tin ®a chiÒu, nhanh nh¹y nh­ hiÖn nay. Nh÷ng t­ duy ph¸p lý míi tiÕn bé, nh©n v¨n ®· dÇn dÇn ®­îc nh©n réng, ¸p dông vµo c«ng cuéc hoµn thiÖn nhµ n­íc vµ ph¸p luËt. Tõ chç thê ¬, coi th­êng hoÆc e ng¹i víi ph¸p luËt th× nay c¸c c¸ nh©n ®· quan t©m h¬n, ngµy cµng cã nhu cÇu t×m hiÓu vµ sö dông ph¸p luËt, tõng b­íc h×nh thµnh ý thøc, kü n¨ng, b¶n lÜnh sö dông ph¸p luËt trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi. Ph¸p luËt phñ sãng ngµy cµng s©u réng ®Õn c¸c lÜnh vùc quan hÖ x· héi mµ c¸c c¸ nh©n, tæ chøc tham gia.

NÕu nh­ tr­íc ®©y ®øng tr­íc mét hµnh vi, mét nhËn thøc cña c¸ nh©n th× ng­êi d©n chñ yÕu lµ quan t©m, b×nh luËn vÒ ph­¬ng diÖn ®¹o ®øc, th× nay d­ luËn x· héi quan t©m c¶ hai ph­¬ng diÖn - ph¸p lý vµ ®¹o ®øc. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cã sù chuyÓn ho¸ cña quy ph¹m ®¹o ®øc vµo néi dung ph¸p luËt, vµo ho¹t ®éng ¸p dông ph¸p luËt vµ lÜnh vùc ý thøc ph¸p luËt. §ång thêi c¸c yªu cÇu cña ph¸p luËt còng ®­îc chuyÓn t¶i vµo c¸c quan niÖm, chuÈn mùc ®¹o ®øc, ý thøc vµ hµnh vi ®¹o ®øc cña con ng­êi. Tiªu chÝ ®¸nh gi¸ ®¹o ®øc c¸ nh©n ®· ®­îc bæ sung thªm yÕu tè ý thøc vµ hµnh vi chÊp hµnh ph¸p luËt. X· héi ngµy cµng quan t©m h¬n vÒ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp, ®Æc biÖt lµ nh÷ng lÜnh vùc nh­ ®¹o ®øc t­ ph¸p, y ®øc, d­îc ®øc, ®¹o ®øc c¸n bé nãi chung.

§êi sèng ph¸p luËt ®­îc thÓ hiÖn trªn c¸c lÜnh vùc c¬ b¶n: x©y dùng ph¸p luËt – néi dung, h×nh thøc c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt, thùc hiÖn ph¸p luËt, ¸p dông ph¸p luËt, ý thøc ph¸p luËt vµ v¨n ho¸ ph¸p luËt. Trong thêi kú ®æi míi chóng ta ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu to lín vÒ ph¸p luËt, rÊt ®¸ng khÝch lÖ. Nh÷ng n¨m thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ph¶i thõa nhËn r»ng ho¹t ®éng x©y dùng vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt ë n­íc ta diÔn ra rÊt s«i næi vµ m¹nh mÏ, nhiÒu ®¹o luËt ®­îc ban hµnh ®· ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cÊp thiÕt cña viÖc ®iÒu chØnh nh÷ng mèi quan hÖ x· héi c¬ b¶n. Trong x©y dùng ph¸p luËt, trong ¸p dông vµ thi hµnh ph¸p luËt, chóng ta còng ®· quan t©m kÕt hîp ph¸p luËt víi ®¹o ®øc, quan t©m c«ng t¸c gi¸o dôc ph¸p luËt. Nh÷ng ho¹t ®éng ®ã ®· gãp phÇn quan träng vµo viÖc ®¶m b¶o trËt tù æn ®Þnh x· héi, gãp phÇn ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, duy tr× vµ cñng cè c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc d©n téc.

Tr¶i qua gÇn hai m­¬i n¨m ®æi míi, hÖ thèng ph¸p luËt ®· tõng b­íc ®­îc hoµn thiÖn theo c¸c nguyªn t¾c cña nhµ n­íc ph¸p quyÒn vµ yªu cÇu héi nhËp quèc tÕ, gãp phÇn to lín vµo viÖc thùc hiÖn chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vÒ x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. §· b­íc ®Çu thùc hiÖn qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt thay thÕ kiÓu qu¶n lý chñ yÕu b»ng chØ thÞ, mÖnh lÖnh hµnh chÝnh. Ph¸p luËt ®· thùc sù trë thµnh c«ng cô qu¶n lý x· héi chñ yÕu cña Nhµ n­íc, c«ng cô h­íng dÉn ho¹t ®éng vµ b¶o ®¶m, b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c«ng d©n. Nguyªn t¾c ph¸p quyÒn ngµy cµng ®­îc kh¼ng ®Þnh vµ ph¸t huy hiÖu qu¶ trªn thùc tÕ. Nguyªn t¾c nµy ®­îc biÓu hiÖn râ nÐt trong néi dung vµ thñ tôc ph¸p luËt theo c¸c tiªu chÝ c¬ b¶n cña nhµ n­íc ph¸p quyÒn nh­ tÝnh nh©n ®¹o, c«ng b»ng, tù do, d©n chñ, ... Nguyªn t¾c ph¸p quyÒn còng ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c quan hÖ ph¸p luËt, theo ®ã, c¸c c¸ nh©n cã nhiÒu ®iÒu kiÖn cho sù tù do trong viÖc thiÕt lËp c¸c giao dÞch trªn c¬ së tho¶ thuËn, th­¬ng l­îng, gi¶m dÇn ®i sù can thiÖp, ¸p ®Æt cña c¬ quan hµnh chÝnh nh­ tr­íc ®©y. T­ duy ph¸p lý cña c¸c nhµ lµm luËt ®· cã sù ®æi míi c¨n b¶n, ph¸p luËt kh«ng ph¶i lµ c«ng cô ¸p ®Æt ®Ó trãi buéc c¸ nh©n vµo nh÷ng quy ®Þnh cøng nh¾c mµ lµ c«ng cô ®Ó h­íng dÉn vµ kiÓm so¸t hµnh vi x· héi cña c¸ nh©n trªn c¬ së gi¶i quyÕt hµi hoµ gi÷a lîi Ých c¸ nh©n, lîi Ých céng ®ång vµ lîi Ých quèc gia, d©n téc. T­ duy ph¸p lý míi cßn v­¬n tíi viÖc xö lý ®óng ®¾n mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt quèc gia vµ ph¸p luËt quèc tÕ theo ph­¬ng ch©m gi÷ v÷ng ®éc lËp vµ chñ quyÒn vµ hîp t¸c, ph¸t triÓn hµi hoµ trong tiÕn tr×nh héi nhËp ngµy cµng s©u réng.

Ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan Nhµ n­íc ngµy cµng trë nªn c«ng khai h¬n, d©n chñ x· héi chñ nghÜa ®­îc më réng, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó nh©n d©n tham gia vµ thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan Nhµ n­íc tõ lËp ph¸p, hµnh ph¸p ®Õn t­ ph¸p, trong ®ã cã quyÒn khëi kiÖn c¬ quan nhµ n­íc, nh©n viªn nhµ n­íc tr­íc Toµ ¸n. Ph­¬ng ch©m “D©n biÕt, d©n bµn, d©n lµm, d©n kiÓm tra” ®· tõng b­íc ®­îc kh¼ng ®Þnh trong thùc tÕ. VÒ c¬ b¶n, ho¹t ®éng x©y dùng ph¸p luËt ®· t¹o dùng ®­îc khung ph¸p luËt phôc vô cho viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, x©y dùng nhµ n­íc ph¸p quyÒn. Nh÷ng biÓu hiÖn cña c¬ chÕ ®iÒu hµnh tËp trung bao cÊp dÇn dÇn ®­îc lo¹i khái c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt. Ph¸p luËt b­íc ®Çu ®· thÓ hiÖn vµ ph¸t huy ®­îc vai trß hç trî, thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, t¹o nªn nh÷ng b­íc chuyÓn quan träng trong ®êi sèng kinh tÕ cña c¸ nh©n, gia ®×nh, céng ®ång vµ x· héi. C«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn ®Êt n­íc ®· b¾t ®Çu ®­îc vËn hµnh trªn c¬ së ph¸p lý hiÖn ®¹i vµ nh©n v¨n.
- Mét sè thµnh tùu chñ yÕu cña hÖ thèng ph¸p luËt
Tõ khi cã ®­êng lèi ®æi míi ®Êt n­íc cña §¶ng, ho¹t ®éng x©y dùng ph¸p luËt cña nhµ n­íc ®· cã b­íc chuyÓn v­ît bËc c¶ vÒ quy m«, sè l­îng vµ chÊt l­îng. Trªn c¬ së tæng kÕt nh÷ng thµnh tùu b­íc ®Çu ®¹t ®­îc, ®Ó kh¾c phôc nh÷ng quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p 1980 kh«ng cßn phï hîp víi thùc tiÔn ®æi míi, HiÕn ph¸p 1992 ®· ®­îc th«ng qua, t¹o c¬ së ph¸p lý cÇn thiÕt phôc vô c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. HiÕn ph¸p 1992 (söa ®æi) tiÕp tôc lµ b­íc tiÕn quan träng trªn con ®­êng x©y dùng nhµ n­íc ph¸p quyÒn ë n­íc ta. Trong thêi kú ®æi míi toµn diÖn ®Êt n­íc, nhµ n­íc ta ®· x©y dùng vµ ban hµnh ®­îc mét khèi l­îng lín c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt, ®Æc biÖt lµ c¸c bé luËt vµ luËt chuyªn ngµnh. Riªng trong lÜnh vùc t­ ph¸p, n­íc ta ®· cã mét hÖ thèng ph¸p luËt vÒ néi dung vµ vÒ thñ tôc t­¬ng ®èi hoµn thiÖn víi bèn bé luËt – bèn trô cét ph¸p lý c¬ b¶n phï hîp ®iÒu kiÖn n­íc ta vµ t­ duy ph¸p lý hiÖn ®¹i cña thÕ giíi. §ã lµ c¸c bé luËt lín cã tÇm quan träng ®Æc biÖt nh­ Bé luËt d©n sù, Bé luËt h×nh sù, Bé luËt tè tông h×nh sù, Bé luËt tè tông d©n sù. Bªn c¹nh ®ã cßn cã nh÷ng v¨n b¶n luËt quan träng kh¸c lµ Bé luËt lao ®éng, LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh; LuËt ®Êt ®ai; LuËt doanh nghiÖp, LuËt thùc hµnh tiÕt kiÖm, chèng l·ng phÝ, LuËt phßng, chèng tham nhòng vv...

XÐt trªn b×nh diÖn tæng thÓ, ho¹t ®éng x©y dùng vµ thùc thi ph¸p luËt cña n­íc ta ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu c¬ b¶n, tiªu biÓu nh­:

- T¹o lËp hµnh lang ph¸p lý cho viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, x¸c ®Þnh chÕ ®é së h÷u vµ c¸c h×nh thøc së h÷u, ®Þa vÞ ph¸p lý cña c¸c doanh nghiÖp, th­¬ng gia, quyÒn tù do kinh doanh, quyÒn tù do hîp ®ång. Gi¶m dÇn sù can thiÖp cña c¬ quan Nhµ n­íc b»ng c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh vµ c¸c quan hÖ d©n sù, kinh tÕ, th­¬ng m¹i nãi chung vµ c¸c ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp nãi riªng.

- Qu¸ tr×nh d©n chñ ho¸ ®êi sèng x· héi ®· th©m nhËp vµo tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc x· héi. Vai trß cña b¸o chÝ, cña c¸c tæ chøc x· héi vµ c¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ ngµy cµng ®­îc t¨ng c­êng; cïng víi sè l­îng, chÊt l­îng cña c¸c dù ¸n luËt vµ c¸c bé luËt còng ®­îc n©ng lªn mét b­íc ®¸ng kÓ.

- B­íc ®Çu ®· thu hót ®­îc sù tham gia tÝch cùc cña c¸c tÇng líp nh©n d©n vµo ho¹t ®éng x©y dùng ph¸p luËt, ®¶m b¶o quyÒn tham gia qu¶n lý x· héi cña nh©n d©n. C¸c quy ®Þnh ph¸p luËt do vËy ngµy cµng phï hîp víi ý chÝ vµ nguyÖn väng cña nh©n d©n, phï hîp víi tiÔn cuéc sèng, ®­îc nh©n d©n ®ång t×nh ñng hé. NhiÒu kinh nghiÖm ®iÒu chØnh b»ng ph¸p luËt trong nh÷ng n¨m qua ®­îc ®óc rót qua viÖc tæng kÕt thùc tiÔn vµ n©ng lªn thµnh luËt.

- B­íc ®Çu thiÕt lËp c¬ së ph¸p lý cÇn thiÕt cho viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn con ng­êi, c«ng b»ng x· héi, b¶o vÖ, ph¸t huy vµ gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, ph¸t triÓn khoa häc, c«ng nghÖ, gi¸o dôc - ®µo t¹o vµ vµ b¶o vÖ tµi nguyªn m«i tr­êng.

- T¹o c¬ së ph¸p lý cho viÖc cñng cè quèc phßng, gi÷ v÷ng an ninh cña ®Êt n­íc, ®ång thêi kh«ng ngõng më réng quan hÖ ®èi ngo¹i, chñ ®éng héi nhËp quèc tÕ.

- C¸c chñ tr­¬ng vÒ ®æi míi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña bé m¸y Nhµ n­íc ®· ®­îc thÓ chÕ ho¸ thµnh c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt, t¹o c¬ së ph¸p lý cho viÖc c¶i c¸ch bé m¸y Nhµ n­íc ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu quan träng.

- Ho¹t ®éng x©y dùng ph¸p luËt ®· ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së ph¸p lý b»ng mét ®¹o luËt chuyªn biÖt - LuËt ban hµnh v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt n¨m 1996 vµ LuËt söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña LuËt ban hµnh v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt n¨m 2002 víi quy tr×nh, thñ tôc râ rµng, khoa häc, t¹o sù thèng nhÊt vµ ®ång bé. Ho¹t ®éng rµ so¸t, hÖ thèng ho¸ v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®· ®­îc triÓn khai trªn diÖn réng vµ trë thµnh mét trong nh÷ng nhiÖm vô th­êng xuyªn cña c¸c c¬ quan Nhµ n­íc ë trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng

VÒ tæ chøc bé m¸y nhµ n­íc, ®· ®¹t nhiÒu thµnh tùu vÒ c¶i c¸ch lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t­ ph¸p vÒ tæ chøc, bé m¸y cña toµ ¸n, viÖc kiÓm s¸t, c¸c c¬ quan ®iÒu tra, thi hµnh ¸n, bæ trî t­ ph¸p. Thµnh lËp thªm c¸c Toµ kinh tÕ, lao ®éng, hµnh chÝnh t¹i Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao vµ c¸c Toµ ¸n cÊp tØnh, b¶o ®¶m viÖc xÐt xö ®­îc chuyªn m«n ho¸. Nguyªn t¾c ®éc lËp cña Toµ ¸n khi xÐt xö ®­îc quan t©m cñng cè th«ng qua viÖc t¸i lËp chÕ ®é bæ nhiÖm thÈm ph¸n thay chÕ ®é bÇu; c¶i thiÖn ®¸ng kÓ chÕ ®é chÝnh s¸ch ®·i ngé ®èi víi thÈm ph¸n⁵.

Ho¹t ®éng ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö cña c¸c c¬ quan t­ ph¸p ®· ®­îc t¨ng c­êng, kh¾c phôc ®¸ng kÓ t×nh tr¹ng oan sai, chËm trÔ, sù ®¸nh gi¸ cña x· héi ®· ®­îc c¶i thiÖn theo chiÒu h­íng tÝch cùc, ®· t¹o nªn sù tin t­ëng cña x· héi vµo sù nghiªm minh, c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt. C¸c ho¹t ®éng bæ trî t­ ph¸p nh­ luËt s­, t­ vÊn ph¸p luËt, trî gióp ph¸p lý, c«ng chøng, ... ®· ®­îc triÓn khai réng kh¾p, t¹o thªm nhiÒu c¬ héi tiÕp cËn ph¸p luËt, c«ng lý cho c¸c c¸ nh©n, tæ chøc. Nh÷ng lo¹i h×nh ho¹t ®éng nµy lµ nh÷ng h×nh thøc quan träng ®Ó gióp ®ì c«ng d©n, doanh nghiÖp trong viÖc b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña hä, gãp phÇn b¶o ®¶m an toµn vÒ mÆt ph¸p lý cho c¸c giao dÞch d©n sù, kinh tÕ ⁶.
- VÒ c«ng t¸c phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt
Cïng víi ho¹t ®éng x©y dùng ph¸p luËt, ¸p dông ph¸p luËt cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn, c«ng t¸c phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt ®· ®­îc quan t©m thùc hiÖn vµ ®¹t nhiÒu thµnh tÝch trong nh÷ng n¨m qua. Ph¸p luËt ®· ®Õn ®­îc víi ng­êi d©n ë mäi ®Þa bµn sinh sèng, mäi miÒn ®Êt n­íc, gãp phÇn n©ng cao ý thøc t«n träng vµ chÊp hµnh ph¸p luËt, h¹n chÕ sù gia t¨ng cña nhiÒu lo¹i vi ph¹m ph¸p luËt.

Trong thêi kú ®ổi mới, Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm đến công tác phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt, coi đây là một bộ phận quan träng của công tác giáo dục chính trị tư tưởng, là nhiệm vụ của toàn bé hệ thống chính trị, phải được tiến hành thường xuyên, liên tục. HÖ thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt ®· ®­îc x©y dùng, liªn tôc bæ sung, hoµn thiÖn trong thêi gian ®· t¹o mét c¬ së ph¸p lý thèng nhÊt cho ho¹t ®éng quan träng nµy. Ch­¬ng tr×nh quèc gia vÒ phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt ®· ®­îc x©y dùng vµ triÓn khai trªn quy m« c¶ n­íc, vÒ c¬ chÕ thùc hiÖn, ë tÊt c¶ c¸c c¬ së ®· thµnh lËp Hội đồng phối hợp công tác phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt.

C¸c h×nh thøc phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt rÊt ®a d¹ng, phong phó ®­îc thùc hiÖn trªn thùc tÕ vµ ®· ®em l¹i nhiÒu t¸c dông, kÕt qu¶ thiÕt thùc cho viÖc x©y dùng ý thøc ph¸p luËt, v¨n ho¸ ph¸p luËt ®èi víi mäi ng­êi d©n vµ toµn x· héi. Néi dung, ph­¬ng ph¸p phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt th­êng xuyªn ®­îc ®æi míi, phï hîp víi c¸c ®èi t­îng d©n c­. HiÖn nay, ë hÇu hÕt c¸c ®Þa ph­¬ng trong c¶ n­íc, c¸c giµ lµng, tr­ëng b¶n ®Òu ®­îc tËp huÊn, häc tËp ph¸p luËt ®Ó tham gia phæ biÕn gi¸o dôc ph¸p luËt cho nh©n d©n. Th«ng tin ph¸p luËt nhê ®ã mµ ®· ®Õn ®­îc víi ng­êi d©n d­íi nh÷ng h×nh thøc phong phó nh­: phæ biÕn trùc tiÕp, th«ng qua c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, qua tñ s¸ch ph¸p luËt ë c¬ së; th«ng qua c¸c cuéc thi t×m hiÓu ph¸p luËt, c¸c c©u l¹c bé ph¸p luËt vv... VÒ ph¸t thanh, truyÒn h×nh, ®¸ng chó ý lµ ®· x©y dùng ®­îc c¸c ch­¬ng tr×nh, chuyªn trang, chuyªn môc ph¸p luËt nh­: "ph¸p luËt vµ ®êi sèng" trªn VTV1, ch­¬ng tr×nh "gi¸o dôc ph¸p luËt" trªn VTV2, "gi¶i ®¸p ph¸p luËt" trªn VTV1, §µi tiÕng nãi ViÖt Nam tuyªn truyÒn phæ biÕn gi¸o dôc ph¸p luËt trªn bèn ch­¬ng tr×nh: thêi sù, chÝnh trÞ, Nhµ n­íc vµ ph¸p luËt, tiÕp chuyÖn b¹n nghe ®µi. Qua c¸c h×nh thøc ®ã ®Ó phæ biÕn c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt, gi¶i ®¸p c¸c b¨n kho¨n, v­íng m¾c cña nh©n d©n trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch, ph¸p luËt. VÒ hÖ thèng b¸o chÝ ®iÖn tö vµ c¸c nhµ cung cÊp th«ng tin trªn m¹ng Internet, hiÖn nay n­íc ta cã 6 nhµ cung cÊp th«ng tin (ISP), trªn 50 nhµ cung cÊp th«ng tin (ICP) vµ b¸o ®iÖn tö trªn m¹ng Internet, h¬n 2500 Website trªn m¹ng Internet¹⁸³.

C«ng t¸c phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt ®· gãp phÇn t¹o nªn sù chuyÓn biÕn râ rÖt trong nhËn thøc còng nh­­ trong hµnh ®éng chÊp hµnh ph¸p luËt cña c¸n bé, nh©n d©n, t¹o dÇn thãi quen sö dông ph¸p luËt ®Ó b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña m×nh, biÕt c¸ch xö dông ®óng ®¾n ph¸p luËt trong mäi ho¹t ®éng x· héi. Do t¨ng c­êng phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt vµ tæ chøc thùc hiÖn ph¸p luËt mµ nhiÒu hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt ë mét sè ®Þa ph­­¬ng ®· ®­îc ng¨n chÆn vµ h¹n chÕ.

C«ng t¸c t¸i hoµ nhËp céng ®ång cña c«ng d©n sau thêi gian c¶i t¹o, giam gi÷ ®­îc thùc hiÖn th­êng xuyªn nªn ®· cã nhiÒu t¸c dông tÝch cùc. Gióp ®ì t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nh÷ng ng­êi ®· chÊp hµnh xong h×nh ph¹t tï hoÆc chÕ tµi hµnh chÝnh t¹o lËp cuéc sèng b×nh th­êng, gi¸o dôc hä trë thµnh nh÷ng ng­êi l­¬ng thiÖn hßa nhËp cuéc sèng céng ®ång, cã Ých cho gia ®×nh vµ x· héi, h¹n chÕ tèi ®a t×nh tr¹ng t¸i ph¹m. ChÝnh s¸ch t¸i hßa nhËp céng ®ång ®èi víi nh÷ng c¸ nh©n vi ph¹m ph¸p luËt bÞ c¸ch ly khái x· héi lµ mét chÝnh s¸ch lín cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, ®ång thêi còng ph¶n ¸nh mét truyÒn thèng ®oµn kÕt, t­¬ng th©n, t­¬ng ¸i trong suy nghÜ vµ nÕp sèng cña d©n téc ta, nh­ c©u nãi cña «ng bµ ta tõ xa x­a: “®¸nh kÎ ch¹y ®i kh«ng ai ®¸nh kÎ ch¹y l¹i”.
- VÒ ho¹t ®éng hoµ gi¶i ë c¬ së
Ho¹t ®éng hoµ gi¶i lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc gi¸o dôc ®¹o ®øc vµ gi¸o dôc ph¸p luËt rÊt quan träng, cã ý nghÜa thiÕt thùc trong cuéc sèng hµng ngµy cña ng­êi d©n. Nh÷ng n¨m qua, ho¹t ®éng hßa gi¶i ë c¬ së ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tÝch, gãp phÇn quan träng vµo viÖc gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn, xÝch mÝch trong néi bé nh©n d©n t¹i c¸c céng ®ång d©n c­. §iÒu 127 HiÕn ph¸p 1992 ghi nhËn: “ë c¬ së, thµnh lËp c¸c tæ chøc thÝch hîp cña nh©n d©n ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vi ph¹m ph¸p luËt vµ nh÷ng tranh chÊp nhá trong nh©n d©n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt”. Hßa gi¶i ë c¬ së cã vai trß to lín, ®· gãp phÇn ng¨n chÆn c¸c hµnh vi vi ph¹m ®¹o ®øc, vi ph¹m ph¸p luËt, gi÷ g×n trËt tù, an toµn x· héi ë c¬ së; gi¶m bít sù tèn kÐm cña ng­êi d©n vÒ thêi gian, tiÒn b¹c; cñng cè ®­îc sù ®oµn kÕt, hoµ thuËn trong c¸c mèi quan hÖ x· héi ë céng ®ång.

Nhµ n­íc ta ®· ban hµnh nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ ho¹t ®éng hßa gi¶i ë c¬ së ®¸nh dÊu b­íc ph¸t triÓn míi cña c«ng t¸c hßa gi¶i, thÓ hiÖn tÝnh kÕ thõa, tÝnh liªn tôc cña truyÒn thèng hßa gi¶i ë n­íc ta. Tæ chøc hßa gi¶i ë c¬ së tõ 1998 ®Õn nay ®· tõng b­íc ®­îc kiÖn toµn. Tæ hßa gi¶i ®­îc x¸c ®Þnh lµ tæ chøc thÝch hîp ®Ó nh©n d©n tham gia, chñ ®éng thùc hiÖn hßa gi¶i theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Trung b×nh hµng n¨m, c¸c tæ hßa gi¶i ®· hßa gi¶i hµng ngh×n vô tranh chÊp, m©u thuÉn nhá trong nh©n d©n víi tØ lÖ hßa gi¶i thµnh ®¹t tõ 60-70% vô viÖc. Mét sè ®Þa ph­¬ng cã tØ lÖ hßa gi¶i thµnh ®¹t trªn 80% vô viÖc nh­: H¶i Phßng ®¹t 89,5%, NghÖ An ®¹t 88%, Lµo Cai 87%, VÜnh Phóc 85%, Phó Thä 81,4%, ... Cã ®Þa ph­¬ng ®¹t tíi 90% trë lªn nh­: H­ng Yªn ®¹t 97%, Hµ Giang 90%, §ång Nai 90%¹⁸⁴ ... Riªng trong n¨m 2003, ë thµnh phè Hµ Néi, sè vô viÖc hßa gi¶i thµnh ®· ®¹t 6.418 vô viÖc (chiÕm trªn 87%)¹⁸⁵ vµ con sè nµy cña thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ 10.318 vô viÖc (chiÕm 68%)¹⁸⁶.

Qua 8 năm triển khai thực hiện công tác trî gióp ph¸p lý đã có 634.773 vụ việc cụ thể được thực hiện, trong đó có 562.740 vụ tư vấn, 16.975 vụ việc đại diện, 27.791 vụ bào chữa, 10.177 vụ kiến nghị, 17.090 vụ hoà giải và hàng chục triệu lượt người được tuyên truyền, giải đáp pháp luật ¹⁸⁷.

2. Nh÷ng mÆt yÕu kÐm, h¹n chÕ trong ®êi sèng ph¸p luËt ë n­íc ta hiÖn nay

Nh÷ng mÆt tr¸i, tiªu cùc cña kinh tÕ thÞ tr­êng ®· t¸c ®éng vµo c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc ý thøc vµ hµnh vi ph¸p luËt cña c¸ nh©n. §©y lµ lÜnh vùc cã liªn quan trùc tiÕp víi c¸c nh©n tè ®¹o ®øc trong qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ thùc thi ph¸p luËt. XÐt vÒ nguyªn t¾c, nh÷ng hiÖn t­îng tiªu cùc trong ®êi sèng ®¹o ®øc nh­ ®· ®Ò cËp ë trªn lµ nguyªn nh©n, lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi dÓ dÉn ®Õn nh÷ng hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt d­íi nhiÒu h×nh thøc, quy m« kh¸c nhau. Tuy nhiªn, cßn cã nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c dÉn ®Õn nh÷ng hiÖn t­îng tiªu cùc, yÕu kÐm cña ph¸p luËt chø kh«ng chØ mét chiÒu ®æ lçi cho t¸c ®éng tõ kinh tÕ thÞ tr­êng.

Còng nh­ vÒ ph­¬ng diÖn ®¹o ®øc, ®èi víi lÜnh vùc ph¸p luËt, kinh tÕ thÞ tr­êng còng cã nh÷ng mÆt tiªu cùc kh«ng thÓ tr¸nh khái nh­ sù ®Ò cao qu¸ møc lîi Ých c¸ nh©n, v× lîi nhuËn, v× ®ång tiÒn con ng­êi ta cã thÓ bÊt chÊp tÊt c¶, s½n sµng vi ph¹m ph¸p luËt. C¸i tèt, c¸i xÊu, thËt, gi¶ chen lÊn vµo nhau. Ngµy cµng cã nhiÒu c¬ së kinh doanh lµm giÇu mét c¸ch chÝnh ®¸ng v× ch÷ tÝn cña mét th­¬ng hiÖu, v× sù t«n vinh ph¸p luËt vµ g×n gi÷ c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc. Nh­ng còng kh«ng Ýt nh÷ng kiÓu lµm giÇu sai tr¸i ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc cø ngang nhiªn hay lÆng lÏ diÔn ra trong thùc tÕ.
- Nh÷ng yÕu kÐm, h¹n chÕ chñ yÕu trong ho¹t ®éng x©y dùng vµ ban hµnh ph¸p luËt
Sù yÕu kÐm trong hÖ thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ®­îc thÓ hiÖn ë nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu sau.

HÖ thèng ph¸p luËt cßn thiÕu tÝnh ®ång bé, tÝnh kh¸ch quan, hoµn thiÖn, c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt chËm ban hµnh hoÆc ban hµnh nh­ng kh«ng phï hîp cuéc sèng. NhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt cã quy ®Þnh chung chung, t×nh tr¹ng “luËt khung” vÉn cßn kh¸ phæ biÕn, g©y khã kh¨n cho viÖc triÓn khai thi hµnh trong thùc tiÔn. Cã mét thùc tr¹ng ®ã lµ v¨n b¶n luËt chØ quy ®Þnh khung, ®iÒu g× khã th× dµnh cho v¨n b¶n h­íng dÉn chÝnh v× vËy dÉn ®Õn viÖc “®îi chê” v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh cña c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn. KÓ c¶ khi luËt ®· cã hiÖu lùc thi hµnh, nh­ng ch­a cã h­íng dÉn cña ngµnh, ®Þa ph­¬ng th× cßn chê ®îi, ch­a thi hµnh. ViÖc h­íng dÉn thi hµnh b»ng c¸c v¨n b¶n d­íi luËt th­êng lµ chËm trÔ vÒ thêi gian, m©u thuÉn vÒ néi dung víi v¨n b¶n luËt vµ sè l­îng l¹i nhiÒu, g©y nªn sù chång chÐo thËm chÝ triÖt tiªu lÉn nhau. Trong thùc tÕ, thËm chÝ cã v¨n b¶n luËt tõ khi ban hµnh cho ®Õn khi bÞ söa ®æi mµ vÉn kh«ng kÞp ban hµnh v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh.

Kü thuËt ph¸p lý cßn nhiÒu h¹n chÕ nhÊt lµ viÖc x¸c ®Þnh møc ®é ®iÒu chØnh, ph¹m vi ®iÒu chØnh, xö lý mèi quan hÖ gi÷a c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt chuyªn ngµnh. Ngay c¶ vÊn ®Ò ph­¬ng thøc thÓ hiÖn c¬ cÊu cña quy ph¹m ph¸p luËt còng cßn nhiÒu bÊt cËp nh­ t×nh tr¹ng l¹m dông viÖc viÖn dÉn chÕ tµi hoÆc diÔn d¹t kh«ng râ rµng vÒ gi¶ ®Þnh vµ quy ®Þnh. C¸ch thøc thÓ hiÖn trong c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt kh«ng râ rµng nªn cã thÓ hiÓu theo nhiÒu nghÜa kh¸c nhau, g©y khã kh¨n cho viÖc nhËn thøc, gi¸o dôc vµ ¸p dông ph¸p luËt.

TÝnh minh b¹ch, c«ng khai cña ph¸p luËt cßn thÊp, thiÕu tÝnh æn ®Þnh, tÇn suÊt thay ®æi qu¸ cao lµ mét trong nh÷ng lùc c¶n cho viÖc thùc thi ph¸p luËt cña c¸c c¸ nh©n, c¬ quan nhµ n­íc vµ c¸c tæ chøc kh¸c. ChÊt l­îng x©y dùng vµ ban hµnh v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ch­a cao. Do hÖ thèng ph¸p luËt thiÕu tÝnh ®ång bé, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng kÐm hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶, cã nhiÒu v¨n b¶n ®­îc söa ®æi rÊt nhiÒu lÇn nhÊt lµ c¸c luËt vÒ thuÕ, vÒ h×nh thøc kinh doanh.

VÒ ph­¬ng diÖn x©y dùng c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt, do sù ph¸t triÓn mau chãng cña c¸c quan hÖ kinh tÕ thÞ tr­êng ®· lµm cho hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p luËt cña chóng ta ch­a cã kh¶ n¨ng ®¸p øng kÞp thêi vµ sím bÞ l¹c hËu. Cã thÓ nãi, trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi kinh tÕ vµ tham gia héi nhËp víi rÊt nhiÒu khã kh¨n, th¸ch thøc, chóng ta ch­a kiÓm so¸t mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nh÷ng biÓu hiÖn tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ch­a x©y dùng mét c¸ch ®ång bé c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ®ñ søc h¹n chÕ sù gia t¨ng cña c¸c hiÖn t­îng tiªu cùc ®ã. Trªn thùc tÕ, c¸c hiÖn t­îng tiªu cùc nµy ®· len lái, x©m nhËp vµo hÖ thèng c¬ quan nhµ n­íc, vµo hÖ thèng thùc thi ph¸p luËt, gãp phÇn lµm suy tho¸i phÈm chÊt ®¹o ®øc cña mét bé phËn c¸n bé, c«ng chøc nhµ n­íc.

Sù bÊt cËp, m©u thuÉn trong hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p luËt cßn kh¸ phæ biÕn, nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt ®· l¹c hËu nh­ng ch­a ®­îc bæ sung, thay thÕ kÞp thêi cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña ®Êt n­íc. Sù thiÕu hôt, chång chÐo, m©u thuÉn trong hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p luËt ®· dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ bÊt lîi cho c¸c c¸ nh©n nhÊt lµ trong ho¹t ®éng kinh doanh. Nh×n tõ mét gãc ®é kh¸c, t×nh tr¹ng nµy l¹i t¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng cho sù vi ph¹m ph¸p luËt vµ vi ph¹m ®¹o ®øc.

T­ duy vµ hµnh ®éng thùc tÕ vÒ vai trß cña ph¸p luËt lµ t¹o dùng hµnh lang ph¸p lý cho mäi ho¹t ®éng x· héi ch­a thËt sù ®­îc thÓ hiÖn trªn thùc tÕ x©y dùng v¨n b¶n ph¸p luËt. Do vËy, trong rÊt nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt, vai trß ph¸p luËt chñ yÕu vÉn chØ ®­îc nh×n nhËn lµ c«ng cô qu¶n lý, cèt sao dÔ dµng, thuËn lîi cho nhµ qu¶n lý. QuyÒn vµ lîi Ých chÝnh ®¸ng, sù thuËn tiÖn cho ng­êi d©n ch­a ®­îc quan t©m ®Çy ®ñ trong x©y dùng c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt. Theo c¸c nhµ ph©n tÝch, “ch­¬ng tr×nh x©y dùng ph¸p luËt, ph¸p lÖnh ®­îc Ên ®Þnh tõ sím, thiÕu ph¶n øng linh ho¹t víi t×nh h×nh, qu¸ lín so víi kh¶ n¨ng chuÈn bÞ. C¸ch lËp kÕ ho¹ch tr­íc c¸c “s¸ng kiÕn ph¸p luËt” nh­ hiÖn nay l¹i gÆp ph¶i m©u thuÉn lµ viÖc so¹n luËt kh«ng b¾t rÔ tõ yªu cÇu ®iÒu chØnh cña cuéc sèng mµ chñ yÕu trªn c¬ së gi¶ ®Þnh lËp ph¸p xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu qu¶n lý”¹⁸⁸. Víi c¸ch lµm nh­ vËy vµ céng víi søc Ðp vÒ tiÕn ®é hoµn thµnh nªn ®· dÉn ®Õn nh÷ng xö lý ®éng th¸i, ch©m ch­íc, tho¶ hiÖp véi vµng, ¶nh h­ëng tíi chÊt l­îng cña luËt, dÉn ®Õn nhiÒu lÇn söa ®æi, bæ sung trong thêi gian ng¾n, ...

Sù m©u thuÉn, chång chÐo, thiÕu tÝnh kh¶ thi, ch­a phï hîp cuéc sèng cßn tån t¹i trong nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt. NhiÒu lÜnh vùc quan hÖ x· héi míi nÈy sinh ch­a cã luËt hoÆc cã nh­ng qu¸ chung chung, khã ¸p dông. Trong quy tr×nh lËp ph¸p, lËp quy còng cßn nhiÒu h¹n chÕ, viÖc dù th¶o x©y dùng luËt ®­îc giao cho nhiÒu c¬ quan mµ ch­a tËp trung vµo c¬ quan x©y dùng chÝnh s¸ch, ph¸p luËt. Tr×nh ®é ®¹i biÓu Quèc héi tuy ®· ®­îc n©ng cao song ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña viÖc th¶o luËn, biÓu quyÕt khi th«ng qua luËt.

Ho¹t ®éng gi¶i thÝch c¸c v¨n b¶n luËt cßn rÊt h¹n chÕ, thiÕu cô thÓ vµ ch­a kÞp thêi dÉn ®Õn viÖc ¸p dông thiÕu thèng nhÊt trong nhiÒu ®Þa ph­¬ng. Trong lÜnh vùc ¸p dông ph¸p luËt cßn x¶y ra nh÷ng tr­êng hîp hiÓu kh¸c nhau vÒ tinh thÇn hoÆc néi dung mét quy ph¹m, ®ßi hái sù gi¶i thÝch thèng nhÊt. QuyÒn gi¶i thÝch ph¸p luËt ë n­íc ta tËp trung vµo Uû ban th­êng vô Quèc héi nh­ng trong thùc tÕ Ýt khi gi¶i thÝch ph¸p luËt theo con ®­êng chÝnh thèng nµy, mµ sö dông quyÒn ban hµnh v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh cña c¸c Bé hoÆc ChÝnh phñ. XÐt vÒ ph­¬ng diÖn khoa häc vµ thùc tiÔn, ®ång nhÊt hoµn toµn gi÷a gi¶i thÝch ph¸p luËt víi viÖc ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt h­íng dÉn thi hµnh lµ thiÕu chÝnh x¸c.
- Nh÷ng h¹n chÕ, yÕu kÐm chñ yÕu trong tæ chøc thùc hiÖn ph¸p luËt
C¸c lÜnh vùc c¬ b¶n cña hÖ thèng ph¸p luËt ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu to lín, tuy vËy, trong thùc tÕ vÉn diÔn ra t×nh tr¹ng mÊt c©n ®èi gi÷a c«ng t¸c x©y dùng, ban hµnh v¨n b¶n ph¸p luËt víi c«ng t¸c tæ chøc thùc hiÖn ph¸p luËt, tuyªn truyÒn phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt. T×nh tr¹ng vi ph¹m ph¸p luËt v× do kh«ng hiÓu ph¸p luËt lµ mét thùc tr¹ng ®¸ng quan t©m cÇn ph¶i ®­îc thay ®æi. ViÖc c¸n bé, c«ng chøc trong bé m¸y hµnh chÝnh nhµ n­íc, nh÷ng ng­êi cã tr¸ch nhiÖm tæ chøc thùc hiÖn ph¸p luËt nhÊt lµ ë cÊp x·, ph­êng, thÞ trÊn Ýt am hiÓu ph¸p luËt, ý thøc ph¸p luËt thÊp kÐm ®· cã t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi sù t«n träng vµ tu©n thñ ph¸p luËt cña ng­êi d©n. HiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ ph¸p luËt cßn thÊp trong c¸c lÜnh vùc ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt.

HiÖn nay, t×nh h×nh vi ph¹m ph¸p luËt cña c«ng chøc hµnh chÝnh ®· kh«ng cßn lµ hiÖn t­îng c¸ biÖt n÷a, c«ng chøc hµnh chÝnh l¹i lµ nh÷ng ng­êi cã vai trß, vÞ trÝ rÊt quan träng, sù vi ph¹m ph¸p luËt cña hä cã thÓ g©y t¸c h¹i nhiÒu h¬n so víi mét sè ®èi t­îng kh¸c, g©y nh÷ng hËu qu¶ kh«n l­êng, do vËy cÇn ph¶i tiÕn hµnh mét c¸ch nghiªm kh¾c biÖn ph¸p nµy.

Trªn thùc tÕ cã nhiÒu vô vi ph¹m ph¸p luËt ®¸ng nhÏ ph¶i bÞ truy tè tr­íc ph¸p luËt nh­ng l¹i ®­îc hîp thøc ho¸ d­íi h×nh thøc xö lý kû luËt néi bé, chÝnh ®iÒu nµy ®· gi¶m ®i tÝnh nghiªm minh cña ph¸p luËt trong viÖc xö lý vi ph¹m ph¸p luËt cña c«ng chøc hµnh chÝnh. Nh­ng ®ång thêi còng ph¶i c¶nh gi¸c víi xu h­íng h×nh sù ho¸ c¸c quan hÖ hµnh chÝnh v× môc ®Ých trï dËp c¸n bé.

Thùc tÕ trong thêi gian qua vÉn cßn tån t¹i kh¸ phæ biÕn t×nh tr¹ng kû luËt, kû c­¬ng hµnh chÝnh bÞ vi ph¹m ë mét sè n¬i. NÒn hµnh chÝnh n­íc ta vÉn cßn cã t×nh tr¹ng ch­a th«ng suèt, nhiÒu lo¹i giao dÞch hµnh chÝnh bÞ ¸ch t¾c bëi nhiÒu lùc c¶n nh­ sù r¾c rèi cña thñ tôc hµnh chÝnh, sù thiÕu tinh thÇn tr¸ch nhiÖm vµ tr×nh ®é, kü n¨ng nghÒ nghiÖp cña c¸n bé thõa hµnh. Mét bé phËn c¸n bé, c«ng chøc s¸ch nhiÔu, g©y khã kh¨n cho ng­êi d©n trong c¸c giao dÞch hµnh chÝnh.

Ho¹t ®éng ¸p dông ph¸p luËt cßn kÐm vÒ chÊt l­îng, hiÖu qu¶, hiÖu lùc. T×nh tr¹ng oan sai trong lÜnh vùc t­ ph¸p cßn xÈy ra nhiÒu, thËm chÝ nghiªm träng t¹i mét sè ®Þa ph­¬ng. Thùc tr¹ng nµy, kÓ c¶ d¹ng “oan sai” trong hµnh chÝnh ®· ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn quyÒn vµ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c«ng d©n. Sù ®éc lËp cña toµ ¸n ch­a ®­îc nhËn thøc, ®¶m b¶o mét c¸ch ®óng ®¾n trong thùc tiÔn. N¨ng lùc xÐt xö thÈm ph¸n, nhÊt lµ thÈm ph¸n c¸c toµ ¸n ®Þa ph­¬ng vÉn cßn h¹n chÕ, thñ tôc tè tông phøc t¹p, r­êm rµ t¹o t©m lý e ng¹i cña nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi, khi gi¶i quyÕt tranh chÊp t¹i Toµ ¸n ViÖt Nam. Trong c«ng t¸c thi hµnh ¸n còng cã nhiÒu yÕu kÐm, tiªu cùc, nhiÒu quyÕt ®Þnh cña toµ ¸n kh«ng thi hµnh ®­îc, c¸n bé thi hµnh ¸n cßn cã biÓu hiÖn kÐm phÈm chÊt, t­ c¸ch ®¹o ®øc vµ vô lîi.

Trong viÖc ®iÒu tra, xö lý vi ph¹m ph¸p luËt cña c¸c c¬ quan c«ng quyÒn còng ch­a thËt sù nghiªm minh, c«ng b»ng, cßn chÞu sù chi phèi, l«i cuèn cña c¸c lîi Ých kinh tÕ vµ c¸c lo¹i lîi Ých kh«ng chÝnh ®¸ng kh¸c. D­íi t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr­êng, viÖc ¸p dông ph¸p luËt còng bÞ c¸c lîi Ých kinh tÕ len lái vµo vµ chi phèi. §©y còng chÝnh lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù bá sãt téi ph¹m, t¹o nªn hËu qu¶ nhiÒu ng­êi ph¹m téi vÉn sèng nhën nh¬ ngoµi vßng ph¸p luËt, tiÕp tôc vi ph¹m hoÆc khuyÕn khÝch, l«i kÐo nh÷ng ng­êi kh¸c vi ph¹m. §iÒu ®ã lµm cho d­ luËn x· héi rÊt bÊt b×nh, lªn ¸n m¹nh mÏ. §©y lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nguyªn t¾c c«ng b»ng, b×nh ®¼ng, c«ng khai tr­íc ph¸p luËt bÞ vi ph¹m nghiªm träng, ®­a l¹i hËu qu¶ ph¶n t¸c dông ®èi víi cuéc ®Êu tranh phßng vµ chèng vi ph¹m ph¸p luËt. Cã nhiÒu quy ®Þnh ph¸p luËt kh«ng ®­îc thùc thi trong cuéc sèng hoÆc r¬i vµo t×nh tr¹ng chØ vÒ h×nh thøc ®­îc ¸p dông nh­ng l¹i tr¸i vÒ néi dung. Thùc tr¹ng chÊp hµnh ph¸p luËt kh«ng nghiªm nµy ®· dÉn ®Õn t©m lý coi th­êng, thê ¬ víi ph¸p luËt, thËm chÝ hoµi nghi ®èi víi viÖc thi hµnh ph¸p luËt cña c¸c c¬ quan c«ng quyÒn.

T×nh tr¹ng vi ph¹m ph¸p luËt cßn kh¸ phæ biÕn ®Æc biÖt lµ trong mét sè lÜnh vùc nh­ ®Çu t­, x©y dùng c¬ b¶n; trËt tù an toµn giao th«ng; b¶o vÖ tµi nguyªn rõng vv... Mét bé phËn c¸n bé, c«ng chøc tha ho¸ vÒ phÈm chÊt ®¹o ®øc ®· thùc hiÖn nh÷ng hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt nghiªm träng, g©y sù bÊt b×nh vµ lµm gi¶m sót niÒm tin cña ng­êi d©n vµo ph¸p luËt. NhËn thøc vÒ nhµ n­íc ph¸p quyÒn vµ x· héi d©n sù cßn nhiÒu biÓu hiÖn ch­a ®óng ®¾n nhÊt lµ vÒ nh÷ng yªu cÇu, ®Æc ®iÓm c¬ b¶n nh­ tÝnh tèi cao cña luËt, th­îng t«n ph¸p luËt vv...

Ng­êi ta còng cã thÓ khai th¸c tèi ®a ®Õn tinh vi nh÷ng kho¶ng trèng, nh÷ng kÏ hë, bÊt cËp trong ph¸p luËt, trong c¬ chÕ, trong thñ tôc, tr×nh tù ph¸p luËt ®Ó thùc hiÖn nh÷ng hµnh vi tr¸i ®¹o ®øc nh­ng vÒ h×nh thøc vÉn lµ hîp ph¸p. NhiÒu khi ng­êi ta bÞ oan gia, oan sai lµ do c¸c vi ph¹m tõ phÝa c¸c c¬ quan c«ng quyÒn mµ xem ra lµ do ®· cã sù hµnh d©n vÒ thñ tôc, chø mÊy ai d¸m hµnh d©n vÒ luËt néi dung ®©u. LuËt thñ tôc ph¶i phï hîp víi luËt néi dung th× míi cã thÓ ®­a luËt néi dung vµo cuéc sèng, míi h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt sù ¸ch t¾c cña c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt néi dung. §êi sèng ph¸p luËt, ®êi sèng ®¹o ®øc x· héi ngµy cµng cã thªm nhiÒu nh©n tè míi v« cïng ®a d¹ng vµ phøc t¹p víi nh÷ng vïng s¸ng, tèi. ë ®©y kh«ng cßn ranh giíi gi÷a ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt mµ béc lé mét nh©n c¸ch thiÕu v¨n ho¸ hoÆc ph¶n v¨n ho¸. TÝnh phøc t¹p, ®a d¹ng cña hµnh vi ph¸p luËt vµ hµnh vi ®¹o ®øc chÝnh lµ ë t©m ®iÓm giao thoa, hoµ quyÖn vµo nhau nµy.

ViÖc x©y dùng chiÕn l­îc ph¸t triÓn hÖ thèng ph¸p luËt cßn chËm trÔ nªn ch­a t¹o ®­îc sù ®ång bé vÒ x©y dùng ph¸p luËt, thi hµnh ph¸p luËt, ®µo t¹o ph¸p luËt, th«ng tin ph¸p luËt vµ phæ biÕn gi¸o dôc ph¸p luËt.

Chóng ta ch­a x©y dùng ®­îc c¬ chÕ thi hµnh ph¸p luËt, ch­a quan t©m ®óng møc ®Õn c¸c ®iÒu kiÖn vÒ tæ chøc, nh©n sù vµ tµi chÝnh ®Ó b¶o ®¶m thi hµnh ph¸p luËt. Khung ph¸p luËt thiÕu toµn diÖn, mét sè lÜnh vùc quan träng vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng, an sinh x· héi, quèc phßng vµ an ninh quèc gia cßn thiÕu hoÆc ®· l¹c hËu víi thùc tiÔn héi nhËp hiÖn nay.

C¸c thñ tôc hµnh chÝnh cßn bÊt cËp tuy ®· ®­îc ®æi míi rÊt nhiÒu. NhiÒu lo¹i thñ tôc hµnh chÝnh ®· ®­îc thay ®æi theo h­íng thuËn tiÖn, th«ng tho¸ng cho ng­êi d©n nh­ng c¸n bé thõa hµnh l¹i vÉn cè t×nh g©y khã kh¨n trong c¸c giao dÞch hµnh chÝnh, nuèi tiÕc “c¬ chÕ xin cho”.

Ho¹t ®éng phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt vµ c¸c h×nh thøc kh¸c cßn nhiÒu bÊt cËp nh­ cßn mang tÝnh h×nh thøc, phong trµo, ®éi ngò b¸o c¸o viªn, c¬ së vËt chÊt, néi dung, … cßn nhiÒu yÕu kÐm. HiÖu qu¶ cña viÖc tuyªn truyÒn, phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt ch­a cao, nhÊt lµ ®èi víi n«ng th«n, miÒn nói, vïng s©u, vïng xa vµ ®èi víi ®ång bµo d©n téc thiÓu sè.

LÜnh vùc ý thøc ph¸p luËt, v¨n ho¸ ph¸p luËt còng cßn h¹n chÕ c¶ vÒ ph­¬ng diÖn quan ®iÓm, lý luËn, thùc tiÔn vµ ®µo t¹o luËt. Thùc tr¹ng vÒ ý thøc ph¸p luËt cña c¸c c¸ nh©n nh×n chung cßn thÊp, viÖc tiÕp cËn ph¸p luËt bÞ h¹n chÕ bëi nhiÒu lý do nhÊt lµ ®èi víi khu vùc n«ng th«n, miÒn nói. Ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o luËt ®· ®­îc ®æi míi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nh­ng nh×n chung cßn l¹c hËu so víi thÕ giíi vµ víi chÝnh thùc tiÔn cña c«ng cuéc héi nhËp, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng.

C¸c lo¹i h×nh dÞch vô th«ng tin ph¸p luËt còng cßn nhiÒu h¹n chÕ, bÊt cËp. HÖ thèng c¸c tæ chøc t­ vÊn ph¸p luËt, trî gióp ph¸p lý ch­a ®ñ m¹nh, ch­a trë thµnh chç dùa ®¸ng tin cËy ®Ó nh©n d©n b¶o vÖ quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña m×nh. C«ng t¸c phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt cã nhiÒu bÊt cËp, nhiÒu khi chØ tæ chøc theo phong trµo, mang tÝnh h×nh thøc ®Ó b¸o c¸o thµnh tÝch. HiÖu qu¶ x· héi cña phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt ch­a cao, Ýt khi ®­îc kh¶o s¸t, ®¸nh gi¸ ®Ó c¶i tiÕn, lo¹i trõ mét sè c¬ së, ®Þa ph­¬ng thùc hiÖn tèt c«ng t¸c nµy.

QuyÒn gi¸m s¸t cña x· héi ®èi víi viÖc thi hµnh ph¸p luËt ®· cã song c¬ chÕ thùc hiÖn ch­a ®Çy ®ñ vµ râ rµng do vËy hiÖu qu¶ thùc tÕ ch­a cao. ViÖc tæ chøc lÊy ý kiÕn cña c¸c tÇng líp nh©n d©n ®«i khi cßn mang tÝnh h×nh thøc, thiÕu sù h­íng dÉn cña c¸c c¬ quan chuyªn m«n trong viÖc tæ chøc lÊy ý kiÕn. ViÖc xö lý th«ng tin sau khi tæ chøc lÊy ý kiÕn còng ch­a thËt sù râ rµng, ch­a cã c¬ chÕ gi¸m s¸t. Ch­a ®¶m b¶o tÝnh c«ng khai, minh b¹ch cña ph¸p luËt, ¸p dông ph¸p luËt. DÞch vô ph¸p lý hiÖn vÉn ch­a cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó mäi ng­êi d©n nhÊt lµ ng­êi nghÌo tiÕp cËn ®­îc.

Nh­ vËy, nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng yÕu kÐm cña hÖ thèng ph¸p luËt ph¶i ®­îc nh×n nhËn tõ nhiÒu ph­¬ng diÖn, nhiÒu lo¹i chñ thÓ kh¸c nhau. Tõ sù yÕu kÐm vÒ ý thøc ph¸p luËt cña ng­êi d©n, ng­êi c¸n bé nhµ n­íc cho ®Õn c¸c nguyªn nh©n x· héi vµ c¸c nguyªn nh©n n»m chÝnh ngay trong ph¸p luËt. Trong sè c¸c nguyªn nh©n ®ã ph¶i kÓ ®Õn sù yÕu kÐm vÒ n¨ng lùc tæ chøc thùc hiÖn ph¸p luËt, kiÓm tra, gi¸m s¸t cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn vµ sù sa sót vÒ phÈm chÊt ®¹o ®øc cña mét bé phËn c¸n bé thi hµnh ph¸p luËt. X¸c ®Þnh ®Çy ®ñ, kh¸ch quan thùc tr¹ng vµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn thùc tr¹ng yÕu kÐm cña ph¸p luËt lµ v« cïng quan träng ®Ó cã c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao chÊt l­îng, hiÖu qu¶ tæ chøc thùc thi ph¸p luËt trong t×nh h×nh hiÖn nay.

Каталог: jspui -> bitstream -> 123456789
123456789 -> Nguyễn Ngọc Lý Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu về Môi trường và Cộng đồng
123456789 -> Vò Quúnh Thu Cao häc K18
123456789 -> Khoa Báo chí Đhkhxh&NV
123456789 -> Acknowledgements
123456789 -> Danh mục chữ viết tắT
123456789 -> Chương TỔng quan vật liệu mao quản trung bình (mqtb) trật tự 1 Giới thiệu chung
123456789 -> Khoa hóa họC (141 142 báo cáo)

tải về 1.92 Mb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn: