Héi ®ång xuÊt b¶n ®µo duy tïng Chñ tÞch Héi ®ång

(B¸o c¸o cña §«ng D­¬ng)

A. Sau ®©y lµ nh÷ng viÖc t«i ®· lµm cho §«ng D­¬ng tõ khi ®Õn ®©y:

1. Tæ chøc mét tæ bÝ mËt.

2. Tæ chøc mét Héi liªn hiÖp n«ng d©n (nh÷ng ng­êi An Nam sèng ë Xiªm).

3. Tæ chøc mét tæ thiÕu nhi (7) lùa chän trong con em n«ng d©n vµ c«ng nh©n. C¸c em ®ang ë Qu¶ng Ch©u vµ ®­îc nu«i d¹y b»ng tiÒn cña chóng t«i.

4. Tæ chøc mét tæ phô n÷ c¸ch m¹ng (b¾t ®Çu tõ th¸ng 4 gåm kho¶ng 12 héi viªn).

5. Tæ chøc mét tr­êng tuyªn truyÒn⁴⁰. C¸c häc viªn ®­îc bÝ mËt ®­a ®Õn Qu¶ng Ch©u. Sau mét th¸ng r­ìi häc tËp hä trë vÒ n­íc. Kho¸ thø nhÊt ®­îc 10 häc viªn. Kho¸ thø hai sÏ më vµo th¸ng 7 tíi, sÏ cã kho¶ng 30 ng­êi.

V× ®i ®­êng th× l©u ngµy (kho¶ng 2 tuÇn lÔ), nguy hiÓm vµ tèn kÐm nhiÒu vµ kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña chóng t«i th× eo hÑp (víi tiÒn l­¬ng cña t«i, tiÒn l­¬ng cña mét trong sè c¸c ®ång chÝ cña t«i vµ mét Ýt trî cÊp cña c¸c ®ång chÝ Nga), nªn c«ng viÖc kh«ng ®­îc nhanh chãng nh­ chóng t«i mong muèn.

B. VÒ t×nh h×nh chÝnh trÞ §«ng D­¬ng th× ®ång chÝ h·y ®äc bµi cña t«i göi cho Inprekorr³⁾ kÌm theo ®©y.

C. ë Pari cã mét tæ chøc cña thuéc ®Þa - Héi liªn hiÖp c¸c thuéc ®Þa⁴¹ - trong ®ã cã nhiÒu ng­êi An Nam. Nh÷ng ng­êi An Nam nµy cã 2 tê b¸o: tê Le Paria⁴² b»ng tiÕng Ph¸p vµ tê L'Ame Annamite¹⁾ b»ng tiÕng quèc ng÷. Trong sè ng­êi An Nam ®ã cã mét ng­êi, NguyÔn ThÕ TruyÒn, mµ c¸c ®ång chÝ chóng ta ë Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa biÕt râ. T«i nhê ®ång chÝ gióp t«i liªn l¹c víi NguyÔn ThÕ TruyÒn do Ban nghiªn cøu thuéc ®Þa lµm trung gian vµ nãi víi NguyÔn ThÕ TruyÒn göi c¸c tê b¸o ®ã cho t«i. TÊt c¶ th­ tõ göi cho t«i ph¶i qua M¸txc¬va, v× kh«ng thÓ liªn l¹c trùc tiÕp ®­îc.

D. ë ®©y, chóng t«i ®· xuÊt b¶n tê b¸o h»ng tuÇn "Thanh niªn"⁴³.

3. Tõ 20 th¸ng 4, t«i cã göi cho hiÖu s¸ch cña §¶ng 550 phr¨ng vµ nhê göi cho t«i b¸o L' HumanitÐ, b¸o La Vie OuvriÌre vµ t¹p chÝ Inprekorr b»ng tiÕng Anh vµ tiÕng Ph¸p, mµ c¸c ®ång chÝ Trung Quèc ®· yªu cÇu t«i cung cÊp. H«m nay lµ ngµy 3 th¸ng 6 mµ t«i vÉn ch­a nhËn ®­îc g× c¶. Nhê ®ång chÝ hái giïm hiÖu s¸ch v× sao?

C¶m ¬n vµ göi ®ång chÝ lêi chµo céng s¶n th©n thiÕt.

NGUYÔN ¸I QUèC

§Þa chØ: Nilèpxki

Nhê «ng l·nh sù Liªn bang Céng hoµ x· héi chñ nghÜa X«viÕt t¹i Qu¶ng Ch©u chuyÓn.

Tµi liÖu tiÕng Ph¸p, l­u t¹i
Côc l­u tr÷ V¨n phßng
Trung ­¬ng §¶ng.

GöI Uû BAN TRUNG ¦¥NG THIÕU NHi¹⁾

Chóng t«i cã t¹i ®©y (Qu¶ng Ch©u, Trung Quèc) mét nhãm thiÕu nhi An Nam⁴⁴. C¸c em ®Òu tõ 12 ®Õn 15 tuæi. §ã lµ nh÷ng thiÕu nhi céng s¶n ®Çu tiªn cña n­íc An Nam, bÞ chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p ¸p bøc, vµ ë ®ã mäi viÖc gi¸o dôc ®Òu bÞ cÊm. C¸c em cßn nhá nh­ng c¸c em ®· ®au khæ nhiÒu. C¸c em ®· ®Ó cha mÑ ë nhµ c¸ch hµng ngh×n kil«mÐt ®Ó bÝ mËt ®Õn Trung Quèc. NhiÒu em cã cha mÑ bÞ ng­êi Ph¸p b¾t giam v× c¸c em ®· bá gia ®×nh ®i ra n­íc ngoµi, nh­ nh÷ng ng­êi c¸ch m¹ng!

Khi chóng t«i nãi víi c¸c em vÒ C¸ch m¹ng Nga, vÒ Lªnin vµ vÒ c¸c b¹n, - nh÷ng chiÕn sÜ lªninnÝt Nga nhá tuæi - th× c¸c em rÊt sung s­íng vµ ®ßi sang víi c¸c b¹n, ®Ó th¨m c¸c b¹n, ë víi c¸c b¹n, häc tËp víi c¸c b¹n, vµ ®Ó trë thµnh nh­ c¸c b¹n - nh÷ng chiÕn sÜ lªninnÝt ch©n chÝnh nhá tuæi.

Chóng t«i ®· høa víi c¸c em lµ sÏ viÕt th­ cho c¸c b¹n vÒ vÊn ®Ò ®ã. Vµ giê ®©y t«i ®· lµm viÖc Êy. Chóng t«i hy väng r»ng c¸c b¹n sÏ kh«ng tõ chèi tiÕp nhËn 3 hay 4 b¹n nhá An Nam cña c¸c b¹n, cã ph¶i kh«ng? NÕu c¸c b¹n ®ång ý cho c¸c em ®Õn th× c¸c b¹n sÏ lµm nh÷ng viÖc sau ®©y:

1. Uû nhiÖm cho ®ång chÝ B«r«®in, ®¹i diÖn cña Liªn X« t¹i Qu¶ng Ch©u, lµm mäi ®iÒu cÇn thiÕt cho hµnh tr×nh cña c¸c em (göi th­ cña c¸c b¹n cho Quèc tÕ Céng s¶n hay cho Bé D©n uû ngo¹i giao)⁴⁾.

2. Nãi râ c¸c b¹n cã thÓ tiÕp nhËn bao nhiªu thiÕu nhi An Nam.

3. §Õn th¸ng nµo th× ë M¸txc¬va b¾t ®Çu rÐt? (V× c¸c em thiÕu nhi ®ã ®Õn tõ mét n­íc rÊt nãng, ph¶i chän thêi gian cho c¸c em ®i).

4. Tíi M¸txc¬va th× c¸c em sÏ ®Õn ®Þa chØ nµo?

T«i ®îi c¸c b¹n tr¶ lêi vµ göi ®Õn c¸c b¹n lêi chµo céng s¶n.

Ngµy 22 th¸ng 7 n¨m 1926

NGUYÔN ¸I QUèC

§Þa chØ cña t«i: Nilèpxki, H·ng th«ng tÊn R«xta, Qu¶ng Ch©u, Trung Quèc.

Tµi liÖu tiÕng Ph¸p¹⁾, l­u t¹i

Côc l­u tr÷ V¨n phßng

GöI §¹I DIÖN §OµN THANH NI£N CéNG S¶N PH¸P T¹I QUèC TÕ THANH NI£N CéNG S¶N

Chóng t«i ®· ®­a ®Õn Qu¶ng Ch©u mét sè trÎ em An Nam. Chóng t«i ®· lËp mét nhãm thiÕu nhi. Chóng t«i muèn göi 3 hay 4 em qua Nga ®Ó c¸c em ®­îc tiÕp thô mét nÒn gi¸o dôc céng s¶n chñ nghÜa tèt ®Ñp. T«i ®· viÕt th­ cho Uû ban trung ­¬ng thiÕu nhi M¸txc¬va. T«i ®Ò nghÞ ®ång chÝ ñng hé yªu cÇu cña t«i vµ tiÕn hµnh mäi ho¹t ®éng cÇn thiÕt ®Ó ng­êi ta tr¶ lêi t«i ®­îc mau chãng vµ thuËn lîi h¬n.

T«i chê th­ tr¶ lêi cña ®ång chÝ vµ göi ®Õn ®ång chÝ lêi chµo céng s¶n anh em.

§Þa chØ:

(§ång chÝ h·y ®­a th­ cña ®ång chÝ cho ng­êi liªn l¹c cña Quèc tÕ Céng s¶n vµ ®õng göi qua b­u ®iÖn, v× ë ®©y t«i ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p).

Tµi liÖu tiÕng Ph¸p, l­u t¹i

VÒ th­¬ng nghiÖp nãi chung, ë §«ng D­¬ng, doanh sè h¬n 4 tû phr¨ng. B¸n thuèc phiÖn thu ®­îc 215.000.000 phr¨ng vµ b¸n r­îu thu ®­îc kho¶ng 1 tû phr¨ng tiÒn l·i. Trong sè 1 tû phr¨ng nµy, ChÝnh phñ thu 200.000.000 phr¨ng, sè cßn l¹i vµo tói bän t­ b¶n ®éc quyÒn. Nh­ vËy lµ chØ cã ®Çu ®éc d©n b¶n xø mµ ®Õ quèc Ph¸p ®· thu ®­îc 415.000.000 phr¨ng!

Ng©n s¸ch toµn §«ng D­¬ng lµ 1.327.000.000 phr¨ng.

Ng­êi ta xuÊt c¶ng 1.500.000 tÊn g¹o trÞ gi¸ 252.000.000 phr¨ng vµ 80.000 t¹ cao su.

§«ng D­¬ng thÞnh v­îng nh­ vËy. Nh­ng sù thÞnh v­îng Êy chØ lµm lîi riªng cho ng­êi Ph¸p mµ thiÖt h¹i cho ng­êi An Nam. Mçi ngµy, ®µn «ng chØ kiÕm ®­îc 32 xu, ®µn bµ 28 xu, trÎ con 16 xu. H¬n n÷a, hä kh«ng ®­îc tr¶ l­¬ng ®Òu ®Æn vµ kh«ng ph¶i bao giê còng nhËn b»ng tiÒn mÆt. C«ng ty má than tæ chøc ra nh÷ng cöa hµng b¸n thùc phÈm vµ c¸c vËt dông kh¸c. Thî b¾t buéc ph¶i mua hµng ë ®Êy, gi¸ ®¾t h¬n thÞ tr­êng 10%. Th­êng th× ng­êi ta tr¶ l­¬ng b»ng hµng ho¸ lÊy ë c¸c cöa hµng ®ã, ng­êi thî chØ ®­îc lÜnh mét Ýt tiÒn mÆt vµ m·i 15 ngµy hay mét th¸ng sau míi ®­îc lÜnh; chÝnh b»ng c¸ch nµy mµ c«ng ty ng¨n ®­îc thî thuyÒn bá trèn.

Theo lêi thó nhËn cña toµn quyÒn §«ng D­¬ng th× ®êi sèng cña thî má qu¸ khæ cùc vµ c«ng viÖc cña hä qu¸ nÆng nÒ nªn trong sè 15.907 thî má thèng kª ®­îc vµo n¨m 1906, kh«ng ai sèng ®Õn 60 tuæi. Vµ bän t­ b¶n thuéc ®Þa còng l¹i viÖn cí ®ã ®Ó tõ chèi kh«ng tæ chøc quü h­u bæng cho thî thuyÒn b¶n xø!

§êi sèng n«ng d©n còng ch¼ng h¬n g×. §Êt th× xÊu, ph­¬ng ph¸p canh t¸c th× l¹c hËu, do ®ã n¨ng suÊt rÊt thÊp kÐm. S¶n l­îng mét hÐcta ë ch©u ¢u lµ 4.670 kil« thãc, ë NhËt B¶n 3.320 kil«, ë Nam D­¬ng 2.150 kil«, cßn ë §«ng D­¬ng s¶n l­îng chØ cã 1.210 kil«.

Ng­êi b¶n xø ®o ruéng ®Êt b»ng "mÉu", chø kh«ng ®o b»ng hÐcta. Mét mÉu ®Êt tèt s¶n xuÊt kho¶ng 50 thïng thãc trÞ gi¸ 24®75. Trong sè tiÒn nµy, ChÝnh phñ ®· trÝch thu 2®10, kho¶ng 10%. Nh­ng cµy cÊy mçi mÉu ruéng, ng­êi n«ng d©n ®· ph¶i chi hÕt 28®50 vÒ t¸t n­íc, ph©n bãn, gièng m¸, thuª tr©u bß, nh©n c«ng, v.v.. Nh­ vËy lµ lç vèn mÊt 3®75.

Ng­êi ta sÏ hái: "ThÕ th× ng­êi n«ng d©n sèng thÕ nµo ®­îc vµ lÊy g× mµ ®ãng thuÕ?". Cã thÓ tr¶ lêi ®¬n gi¶n nh­ thÕ nµy: sèng thÕ nµo còng ®­îc, nh­ng ng­êi n«ng d©n vÉn ph¶i sèng vµ ph¶i ®ãng gãp. Mét c©u tôc ng÷ An Nam cã nãi: "Kh«ng lµm còng chÕt, mµ lµm còng chÕt". TËp qu¸n ngh×n x­a còng nh­ søc m¹nh cña tr¨m ngµn mèi quan hÖ kh¸c ®· trãi chÆt ng­êi n«ng d©n víi ruéng ®Êt. NÕu biÕt n¬i nµo tho¸t th©n ®­îc th× hä còng ®· røt bá ra ®i. Suèt n¨m, phÇn lín nh÷ng ng­êi n«ng d©n ph¶i ¨n rau ¨n khoai. RÊt Ýt khi hä ¨n c¬m, chØ trong nh÷ng ngµy giç tÕt ch¼ng h¹n, th× hä míi d¸m ®éng tíi h¹t c¬m quý gi¸ Êy.

Ngoµi thuÕ m¸ nÆng nÒ, t¨ng lªn 550% trong kho¶ng m­êi n¨m, ng­êi d©n b¶n xø cßn bÞ khæ së víi tr¨m ngh×n thø h¹ch s¸ch. Tê b¸o "Khai ho¸" cña ng­êi b¶n xø ë B¾c Kú míi ®©y cã viÕt: "BiÕt bao ng­êi ®· bÞ b¾t tr¸i phÐp. Hä bÞ giam cÇm hµng th¸ng trêi... LÝnh tr¸ng b¾t hä ®ãng tiÒn nµy tiÒn kia, råi cßn hµnh h¹ hä n÷a... Cã ng­êi bÞ ®¸nh ®Ëp tµn nhÉn ®Õn nçi ph¶i vµo nhµ th­¬ng. Tãm l¹i, nÕu ng­êi nµo v« phóc bÞ b¾t mµ nghÌo ®ãi th× ®µnh cam phËn, cßn kÎ h¬i kh¸ gi¶ th× ph¶i b¸n vî ®î con ®Ó nép tiÒn ph¹t dï cã bÞ b¾t oan còng vËy".

Cßn cã nh÷ng tr­êng hîp nghiªm träng h¬n nhiÒu. Nh­ mét tªn c«ng sø ë Cao Miªn ®· bßn rót tiÒn thuÕ cña nh÷ng ng­êi d©n cïng khæ ®Ó x©y dùng mét l©u ®µi nghØ m¸t tèn 57.600.000 phr¨ng, tªn Êy cßn b¾t d©n ®¾p thªm mét con ®­êng tõ nhµ ë ®Õn lÇu nghØ m¸t. H¬n 1.900 ng­êi ®· thiÖt m¹ng trªn con ®­êng nµy!

T×nh h×nh chÝnh trÞ. Th¸ng 11 n¨m ngo¸i, khi Varen, "nhµ x· héi" tíi nhËn chøc toµn quyÒn, d©n b¶n xø cã ®­a "TËp d©n nguyÖn cña ng­êi An Nam", ®ßi tù do b¸o chÝ, tù do ng«n luËn, quyÒn lËp héi vµ héi häp, v.v.. Còng nh­ bän toµn quyÒn tr­íc, Varen ®· høa hÑn nhiÒu ®Ó kh«ng lµm g× c¶.

Còng thêi kú Êy, bän mËt th¸m Ph¸p b¾t cô Phan Béi Ch©u ë Th­îng H¶i. Cô lµ mét nhµ l·o thµnh yªu n­íc xuÊt d­¬ng tõ 20 n¨m nay. Ng­êi ta ®­a cô vÒ B¾c Kú ®Ó xö ¸n. MÆc dÇu ChÝnh phñ Ph¸p gi÷ bÝ mËt vô b¾t bí nµy, nh­ng ng­êi An Nam ai còng biÕt tin, mét phong trµo ph¶n ®èi s«i næi kh¾p n¬i.

Khi Varen ®Õn B¾c Kú, sinh viªn biÓu t×nh ®ßi th¶ nhµ l·o c¸ch m¹ng bÞ b¾t gi÷. Hä mang cê vµ biÓu ng÷ kªu gäi: "¢n x¸ cho cô Phan Béi Ch©u!", "§¶ ®¶o chÕ ®é thùc d©n tµn b¹o!".

§©y lµ lÇn ®Çu tiªn ng­êi ta ®­îc thÊy mét sù kiÖn nh­ vËy ë §«ng D­¬ng. Varen buéc ph¶i ©n x¸ cho cô Phan Béi Ch©u, nh­ng vÉn bÝ mËt gi¸m s¸t cô.

Tõ ®ã phong trµo sinh viªn tiÕp tôc ph¸t triÓn s«i næi, ®Õn th¸ng 3 võa råi, phong trµo míi thËt m¹nh.

Khi Bïi Quang Chiªu, mét ng­êi thuéc ph¸i quèc gia, míi ë Ph¸p vÒ - Chiªu võa tæ chøc ë Ph¸p mét cuéc vËn ®éng chèng nh÷ng tªn quan cai trÞ thuéc ®Þa thèi n¸t - hµng ngh×n ng­êi An Nam do sinh viªn h« hµo, ®· ®i ®ãn vµ ®ãn tiÕp rÇm ré⁴⁵. H«m ®ã, bän ph¸t xÝt Ph¸p còng tæ chøc ph¶n biÓu t×nh, chóng huy ®éng c¶ qu©n lÝnh, mËt th¸m vµ c¶nh s¸t. Bän ph¸t xÝt b¾n sóng lôc chØ thiªn, vµ ®¸ «ng Chiªu. MÆc dÇu cã sù khiªu khÝch ®ª tiÖn Êy, ng­êi b¶n xø vÉn gi÷ mét th¸i ®é rÊt b×nh tÜnh. §iÒu ®ã ®· lµm thÊt b¹i ©m m­u cña bän Ph¸p ®Þnh g©y ra mét "ngµy ®Ém m¸u" hßng d¹y cho ng­êi An Nam biÕt phôc tïng chóng!

Còng ®óng vµo dÞp nµy, nhµ chÝ sÜ Phan Chu Trinh, mét ng­êi thuéc ph¸i quèc gia kh¸c, võa qua ®êi. 30.000 ng­êi An Nam ë kh¾p xø Nam Kú ®· lµm lÔ an t¸ng theo quèc lÔ vµ kh¾p n­íc ®· tæ chøc lÔ truy ®iÖu nhµ chÝ sÜ. ChØ trong vµi ba ngµy, mét cuéc l¹c quyªn ®· thu ®­îc 100.000 ®ång. TÊt c¶ häc sinh, sinh viªn ®Òu ®Ó tang cô.

Tr­íc phong trµo yªu n­íc cña toµn d©n, bän thùc d©n Ph¸p sî h·i, b¾t ®Çu ph¶n c«ng l¹i. Chóng cÊm häc sinh ®Ó tang vµ tæ chøc l¹c quyªn. Chóng cÊm tæ chøc c¸c lÔ truy ®iÖu, v.v.. §Ó ph¶n ®èi l¹i, häc sinh ®· b·i kho¸. ë Hµ Néi, H¶i Phßng, Nam §Þnh, HuÕ, Sµi Gßn, Phó L©m, v.v. ®©u ®©u häc sinh còng ®Òu b·i kho¸. N÷ sinh còng tham gia phong trµo. Mét sù viÖc ®Çy ý nghÜa sau ®©y ®· chøng tá tinh thÇn yªu n­íc cña häc sinh: T¹i tr­êng Saxlu L«ba ë Sµi Gßn cã ng­êi ®· viÕt lªn b¶ng mÊy ch÷: "A.B. L.F." (A bas les Français - §¶ ®¶o thùc d©n Ph¸p). C¸c gi¸o s­ Ph¸p b¾t häc sinh lªn xo¸ b¶ng. Ch¼ng mét em nµo chÞu xo¸ c¶.

Tªn "x· héi" Varen ra lÖnh cho hiÖu tr­ëng c¸c tr­êng "ph¶i th¼ng tay trõng trÞ nh÷ng hµnh ®éng v« kû luËt". ThÕ lµ ®· x¶y ra nhiÒu cuéc kh¸m xÐt, b¾t bí vµ ®uæi hµng lo¹t häc sinh. Riªng ë Sµi Gßn, h¬n 500 häc sinh ®· bÞ ®uæi ra khái tr­êng.

C¸c tæ chøc chÝnh trÞ. ë B¾c Kú, cã mét héi bÝ mËt gäi lµ "Phôc ViÖt"⁴⁶. Míi ®©y héi nµy cã r¶i truyÒn ®¬n, mµ sau ®©y lµ vµi ®o¹n trÝch dÉn:

"N­íc Ph¸p dïng vò lùc ®Ó b¾t n­íc ta lµm n« lÖ ... hä ®· ¸p bøc d©n ta nhiÒu n¨m nay ... Trong c¶nh « nhôc vµ c¨m thï ®ã, chóng ta, ng­êi An Nam kh«ng thÓ ®éi trêi chung víi ng­êi Ph¸p. Hìi hai m­¬i l¨m triÖu ®ång bµo! Nh÷ng ai kh«ng chÞu ®em lßng s¾t ®¸ ra lËt ®æ c­êng quyÒn, th× thµ h·y ®Ó cho thÞt x­¬ng tù tan n¸t mµ ®Òn nî n­íc.

"... C­êng quyÒn ®· ®Õn ngµy m¹t vËn. C¸c d©n téc ®ang h­ëng øng lêi kªu gäi cña n­íc Nga c¸ch m¹ng. Ên §é vµ Ai CËp ®· vïng dËy ®ßi l¹i tù do... LÏ nµo ng­êi An Nam chóng ta l¹i vÉn ch×m ®¾m trong giÊc ngñ triÒn miªn?... Hìi d©n téc An Nam! NÕu chóng ta kh«ng ®¹t ®­îc (viÖc tù gi¶i phãng) b»ng ph­¬ng ph¸p «n hoµ, th× chóng ta kh«ng ngÇn ng¹i hµnh ®éng quyÕt liÖt ®Ó tr¶ thï nhµ, nî n­íc vµ ®Ó chen vai thÝch c¸nh víi n¨m ch©u... Hìi d©n téc An Nam! H·y mau mau thøc tØnh...".

ë Nam Kú, cã mét nhãm trÝ thøc T©y häc tù x­ng lµ "§¶ng lËp hiÕn", hä lµ mét nhãm «n hoµ chñ tr­¬ng "Ph¸p - An Nam ®Ò huÒ". Theo chóng t«i biÕt th× nhãm nµy kh«ng cã hÖ thèng tæ chøc, kh«ng cã ®iÒu lÖ, kh«ng cã c¸n bé. §ã lµ mét tæ chøc tËp hîp nhau vÒ mÆt tinh thÇn. V× hä th­êng ®¶ kÝch chÕ ®é cai trÞ thèi n¸t ë thuéc ®Þa trong khi vÉn t«n träng "chñ quyÒn Ph¸p" nªn hä cã ¶nh h­ëng kh¸ lín trong quÇn chóng ng­êi b¶n xø.

Cã mét nhãm kh¸c lµ nhãm "Thanh niªn An Nam". Nhãm nµy tiÕn bé vµ ho¹t ®éng h¬n. C¬ quan b¸o chÝ cña nhãm nµy do mét ng­êi ®· gia nhËp quèc tÞch Ph¸p lµm chñ nhiÖm, th­êng trÝch in bµi cña b¸o L'HumanitÐ xuÊt b¶n ë Pari. Nhãm nµy còng xuÊt b¶n, d­íi h×nh thøc nh÷ng s¸ch nhá, b¶n Tuyªn ng«n D©n quyÒn vµ b¶n Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n⁴⁷ cña M¸c.

TÊt nhiªn lµ ChÝnh phñ Ph¸p hÕt søc t×m c¸ch ph¸ bá nhãm nµy, nh­ng kh«ng kÕt qu¶, v× nhãm ®ã ®­a tæ chøc thµnh ®¶ng. V× thÕ ChÝnh phñ Ph¸p bÌn ®µn ¸p c¸c thµnh viªn cña nhãm ®ã.

Th¸ng 3, nhãm "Thanh niªn An Nam" cã tæ chøc mét cuéc mÝt tinh ph¶n ®èi viÖc trôc xuÊt mét ng­êi B¾c Kú. Cuéc mÝt tinh th«ng qua kiÕn nghÞ nh­ sau:

"Chóng t«i 3.000 ng­êi An Nam... sau khi nghe diÔn thuyÕt nãi chuyÖn ... nhËn thÊy r»ng viÖc trôc xuÊt nh÷ng ng­êi An Nam quª ë B¾c Kú vµ Trung Kú ra khái ®Þa phËn Nam Kú lµ mét hµnh ®éng ®éc ®o¸n..., chóng t«i cùc lùc ph¶n ®èi sù l¹m quyÒn nµy... vµ khÈn thiÕt ®ßi ChÝnh phñ Ph¸p ë §«ng D­¬ng ph¶i t«n träng nh÷ng quyÒn tù nhiªn vµ bÊt kh¶ x©m ph¹m cña con ng­êi vµ cña c«ng d©n ®· ®­îc x¸c nhËn trong HiÕn ph¸p cña n­íc Céng hoµ Ph¸p, nhÊt lµ: 1) tù do b¸o chÝ viÕt b»ng tiÕng b¶n xø, 2) bá c©u thóc th©n thÓ vÒ d©n sù vµ th­¬ng sù, 3) tù do häc tËp, héi häp vµ tù do ®i l¹i".

Tr­íc cuéc mÝt tinh, ng­êi ta ®· r¶i truyÒn ®¬n, cuèi tê truyÒn ®¬n cã c©u: "NÕu ChÝnh phñ kh«ng chÞu tr¶ l¹i cho chóng t«i nh÷ng quyÒn tù do cÇn thiÕt nãi trªn (quyÒn tù do b¸o chÝ, v.v.) th× chóng t«i kh«ng cßn chót tin t­ëng nµo ë thiÖn ý cña ChÝnh phñ vµ chóng t«i nguyÖn cïng nhau tËn t©m tËn lùc ho¹t ®éng ®Ó gi¶i phãng d©n téc An Nam".

Còng v× ®· viÕt nh÷ng tiÕng gi¶i phãng d©n téc An Nam vµ ®· ph¸t hµnh sè ®Çu tiªn vµ còng lµ sè cuèi cïng cña b¸o An Nam trÎ- DiÔn ®µn gi¶i phãng quèc gia, trong ®ã cã ®¨ng l¹i bµi cña b¸o L'HumanitÐ vµ b¸o Le Paria, mµ hai t¸c gi¶, nh÷ng ng­êi ®· viÕt truyÒn ®¬n, ®· tæ chøc mÝt tinh, võa lµ chñ nhiÖm võa lµ qu¶n lý tê b¸o, ®· bÞ kÕt ¸n hai n¨m tï!

Do hai vô ¸n nµy, häc sinh l¹i tiÕp tôc b·i kho¸. Thùc d©n Ph¸p l¹i dïng nh÷ng biÖn ph¸p hµnh chÝnh ®Ó trÊn ¸p tr¶ thï.

T×nh h×nh chÝnh trÞ ë §«ng D­¬ng cã thÓ tãm t¾t trong lêi than v·n sau ®©y cña mét tê b¸o tiÕng Ph¸p ë B¾c Kú:

"Vô biÕn ®éng nµy... ®· lµm cho n­íc ta x­a nay yªn æn biÕt bao, ®· trë thµnh trung t©m cña nh÷ng cuéc biÕn ®éng vµ hçn lo¹n".

TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p,

NÒn "v¨n minh" Ph¸p t¹i §«ng D­¬ng thÓ hiÖn ë nh÷ng chiÒu h­íng kh¸c nhau. Tr­íc hÕt, th«ng qua sù c­íp bãc tr¬ tr¸o nh©n d©n b¶n xø - nh÷ng ng­êi n«ng d©n nghÌo An Nam vµ Cao Miªn bÞ chiÕm ®o¹t tr¾ng trîn -, nh»m thùc hiÖn mét nÒn kinh tÕ ®åi b¹i ®¸ng hæ thÑn. §iÒu ®ã còng diÔn ra nh­ vËy ë Nam Kú. Nh÷ng ng­êi b¶n xø t¹i n¬i nµy ®· bÞ c­íp ®o¹t kh«ng d­íi 115.000 hÐcta ruéng ®Êt, vµ ng­êi ta tÝnh r»ng, trong Ýt n¨m n÷a, sè diÖn tÝch nµy sÏ lªn ®Õn 200.000 hÐcta.

TÊt c¶ c¸c tÇng líp thùc d©n ®¹i diÖn cho nÒn "v¨n minh" ®Òu nhóng tay vµo nh÷ng cuéc c­íp ®o¹t ®ã. TÊt nhiªn, ®i ®Çu lµ nh÷ng viªn chøc cao cÊp nhÊt cña Ph¸p t¹i nh÷ng thuéc ®Þa nµy. TiÕn sÜ C«nh¾c, thèng ®èc Nam Kú, ®· bÞ c«ng khai kÕt téi trong Uû ban thuéc ®Þa lµ ®· xuyªn t¹c, gi¶ m¹o vµ ®¸nh c¾p c¸c biªn b¶n cña Uû ban. Mét viªn chøc cao cÊp kh¸c, viªn c«ng sø Sabachiª, ®· ¸p dông mét chÕ ®é thèng trÞ chuyªn quyÒn ghª gím nh»m thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch cña m×nh, mµ qua ®ã, c¸c nhµ giam chËt nÝch tï nh©n; kh«ng nh÷ng thÕ, chóng ®· quyÕt ®Þnh vµ thi hµnh v« sè nh÷ng b¶n ¸n tö h×nh ch­a tõng biÕt ®Õn ë n¬i ®©y cho tíi lóc bÊy giê.

Trong lÇn trë vÒ n­íc cña l·nh tô nh÷ng ng­êi theo chñ nghÜa d©n téc Bïi Quang Chiªu, khi ®ã ®· trë thµnh mét kÎ tháa hiÖp næi tiÕng xÊu xa, c¸c tay sóng An Nam ®· bÞ t­íc vò khÝ, nh­ng v« sè sóng liªn thanh l¹i ®­îc chuÈn bÞ s½n sµng ®Ó chèng l¹i ®¸m ®«ng khæng lå ®ang å ¹t kÐo tíi gÇn ®Ó chµo mõng «ng ta. T¹i mét vô xö hai nhµ b¸o An Nam trÎ tuæi, ng­êi ta ®· huy ®éng c¶ qu©n ®éi, sen ®Çm, d©n binh, c¶nh s¸t thµnh phè vµ mËt vô. D©n b¶n xø kh«ng ®­îc phÐp ®Æt ch©n tíi nhiÒu n¬i cña thµnh phè Sµi Gßn.

Chóng kh«ng cßn tin vµo binh lÝnh Ph¸p vµ tÊt nhiªn, cµng Ýt tin h¬n vµo binh lÝnh An Nam. V× thÕ chóng ®­a tíi thuéc ®Þa nh÷ng ng­êi Xªnªgan, hä bÞ cÊm kh«ng ®­îc giao tiÕp víi d©n b¶n xø. V× lo sî binh lÝnh ch©u Phi ®­îc ®­a ®Õn sÏ cã thÓ liªn hÖ víi d©n ch©u ¸, nªn chóng chñ tr­¬ng tuyªn truyÒn sù thï ghÐt vµ chia rÏ binh lÝnh da ®en vµ nh÷ng ng­êi b¶n xø da vµng.

Khi "®¶ng viªn x· héi" Varen ®­îc bæ nhiÖm lµm toµn quyÒn tõ Ph¸p ®Õn, sóng èng vµ ®¹n d­îc còng th­êng ®­îc göi tíi. NhiÒu chuyÕn tµu vËn t¶i ®­a nh÷ng c«ng cô "v¨n minh" cña Ph¸p ®· sang §«ng D­¬ng.

Sù khñng bè m¹nh nhÊt vÉn tiÕp diÔn ë tÊt c¶ c¸c miÒn cña §«ng D­¬ng, ë Nam Kú, Cao Miªn, Trung Kú vµ B¾c Kú. Ngµy nµo còng cã nh÷ng cuéc b¾t bí giam cÇm hµng lo¹t ng­êi. BÞ theo dâi ®Æc biÖt chÆt chÏ lµ nh÷ng sinh viªn, mµ mét sè hä ®ang t×m c¸ch tiÕp tôc häc tËp ë n­íc ngoµi. Bëi v× tõ sau cuéc b·i kho¸ réng lín cña sinh viªn, tr­êng häc cña c¸c thuéc ®Þa ®· bÞ ®ãng cöa ®èi víi hä.

ë mét lo¹t thuéc ®Þa Ph¸p, nh­ ®¶o Rªuyni«ng n»m s¸t hßn ®¶o lín Ma®ag¸txca bªn bê biÓn phÝa §«ng ch©u Phi, hay nh­ ®¶o T©n Calª®«ni n»m ë phÝa T©y ch©u óc, sè d©n ®· nhanh chãng bÞ gi¶m sót v× r­îu m¹nh vµ lao dÞch. Do ®ã, bän thùc d©n kh«ng cã ®ñ lùc l­îng lao ®éng lµm cho c¸c ®ån ®iÒn cña chóng, vµ bëi thÕ, chóng yªu cÇu chÝnh phñ Nam Kú ph¶i b¶o ®¶m cung cÊp c¸c lùc l­îng lao ®éng. ThÕ lµ ng­êi ta th­êng ®äc ®­îc nh÷ng tin tøc vÒ viÖc tæ chøc ®­a 2.000 thî thuyÒn sang T©n Calª®«ni, n¬i ®· cã 62.000 d©n vµo n¨m 1875, vµ nay d©n sè gi¶m xuèng cßn 27.000 v× c«ng viÖc "khai ho¸" cña Ph¸p.

ViÖc di c­ cña c¸c lùc l­îng lao ®éng nµy tÊt nhiªn còng lµ "tù nguyÖn" nh­ khi vËn chuyÓn "nh÷ng ng­êi t×nh nguyÖn" tõ §«ng D­¬ng sang nh÷ng n¬i trËn m¹c cña ch©u ¢u, vµ míi ®©y, sang Marèc vµ Xyri. Ng­êi ta hay nghe nãi ®Õn nh÷ng cuéc ra ®i, nh­ng kh«ng bao giê nghe nãi tíi ngµy trë vÒ cña "nh÷ng ng­êi t×nh nguyÖn" ®· bÞ c­ìng bøc b»ng b¹o lùc mµ ph¶i ®i. HiÖn nay ®ang cã kho¶ng 6.000 "ng­êi t×nh nguyÖn" tõ B¾c Kú trªn ®¶o T©n Calª®«ni.

Sau h¬n s¸u m­¬i n¨m ng­êi Ph¸p chiÕm ®ãng §«ng D­¬ng, nÒn gi¸o dôc ë §«ng D­¬ng vÉn lu«n lu«n dõng l¹i ë tr×nh ®é v« cïng thÊp kÐm. C¸c lùc l­îng lao ®éng kh«ng ®­îc ®µo t¹o ®Ó cã tr×nh ®é . Thay vµo ®ã, ë §«ng D­¬ng, l¹i cã 2.000 n¬i bu«n b¸n r­îu m¹nh vµ thuèc phiÖn. Trong n¨m 1924, toµn §«ng D­¬ng cã 20 triÖu d©n, song chØ cã 213.977 häc sinh vµ 4.193 gi¸o viªn b¶n xø, trong khi ngay t¹i quÇn ®¶o Philippin bÞ ®Õ quèc Hoa Kú ¸p bøc víi 10 triÖu d©n ®· cã 1.128.977 häc sinh vµ 25.451 gi¸o viªn b¶n xø. ë §«ng D­¬ng, kh«ng chØ thiÕu tr­êng häc, mµ tr­êng së hiÖn cã còng thËt kÐm cái.

Ng­êi ta cßn thÊy râ sù thèi n¸t cña thùc d©n Ph¸p qua thó nhËn cña tê L'Impartial, c¬ quan ng«n luËn cña Ph¸p ë §«ng D­¬ng r»ng viªn thèng ®èc C«nh¾c ®· ph¹m mét lo¹t hµnh ®éng tham nhòng. C¶ ng­êi "®¶ng viªn x· héi" Varen còng tham gia h¨ng h¸i vµo viÖc tham nhòng v× chØ mét vµi th¸ng sau khi tíi §«ng D­¬ng, «ng ta ®· göi vÒ Ph¸p 74 hßm tÆng phÈm cã träng l­îng 4.910 kil« vµ kÝch cì lµ 30 mÐt khèi.

§Ó b¶o vÖ Hµ Néi, dinh luü cña bän Ph¸p bÊt tµi vµ v« l­¬ng t©m, bän cai trÞ B¾c Kú ®· cã téi trong viÖc ph¸ vì ®ª mµ kh«ng th«ng b¸o kÞp thêi cho d©n biÕt, lµm cho 20.000 d©n chóng ë n«ng th«n ®· bÞ chÕt ®uèi. Chóng cÊm c¸c b¸o ®¨ng tin vÒ hµnh ®éng d· man ®ã.

A.P.

TËp san Inprekorr,