Héi ®ång xuÊt b¶n ®µo duy tïng Chñ tÞch Héi ®ång

Tr­êng hîp Lª Ngäc Liªn

Ngµy 5-9-1913, sau nh÷ng qu¶ bom ë Hµ Néi vµ Th¸i B×nh, toµ ®Ò h×nh Hµ Néi, trong mét phiªn toµ xö kÝn, c¨n cø vµo nh÷ng b¸o c¸o cña c¶nh s¸t, quyÕt ®Þnh kÕt ¸n tö h×nh v¾ng mÆt Phan Béi Ch©u vµ hoµng th©n C­êng §Ó, ®­a lªn m¸y chÐm kho¶ng chôc ng­êi v« téi vµ ®­a ®i ®µy kho¶ng ba chôc ng­êi kh¸c.

Lª Ngäc Liªn bÞ nçi bÊt h¹nh vµ ®­îc vinh dù liÖt vµo sè sau nµy víi lêi nhËn xÐt khã hiÓu nh­ sau: "¢m m­u chèng an ninh quèc gia vµ ®ång lo· tô tËp víi bän bÊt l­¬ng"²⁾.

Chóng ta thö t×m c¸ch gi¶i ®¸p trß ®è ch÷ nµy.

N¨m 1913, Lª Ngäc Liªn víi t­ c¸ch mét ng­êi thî ®· "hîp t¸c" víi Kh¸nh Ký, mét ng­êi anh em cña m×nh. ¤ng Kh¸nh Ký hiÖn nay lµ mét trong nh÷ng nhµ nhiÕp ¶nh lín nhÊt ë Sµi Gßn vµ «ng ta ch­a bao giê, theo t«i biÕt, bÞ tai tiÕng hoÆc tè c¸o lµ bÊt l­¬ng. Nh­ thÕ, kh«ng ph¶i v× lµ mét ng­êi ®· hîp t¸c víi Kh¸nh Ký mµ Lª Ngäc Liªn bÞ kÕt ¸n ph¸t v·ng.

VËy th× v× lý do g×? - Nh­ thÕ nµy: thêi bÊy giê cã mét héi lín theo chñ nghÜa d©n téc gäi lµ "§«ng kinh nghÜa thôc". §­îc thµnh lËp do nh÷ng nho sÜ cã danh väng nhÊt ë B¾c Kú, trong ®ã cã «ng Cö Can, th©n sinh L­¬ng Ngäc QuyÕn, ng­êi anh hïng cña cuéc khëi nghÜa lín Th¸i Nguyªn, c¸c «ng Phan Tiªn Phong vµ Phan Träng Kiªn, anh em cña Phan V¨n Tr­êng, tr¹ng s­ ë toµ th­îng thÈm Pari, héi "§«ng kinh nghÜa thôc" dù ®Þnh truyÒn b¸ häc vÊn trong qu¶ng ®¹i quÇn chóng nh©n d©n cña chóng ta. Héi më t¹i Hµ Néi nh÷ng líp häc c«ng khai vµ kh«ng lÊy tiÒn. Lª Ngäc Liªn dù nh÷ng líp Êy, kÕt th©n víi vµi ng­êi b¹n vµ mêi hä vÒ nhµ uèng trµ, chØ cã thÕ.

Bçng nh÷ng vô ®¸nh bom x¶y ra. Mét sù ®µn ¸p khèc liÖt ®· Ëp xuèng nh÷ng héi viªn cña "§«ng kinh nghÜa thôc". Nhµ cÇm quyÒn b¾t giam bõa b·i gi¸o s­, häc sinh vµ b¹n bÌ cña hä. Khi c¶nh s¸t x«ng vµo nhµ Lª Ngäc Liªn, hä thÊy ng­êi ®ång h­¬ng cña chóng ta ®ang ngñ tr­a víi mét trong nh÷ng ng­êi b¹n cïng líp. ThÕ lµ ®ñ l¾m råi: ®Êy lµ nh÷ng ng­êi ©m m­u chèng an ninh quèc gia, ®Êy nh÷ng kÎ ®ång lo· tô tËp víi bän bÊt l­¬ng!

Lª Ngäc Liªn ®· bÞ ®µy sang T©n Calª®«ni vµo th¸ng 9-1913 nh­ thÕ ®Êy.

Ngµy 29-12-1924, anh chÝnh thøc biÕt tin m×nh ®­îc tha. §Õn thêi ®iÓm nµy, anh ®· tr¶i qua 11 n¨m bÞ ®µy ¶i. Qu¶ thËt, còng ®· ®Õn lóc, v× nh÷ng g× anh sai ph¹m..., ng­êi ta ph¶i ®Ó cho anh trë vÒ xø së víi gia ®×nh cña m×nh.

C¸c b¹n tin nh­ thÕ µ? - C¸c b¹n ®· nhÇm. Ngay lóc ®ã, Lª Ngäc Liªn ®­îc bän qu¶n lao b¸o cho biÕt lµ hä hoµn toµn kh«ng cã tr¸ch nhiÖm g× vÒ viÖc håi h­¬ng cña anh vµ anh ph¶i tù m×nh xoay së mäi phÝ tæn tõ Numªa¹⁾ ®Õn H¶i Phßng.

Anh ta, mét ng­êi bÞ ®µy ¶i, thÕ hä muèn anh ta tr¶ b»ng c¸i g× míi ®­îc chø? ThËt lµ ngu xuÈn vµ ®ª tiÖn. Nh­ng, chÝnh quyÒn thùc d©n lµ nh­ thÕ ®Êy.

Ngµy 20-1-1926, Lª Ngäc Liªn göi ®¬n lªn thèng ®èc T©n Calª®«ni. Kh«ng ®­îc tr¶ lêi. Ngµy 25-2-1926, göi ®¬n lªn Bé tr­ëng thuéc ®Þa. Kh«ng ®­îc tr¶ lêi. Lª Ngäc Liªn nhê Héi nh÷ng ng­êi lao ®éng §«ng D­¬ng ë M¸cx©y can thiÖp, héi nµy nhê ph©n héi Nh©n quyÒn M¸cx©y vµ ph©n héi M¸cx©y l¹i nhê Uû ban trung ­¬ng cña Héi ë Pari (th¸ng 6-1926). Kh«ng ®­îc tr¶ lêi.

Tr­íc sù lÈn tr¸nh chung Êy, ë phÝa h÷u vµ phÝa t¶, ng­êi ®ång h­¬ng cña chóng ta sÏ buéc ph¶i, theo ng­êi ta nãi víi t«i, nhê ®Õn Héi ch÷ thËp ®á quèc tÕ vµ c¶ §¶ng Céng s¶n. Nh­ thÕ ng­êi ta sÏ cã thªm mét b»ng chøng r»ng chÝnh lµ ChÝnh phñ ®Èy nh÷ng ng­êi An Nam ®Õn víi chñ nghÜa b«nsªvÝch mµ vÒ chñ nghÜa nµy, ChÝnh phñ l¹i kh«ng ngõng vung vÈy mét con ngo¸o ép, cè nhiªn lµ ®Ó lõa dèi hßng che lÊp nh÷ng viÖc lµm bÈn thØu cña m×nh. Nh­ng ngo¹i trõ ChÝnh phñ vµ bän thèng ®èc, ph¶i ch¨ng ng­êi ta cã thÓ tin ch¾c r»ng nh÷ng tæ chøc gäi lµ thuéc ph¸i t¶, cô thÓ ë ®©y lµ Héi nh©n quyÒn, ®· h¬i qu¸ h÷ng hê khi ph¶i b¶o vÖ quyÒn cña nh÷ng qu©n khèn khæ ng­êi da mµu?

NGUYÔN ¸I QUèC

B¸o L'Ame Annamite,
ngµy 1-2-1927.

TH¦ GöI CHI Bé §¶NG
TR¦êNG §¹I HäC PH¦¥NG §¤NG

M¸txc¬va, ngµy 25 th¸ng 6 n¨m 1927

Göi chi bé céng s¶n Tr­êng ®¹i häc céng s¶n cña nh©n d©n lao ®éng ph­¬ng §«ng mang tªn ®ång chÝ Xtalin,

C¸c ®ång chÝ th©n mÕn,

Theo quyÕt ®Þnh cña Ban ph­¬ng §«ng, Ban bÝ th­ latinh cña Quèc tÕ Céng s¶n vµ ®¹i diÖn §¶ng Céng s¶n Ph¸p ë Ban ChÊp hµnh, mét nhãm céng s¶n An Nam ®· ®­îc thµnh lËp víi c¸c ®ång chÝ sau ®©y:

- Phon Shon,

- Le Man,

- Jiao,

- Min Khan,

§ång chÝ cuèi cïng ®­îc cö lµm bÝ th­ nhãm.

V× c¸c ®ång chÝ ®ã ®Òu lµ sinh viªn tr­êng c¸c ®ång chÝ vµ ®Ó cho hä cã thÓ häc c¸ch lµm viÖc, chóng t«i yªu cÇu chi bé ®ång chÝ chØ ®Þnh mét hay hai ®ång chÝ ch¨m lo viÖc gi¸o dôc céng s¶n cho nhãm ®ã, ®Ó ®µo t¹o c¸c ®ång chÝ ®ã theo sinh ho¹t cña §¶ng.

Ban bÝ th­ latinh cña Quèc tÕ Céng s¶n G. HUMBE

§¹i biÓu An Nam NGUYÔN ¸I QUèC

Tµi liÖu tiÕng Ph¸p, l­u t¹i Côc l­u tr÷
V¨n phßng Trung ­¬ng §¶ng.

B¸O C¸O GöI BAN PH¦¥NG §¤NG
QUèC TÕ CéNG S¶N

1) Tõ th¸ng 11-1924, t«i ®­îc Ban ph­¬ng §«ng vµ §¶ng Céng s¶n Ph¸p ph¸i ®Õn Qu¶ng Ch©u ®Ó lµm viÖc cho §«ng D­¬ng.

V× trong suèt thêi gian Êy (1924-1927), t«i kh«ng nhËn ®­îc quü còng kh«ng ®­îc l­¬ng cña Quèc tÕ Céng s¶n, t«i ph¶i lµm viÖc dÞch thuËt ®Ó kiÕm sèng vµ ®Ó phô thªm cho c«ng t¸c mµ nã ngèn tõ 75 ®Õn 80% tiÒn l­¬ng cña t«i, céng víi tiÒn ®ãng gãp cña c¸c ®ång chÝ.

MÆc dï thiÕu thêi gian vµ tiÒn, nhê sù gióp ®ì cña c¸c ®ång chÝ ng­êi Nga vµ An Nam, chóng t«i ®· cã thÓ: 1) §­a 75 thanh niªn An Nam ®Õn häc ë Tr­êng tuyªn truyÒn do chóng t«i tæ chøc ë Qu¶ng Ch©u, 2) XuÊt b¶n 3 tê tuÇn b¸o nhá, 3) Ph¸i nh÷ng ng­êi tuyªn truyÒn võa míi ®­îc ®µo t¹o vÒ Xiªm, Trung Kú, B¾c Kú vµ Nam Kú, 4) Thµnh lËp mét liªn ®oµn c¸ch m¹ng do mét uû ban gåm 5 uû viªn ë Qu¶ng Ch©u l·nh ®¹o, liªn ®oµn ®· b¾t rÔ kh¾p n¬i trong tÊt c¶ c¸c xø §«ng D­¬ng ®ã.

Tuy nhiªn viÖc ®i l¹i cña c¸c sinh viªn vµ tuyªn truyÒn viªn, viÖc tæ chøc c¸c líp häc, v.v. tèn kÐm nhiÒu tiÒn (cho mçi sinh viªn tõ §«ng D­¬ng ®Õn Qu¶ng Ch©u vµ trë vÒ, chóng t«i chi hÕt 200 ®«la). V¶ l¹i sù gióp ®ì tµi chÝnh cña c¸c ®ång chÝ kh«ng ®Òu ®Æn vµ khã nhËn nªn t«i kh«ng thÓ tiÕp tôc lµm nh­ vËy ®­îc. V× thÕ nh÷ng ®ång chÝ ng­êi Nga ë Qu¶ng Ch©u ®· t¸n thµnh dù kiÕn ®i M¸txc¬va ®Ó xin tiÒn cña t«i.

Khi ®oµn §¹i biÓu Quèc tÕ C«ng nh©n ®Õn Qu¶ng Ch©u, ®ång chÝ §«ri« (®¹i diÖn §¶ng Céng s¶n Ph¸p), ®ång chÝ V«lin (®¹i diÖn nh÷ng ®ång chÝ ng­êi Nga ë Qu¶ng Ch©u) vµ t«i, chóng t«i ®· chuÈn bÞ vµ göi Ban ph­¬ng §«ng mét kÕ ho¹ch c«ng t¸c vµ mét dù ¸n tµi chÝnh. Cho ®Õn ngµy 5 th¸ng 5, t«i kh«ng nhËn ®­îc c©u tr¶ lêi vÒ vÊn ®Ò ®ã, còng kh«ng nhËn ®­îc chØ thÞ nµo kh¸c.

2) Khi cuéc ®¶o chÝnh næ ra¹⁾, 3 trong 5 uû viªn cña Uû ban §«ng D­¬ng chóng t«i bÞ b¾t gi÷, t«i suýt bÞ b¾t, t­íng Lý TÕ Th©m cã quan hÖ mËt thiÕt víi bän ®Õ quèc Ph¸p ë §«ng D­¬ng vµ ë H¹ M«n, mét ®ång chÝ ng­êi Nga duy nhÊt cã tr¸ch nhiÖm lóc ®ã ®ang ë Qu¶ng Ch©u còng kh«ng thÓ gióp ®ì ®­îc chóng t«i, hoÆc cho mét lêi khuyªn nµo, thËm chÝ ngõng tr¶ tiÒn cho t«i víi t­ c¸ch lµ ng­êi phiªn dÞch. Kh«ng thÓ lµm g× ®­îc, trô së cña chóng t«i bÞ c¶nh s¸t ®Õn kh¸m xÐt vµ gi¸m s¸t. Khi ®ã, t«i chØ cßn c¸ch lµ ph¶i chän gÊp gi÷a hai con ®­êng hoÆc lµ ®Ó bÞ b¾t hay tiÕp tôc qua M¸txc¬va vÒ c«ng t¸c ë Xiªm.

3) ChÝnh trªn tµu tõ Th­îng H¶i ®Õn Vla®iv«xtèc, ®ång chÝ §«ri« ®· gÆp t«i vµ ®Ò nghÞ tr­íc khi ®i Xiªm, h·y ®Õn Pari ®·. §ång chÝ nãi ®Ó ®ång chÝ sÏ hái Ban ChÊp hµnh.

ë Vla®iv«xtèc, ®ång chÝ V«itinxki tõ Trung Quèc ®Õn sau t«i vµi ngµy, ®· ®Ò nghÞ t«i quay trë l¹i Th­îng H¶i.

Nh­ vËy, vÊn ®Ò ®Æt ra víi t«i lµ: t«i ph¶i theo ®Ò nghÞ nµo chø kh«ng thÓ nhËn c¶ hai ®Ò nghÞ cïng mét lóc. T«i ph¶i ®i ®©u, Xiªm hay Th­îng H¶i ? C«ng t¸c cña t«i ë n­íc nµo cÇn h¬n c¶ ? Ph¶i ch¨ng chóng t«i sÏ thö tæ chøc mét sè lÝnh An Nam ë Th­îng H¶i (v¶ l¹i theo hä nãi víi t«i th× hä ®· s½n sµng trë vÒ n­íc) vµ bá l¹i tÊt c¶ c«ng viÖc ®· ®­îc b¾t ®Çu ë §«ng D­¬ng ?

VÊn ®Ò ®ã do c¸c ®ång chÝ quyÕt ®Þnh. T«i chØ ®­îc phÐp nãi quan ®iÓm cña t«i nh­ sau:

Dï r»ng vÒ b¶n th©n vµ vÒ mÆt vËt chÊt th× ®èi víi t«i, t«i ë Th­îng H¶i sÏ tèt h¬n nhiÒu, nh­ng t«i muèn ®i Xiªm h¬n. a) V× c«ng t¸c trong binh lÝnh An Nam ë Th­îng H¶i ch¾c ch¾n lµ rÊt hay, song c«ng viÖc hoÆc nãi cho ®óng h¬n lµ sù tiÕp tôc c«ng viÖc ë §«ng D­¬ng - dï kÕt qu¶ cßn xa x«i vµ Ýt nh­ng l¹i quan träng h¬n. b) V× ë Th­îng H¶i chø kh«ng ph¶i ë Xiªm, nhiÒu ®ång chÝ kh¸c cã thÓ thay t«i. c) V× nh÷ng tin tøc vÒ cuéc ph¶n biÕn Trung Quèc do ®Õ quèc Ph¸p truyÒn lan ®ang gieo r¾c sù nhôt chÝ trong ng­êi An Nam vµ trong lóc nµy, nÕu chóng ta ®Ó c«ng t¸c kh«ng liªn tôc th× tÊt c¶ nh÷ng g× chóng ta ®· lµm trong 3 n¨m qua sÏ mÊt hÕt vµ chóng ta sÏ rÊt khã lµm l¹i tõ ®Çu v× t©m tr¹ng nh÷ng ng­êi An Nam ®· nhiÒu lÇn thÊt väng.

V× thÕ, t«i tiÕp tôc ®i M¸txc¬va ®Ó tr×nh bµy yªu cÇu cña t«i.

4) Yªu cÇu cña t«i : Ngay b©y giê t«i kh«ng thÓ lËp mét dù trï ng©n s¸ch chi tiÕt cho c«ng t¸c cña t«i ë §«ng D­¬ng (®i qua Xiªm). V× vËy, t«i chØ cã thÓ lËp dù trï theo c¸ch ¸ng chõng víi nh÷ng con sè phï hîp víi hoµn c¶nh. BiÕt sù khã kh¨n vÒ liªn l¹c tõ §«ng D­¬ng ®i M¸txc¬va, vµ ®Þnh thêi gian c­ tró ë thuéc ®Þa nµy kho¶ng chõng 2 n¨m, t«i tr×nh bµy víi c¸c ®ång chÝ mét yªu cÇu vÒ ng©n s¸ch tÝnh theo Mü kim nh­ sau:

L­¬ng th¸ng 150 ®«la trong 2 n¨m
(cho t«i vµ nh÷ng ng­êi gióp viÖc) 3.600 $

Quü ®Ó c«ng t¸c trong 2 n¨m

TiÒn chi bÊt th­êng 1.100 $

Tæng céng 9.500 $

TÊt nhiªn, ë ®©y tiÒn l­¬ng chØ lµ t­îng tr­ng v× ngoµi phÇn trî gióp tèi cÇn thiÕt cho chóng t«i, phÇn cßn l¹i sÏ chuyÓn sang quü c«ng t¸c. Vµ nÕu c¸c ®ång chÝ vui lßng chÊp thuËn th× ng©n s¸ch nµy chØ ®­îc thùc hiÖn tõ ngµy t«i ®Õn B¨ng Cèc.

Trong khi chê ®îi quyÕt ®Þnh cña c¸c ®ång chÝ, xin c¸c ®ång chÝ vui lßng: 1) ®­a t«i vµo bÖnh viÖn, 2) khi t«i ra bÖnh viÖn cho phÐp t«i ®­îc häc vµi kinh nghiÖm cÇn thiÕt cho c«ng t¸c cña t«i 3) vµ cho t«i lªn ®­êng cµng sím cµng tèt.

Göi c¸c ®ång chÝ lêi chµo céng s¶n.

M¸txc¬va th¸ng 6-1927

1) CÊu t¹o cña mét ph©n ban

2) ViÖc göi c¸c sinh viªn

3) Ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu vµ t­ liÖu¹⁾.

Tµi liÖu ®¸nh m¸y, tiÕng Ph¸p,
b¶n chôp l­u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

TH¦ GöI PH. BI-U

§ång chÝ th©n mÕn,

Nhê ®ång chÝ nãi víi n÷ ®ång chÝ thay chÞ M¸cg« r»ng, nÕu t«i cã th­ tõ g× xin göi theo ®Þa chØ d­íi ®©y:

¸i Quèc

Nhµ an d­ìng Lªnin.

B­u ¶nh cña NguyÔn ¸i Quèc

B¶n chôp l­u t¹i

Sau cuéc x©m chiÕm cña ®Õ quèc Ph¸p, nh©n d©n c¸c ®¶o T©n £brÝt¹⁾ ®· bÞ tiªu diÖt bëi r­îu, c¸c bÖnh hoa liÔu vµ lao ®éng khæ sai, nh÷ng tai ho¹ do nÒn v¨n minh ®Õ quèc chñ nghÜa du nhËp vµo trong n­íc. Sù kiÖn nµy ®· ®­îc «ng nghÞ ¸cxinb«, b¸o c¸o viªn vÒ ng©n s¸ch thuéc ®Þa, chÝnh thøc thó nhËn t¹i NghÞ viÖn Ph¸p.

Nßi gièng b¶n xø th× bÞ giÕt chãc, nh­ng ®Êt ®ai c¸c ®¶o vÉn ph× nhiªu vµ vÉn mang lîi cho bän thùc d©n Ph¸p. Tuy nhiªn, bän nµy kh«ng tù canh t¸c ®­îc trong c¸c ®ån ®iÒn cña m×nh. Chóng cÇn cã n« lÖ. Chóng t×m ®Õn n« lÖ ë §«ng D­¬ng.

Ngµy x­a ng­êi ta dïng ph­¬ng ph¸p tuyÓn mé. C«ng nh©n vµ n«ng d©n §«ng D­¬ng - bÞ thuÕ m¸ ®Ì nÆng ®Õn lôn b¹i, bÞ c¸i nghÌo khæ theo ®uæi vµ bÞ mua chuéc bëi høa ®­îc l­¬ng bæng cao - tù ®­a m×nh vµo trßng, xuèng tµu ®i sang "T©n lôc ®Þa". Nh­ng hä bÞ giÕt h¹i bëi sù ng­îc ®·i cña chñ ®ån ®iÒn kh«ng kÐm g× c¸c bÖnh tËt cña vïng nhiÖt ®íi, phÇn lín nh÷ng ng­êi "cam kÕt ra ®i" kh«ng bao giê cßn thÊy ®Êt n­íc vµ gia ®×nh m×nh n÷a. Tõ ®ã trë ®i, nh÷ng ng­êi §«ng D­¬ng kh¸c thµ chÕt ®ãi trªn ®Êt nhµ cßn h¬n ®em th©n sang chÕt ë ®ån ®iÒn P«linªdi thuéc Ph¸p.