TÝnh thèng nhÊt cña ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc trong viÖc h­íng dÉn, kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ hµnh vi cña con ng­êi

Trong x· héi hiÖn nay, tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ mét c¸ nh©n hay mét tËp thÓ ®Òu bao gåm c¶ ph­¬ng diÖn ph¸p lý vµ ph­¬ng diÖn ®¹o ®øc, c¶ ý thøc vµ hµnh vi ®¹o ®øc, ý thøc vµ hµnh vi ph¸p luËt cña hä. Cã thÓ coi ®©y lµ vÊn ®Ò cã tÝnh xu h­íng, kh¸c víi nh÷ng thêi kú ®· qua, khi sù ®¸nh gi¸ cña x· héi ®­¬ng thêi chñ yÕu lµ vÒ ph­¬ng diÖn ®¹o ®øc. Còng cÇn nhÊn m¹nh thªm, vµo nh÷ng n¨m ®Çu cña c«ng cuéc ®æi míi, nh÷ng n¨m ®Çu më cöa, b­íc vµo kinh tÕ thÞ tr­êng víi biÕt bao h¨m hë, s¸ng t¹o, con ng­êi t­ëng chõng nh­ cuéc sèng, kinh doanh chØ cÇn mét m×nh luËt ph¸p lµ cã thÓ gi¶i quyÕt ®­îc tÊt c¶. Nh­ng cµng vÒ sau ng­êi ta cµng nhËn ra ý nghÜa thùc sù cña ph¸p luËt trong mèi quan hÖ mËt thiÕt víi ®¹o ®øc. Nh÷ng viÖc lµm bÊt chÊp ph¸p luËt, bÊt chÊt ®¹o ®øc, nh÷ng quan hÖ ®èi xö chµ ®¹p lªn l­¬ng t©m, danh dù, nh÷ng biÓu hiÖn xuèng cÊp cña ®¹o ®øc x· héi...tù chóng ®· dÊy lªn håi chu«ng c¶nh tØnh cho x· héi vÒ sù kÕt hîp gi¸o dôc, kiÓm so¸t b»ng ®¹o ®øc chø kh«ng chØ b»ng ph¸p luËt. §©y còng lµ biÓu hiÖn, yªu cÇu cña nhµ n­íc ph¸p quyÒn khi mµ ph¸p luËt ngµy cµng tiÕn gÇn ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc ch©n chÝnh – gi¸ trÞ Ch©n – ThiÖn - Mü – Ých.

Gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc cã sù gÆp nhau vÒ møc ®é ®¸nh gi¸ c¸c hµnh vi con ng­êi. Ch¼ng h¹n nh­ "gian dèi” lµ ph¹m trï mµ c¶ ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc ®Òu ®iÒu chØnh, ®Òu bÞ lªn ¸n vµ xö lý. Mét ng­êi khi cã hµnh vi lõa dèi, gian tr¸ th× anh ta sÏ bÞ d­ luËn x· héi lªn ¸n, ®¹o ®øc l­¬ng t©m c¾n døt; vµ nÕu hµnh vi ®ã vi ph¹m vµo c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt th× anh ta sÏ ph¶i chÞu xö ph¹t cña ph¸p luËt. §èi víi téi lõa ®¶o chiÕm ®o¹t tµi s¶n theo ®iÒu 139 Bé luËt h×nh sù ng­êi ph¹m téi sÏ bÞ th× bÞ ph¹t c¶i t¹o kh«ng giam gi÷ ®Õn ba n¨m hoÆc ph¹t tï tõ s¸u th¸ng ®Õn ba n¨m. Trong mét sè tr­êng hîp kh¸c, møc h×nh ph¹t sÏ n¨ng h¬n, tõ hai n¨m ®Õn b¶y n¨m. Nh­ vËy, mét hµnh vi x· héi cã thÓ ph¶i chÞu sù ®¸nh gi¸ cña c¶ ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt. Trong ®iÒu kiÖn n­íc ta hiÖn nay, gi÷a ®¹o ®øc truyÒn thèng d©n téc vµ ph¸p luËt nhµ n­íc lu«n cã sù thèng nhÊt, cho nªn sù ®¸nh gi¸, th¸i ®é c¶m nhËn cña ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc ®èi víi mét hµnh vi nhÊt ®Þnh vÒ nguyªn t¾c kh«ng cã sù m©u thuÉn.
9. TÝnh thèng nhÊt cña ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc ®­îc thÓ hiÖn trong ph¹m trï ThiÖn vµ ¸c.
TÝnh thèng nhÊt cña ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc còng ®­îc thÓ hiÖn trong th¸i ®é cña chóng ®èi víi c¸i ThiÖn vµ c¸i ¸c. §¹o ®øc ®iÒu chØnh hµnh vi cña con ng­êi trªn c¬ së sù vËn ®éng cña nh÷ng mÆt ®èi lËp gi÷a thiÖn vµ ¸c. Ph¸p luËt, nhÊt lµ ph¸p luËt trong x· héi ph¸p quyÒn ®­îc x©y dùng vµ thùc thi trªn c¬ së vµ ®Ó b¶o vÖ c¸i thiÖn vµ bµi trõ c¸i ¸c. §èi víi ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt tiÕn bé, c¸c quan niÖm vÒ c«ng b»ng, thiÖn, ¸c, nh©n ®¹o... vÒ nguyªn t¾c kh«ng cã sù ®èi lËp nµo. C¸c ph¹m trï cña ®¹o ®øc, nh­: lÏ sèng, h¹nh phóc, nghÜa vô ®¹o ®øc, l­¬ng t©m, thiÖn vµ ¸c; trung thµnh, nh©n ®¹o, c«ng b»ng... cã ý nghÜa quan träng trong ho¹t ®éng x©y dùng vµ ¸p dông ph¸p luËt cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn. VÝ nh­ yÕu tè t×nh ng­êi, l­¬ng t©m, vÞ tha... lµ nh÷ng ®øc tÝnh cÇn ph¶i cã ë ng­êi thÈm ph¸n, ng­êi c¸n bé xö lý vi ph¹m hµnh chÝnh, gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc hµnh chÝnh cho ng­êi d©n. ThÈm ph¸n khi quyÕt ®Þnh mét h×nh ph¹t kh«ng thÓ cã ®­îc mét sù tÝnh to¸n chÝnh x¸c vÒ mÆt lý trÝ còng nh­ vÒ to¸n häc. Trong tr­êng hîp nµy, sù c«ng minh vµ t×nh ng­êi sÏ gióp cho thÈm ph¸n hµnh ®éng ®óng.¹³⁶ C¸c quyÕt ®Þnh t­ ph¸p hay hµnh chÝnh ®Òu ph¶i thÊu t×nh, ®¹t lý, ph¶i dùa trªn c¸c nguyªn t¾c, chuÈn mùc ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc. §Ó lµm ®­îc ®iÒu ®ã, hä ph¶i cã tri thøc, t×nh c¶m ph¸p luËt vµ tri thøc, t×nh c¶m ®¹o ®øc.

Mäi häc thuyÕt ®¹o ®øc ®Òu xuÊt ph¸t vµ ®­îc quy ®Þnh bëi quan niÖm c¬ b¶n vÒ b¶n chÊt con ng­êi. C¸c tr­êng ph¸i triÕt häc, ®¹o ®øc häc còng coi ®©y lµ vÊn ®Ò ®Ó tranh luËn víi nhau. Tõ nh÷ng quan niÖm ®èi lËp vÒ b¶n chÊt thiÖn hay ¸c cña con ng­êi mµ ng­êi ta x¸c ®Þnh nh÷ng quy t¾c øng xö gi÷a con ng­êi víi nhau. C¸c nhµ t­ t­ëng cña nh©n lo¹i tõ ngµn x­a ®· quan t©m ®Õn b¶n tÝnh cña con ng­êi, theo ®ã cã quan ®iÓm cho r»ng b¶n tÝnh con ng­êi lµ thiÖn, quan ®iÓm kh¸c l¹i cho lµ ¸c. Theo quan ®iÓm cña c¸c nhµ triÕt häc ph­¬ng t©y nh­ X«crat (439 – 399) vµ Plat«n (427 – 347) th× c¸i thiÖn lµ mét ý niÖm chung, phæ biÕn vµ bÊt biÕn, lµ ý niÖm cao nhÊt ®­îc Chóa d¸ng thÕ. Quan niÖm cña Khæng Tö (551-479) vµ M¹nh Tö (372 – 289) th× cho r»ng, con ng­êi ta sinh ra ®· mang b¶n chÊt, mÇm mèng cña c¸i thiÖn. “ng­êi ta kh«ng ai lµ kh«ng thiÖn còng nh­ n­íc kh«ng lóc nµo lµ kh«ng ch¶y xuèng chç tròng” (Nh©n v« h÷u bÊt thiÖn, thuû v« h÷u bÊt h¹). Tr¸i víi quan ®iÓm cña Khæng Tö, Tu©n Tö, Hµn Phi Tö cho r»ng b¶n tÝnh con ng­êi vèn lµ ¸c nªn ph¶i dïng ®Õn h×nh ph¹t thËt sù nghiªm kh¾c míi cã thÓ k×m chÕ ®­îc c¸i ¸c bÈm sinh cña con ng­êi.

Còng cã nh÷ng quan ®iÓm kh¸ch quan h¬n, coi thiÖn, ¸c kh«ng ph¶i lµ thiªn mÖnh bÈm sinh mµ phô thuéc vµo hoµn c¶nh vµ sù tù gi¸o dôc cña chÝnh con ng­êi. Cßn nhí ®Õn c©u nãi næi tiÕng ®Çy tÝnh triÕt lý cña Hªghen ®¹i ý lµ: sù ph¸t hiÖn ra b¶n chÊt cña con ng­êi lµ thiÖn ®· lµ vÜ ®¹i, nh­ng cßn vÜ ®¹i h¬n khi ph¸t hiÖn ra b¶n chÊt cña con ng­êi lµ ¸c¹³⁷. Tuy r»ng ng­êi ta sinh ra vèn cã b¶n chÊt lµ thiÖn nh­ c©u ch©m ng«n cña ng­êi x­a th­êng nãi “nh©n chi s¬ tÝnh b¶n thiÖn”, nh­ng khi ph¶i ®èi mÆt, bÞ r¬i vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh khã kh¨n, con ng­êi còng cã thÓ nÈy sinh vµ ph¸t triÓn c¶ nh÷ng tÝnh xÊu nh­ sù ®éc ¸c, lßng vÞ kû, tham lam, kÓ c¶ bÊt l­¬ng. Do vËy, trong lý luËn, còng cã thuyÕt cho r»ng con ng­êi sinh ra b¶n chÊt lµ ¸c kh«ng ph¶i kh«ng cã c¬ së nhÊt ®Þnh. Ph. ¡ngghen còng ®· ph©n tÝch vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¸i thiÖn vµ c¸i ¸c: “theo Hªghen, ¸c lµ h×nh thøc, d­íi ®ã ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn lÞch sö tù biÓu hiÖn ra”.¹³⁸

VÒ vÊn ®Ò nµy, c¸c nhµ khoa häc Vò Khiªu vµ Thµnh Duy ®· cã lêi nhËn xÐt rÊt s©u s¾c: c©u nãi trªn cña ¡ngghen chÝnh lµ mét c¸ch diÔn ®¹t qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cã tÝnh quy luËt cña lÞch sö tiÕn ho¸ cña tù nhiªn còng nh­ lÞch sö tiÕn ho¸ cña x· héi lo¹i ng­êi mµ C. Darwin lµ ng­êi ®Çu tiªn ph¸t hiÖn ra, ®¸nh dÊu mét c¸i mèc hÕt søc quan träng cña häc thuyÕt tiÕn ho¸ luËn. Nh­ng ¡ngghen kh«ng chØ thÊy hai mÆt ®Êu tranh ®Ó sinh tån vµ ph¸t triÓn trong giíi tù nhiªn còng nh­ trong lÞch sö x· héi. Tõ chç thÊy mçi b­íc tiÕn míi biÓu hiÖn ra nh­ mét sù xóc ph¹m tíi c¸i thiªng liªng, sù næi lo¹n chèng l¹i tr¹ng th¸i cò, ¡ngghen ®· thÊy râ nguyªn nh©n cña sù xuÊt hiÖn nh÷ng dôc väng xÊu xa cña con ng­êi - lßng tham lam vµ sù thÌm muèn quyÒn thÕ - ®· trë thµnh c¸i ®ßn bÈy cho sù ph¸t triÓn cña lÞch sö x· héi. Vµ chÝnh ë mÖnh ®Ò thø hai nµy míi cho chóng ta thÊy râ h¬n b¶n chÊt chñ nghÜa t­ b¶n, nguyªn nh©n sinh ra sù suy tho¸i ®¹o ®øc vµ c¸c tÖ n¹n x· héi”¹³⁹. XuÊt ph¸t tõ quan hÖ tù nhiªn vµ biÖn chøng ®ã, Hªghen míi nãi: ®¹o ®øc lµ h×nh th¸i cao nhÊt trong sù ph¸t triÓn cña ý niÖm ph¸p lý.

Chñ tÞch Hå ChÝ Minh mét c¸ch biÖn chøng ®· kh¼ng ®Þnh r»ng, mçi con ng­êi ®Òu cã c¸i thiÖn vµ c¸i ¸c ë trong lßng chø kh«ng ph¶i lµ bÈm sinh vµ ®Ò cËp ®Õn kh¶ n¨ng c¶i t¹o, c¶m ho¸ ®­îc con ng­êi.

Ngñ th× ai còng nh­ l­¬ng thiÖn

TØnh dËy ph©n ra kÎ d÷ hiÒn

HiÒn, d÷ ph¶i ®©u lµ tÝnh s½n

PhÇn nhiÒu do gi¸o dôc mµ nªn
Ph¸p luËt quy ®Þnh nh÷ng h×nh thøc xö ph¹t nghiªm kh¾c ®èi víi nh÷ng ng­êi cã hµnh vi ph¹m téi nh­ng môc ®Ých cña h×nh ph¹t kh«ng ph¶i ë sù tr¶ thï mµ lµ ë viÖc r¨n ®e, gi¸o dôc, phßng ngõa riªng vµ chung. Nh÷ng quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù vÒ gi¶m nhÑ tr¸ch nhiÖm h×nh sù, miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù, miÔn h×nh ph¹t, gi¶m thêi h¹n chÊp hµnh h×nh ph¹t ®· kh¼ng ®Þnh chÝnh s¸ch cña ph¸p luËt h×nh sù ViÖt Nam tuyªn bè ë Lêi nãi ®Çu Bé luËt h×nh sù n¨m 1999: "LuËt h×nh sù thÓ hiÖn tinh thÇn chñ ®éng phßng ngõa vµ kiªn quyÕt ®Êu tranh chèng téi ph¹m vµ th«ng qua h×nh ph¹t ®Ó r¨n ®e, gi¸o dôc, c¶m ho¸, c¶i t¹o ng­êi ph¹m téi trë thµnh ng­êi l­¬ng thiÖn". Nh­ vËy, môc ®Ých cuèi cïng cña luËt h×nh sù, cña viÖc ph¶i ¸p dông h×nh ph¹t, thËm chÝ lµ h×nh ph¹t nghiªm kh¾c vÉn lµ h­íng thiÖn, lo¹i trõ c¸i ¸c. ChÝnh s¸ch h×nh sù nh©n ®¹o còng ®­îc thÓ hiÖn trong viÖc xö lý ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi: "ViÖc xö lý ng­êi ch­a thµnh niªn ph¹m téi chñ yÕu nh»m gi¸o dôc, gióp ®ì hä söa ch÷a sai lÇm, ph¸t triÓn hµnh lµnh m¹nh vµ trë thµnh c«ng d©n cã Ých cho x· héi". ( §iÒu 69 Bé luËt h×nh sù n¨m 1999).

C¸i thiÖn theo nghÜa tæng qu¸t nhÊt chÝnh lµ c¸i tèt, c¸i cã Ých vµ c¸i ®Ñp thÓ hiÖn lßng nh©n ¸i cña con ng­êi trong cuéc sèng hµng ngµy. Ph¸p luËt cÇn cã nh÷ng quy ®Þnh kh«ng nh÷ng vÒ xö lý, bµi trõ c¸i ¸c mµ cßn ph¶i cã c¬ chÕ khuyÕn khÝch c¸i thiÖn, nh÷ng hµnh vi tÝch cùc ®em l¹i tù do, lîi Ých cho x· héi trong ®ã cã lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c¸c c¸ nh©n. C¬ chÕ ®Ó kh¾c phôc, ®Èy lïi sù c¸m dç cña ®iÒu ¸c, h¹n chÕ ®Õn mÊt thÊp nhÊt sù ®éc ®o¸n, chuyªn quyÒn; n¹n tham nhòng... còng lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô cÊp b¸ch hiÖn nay cña ph¸p luËt trong cuéc ®Êu tranh chèng c¸i ¸c vµ x©y dùng c¸i thiÖn trong cuéc sèng hiÖn nay. Quan niÖm vÒ thiÖn, ¸c trong lÜnh vùc ®¹o ®øc vµ lÜnh vùc ph¸p luËt còng kh«ng nhÊt thµnh, bÊt biÕn mµ thay ®æi, chuyÓn ho¸ cho nhau cho phï hîp víi tõng thêi kú lÞch sö. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, quan niÖm vÒ bu«n b¸n, lµm giÇu còng ®· ®­îc thay ®æi, hµnh vi lµm giÇu chÝnh ®¸ng cÇn ph¶i ®­îc khuyÕn khÝch, ®éng viªn, t¹o ®iÒu kiÖn vµ luËt ph¸p ph¶i b¶o vÖ. Nh­ vËy, c¸i thiÖn, c¸i ¸c cÇn ph¶i ®­îc ®¸nh gi¸ trªn c¬ së sù t¸c ®éng tÝch cùc hay tiªu cùc cña chóng ®Õn sù ph¸t triÓn, sù tiÕn bé cña x· héi vµ chÊt l­îng cuéc sèng toµn diÖn cña con ng­êi.

Mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc ®­îc thÓ hiÖn ë sù kÕt hîp thuyÕt phôc vµ c­ìng chÕ trong qu¶n lý con ng­êi vµ x· héi. §©y còng lµ mét h­íng nghiªn cøu quan träng cña ®Ò tµi mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc. C¸c yÕu tè cña thuyÕt phôc vµ c­ìng chÕ nh×n tæng qu¸t ®Òu cã c¶ ë ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc, chØ kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt cña chóng mµ th«i. Theo ®ã, thuyÕt phôc vµ c­ìng chÕ mµ nhµ n­íc ¸p dông mang tÝnh ph¸p lý, cßn ë ®¹o ®øc mang tÝnh x· héi, th«ng qua c¸c chÕ tµi bªn trong tøc l­¬ng t©m, sù tù ý thøc cña mçi con ng­êi vµ chÕ tµi bªn ngoµi - d­ luËn x· héi. C¸ch xem xÐt nh­ vËy lµ hîp lý, phï hîp víi yªu cÇu kÕt hîp mét c¸ch cã nghÖ thuËt c­ìng chÕ vµ thuyÕt phôc theo quan ®iÓm cña chóng ta trong qu¶n lý x· héi. KÕt hîp c­ìng chÕ vµ thuyÕt phôc trong qu¶n lý x· héi lµ mét nghÖ thuËt, do vËy cÇn nghiªn cøu c¸c h×nh thøc, ph­¬ng ph¸p, møc ®é "kÕt hîp" trong c¸c lÜnh vùc qu¶n lý x· héi kh¸c nhau.

Ph¸p luËt, ®¹o ®øc cßn gÆp nhau ë th¸i ®é, sù ®¸nh gi¸, sù c¶m nhËn, c¸ch xö lý ®èi víi nh÷ng hµnh vi cña con ng­êi. Ch¼ng h¹n, ®èi víi hµnh vi "tù thó" cña ng­êi ®· thùc hiÖn hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt nh­ng ch­a bÞ ph¸t gi¸c. Sù s¸m hèi c«ng khai ®ã cña hä ®­îc ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc ®¸nh gi¸ cao, ®­îc h­ëng sù khoan hång: "§¸nh kÎ ch¹y ®i, kh«ng ®¸nh ng­êi ch¹y l¹i", vµ: "®­îc coi lµ mét trong nh÷ng t×nh tiÕt gi¶m nhÑ vµ cã thÓ ®­îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù ". §iÒu 25 Bé luËt h×nh sù vÒ miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù cã quy ®Þnh, tr­íc khi hµnh vi ph¹m téi bÞ ph¸t gi¸c, ng­êi ph¹m téi ®· tù thó, khai râ sù viÖc, gãp phÇn cã hiÖu qu¶ vµo viÖc ph¸t hiÖn vµ ®iÒu tra téi ph¹m, cè g¾ng h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt hËu qu¶ cña téi ph¹m, th× còng cã thÓ ®­îc miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù. §iÒu 58 vÒ gi¶m møc h×nh ph¹t ®· quy ®Þnh, ng­êi bÞ kÕt ¸n c¶i t¹o kh«ng giam gi÷, nÕu ®· chÊp hµnh h×nh ph¹t ®­îc mét thêi gian nhÊt ®Þnh vµ cã nhiÒu tiÕn bé, th× theo ®Ò nghÞ cña c¬ quan, tæ chøc hoÆc chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ®­îc giao tr¸ch nhiÖm trùc tiÕp gi¸m s¸t, gi¸o dôc, Tßa ¸n cã thÓ quyÕt ®Þnh gi¶m thêi h¹n chÊp hµnh h×nh ph¹t…Xuất phát từ nguyên tắc nhân đạo và chính sách hình sự của Nhà nước ta, để người đã bị kết án không còn mặc cảm với quá khứ tội lỗi của mình, tạo điều kiện làm ăn, sinh sống lương thiện, hòa nhập với cộng đồng, Bộ luật hình sự năm 1999 quy định việc xóa án tích cho họ. Người được xóa án tích coi như chưa bị kết án và được Tòa án ra quyết định hoặc cấp giấy chứng nhận. Mục đích của xóa án tích là nhằm xóa bỏ đi sự mặc cảm của người bị kết án, động viên họ trở về cuộc sống lương thiện. Ngoài ra, xóa án tích còn có tác dụng hỗ trợ cho công tác cải tạo, giáo dục người đang chấp hành hình phạt tin tưởng vào tương lai, vào sự công bằng của xã hội đối với họ.

Nh­ vËy, ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc gÆp nhau ë c¸ch thøc, møc ®é ®¸nh gi¸ hµnh vi cña con ng­êi ®Ó tõ ®ã xem xÐt tr¸ch nhiÖm cña con ng­êi ®èi víi nh÷ng hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc cña hä. §a sè c¸c hµnh vi phï hîp ph¸p luËt - hîp ph¸p ®Òu lµ hµnh vi phï hîp ®¹o ®øc. Ng­êi cã phÈm chÊt ®¹o ®øc tèt sÏ lµ ng­êi kh«ng cã hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt, hoÆc Ýt nhÊt lµ kh«ng cã nh÷ng hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt cã liªn quan trùc tiÕp víi ®¹o ®øc, nh­: ®¸nh ng­êi, giÕt ng­êi, lµm thuèc t©y gi¶ vv...

§Ó nhËn thøc kh¸ch quan, ®Çy ®ñ vÒ sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc cÇn nghiªn cøu sù kh¸c biÖt cña hai lo¹i c«ng cô ®iÒu chØnh hµnh vi vµ c¸c quan hÖ x· héi ®Æc biÖt quan träng nµy. Nh­ vËy, xem xÐt sù kh¸c biÖt gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc kh«ng cã môc ®Ých tù th©n mµ chÝnh lµ ®Ó gióp cho sù nhËn thøc s©u s¾c h¬n vÒ mèi quan hÖ biÖn chøng cña ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc. Xem xÐt sù kh¸c biÖt gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc lµ cÇn thiÕt nh»m n¾m b¾t ®­îc nh÷ng ­u ®iÓm, søc m¹nh vµ nh÷ng nh­îc ®iÓm, h¹n chÕ cña chóng trong qu¸ tr×nh ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi. Tõ ®ã cã c¬ së ®Ó ¸p dông c¸c h×nh thøc, biÖn ph¸p khai th¸c, ph¸t huy ­u ®iÓm, thÕ m¹nh cña ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc trong viÖc ®iÒu chØnh quan hÖ x· héi. §ång thêi kh¾c phôc, h¹n chÕ nh÷ng nh­îc ®iÓm vèn cã cña ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc b»ng nh÷ng h×nh thøc vµ biÖn ph¸p phï hîp.

Sù kh¸c biÖt gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc suy cho cïng còng chØ mang tÝnh t­¬ng ®èi, tõ sù h×nh thµnh, x©y dùng, thùc hµnh ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc trong cuéc sèng. NhÊt lµ trong x· héi d©n chñ ph¸p quyÒn, ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc ngµy cµng cã sù ®an xen, giao thoa, thÈm thÊu vµo nhau trong mäi ho¹t ®éng cña c¸ nh©n vµ x· héi. Ch¼ng h¹n nh­ ph¹m vi ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc thùc sù chØ mang tÝnh t­¬ng ®èi nhÊt lµ trong bèi c¶nh x· héi hiÖn ®¹i khi mµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ngµy cµng ghi nhËn nhiÒu h¬n c¸c gi¸ trÞ, c¸c nguyªn t¾c vµ chuÈn mùc ®¹o ®øc.

Sù thèng nhÊt gi÷a ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt kh«ng xãa nhßa ranh giíi gi÷a hai h×nh th¸i ý thøc x· héi nµy. Mét trong nh÷ng biÓu hiÖn cña sù kh¸c biÖt nµy lµ t­¬ng quan gi÷a hµnh vi ®¹o ®øc vµ hµnh vi ph¸p luËt, trong thùc tÕ th­êng x¶y ra tr­êng hîp luËt ph¸p trõng ph¹t nh­ng vÒ ph­¬ng diÖn ®¹o ®øc l¹i kh«ng bÞ coi lµ vi ph¹m, ®¹o ®øc kh«ng lªn tiÕng. Vµ, ng­îc l¹i, ®¹o ®øc lªn ¸n m¹nh mÏ nh­ng ph¸p luËt l¹i kh«ng ®iÒu chØnh, kh«ng xem lµ thuéc tr¸ch nhiÖm ®iÒu chØnh cña m×nh, kÓ c¶ vµo thêi ®iÓm hiÖn t¹i, kÓ c¶ vÒ l©u dµi trong t­¬ng lai. Do vËy, nãi chung kh«ng ph¶i bÊt kú mét vi ph¹m ph¸p luËt nµo còng ®Òu b¾t buéc ph¶i lµ sù chèng ®èi l¹i ®¹o ®øc. §iÒu nµy cã thÓ ®­îc hiÓu mét c¸ch ®¬n gi¶n h¬n lµ, hai ph¹m trï nµy cã sù kh¸c biÖt vÒ ®¹i l­îng hµnh vi, vÒ møc ®é tr¸ch nhiÖm. Ph¸p luËt bao giê còng lµ ®¹i l­îng nh­ nhau cho nh÷ng ng­êi kh¸c nhau, c¸c yªu cÇu cña ®¹o ®øc cã møc ®é c¸ thÓ ho¸ h¬n, tuyÖt nhiªn kh«ng thay ®æi néi dung ®¹i l­îng nh­ nhau c¶ trong ®¹o ®øc.

Trªn nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n nhÊt, ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc kh¸c nhau vÒ: nguån gèc h×nh thµnh; vÒ ph¹m vi ®iÒu chØnh; vÒ h×nh thøc, møc ®é thÓ hiÖn; vÒ sù kh¸c biÖt gi÷a vi ph¹m ph¸p luËt vµ vi ph¹m ®¹o ®øc; vÒ c¸c biÖn ph¸p ®¶m b¶o thùc hiÖn.

II. Néi dung cña sù kh¸c biÖt gi÷a ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc
1. Sù kh¸c biÖt vÒ nguån gèc h×nh thµnh cña ®¹o ®øc vµ ph¸p luËt

Ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc xuÊt hiÖn vµo nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau cña lÞch sö nh©n lo¹i, ph¸p luËt ®Õn muén h¬n ®¹o ®øc. Ph¸p luËt vµ ®¹o ®øc kh«ng nh÷ng kh¸c nhau vÒ nguån gèc ban ®Çu, mµ cßn kh¸c nhau c¶ vÒ sù h×nh thµnh trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ®êi sèng x· héi. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi, ph¸p luËt ®­îc nhµ n­íc, th«ng qua c¸c c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn x©y dùng, bæ sung, thay ®æi cho phï hîp víi nh÷ng thay ®æi cña x· héi. Cßn ®¹o ®øc ®­îc h×nh thµnh, bæ sung, thay ®æi, huû bá, trong suèt qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña con ng­êi, trong sù ®¸nh gi¸, tÈy chay, sµng läc, thõa nhËn cña d­ luËn x· héi.

Theo c¸c nhµ duy t©m kh¸ch quan, tiªu biÓu lµ Plat«n, sau nµy lµ Hªghen ®Æc biÖt nhÊn m¹nh ®Õn c¸i gäi lµ “ ý niÖm” hoÆc “ ý niªm tuyÖt ®èi” ®Ó gi¶i thÝch cho sù ra ®êi vµ b¶n chÊt cña ®¹o ®øc. Trong khi ®ã, c¸c nhµ duy t©m chñ quan l¹i coi ®¹o ®øc nh­ lµ nh÷ng n¨ng lùc “tiªn thiªn” cña lý trÝ con ng­êi. Nh÷ng nhµ duy vËt tr­íc M¸c, mµ tiªu biÓu lµ L.Phoi¬b¾c ®· nh×n thÊy ®¹o ®øc trong quan hÖ x· héi cña con ng­êi, ng­êi víi ng­êi ë bªn ngoµi lÞch sö, ®øng trªn giai cÊp, d©n téc vµ thêi ®¹i

Sù h×nh thµnh ®¹o ®øc trong lÞch sö nh©n lo¹i ®· ®­îc chñ nghÜa M¸c - Lªnin xem xÐt trªn quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö. Chñ nghÜa M¸c-Lªnin kh¼ng ®Þnh nguån gèc x· héi cña ®¹o ®øc. ChÝnh nhu cÇu duy tr× trËt tù x· héi, trËt tù cña c¸c mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi víi nhau mµ loµi ng­êi cÇn ®Õn ®¹o ®øc. §¹o ®øc bao gåm nh÷ng quy t¾c nh»m h­íng dÉn vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng hµnh vi cña c¸ nh©n vµ cña x· héi. §¹o ®øc ®· ra ®êi tõ rÊt sím cña lÞch sö x· héi loµi ng­êi vµ sÏ m·i m·i tån t¹i trong x· héi t­¬ng lai. NÈy sinh tõ x· héi, phôc vô x· héi cho nªn ®¹o ®øc ph¶i phï hîp víi x· héi, do vËy mµ ®¹o ®øc sÏ biÕn ®æi theo sù vËn ®éng kh«ng ngõng cña x· héi. Trong thùc tÕ lÞch sö ph¸t triÓn x· héi ®· cã nhiÒu hÖ thèng ®¹o ®øc kh¸c nhau gi÷a c¸c thêi ®¹i, c¸c giai cÊp, c¸c d©n téc. Kh«ng thÓ cã mét thø ®¹o ®øc vÜnh cöu. §ång thêi nh÷ng gi¸ trÞ, chuÈn mùc nµo cña ®¹o ®øc ®­îc con ng­êi thõa nhËn, tr¶i nghiÖm vµ kiÓm nghiÖm qua thêi gian còng sÏ tr­êng tån. §iÒu ®ã ®­îc lý gi¶i vÒ tÝnh quy luËt cña sù vËn ®éng cña lÞch sö, tÝnh thèng nhÊt cña thÕ giíi vµ sù kÕ thõa lÉn nhau vÒ ®¹o ®øc gi÷a c¸c quèc gia, d©n téc.

§iÒu kh¸c biÖt c¨n b¶n cña häc thuyÕt M¸c – Lªnin vÒ nguån gèc ®¹o ®øc víi tÊt c¶ c¸c quan niÖm tr­íc ®ã lµ tÝnh bÞ quy ®Þnh bëi tån t¹i x· héi cña ®¹o ®øc. §¹o ®øc lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn lÞch sö. Trong t¸c phÈm Gãp phÇn phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ, C. M¸c viÕt: ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ®êi sèng vËt chÊt quyÕt ®Þnh c¸c qu¸ tr×nh sinh ho¹t x· héi, chÝnh trÞ vµ tinh thÇn nãi chung. Kh«ng ph¶i ý thøc cña con ng­êi quyÕt ®Þnh tån t¹i cña hä; tr¸i l¹i, tån t¹i x· héi cña hä quyÕt ®Þnh ý thøc cña hä. LuËn ®iÓm nµy chÝnh lµ ch×a kho¸ ®Ó kh¸m ph¸ tÊt c¶ c¸c hiÖn t­îng x· héi trong ®ã cã ®¹o ®øc. Ph. ¡nghen l¹i nhÊn m¹nh h¬n vÒ tiÒn ®Ò, ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña ®¹o ®øc, «ng cho r»ng, ®¹o ®øc lµ s¶n phÈm cña nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh ho¹t vËt chÊt cña x· héi cña c¬ së kinh tÕ - x· héi. ¡ngghen nhËn xÐt: “XÐt cho ®Õn cïng, mäi häc thuyÕt vÒ ®¹o ®øc ®· cã tõ tr­íc ®Õn nay ®Òu lµ s¶n phÈm cña t×nh h×nh kinh tÕ cña x· héi lóc bÊy giꔹ⁴².

§¹o ®øc ®­îc h×nh thµnh tõ thùc tiÔn x· héi, tr­íc hÕt lµ tõ nhu cÇu phèi hîp hµnh ®éng trong lao ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt, trong ®Êu tranh x· héi, trong ph©n phèi s¶n phÈm. Nhê cã ®¹o ®øc mµ con ng­êi cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn bëi sù rµng buéc theo lîi Ých chung cña c¸c nguyªn t¾c, chuÈn mùc ®¹o ®øc ®èi víi hµnh vi cña con ng­êi. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt c¸c quan hÖ x· héi hÖ thèng c¸c quan hÖ ®¹o ®øc, ý thøc ®¹o ®øc hµnh vi ®¹o ®øc còng theo ®ã mµ ngµy cµng ph¸t triÓn, phong phó ®a d¹ng vµ phøc t¹p. Trong ®¹o ®øc lu«n tån t¹i c¸c yÕu tè kh¸ch quan vµ chñ quan, b¶n th©n c¸c yÕu tè nµy lµ s¶n phÈm cña ho¹t ®éng thùc tiÔn vµ nhËn thøc cña con ng­êi. Trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸, ho¹t ®éng cña con ng­êi, c¸c doanh nghiÖp, c¸c quèc gia, d©n téc ®Òu ph¶i ®­îc xem xÐt, ®¸nh gi¸ tõ ph­¬ng diÖn ®¹o ®øc – ®¹o ®øc tiÕn bé chung cña nh©n lo¹i, mÆc dï mçi quèc gia, d©n téc ®Òu cã nh÷ng b¶n s¾c v¨n ho¸ ®¹o ®øc riªng, ®éc ®¸o cña m×nh. Sù thèng nhÊt trong ®a d¹ng ®ã chÝnh lµ ®Æc tr­ng c¬ b¶n trong sù ph¸t triÓn cña thÕ giíi ngµy nay trong ®ã cã céng ®ång ACEAN cña chóng ta.

Sù vËn ®éng cña ®¹o ®øc tuy diÔn ra chËm ch¹p, thÇm lÆng so víi sù vËn ®éng cña nh÷ng hiÖn t­îng x· héi kh¸c song liªn tôc, biÕn ®æi theo dßng ch¶y lÞch sö, tõ thêi ®¹i nµy sang thêi ®¹i kh¸c, tõ kh«ng gian v¨n ho¸ nµy sang kh«ng gian v¨n ho¸ kh¸c. §¹o ®øc ®­îc thay ®æi qua c¸c thêi ®¹i, nhiÒu yÕu tè cò lçi thêi ra ®i vµ nh÷ng yÕu tè míi dÇn dÇn ®Þnh h×nh vµ ®­îc kh¼ng ®Þnh. Tõ d©n téc nµy ®Õn d©n téc kh¸c còng tån t¹i mét bøc tr¹ng ®a d¹ng vµ sinh ®éng vÒ ®êi sèng ®¹o ®øc, tËp qu¸n ®¹o ®øc. Ph. ¡ngghen ®· viÕt: “ Tõ d©n téc nµy ®Õn d©n téc kh¸c, tõ thêi kú nµy sang thêi kú kh¸c, nh÷ng quan niÖm vÒ thiÖn ¸c ®· biÕn ®æi rÊt nhiÒu, ®Õn nçi nhiÒu khi tr¸i ng­îc h¼n l¹i nhau”.¹⁴³ Mçi d©n téc ®Òu cã nh÷ng quan niÖm, nguyªn t¾c, chuÈn mùc riªng vÒ ®¹o ®øc vµ ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c lo¹i quy t¾c x· héi nh­ tËp qu¸n, phong tôc. Tr¶i qua thêi gian, nh÷ng tËp qu¸n ®¹o ®øc Êy ®­îc h×nh thµnh, ph¸t triÓn, biÕn ®æi vµ c¶i tiÕn dÇn dÇn theo h­íng hîp lý h¬n, phï hîp h¬n víi sù tiÕn bé x· héi vµ lîi Ých cña con ng­êi.

• 
  
  Каталог: jspui -> bitstream -> 123456789
  123456789 -> Nguyễn Ngọc Lý Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu về Môi trường và Cộng đồng
  123456789 -> Vò Quúnh Thu Cao häc K18
  123456789 -> Khoa Báo chí Đhkhxh&NV
  123456789 -> Acknowledgements
  123456789 -> Danh mục chữ viết tắT
  123456789 -> Chương TỔng quan vật liệu mao quản trung bình (mqtb) trật tự 1 Giới thiệu chung
  123456789 -> Khoa hóa họC (141 142 báo cáo)
  
  
  
  tải về 1.92 Mb.
  
  Chia sẻ với bạn bè của bạn: