Phát triển các hình thức liên doanh với nước ngoài trong sản xuất hàng xuất khẩu ở Nghệ An MỞ ĐẦU

Nghệ An là một tỉnh lớn có điều kiện và tiềm năng để phát triển các mặt hàng xuất khẩu đa dạng từ sản phẩm nông sản nhiệt đới, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản, đánh bắt hải sản, vật liệu xây dựng và các ngành sử dụng nhiều lao động như dệt may, dày da, nhưng kim ngạch xuất khẩu hàng năm nhỏ và thiếu ổn định. Từ khi Luật đầu tư nước ngoài được ban hành, các hình thức đầu tư và LDVNN ở Nghệ An đã bắt đầu phát triển, đã có những đóng góp nhất định cho nền kinh tế và cho SXHXK.Tuy vậy trong quá trình hình thành và phát triển vẫn còn nhiều mặt mâu thuẫn và tồn tại, mâu thuẫn giữa tiềm năng và yêu cầu phát triển với thực trạng kém phát triển và sự bất hợp lý về cơ cấu đầu tư; mâu thuẫn giữa trình độ sản xuất trong nước và nước ngoài và tồn tại lớn nhất là các dự án LDVNN hiệu quả thấp, thậm chí gây nhiều thiệt hại cho doanh nghiệp và địa phương.

Có nhiều nguyên nhân nhưng về cơ bản có những nguyên nhân chính như sau: Do những khó khăn khách quan trong sản xuất và chế biến hàng nông sản, hải sản xuất khẩu (lợi nhuận thấp, rủi ro cao) đồng thời thiếu những chính sách khuyến khích hỗ trợ đúng mức cho SXHXK để tạo ra động lực thúc đẩy đầu tư và LDVNN. Quá trình quản lý vĩ mô và hướng dẫn thực hiện của các ngành địa phương cũng còn nhiều bất cập chưa tạo ra môi trường thuận lợi cho các hình đầu tư LD phát triển. Nhưng nguyên nhân cơ bản là sự yếu kém của các doanh nghiệp địa phương trong quá trình lựa chọn các đối tác nước ngoài, việc thực hiện các quy trình thành lập và tham gia vào quản lý chỉ đạo sản xuất kinh doanh trong các LD. Để phát triển các hình thức LDVNN trong SXHXK ở Nghệ An, trong thời gian tới cần có những giải pháp thích hợp nhằm giải quyết được những mâu thuẫn và khắc phục được những tồn tại trên.

Chương 3

QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CÁC HÌNH THỨC
LIÊN DOANH VỚI NƯỚC NGOÀI TRONG SẢN XUẤT
HÀNG XUẤT KHẨU Ở NGHỆ AN TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY

Việc phát triển các hình thức LDVNN trong SXHXK của Nghệ An cũng như cả nước có rất nhiều hạn chế mà hơn mười năm đổi mới vừa qua khắc phục chưa được bao nhiêu, nếu không nhận thức đúng đặc điểm của bối cảnh quốc tế hiện nay và những năm đầu của thập niên kỷ mới để có giải pháp tích cực thì những hạn chế đó vẫn còn tồn tại và làm cho việc phát triển các hình thức LDVNN đi lệch hướng, không những kém thúc đẩy sản xuất hàng xuất khẩu phát triển mà còn làm khó khăn thêm cho các ngành hàng sản xuất trong nước. Bởi vậy về nguyên tắc, tác giả phải xuất phát từ những cơ hội và thách thức của bối cảnh quốc tế và khu vực hiện nay để làm căn cứ xác định phương hướng và các giải pháp thúc đẩy các hình thức LDVNN trong SXHXK ở Nghệ An phát triển.

AFTA không tác động mạnh đến đầu tư trực tiếp nước ngoài giữa các nước thành viên với nhau như đối với việc thu hút đầu tư trực tiếp từ bên ngoài vào ASEAN. Vì thế quan hệ giữa các quốc gia ASEAN về việc thu hút vốn FDI sẽ vấp phải sự cạnh tranh quyết liệt hơn là sự hợp tác.

Do ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính, số nước có tăng trưởng khá là những điều kiện tạo ra sự ổn định về đầu tư. Tốc độ tăng trưởng và sự thay đổi một cách nhanh chóng mẫu mã, chủng loại đi đôi với việc giảm giá mạnh các loại hàng hóa xuất khẩu của Trung Quốc là một thách thức lớn đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam.

Theo Hiệp định CEPT/AFTA các mặt hàng xuất khẩu nông sản xuất khẩu thô như lạc, vừng, cà phê,... được xếp vào các mặt hàng "nhạy cảm" và "nhạy cảm cao", lịch trình cắt giảm thuế sẽ chậm hơn nhiều trong khi đó chỉ có Việt Nam là xuất khẩu các mặt hàng này sang các nước ASEAN khác chứ không có chiều ngược lại. Các nước này (trừ Lào, Campuchia, Mianma...) ở mức độ nào đó đang áp dụng chính sách bảo hộ sản xuất nông nghiệp bằng thuế nhập khẩu. Vì vậy việc chậm cắt giảm thuế các mặt hàng nông sản thô sẽ làm cho xuất khẩu các mặt hàng này của Việt Nam sang các nước ASEAN sẽ gặp khó khăn. Các mặt hàng xuất khẩu nông sản thô hiện nay vẫn đang còn chiếm 90% kim ngạch xuất khẩu của Nghệ An. Vì vậy khả năng thu hút các hình thức LDVNN trong SXHXK ở Nghệ An do lịch trình cắt giảm thuế này sẽ gặp khó khăn nhiều hơn là thuận lợi.

Trước bối cảnh của thời đại, để vượt qua thách thức, tận dụng cơ hội, phát huy lợi thế nhằm mở rộng sản xuất, đẩy mạnh xuất khẩu, mỗi địa phương cũng như cả nước nói chung phải biết phát huy vai trò của các hình thức tổ chức kinh tế trong một cơ chế thích hợp. Đối với hình thức LD, để đảm bảo đúng hướng và có hiệu quả, cần nắm vững các quan điểm cơ bản sau đây:

Để khai thác các lợi thế so sánh của địa phương và đất nước khi tham gia vào thương mại quốc tế cũng như khai thác được sự tác động của các xu hướng vận động của nền kinh tế thế giới nhằm mở rộng quy mô xuất khẩu sản phẩm, cần phải lựa chọn các hình thức đầu tư có hiệu quả. Trong quá trình phát triển các hình thức LD thời gian qua, Nghệ An mới chỉ chú trọng thu hút và tập trung vốn. Tuy đã xây dựng được một số liên doanh SXHXK nhưng mới chú ý đến công nghiệp khai thác và một vài sản phẩm công nghiệp hàng tiêu dùng tận dụng lao động giá rẻ. Đó mới chỉ là một phương diện. Một phương diện rất quan trọng chưa được chú ý và hướng đến cần phải có là quan điểm phát triển nền nông nghiệp sinh thái, chất lượng cao và các ngành công nghiệp mới, nhất là công nghiệp điện tử và tin học. Nghệ An và cả nước ta có nhiều lợi thế về các ngành này.

Trong khi nhấn mạnh quan điểm coi trọng phát triển các hình thức liên doanh SXHXK, phải triệt để khai thác và phát huy lợi thế so sánh, cần phê phán và loại trừ những biểu hiện phát triển doanh nghiệp LD ở bất cứ ngành nghề nào miễn là tập trung, thu hút được vốn. Bài học vừa qua cho thấy do không đánh giá đúng lợi thế so sánh nên việc xây dựng doanh nghiệp LD lúc đầu là nhằm xuất khẩu sản phẩm, nhưng về sau - khi đã xây dựng xong và đi vào hoạt động - lại chỉ là thay thế nhập khẩu trong điều kiện có bảo hộ bởi hàng rào phi thuế quan và thuế quan cao.

• 
  Quan điểm khai thác triệt để lợi thế so sánh tạo ra lợi ích tối đa cho đất nước trong phát triển sản xuất hàng xuất khẩu có ý nghĩa định hướng việc lựa chọn ngành, sản phẩm và lĩnh vực LD.
  

Phát triển hình thức LDVNN trong SXHXK không chỉ là hình thức tập trung vốn cho mở rộng đầu tư triển khai các dự án phát triển công nghiệp, thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại, mà còn là giải pháp về việc làm, mở rộng năng lực khai thác các nguồn lực tự nhiên, tăng nhanh khối lượng sản phẩm xuất khẩu, qua đó mà tạo ra tiềm lực công nghệ và tài chính, tạo nguồn ngoại tệ cho đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước.

Nếu trước đây chúng ta tiến hành CNH hướng nội trên cơ sở tự lực cánh sinh dựa vào sức mình là chính đồng thời tranh thủ sự viện trợ của các nước XHCN anh em, thì ngày nay quan điểm chiến lược CNH, HĐH được xác định là hướng mạnh vào xuất khẩu, đồng thời thay thế nhập khẩu bằng những mặt hàng trong nước sản xuất có hiệu quả. Đây là một chiến lược đúng đắn, cho phép phát huy lợi thế của nước đi sau trong phát triển công nghiệp để rút ngắn đáng kể thời gian, sớm có được nền công nghiệp hiện đại. Gắn phát triển các LDVNN trong SXHXK với yêu cầu đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước trước hết phải thể hiện thông qua việc thực hiện quan điểm chiến lược hướng mạnh vào xuất khẩu. Các doanh nghiệp LD phải trở thành lực lượng "đầu tàu" trong việc thu hút và tập trung vốn, tiếp nhận chuyển giao công nghệ, kinh nghiệm quản lý và phải hướng mục đích của các hình thức LDVNN trong SXHXK đến với quá trình trang bị kỹ thuật, công nghệ tiên tiến cho các ngành kinh tế quốc dân để thực hiện chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại, đảm bảo phát triển nền kinh tế mở, hội nhập với khu vực và quốc tế. Tức là nội dung cơ bản của CNH, HĐH sẽ được thực hiện thông qua nhiều hình thức tổ chức kinh tế, trong đó có hình thức LD.

Việc quán triệt quan điểm này đòi hỏi phải chống tư tưởng LD chỉ vì lợi ích trước mắt, vì bản thân các đối tác LD mà thiếu quan tâm đến yêu cầu phát triển chung của toàn bộ nền kinh tế và nhiệm vụ trọng đại của toàn dân tộc đang phải triển khai thực hiện là đẩy mạnh CNH, HĐH đất nước.

Trong các hình thức LDVNN hiện nay, hầu hết các đối tác trong nước đều từ các doanh nghiệp nhà nước, đó là một hạn chế lớn gây ảnh hưởng đến việc huy động tối đa các nguồn lực trong xã hội cho phát triển kinh tế nói chung và cho sản xuất khẩu nói riêng. Vì vậy trong thời gian sắp tới để phát triển các hình thức LDVNN trong SXHXK cần chú ý các mặt sau:

Phải đa dạng hóa chế độ sở hữu, kể cả đan xen về chế độ sở hữu ngay trong mỗi doanh nghiệp LD. Ở đó, có thể các đối tác là các doanh nghiệp cùng thuộc một loại hình sở hữu (chẳng hạn các doanh nghiệp nhà nước LD với nhau, hoặc các đối tác là doanh nghiệp tư nhân LD với nhau v.v...) và cũng có thể là các doanh nghiệp thuộc các hình thức sở hữu khác nhau (chẳng hạn, LD giữa doanh nghiệp nhà nước với doanh nghiệp tư nhân trong nước, giữa doanh nghiệp nhà nước với doanh nghiệp tư bản nước ngoài...). Sự LD trên cơ sở đa dạng về chế độ sở hữu như vậy là rất cần thiết và hoàn toàn phù hợp với quan điểm của Đảng ta về phát triển nền kinh tế nhiều ngành nhiều thành phần. Và chỉ như vậy mới huy động được các nguồn nội lực, đồng thời thu hút và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực bên ngoài, gắn kết với các nguồn nội lực để thúc đẩy phát triển.

Nền kinh tế nhiều thành phần ở nước ta hiện đang tồn tại các hình thức sở hữu bao gồm sở hữu Nhà nước, sở hữu tập thể, sở hữu cá thể của những tiểu chủ trong sản xuất kinh doanh và dịch vụ, sở hữu tư bản tư nhân và sở hữu hỗn hợp giữa các hình thức kinh tế tư bản nhà nước, trong đó sở hữu Nhà nước là chủ đạo, có vị trí hết sức quan trọng. Việc tổ chức các hình thức LDVNN trong SXHXK trong từng thời gian không nên câu nệ về quan hệ tỷ lệ giữa các hình thức sở hữu và sự đan xen có mặt tất cả các hình thức sở hữu tại một doanh nghiệp. Ngoại trừ các ngành, lĩnh vực kinh tế trọng yếu, then chốt mà sở hữu nhà nước phải nắm tỷ lệ khống chế trong doanh nghiệp LD, còn các doanh nghiệp LD khác không nên quy định về tỷ lệ sở hữu của mỗi thành phần kinh tế tham gia LD, miễn sao LD đó ra đời và hoạt động phù hợp với pháp luật, sản xuất kinh doanh có hiệu quả.

Để thực hiện tốt chiến lược hướng mạnh về xuất khẩu, bên cạnh các hình thức đầu tư khác, cần đẩy mạnh phát triển hình thức LD cả về số lượng và chất lượng. Về số lượng tức là các doanh nghiệp LD ngày càng tăng lên không chỉ ở khu vực doanh nghiệp nhà nước mà còn ở các doanh nghiệp ngoài quốc doanh, không chỉ là các LD thuần túy SXHXK mà còn các hình thức LD khác như thương mại, dịch vụ, LD tổng hợp cả sản xuất và tiêu thụ, liên doanh tổng hợp nhiều lĩnh vực... Về chất lượng tức là các doanh nghiệp LD được thành lập phải có nội dung hoạt động, phải thể hiện khả năng hoạt động ổn định, các khoản lợi ích mà doanh nghiệp LD thu được cho mình và tạo ra cho đất nước ngày càng tăng; trong các LDVNN, phía Việt Nam ngày càng có ảnh hưởng lớn, tiềm lực công nghệ hiện đại cũng như các ngành mũi nhọn được hình thành; tiềm lực xuất khẩu cho đất nước qua LD được mở rộng.

Muốn vậy, phải gắn phát triển các hình thức LDVNN trong SXHXK với chiến lược đa dạng hóa về thị trường và đa phương hóa về đối tác. Đa dạng hóa về thị trường là nhằm mở rộng thị trường và đa dạng hóa các mặt hàng xuất khẩu.

Đa phương hóa về đối tác là đòi hỏi bức xúc của xu thế tự do hóa thương mại và hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay và những năm tiếp theo. Để vận động theo xu thế này và cũng là thúc đẩy tăng trưởng xuất khẩu, trong quan hệ LD cần phải ra sức mở rộng quan hệ thị trường và đối tác nước ngoài. Giữ vững và tạo thêm quan hệ với các đối tác truyền thống, tìm kiếm đối tác trên thị trường mới. Đặc biệt, cần chủ động góp vốn đầu tư từ các nước công nghiệp phát triển để tiếp nhận chuyển giao "công nghệ gốc". Mở rộng LD với các đối tác thuộc các nước trong khu vực Đông Nam Á và Đông Bắc Á, các nước Bắc Âu...