Bµi viÕt cña ®¹i diÖn c¸c thuéc ®Þa Ph¸p bªn c¹nh Quèc tÕ Céng s¶n

VÊn ®Ò §«ng D­¬ng

T×nh h×nh §«ng D­¬ng hiÖn nay vÉn gièng nh­ t«i ®· m« t¶ trong b¶n b¸o c¸o ®Çu tiªn cña t«i. T«i chØ xin tr×nh bµy víi c¸c ®ång chÝ 3 viÖc sau ®©y:

1. §¶ng LËp hiÕn mµ t«i ®· nãi ®Õn trong b¶n b¸o c¸o gÇn ®©y nhÊt víi c¸c ®ång chÝ võa míi ®­îc t¨ng c­êng do sù gia nhËp cña mét nhµ c¸ch m¹ng An Nam l·o thµnh, mét nhµ nho, bÞ kÕt ¸n tö h×nh, ®­îc ©n x¸, bÞ trôc xuÊt sang Ph¸p, vµ cuèi cïng ®­îc chÝnh phñ Eri« cho nhËp quèc tÞch Ph¸p. Ch­¬ng tr×nh ®­îc c«ng bè cña §¶ng Êy lµ: Ph¸p - An Nam hîp t¸c vµ viÖc tÇng líp th­îng l­u cña ng­êi An Nam ®­îc nhËp quèc tÞch Ph¸p.

2. Nh÷ng ng­êi b¶o thñ vµ nh÷ng ng­êi d©n chñ ng­êi Ph¸p ®ang ®Êu tranh víi nhau ë §«ng D­¬ng nh­ nh÷ng «ng chñ cña hä ®ang ®Êu tranh víi nhau ë Ph¸p. Míi ®©y, nhiÒu truyÒn ®¬n chèng ®Õ quèc ®· ®­îc r¶i ë Nam Kú (c¨n cø vµo nh÷ng ®o¹n trÝch, t«i cho r»ng, nh÷ng truyÒn ®¬n Êy lµ cña Ban thuéc ®Þa cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p). Nh÷ng ng­êi b¶o thñ kªu lªn: H·y coi chõng chñ nghÜa b«nsªvÝch! Cßn nh÷ng ng­êi d©n chñ l¹i tr¶ lêi hä r»ng: ChÝnh c¸c anh ®· bµy ra nh÷ng trß Êy ®Ó do¹ chóng t«i!

3. ChÝnh phñ Xiªm míi trao cho ChÝnh phñ Ph¸p mét nhµ c¸ch m¹ng An Nam l·o thµnh tõ Trung Quèc ®Õn. ChÝnh phñ Ph¸p th­êng quen yªu cÇu trôc xuÊt c¸c nhµ c¸ch m¹ng An Nam l­u vong ë Xiªm; ng­êi võa míi bÞ trôc xuÊt ®· bÞ chÆt ®Çu kh«ng xÐt xö sau khi ®Õn Sµi Gßn ®­îc 24 tiÕng ®ång hå.

C«ng t¸c ®· lµm ®­îc:

Chóng t«i ®· lËp mét nhãm bÝ mËt gåm 9 héi viªn, trong ®ã cã:

2 ng­êi ®· ®­îc ph¸i vÒ n­íc.

3 ng­êi ë tiÒn tuyÕn (trong qu©n ®éi cña T«n DËt Tiªn).

1 ng­êi ®ang ®i c«ng c¸n qu©n sù (cho Quèc d©n ®¶ng).

Trong sè héi viªn ®ã, cã 5 ng­êi ®· lµ ®¶ng viªn dù bÞ cña §¶ng Céng s¶n.

Chóng t«i cßn cã 2 ®oµn viªn dù bÞ cña §oµn Thanh niªn Céng s¶n Lªnin.

Chóng t«i cã t¹i Xiªm mét tr¹m - c¬ së (®Ó ®­a ®ãn ng­êi ra vµo) kh¸ v÷ng. ë ®ã cã chõng 50 ng­êi lµm ruéng ®oµn kÕt chÆt chÏ vµ tr­íc ®©y ®· gióp ®­îc rÊt nhiÒu viÖc. Giê ®©y, chóng t«i ph¶i tæ chøc hä l¹i vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ cñng cè c¬ së ®ã vÒ mÆt kinh tÕ, b»ng c¸ch më réng nã.

a) ThiÕt lËp mét c¬ së ho¹t ®éng t¹i Qu¶ng Ch©u.

b) ThiÕt lËp nh÷ng c¬ së giao th«ng:

1. ë Qu¶ng T©y.

2. ë phÝa cùc Nam Qu¶ng §«ng.

3. ë B¨ng Cèc.

4. ë TÝch Kho (®iÓm kÕt thóc cña ®­êng xe löa B¨ng Cèc vµ c¸ch L¹c Ph¸ch 20 ngµy ®­êng).

5. ë L¹c Ph¸ch, trªn t¶ ng¹n s«ng Mª K«ng vµ c¸ch Trung Kú 15 ngµy ®­êng.

c) Ph¸i mét ®ång chÝ vÒ ë trong n­íc ®Ó thu thËp vµ chuyÓn tin tøc.

d) Ph¸i mét hoÆc nhiÒu ®ång chÝ lµm viÖc trªn c¸c tµu thuû ®i l¹i gi÷a Trung Quèc vµ §«ng D­¬ng.

TÊt c¶ nh÷ng c«ng viÖc cÇn thiÕt Êy sÏ tèn chõng 5.000 ®«la.

e) Göi sinh viªn An Nam sang häc Tr­êng ®¹i häc céng s¶n ë M¸txc¬va.

Mét ®ång chÝ kh¸c vµ t«i, chóng t«i chØ cã thÓ ®Ó dµnh dôm - ®Õn møc cao nhÊt - tõ 100 ®Õn 150 ®«la mçi th¸ng, sè tiÒn nµy hoµn toµn kh«ng ®ñ cho c«ng t¸c khÈn cÊp cña chóng t«i. VËy t«i yªu cÇu c¸c ®ång chÝ:

1. Vui lßng cÊp cho t«i mét sè tiÒn.

2. Cho t«i biÕt lµ cã thÓ göi bao nhiªu sinh viªn An Nam sang M¸txc¬va.

3. T«i sÏ c¸m ¬n c¸c ®ång chÝ rÊt nhiÒu nÕu c¸c ®ång chÝ tr¶ lêi nh÷ng yªu cÇu cña t«i b»ng ®iÖn b¸o.

4. Göi cho t«i tµi liÖu tuyªn truyÒn b»ng tiÕng Ph¸p (®Ó cho sinh viªn An Nam vµ binh lÝnh Ph¸p).

NGUYÔN ¸I QUèC

Tµi liÖu tiÕng Ph¸p¹⁾, l­u t¹i
Côc l­u tr÷ V¨n phßng
Trung ­¬ng §¶ng.

CON RïA
(TruyÖn)

 Cèc! Cèc! Cèc!

- Ai ®Êy? ¤ng X·, lý tr­ëng lµng La Lo¹⁾, võa hái to võa b­íc ra më cæng c¸i v­ên con... Chµo «ng anh ¹! ¤ng nãi víi ng­êi võa lã ra. May m¾n lµm sao tÖ x¸ l¹i ®­îc vinh h¹nh ®ãn tiÕp «ng anh qu¸ bé l¹i ch¬i thÕ nµy?

- Trêi bao nhiªu sao th× xin mõng b¸c phóc léc bÊy nhiªu, kh¸ch l¹ tr¶ lêi. Ch¶ lµ t«i mang ®Õn b¸c tê tr¸t cña quan sø.

Xem l­ít xong lÖnh cña quan trªn, «ng X· g·i ®Çu g·i tai. ¤ng cã vÎ quýnh l¾m.

- G× thÕ, «ng? Bµ vî lo l¾ng hái.

¤ng X· kh«ng ®¸p, chØ ra hiÖu cho ng­êi b¹n ®êi th©n quý cña «ng ®i theo «ng.

Khi chØ cßn hai ng­êi, «ng nãi: "HiÒn thª ta ¬i! Sù thÓ nh­ thÕ nµy. Quan sø ®ßi t«i lªn dinh ngµi. Nhµ nã còng biÕt ®Êy: Quan lµ mét «ng T©y tèt chØ thÝch cña tèt, cho nªn m×nh mµ vµo nhµ ngµi hai tay rçng kh«ng th× khi ra khái nhµ ngµi lµ ®«i m«ng no ®ßn. ThÕ nh­ng nhµ m×nh cã g× coi ®­îc: gµ, thá, vÞt, gµ t©y, th× ®· b¸n s¹ch ®Ó nép thuÕ c¶ råi cßn ®©u! LÊy g× d©ng quan b©y giê?".

§Õn l­ît bµ vî «ng X· trë nªn t­ lù. Bµ biÕt r»ng c¸i con ng­êi ®¸ng sî mµ «ng chång th©n yªu cña bµ s¾p ph¶i lªn tr×nh diÖn nµy, tr­íc kia - trong thêi kú b×nh ®Þnh - ®· tõng chÆt 75 c¸i ®Çu hµo môc xø B¾c Kú. Lªn lµm quan sø, «ng ra lÖnh cø nÖn ®ßn bÊt luËn tªn d©n An Nam nµo, ®µn «ng hay ®µn bµ còng thÕ, qua cæng nhµ «ng mµ kh«ng h¹ mò nãn. TÝnh «ng hung b¹o lµm d©n chóng khiÕp vÝa. Muèn vui chuång gµ, «ng m­în gµ m¸i cña d©n trong vïng, råi ch¼ng bao giê tr¶ l¹i sau khi ®· cã c¶ trøng lÉn gµ con. Nãi tãm l¹i lµ bµ biÕt r»ng «ng quan da tr¾ng nµy d÷ tîn l¾m, vµ bµ run sî s½n khi nghÜ tr­íc ®Õn c¶nh t­îng chång bµ sÏ ®­îc tiÕp ®ãn nh­ thÕ nµo nÕu kh«ng mang g× ®Õn ®Êm c¸i mâm c«ng sø.

- T«i nghÜ ra råi, im lÆng mÊy phót råi bµ nãi, nghÜ c¸i hay l¾m!

...

- L¹y quan lín, «ng võa th­a võa quay l¹i phÝa chiÕu, d¸m xin quan lín nhËn cho, cña män th«i ¹! C¸i mãn qu... qu...¹⁾.

¤ng kh«ng nãi hÕt ®­îc tiÕng quµ, v× tho¾t nhËn ra r»ng trªn khay thÕ lµ ®· khuÊt bãng rïa. C¸i con vËt, kh«ng buéc, ®· thõa lóc «ng X· khèn khæ nhµ ta quay ®i mµ chuån mÊt.

Nh­ng quan sø - ngµi khoan hoµ rÊt mùc - reo to lªn:

- ¤ c¸i khay ®Ñp qu¸ th«i! §Ó ta ph¶i göi lªn biÕu quan toµn quyÒn míi ®­îc! §óng h«m nay l¹i lµ ngµy lÔ sinh nhËt toµn quyÒn phu nh©n, h¼n bµ thÝch l¾m ®Êy.

"Vµ «ng th× «ng sÏ th¨ng cÊp cho ta", ngµi c«ng sø nghÜ thÇm thªm trong bông.

NGUYÔN ¸I QUèC

B¸o Le Paria, sè 32,  th¸ng 2 vµ th¸ng 3-1925. NguyÔn ¸i Quèc: TruyÖn vµ ký, Nhµ xuÊt b¶n V¨n häc, Hµ Néi, 1974, tr.39-41.

Theo bµi in trong s¸ch  TruyÖn vµ ký.

CHñ NGHÜA §Õ QUèC PH¸P ë VIÔN §¤NG- VAREN Vµ §¤NG D¦¥NG

Panhl¬vª¹⁾ cö Varen sang §«ng D­¬ng v× sao?

1. V× tr­íc nguy c¬ mét sù chia rÏ trong C¸cten²⁾, Panhl¬vª t×m c¸ch (thËt khæ cho t«i ph¶i nãi ra) lÊy lßng ®¶ng viªn x· héi, qua c¸ nh©n Varen, kÎ ®­îc chän trong sè nh÷ng kÎ ®éc ¸c nhÊt. Cßn Varen, tr­íc vµ sau ®Òu cã ®èi thñ ganh ®ua, kh«ng mong g× h¬n lµ ®­îc ngo¹m, miÔn lµ miÕng ®¸ng ngo¹m mµ miÕng nµy th× ®¸ng ngo¹m thËt!

Cã nghÜa lµ 20 triÖu d©n §«ng D­¬ng, mét lÇn n÷a sÏ ph¶i tr¶ gi¸ cho sù tha hãa cña Nhµ n­íc chÝnh quèc vµ tham väng cña bän h·nh tiÕn ë chÝnh quèc.

Sè phËn cña mét d©n téc mÊt ®éc lËp lµ nh­ thÕ ®Êy... Vµ còng lµ sè phËn cña v« s¶n ë chÝnh quèc, v× hä l¹i còng s¾p bÞ ChÝnh phñ vµ thñ lÜnh cña hä g¹t cho mét lÇn n÷a.

VÊn ®Ò lµ cßn ph¶i liÖu xem cã ¨n thua g× kh«ng?

2. V× t×nh h×nh §«ng D­¬ng vµ quanh §«ng D­¬ng lµ nghiªm träng.

Ng­êi An Nam ch¸n ngÊy nÒn ®« hé Ph¸p l¾m råi. Nçi c¨m hên ©m Ø trong lßng hä vµ chØ chê cã dÞp lµ næ bung ra. Vµ, dÞp Êy, lµ ®©y: Trung Quèc, s¸t n¸ch §«ng D­¬ng, ®· cùa m×nh vµ b¾t ®Çu ®¸nh ®uæi chñ nghÜa ®Õ quèc.

ë biªn giíi B¾c Kú th× ®©y lµ V©n Nam. Ph¸p ®· mÊy lÇn toan x©m chiÕm tØnh nµy vµ tiÕn hµnh thuéc ®Þa ho¸ vÒ kinh tÕ nhê vµo con ®­êng s¾t cña m×nh. Ph¸p ®· mua chuéc tªn tØnh tr­ëng gÇn ®©y, nh­ng lµm sao mua chuéc ®­îc nh©n d©n, vµ tªn tØnh tr­ëng bÞ mua chuéc th× hiÖn ®ang bá ch¹y. Ng©n hµng B.I.C¹⁾ bÞ ph¸ s¶n ®· kÐo theo mét cuéc tÊn c«ng vµo sè ng­êi Ph¸p ë V©n Nam phñ. Kh«ng biÕt h«m nay th× viÖc g× x¶y ra?

B©y giê ®Õn Qu¶ng T©y. Th¸ng s¸u võa qua, ë Pho Baya²⁾, x¶y ra mét cuéc ®ông ®é, trong trËn nµy, viªn gi¸m binh Ph¸p, «ng Lag¸c, bÞ th­¬ng nÆng vµ nhiÒu lÝnh khè xanh An Nam bÞ giÕt.

ë Th­îng H¶i, chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p kh«ng bÞ ®ßn nh­ c¸c ®Õ quèc kh¸c. Nh­ng råi... sÏ ®Õn l­ît m×nh. ë Qu¶ng Ch©u, sóng m¸y Ph¸p ®· giÕt 30 ng­êi Trung Quèc, lµm bÞ th­¬ng 70. Ng­êi Trung Quèc h¼n cßn nhí ®Êy.

ChuyÖn Marèc cßn ch­a xong, l¹i l¹m ph¸t, l¹i chuyÖn Xyri, cã mét h¹m ®éi th× thuéc lo¹i xoµng, lµm sao Ph¸p cã thÓ b¶o vÖ §«ng D­¬ng, kh«ng ph¶i chØ chèng l¹i cuéc næi dËy cña ng­êi b¶n xø mµ cßn ph¶i chèng l¹i c¶ mét cuéc x©m l­îc tõ bªn ngoµi. ChØ cã NhËt cã thÓ gióp Ph¸p, nªn Ph¸p tiÕn hµnh ®µm ph¸n kinh tÕ víi NhËt nh­ng NhËt th× l¹i h­íng vÒ khèi Nga - ¸.

Cuèi cïng c¸i hoa ®á vÉn r×nh nhµ ng­¬i ®ã, hìi tªn c­íp Ut¬r©y! Qu¶ng Ch©u, n¬i c­ tró cña nh÷ng ng­êi c¸ch m¹ng An Nam. Qu¶ng Ch©u, n¬i cã mét tr­êng vâ bÞ, mµ theo lêi nhµ ng­¬i, cã ®«ng ng­êi An Nam ®Õn ®¨ng ký häc. Qu¶ng Ch©u, mµ n­íc Ph¸p thuª lÝnh V©n Nam còng kh«ng triÖt h¹ næi. Qu¶ng Ch©u, trung t©m cña chñ nghÜa b«nsªvÝch! §ã cßn lµ mét mèi ho¹ n÷a. Mµ lµ mèi ho¹ lín h¬n c¶, ph¶i lo¹i trõ nã tr­íc tiªn b»ng c¸ch ng¨n kh«ng cho ng­êi b¶n xø nghe lêi ng­êi b«nsªvÝch!

Nh­ng mµ lµm thÕ nµo? Lµm thÕ nµo?

VËy th× trong mét ¸nh chíp vui s­íng hÖt nh­ ¸csimÐt võa ra khái nhµ t¾m, Panhl¬vª tù nhñ: ta sÏ cö ®Õn ®Êy mét ®¶ng viªn x· héi! Mét "®¶ng viªn x· héi" chø kh«ng ph¶i mét ®¶ng viªn x· héi - cÊp tiÕn (ta ®· ®­a §ume vµ Xar« mµ nµo cã ¨n thua g×). Mét ®¶ng viªn x· héi, ®óng thÕ! C¸c ngµi cã biÕt mét ®¶ng viªn x· héi lµ thÕ nµo kh«ng? Lµ kÎ ë ®©y th× kh«ng ra g×, nh­ng ë n¬i xa kia th× ghª l¾m. BÊt kÓ ®iÒu g× y nãi ra, ng­êi b¶n xø sÏ ngèn c¶, vµ hä sÏ xa l¸nh bän b«nsªvÝch, vµ hä sÏ ngåi yªn. Ta sÏ ru ngñ d©n b¶n xø kh«ng chØ b»ng thuèc phiÖn vµ r­îu cån, mµ cßn b»ng høa hÑn hµng ®èng nh÷ng c¶i c¸ch. Ta sÏ thùc hiÖn mÊy ®iÒu cho ph¶i c¸ch, v× trong "c¶i c¸ch" th× cã "c¸ch" mµ! Nh­ thÕ ®©u ph¶i lµ sÏ kh«ng n¾m ®­îc bän da vµng, mµ ng­îc l¹i th× cã!

VÊn ®Ò lµ cßn ph¶i liÖu xem cã ¨n thua g× kh«ng?

 NGUYÔN ¸I QUèC

B¸o Le Paria, sè 35,

th¸ng 2-1925.

NH÷NG VÊN §Ò CH¢U ¸

Néi chiÕn ë Trung Quèc. - ViÖc chuÈn bÞ
vÒ qu©n sù cña Anh - Mü ë Th¸i B×nh D­¬ng. - MÊy ý t­ëng cña NhËt B¶n

Nh÷ng sù biÕn ë Trung Quèc ngµy cµng ®¸ng cho ta chó ý ®Õn nhiÒu h¬n, nÕu ta coi ®ã lµ nh÷ng sù biÕn g¾n liÒn víi toµn côc, tøc t×nh h×nh chung ë ch©u ¸.

Cuéc néi chiÕn nhen lªn ë Trung Quèc thùc ra chØ lµ mét cuéc ®ä g­¬m gi÷a c¸c ®Õ quèc Ph¸p - NhËt vµ Anh - Mü.

Ng« Béi Phu, ng­êi cña ®Õ quèc Anh - Mü thua. Tr­¬ng T¸c L©m ng­êi cña ®Õ quèc Ph¸p - NhËt ®­îc: nh­ng ®­îc cuéc, th× l¹i ch¼ng ph¶i lµ NhËt, mµ còng ch¼ng ph¶i lµ Ph¸p. Sè lµ, may thay cã mét lùc l­îng thø ba kh«ng lµm t«i tí cho tËp ®oµn ®Õ quèc nµo c¶. ý t«i muèn nãi ®¶ng c¸ch m¹ng cña T«n DËt Tiªn.

Nh÷ng vÞ t­íng Trung Quèc võa míi h¹ vò khÝ - trong bao l©u?- th× Ph¸p ®· ®ßi nh÷ng kho¶n cßn thiÕu trong sè tiÒn gäi lµ båi th­êng vÒ phong trµo NghÜa hoµ ®oµn²⁷; NhËt ®ßi nh­îng cho m×nh nh÷ng c¨n cø ®iÖn b¸o; Mü ®ßi ph¶i ¸p dông mét kÕ ho¹ch na n¸ nh­ kÕ ho¹ch §aox¬²⁸; Anh ®ßi kiÓm so¸t ®­êng s¾t ë Trung Quèc. Tr­íc nh÷ng yªu s¸ch ®ã, T«n DËt Tiªn vµ ®¶ng Quèc d©n c¸ch m¹ng cña m×nh, tøc Quèc d©n ®¶ng ®¸p l¹i r»ng: "H·y khoan! Chóng t«i, chóng t«i ®ßi ph¶i huû bá nh÷ng hiÖp ­íc bÊt c«ng, xo¸ bá nh÷ng nh­îng bé nhôc nh·; tãm l¹i Trung Quèc ph¶i lµ cña ng­êi Trung Quèc vµ ng­êi Trung Quèc ph¶i ®­îc tù do gi¶i quyÕt c«ng viÖc cña m×nh theo ý m×nh muèn. Cßn sau sÏ hay".

V× vËy ë Trung Quèc, T«n DËt Tiªn lµ mét trong nh÷ng nhµ chÝnh trÞ mµ bän ®Õ quèc ghÐt nhÊt vµ gêm nhÊt. Nh­ng Carakhan, ®¹i sø Liªn X« ë B¾c Kinh, còng bÞ hä thï ghÐt ch¼ng kÐm g×.

Tõ sau Héi nghÞ Oasinht¬n²⁹, NhËt kh«ng liªn minh víi Anh n÷a. XÐt r»ng ho¹t ®éng ë Trung Quèc vµ ë Ên §é cña ng­êi b¹n ®ång minh cò cã phÇn nguy hiÓm, Anh ®· c¾t ®øt liªn hÖ b¹n bÌ víi NhËt ®Ó b¾t tay víi chó Sam¹⁾ chÆt chÏ h¬n, v× quyÒn lîi cña chó Sam ë Trung Quèc dÔ tho¶ thuËn víi quyÒn lîi cña Anh. ViÖc bá r¬i ®ã míi chØ lµ b­íc ®Çu: ®Õ quèc NhËt sÏ cßn bÞ nhiÒu vè n÷a! Tr¸i l¹i, Ph¸p ®· tá vÎ rÊt träng väng NhËt vµ ®· cho NhËt h­ëng mét møc thuÕ nhËp khÈu ­u ®·i ë §«ng D­¬ng. ThËt lµ mét ©n huÖ nhá bÐ ch¼ng g©y ®­îc mét tiÕng vang nµo trªn thÕ giíi, mµ tr¸i l¹i th× thÕ giíi ®· võa ®­îc nghe thÊy tiÕng bom næ trong vô m­u s¸t ë Qu¶ng Ch©u.

NhËt võa bÞ Anh bá r¬i th× lu«n ngay ë Mü ng­êi ta l¹i bá phiÕu cÊm ng­êi NhËt di c­ sang Mü. §Õ quèc NhËt kh«ng thÓ nµo l¹i kh«ng nh¨n mÆt vÒ ®iÒu nhôc nh· nµy; hä ®· ph¶n øng l¹i b»ng nh÷ng cuéc ph¶n ®èi vµ nh÷ng cuéc biÓu t×nh kÞch liÖt nh­ng v« hiÖu qu¶. BÞ b¹n ®ång minh cò bá r¬i, bÞ kÎ thï lu«n lu«n chöi vµo mÆt, NhËt ®· s«i sôc c¨m phÉn. Hä míi n¶y ra c¸i ý nghÜ thµnh lËp Khèi Liªn ¸. T¹i sao l¹i kh«ng thµnh lËp mét liªn minh Nga - Hoa- NhËt? §Ò x­íng ra ý kiÕn míi nµy lµ nh÷ng gi¸o chøc ®¹i häc, nh÷ng chÝnh kh¸ch, trong ®ã cã chñ tÞch phßng tµi chÝnh. B¸o chÝ th¹o tin ë ph­¬ng T©y (T¹p chÝ BØ, ch¼ng h¹n) nhÊt lµ b¸o chÝ Anh ®Òu nghiªn cøu ý kiÕn ®ã mét c¸ch lo ng¹i, nh­ng lµm ra vÎ kh«ng cã g× lµ quan träng c¶.

ViÖc khëi c«ng quy ho¹ch l¹i c¨n cø thuû qu©n Xanhgapo, tèn ®Õn 11 triÖu ®ång b¶ng Anh, ph¶i ch¨ng lµ mét c¸i chÊm døt cña "t×nh h÷u nghÞ" Anh - NhËt vµ lµ mét lêi ®¸p thiÕt thùc ®èi víi c¸i ý ®Þnh thµnh lËp mét liªn minh ch©u ¸? Nh­ng dï sao còng lµ mét hµnh ®éng chuÈn bÞ ¨n ý cña chñ nghÜa ®Õ quèc Anh - Mü.

N­íc Mü, ®· cã mét ng©n s¸ch thuû qu©n lµ 300 triÖu ®«la vµ mét h¹m ®éi gåm 840 thuû phi c¬, 18 chiÕn h¹m, 81 tµu ngÇm, 103 khu trôc h¹m, 113 tuÇn d­¬ng h¹m, phãng ng­ l«i h¹m vµ c¸c chiÕn thuyÒn nhá kh¸c, cïng víi 4.785 sÜ quan h¶i qu©n vµ 86.000 thuû thñ, l¹i s¾p ®ãng thªm 8 tuÇn d­¬ng h¹m míi. H×nh nh­ ®ã chØ cèt ®Ó ®¹t sè "5-5-3" (xin gi¶i thÝch ®Ó nh÷ng ng­êi kh«ng sµnh vÒ vÊn ®Ò nµy ®­îc râ r»ng, ®©y lµ c«ng thøc vÒ tû lÖ c¸c lùc l­îng h¶i qu©n mµ héi nghÞ "tµi gi¶m binh bÞ" ë Oasinht¬n ®· quy ®Þnh cho Mü, Anh vµ NhËt). Vµ nay mai, ë Th¸i B×nh D­¬ng, sÏ cã nh÷ng cuéc diÔn tËp lín cña h¹m ®éi Mü.

D­ luËn ë NhËt thÊy: nµo lµ héi nghÞ §Õ quèc³⁰ - héi nghÞ phßng thñ §Õ quèc¹⁾- ë Lu©n §«n, nµo lµ c¸c c«ng tr×nh ë Xanhgapo, nµo lµ c¸c cuéc diÔn tËp lín ë Th¸i B×nh D­¬ng. Vµ tù hái: ChuÈn bÞ nh­ thÕ ®Ó ®¸nh ai ®©y? NhËt lµ c­êng quèc duy nhÊt ë ch©u ¸ cã lùc l­îng vò trang, lµ k×nh ®Þch duy nhÊt cña c¸c ®Õ quèc Anh vµ Mü ë Th¸i B×nh D­¬ng. NhËt c¶m thÊy mòi dïi chÜa th¼ng vµo m×nh. KÕt qu¶ lµ trong n­íc cø s«i lªn sïng sôc. TiÕp sau ý kiÕn thµnh lËp mét liªn minh ch©u ¸, l¹i n¶y ra ý kiÕn thµnh lËp mét liªn bang c¸c chñng téc da vµng. Theo lêi cña nh÷ng ng­êi ®Ò x­íng ý kiÕn ®ã, 1.000.000.000 ng­êi da vµng cã nhiÖm vô ph¶i trót bá ¸ch thèng trÞ cña 60.000.000 ng­êi da tr¾ng ®i. §ã lµ mét chñ tr­¬ng kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc do lßng Ých kû cña ng­êi NhËt vµ do nh÷ng ®iÒu mµ hä ®· lµm. Trong khi ph¶n ®èi ®¹o luËt Mü cÊm ng­êi da vµng di c­ ®Õn Mü, trong khi tù x­ng lµ ng­êi ®øng ®Çu c¸c chñng téc da vµng bÞ ¸p bøc, NhËt l¹i trôc xuÊt ra khái l·nh thæ cña m×nh h¬n 6.000 c«ng nh©n Trung Quèc vµ sÏ tiÕp tôc trôc xuÊt "nh÷ng ng­êi lao ®éng n­íc ngoµi". Cßn ng­êi TriÒu Tiªn cã thÓ nghÜ thÕ nµo vÒ lßng thµnh thËt cña ng­êi NhËt, th× ®õng nãi ®Õn lµ h¬n.

§èi víi ng­êi NhËt th×, 10 n¨m tr­íc ®©y, Mika®«²⁾ lµ mét ®Êng chÝ t«n; chiÕn ®Êu ®Ó phôc vô mét vÞ hoµng ®Õ chÝ t«n lµ mét vinh dù. Ng­êi NhËt ngµy nay cã mét t©m lý kh¸c h¼n råi. Võa råi, nh©n mét cuéc du hµnh cña hoµng gia t¹i vïng l©n cËn §«ng Kinh, c¶nh s¸t ®· b¾t gi÷ 3.400 thanh niªn "®Ó ®Ò phßng". ThËt lµ mét sù ®Ò phßng cã ý nghÜa! ChÝnh phñ muèn ®­a môc huÊn luyÖn qu©n sù vµo ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y ë nhµ tr­êng, gi¸o s­ vµ sinh viªn ®Òu nhÊt trÝ ph¶n ®èi. Chñ nghÜa s« vanh³¹, dï cã nh÷ng sù ®e do¹ cña Anh - Mü gióp thªm vµo, còng kh«ng thÓ thµnh c«ng nh­ x­a ®­îc n÷a. LiÖu thÕ hÖ thanh niªn NhËt sÏ cã hiÓu r»ng sù cøu v·n lµ do ë chç nh÷ng ng­êi v« s¶n tÊt c¶ c¸c n­íc liªn hiÖp l¹i víi nhau kh«ng ? §iÒu ch¾c ch¾n lµ thanh niªn ®ang tiÕn nhanh vµ tiÕn vÒ phÝa t¶.

§Ó kÕt thóc nh÷ng dßng nµy, xin thªm mét chi tiÕt: c¸i méng mét "liªn bang nh÷ng chñng téc da vµng" võa míi ®­îc nãi ®Õn ë NhËt, th× mét th­îng nghÞ sÜ Mü, «ng Brit¬n, ®· ®Ò nghÞ triÖu tËp mét "héi nghÞ nh÷ng ng­êi da tr¾ng ë Th¸i B×nh D­¬ng...".

NGUYÔN ¸I QUèC

TËp san Inprekorr,

tiÕng Ph¸p, sè 19, n¨m 1925.

N¤NG D¢N TRUNG QUèC

N«ng d©n Trung Quèc nghÌo khæ lµ do nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu sau ®©y:

1. D©n sè qu¸ ®«ng, cßn ®Êt ®ai th× kh«ng ®ñ ®Ó canh t¸c.

2. Ph­¬ng tiÖn canh t¸c th« s¬.

3. C«ng nghiÖp ph¸t triÓn rÊt kÐm nªn kh«ng thu hót ®­îc sè d©n d­ thõa kh«ng cã viÖc lµm, do ®ã trém c­íp nh­ r­¬i, chóng sèng b¸m vµo n«ng d©n.

4. Chñ nghÜa qu©n phiÖt lµ mét d¹ng c­íp bãc kh¸c.

5. Sù x©m nhËp cña chñ nghÜa t­ b¶n n­íc ngoµi buéc n«ng d©n ph¶i b¸n rÎ n«ng phÈm vµ mua hµng ho¸ ®¾t.

6. Lôt léi vµ c¸c thiªn tai kh¸c. HÇu nh­ n¨m nµo còng vËy, vïng nµy hay vïng kh¸c, cã khi nhiÒu vïng mét lóc, bÞ lôt hoÆc b·o cuèn s¹ch, ph¸ s¹ch.

7. Lßng tham cña bän ®Þa chñ.

H»ng n¨m, t¸ ®iÒn ph¶i chi phÝ cho mét mÉu¹⁾ ruéng

3,5 ®«la tiÒn gièng

3,5 - ph©n bãn

1 - hao mßn dông cô

6 - ¨n uèng cho lao ®éng

Céng 14 ®«la.

§­îc mïa, mét mÉu thu ®­îc 32 ®«la. Trong sè tiÒn Êy, ®Þa chñ lÊy mÊt 75% tøc lµ 24 ®«la; phÇn t¸ ®iÒn chØ cßn l¹i 25% tøc lµ 8 ®«la. Nh­ vËy t¸ ®iÒn lç 6 ®«la. Tuy cã thu ho¹ch thªm vÒ ch¨n nu«i, ®¸nh c¸, nghÒ phô vµ chÞu thiÕu thèn, ng­êi t¸ ®iÒn còng khã cã ®ñ tiÒn ®Ó chi tiªu. NÕu bän kÎ c­íp sè 1 vµ sè 2, hoÆc b·o lôt l¹i tiÕn c«ng n÷a th× ng­êi n«ng d©n nghÌo chØ cã tuyÖt väng. Anh ta chØ cßn cã mét c¸ch ®Ó khái chÕt ®ãi lµ dÊn th©n ®i bæ sung cho ®éi ngò bän kÎ c­íp hoÆc qu©n phiÖt ®Ó råi l¹i ®i t­íc ®o¹t n«ng d©n ë c¸c vïng kh¸c.

§Ó chèng l¹i nh÷ng lùc l­îng ¸p bøc Êy, víi sù thóc ®Èy cña c«ng nh©n c«ng nghiÖp cã tæ chøc vµ ®­îc ChÝnh phñ miÒn Nam cæ vò, n«ng d©n Trung Quèc b¾t ®Çu tæ chøc nhau l¹i. §iÒu lÖ tæ chøc cña hä cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau ®©y: Kh«ng ®­îc tæ chøc vµo héi:

a) §Þa chñ cã trªn 100 mÉu ®Êt.

b) §Þa chñ ph¹m téi c­ìng bøc n«ng d©n.

c) ThÇy cóng, môc s­.

d) Nh÷ng ng­êi cã quan hÖ víi ®Õ quèc.

e) Nh÷ng ng­êi hót thuèc phiÖn, cê b¹c.

Tr­íc phong trµo c¸ch m¹ng Êy, ®Þa chñ vµ kú hµo ë th«n x· ®Òu c¶m thÊy bÞ uy hiÕp. Vµ chóng còng tæ chøc nhau l¹i. Chóng trë thµnh nh÷ng tªn ph¸t xÝt vµ dïng nh÷ng biÖn ph¸p ph¸t xÝt ®Ó chèng l¹i n«ng d©n cã tæ chøc. H¨m do¹, hµnh hung c¸ nh©n, vu khèng trªn b¸o chÝ ph¶n ®éng, c­íp bãc trô së c¸c tæ chøc, ¸m s¸t, biÖn ph¸p nµo chóng còng dïng ®Õn, miÔn lµ nÕu kh«ng xãa bá ®­îc th× còng cã thÓ lµm cho c¸c tæ chøc c¸ch m¹ng bÞ thiÖt h¹i. §· cã nh÷ng chøng cí cho thÊy r»ng cã mét sè ®¹i ®Þa chñ ®· treo th­ëng ®Õn 5.000 ®«la cho ai giÕt ®­îc mét chiÕn sÜ tÝch cùc.

Dï sao, n«ng d©n ®· ®­îc tæ chøc còng kh«ng chÞu thua. Ngay khi thÊy xuÊt hiÖn tæ chøc ®èi ®Þch, hä tæ chøc d©n qu©n ®Ó ®èi phã l¹i.

Sinh viªn vµ c«ng nh©n ®· vµo c«ng héi ®Òu tÝch cùc gióp ®ì n«ng d©n.

 NGUYÔN ¸I QUèC

Tµi liÖu tiÕng Ph¸p, cã ghi ngµy

19-3-1925 - 21-3-1925 ë trang ®Çu,  l­u t¹i ViÖn Hå ChÝ Minh.

Nh÷ng ng­êi b¶o thñ trë l¹i n¾m quyÒn, viÖc ®ã ®· lµm cho chñ nghÜa ®Õ quèc Anh thªm søc m¹nh. Chñ nghÜa ®Õ quèc Anh muèn thi hµnh ë Trung Quèc mét chÝnh s¸ch tÝch cùc vµ "m¹nh mÏ". §Ó b¾t ®Çu, ng­êi ta ®· ®Ò nghÞ víi Héi nghÞ Lu©n §«n ngµy 24 th¸ng 11 võa råi r»ng nh÷ng ®­êng s¾t ë Trung Quèc ph¶i do c¸c lùc l­îng qu©n sù Mü, NhËt, BØ, Ph¸p vµ Anh kiÓm so¸t vµ gi¸m s¸t. N­íc Anh bá nhiÒu vèn nhÊt vµo nh÷ng ®­êng s¾t Êy vµ sÏ ®ãng mét vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc kiÓm so¸t vµ chiÕm gi÷ nh÷ng hÖ thèng ®­êng s¾t ®ã. Dù ¸n tèt ®Ñp Êy ch­a ®­îc th«ng qua.

§Çu n¨m nay, thñ ®« chÝnh thøc cña Ên §é thuéc Anh bçng nhiªn thÊy buéc ph¶i ¸p dông "§¹o luËt phßng thñ Ên §é"²⁾ n¨m 1918, tøc lµ ®¹o luËt bÊt th­êng thiÕt lËp t×nh tr¹ng giíi nghiªm t¨ng c­êng. D­íi chÕ ®é Êy, tÊt c¶ nh÷ng viªn chøc vµ c¶nh s¸t ng­êi Anh, tõ cÊp thanh tra trë lªn, ®Òu cã quyÒn b¾t bí vµ giam gi÷ nh÷ng ng­êi Ên §é bÞ t×nh nghi, kh«ng lµm thñ tôc còng ch¼ng cÇn xÐt xö g× c¶. ChØ trong mét buæi s¸ng mµ c¸c tr­êng trung häc, c¸c ký tóc x¸ cña sinh viªn vµ kho¶ng 100 toµ nhµ ®· bÞ kh¸m xÐt. Hµng tr¨m vô b¾t bí ®· x¶y ra. Trong sè nh÷ng ng­êi bÞ b¾t giam, cã: S. Sun®e R«d¬, l·nh tô trong Ban ChÊp hµnh §¶ng Quèc ®¹i Ên §é³²; Baran Roy, bÝ th­ tØnh uû cña ®¶ng nµy; S.MÝttr¬, bÝ th­ cña §¶ng SvaragÝt; vµ nhiÒu ng­êi SvaragÝt kh¸c cã tiÕng t¨m vµ ®­îc t«n träng. V¨n phßng c¸c c«ng ty cña ng­êi Ên §é ®Òu bÞ qu©n ®éi vµ c¶nh s¸t chiÕm ®ãng. C¸c nhµ cÇm quyÒn Anh ë Bengan l¹i ®Þnh gi¶i quyÕt b»ng vò lùc tÊt c¶ nh÷ng khã kh¨n vÒ chÝnh trÞ.

ë ®©y, chóng t«i sÏ kh«ng nh¾c l¹i nh÷ng sù biÕn x¶y ra ë NhËt B¶n vµ Ai CËp mµ mäi ng­êi cßn nhí. §iÒu mµ ng­êi ta Ýt biÕt ®Õn lµ ®· tõ l©u c¸c nhµ c«ng nghiÖp Anh h»ng «m Êp c¸i méng thi hµnh mét c¸ch kiªn quyÕt mét "chÝnh s¸ch b«ng" ë ch©u Phi. Hä ®· biÕn Xu®¨ng thµnh mét ®ån ®iÒn réng lín, vµ ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých ®ã, hä sÏ chuyÓn h­íng dßng s«ng Nin ë miÒn th­îng l­u. §ån ®iÒn ®­îc t­íi n­íc nh­ vËy sÏ ®em l¹i mét n¨ng suÊt kú diÖu; nh­ng... n«ng nghiÖp miÒn h¹ l­u s«ng Nin sÏ bÞ thiÖt h¹i nghiªm träng; v× dßng n­íc mµu mì tèt t­¬i ®· bÞ ®æi ®i h­íng kh¸c. V× vËy, ng­êi Ai CËp ®· ph¶n ®èi viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®ã. ViÖc ngµi LixtÕch, tæng t­ lÖnh ng­êi Anh trong qu©n ®éi Ai CËp bÞ ¸m s¸t ®­îc ng­êi Anh dïng lµm cí ®Ó hoµn toµn tù do hµnh ®éng ë Xu®¨ng; tõ nay hä lµ nh÷ng ng­êi chñ duy nhÊt ë ®Êy. M¸u ®æ ë Xu®¨ng vµ Ai CËp cã lÏ sÏ chØ ®Ó t¨ng thªm mµu mì cho ®ån ®iÒn cña hä ë Xu®¨ng mµ th«i...

 NGUYÔN ¸I QUèC

TËp san Inprekorr, tiÕng Ph¸p,

 T«i xin c¶m ¬n «ng ®· göi cho t«i hai tËp viÕt cña «ng: C¸ch mÖnh¹⁾. T«i ®· ®äc c¶ hai tËp Êy. ¤ng cßn yªu cÇu t«i gãp ý kiÕn nhËn xÐt. V©ng, xin chiÒu theo ý «ng!

§øng vÒ mÆt phª b×nh, nghÜ nh­ thÕ nµo t«i xin nãi th¼ng víi «ng nh­ thÕ Êy. T«i kh«ng ch¾c r»ng tÊt c¶ nh÷ng nhËn xÐt cña t«i ®Òu sai c¶; nh­ng xin «ng cø b¸c bá nh÷ng nhËn xÐt nµo «ng cho lµ khã hiÓu. ViÖc trao ®æi nµy sÏ cã lîi cho c¶ hai chóng ta.

Tr­íc hÕt t«i xin nãi r»ng t«i rÊt phÊn khëi thÊy «ng ®· dòng c¶m vµ thiÖn ý viÕt hai tËp nµy. Dòng c¶m lµ v× «ng ®· viÕt b»ng quèc ng÷²⁾ vÒ mét ®Ò tµi kh¸ réng mµ tõ tr­íc ®Õn nay ch­a ai d¸m ®Ò cËp ®Õn. Cßn tinh thÇn thiÖn ý th× ®· thÓ hiÖn râ ë trªn 32 trang giÊy mµ «ng ®· viÕt. TÊt nhiªn lµ 32 trang Êy ch­a ®ñ ®Ó in thµnh s¸ch. Nh­ng nÕu viÕt ®Ó ®¨ng b¸o, th× còng ®· kh¸ tèt råi!

Bµi viÕt cña «ng cã nhiÒu ®iÓn tÝch vµ dÉn chøng lÞch sö. §iÒu ®ã chøng tá r»ng «ng rÊt thÝch ®äc s¸ch.

B©y giê t«i xin b¾t ®Çu nhËn xÐt. T«i lu«n lu«n nhí r»ng phª b×nh th× dÔ, cßn s¸ng t¸c nghÖ thuËt th× khã. VÝ nh­, khi xem mét bøc tranh vÏ, chØ ra ®­îc nh÷ng sai sãt hoÆc nªu lªn ®­îc nh÷ng ­u ®iÓm nµy nä, th× dÔ. Khi nghe mét ng­êi kh¸c d¹o mét b¶n nh¹c, t«i cã thÓ nhËn xÐt anh ta ch¬i cã hay hay kh«ng. Cßn nÕu «ng b¶o t«i h·y cÇm bót vÏ bøc tranh Êy hoÆc cÇm lÊy nh¹c cô cã d©y kÐo cho ra tiÕng, th× t«i chÞu...

Trªn ®©y t«i cã nãi r»ng, bµi viÕt cña «ng cã nhiÒu ®iÓn tÝch, nh­ng t«i ng¹i ®iÓn tÝch «ng nªu ra qu¸ nhiÒu. Dïng ®iÓn tÝch lµ tèt, nh­ng nÕu l¹m dông sÏ lµm cho ®éc gi¶ khã chÞu. Bëi v× tÝnh chÊt cao xa, th©m thuý cña c¸c ®iÓn tÝch th­êng còng hay bao hµm nh÷ng ý nghÜa m¬ hå cã thÓ lµm cho ng­êi ta hiÓu lÇm. Mét c©u tôc ng÷ Ph¸p cã nãi: "Høa hÑn nhiÒu b¬ h¬n lµ b¸nh m×". T«i nghÜ r»ng mét t¸c phÈm v¨n ch­¬ng kh«ng cø dµi míi hay. Khi nµo t¸c phÈm Êy chØ diÔn ®¹t võa ®ñ nh÷ng ®iÒu ®¸ng nãi, khi nã ®­îc tr×nh bµy sao cho mäi ng­êi ai còng hiÓu ®­îc, vµ khi ®äc xong ®éc gi¶ ph¶i suy ngÉm, th× t¸c phÈm Êy míi xem nh­ lµ mét t¸c phÈm hay vµ biªn so¹n tèt. ý kiÕn cña t«i dùa vµo hai c©u trÝch dÉn sau lµm b»ng chøng:

Trong s¸ch LuËn ng÷, chóng t«i dÉn c©u nµy: T¨ng Tö tr¶ lêi "TÊt nhiªn". C©u Êy chØ gåm cã mét tõ. Mét tõ mµ còng ®· rÊt ®ñ ®Ó thÓ hiÖn c¶ nghÞ lùc vµ toµn bé kiÕn thøc cña T¨ng Tö. Khi ®äc tõ Êy, lÏ nµo ng­êi ta kh«ng h×nh dung ®­îc niÒm vui s¸ng lªn trong c¸i nh×n cña Khæng Tö vµ t©m tr¹ng vui cña vÞ s­ phô ®ang ®µm ®¹o víi m«n ®Ö.

T«i th¸ch ai cã thÓ thªm, bít mét ch÷ nµo trong c©u Êy. §ã lµ lèi hµnh v¨n thËt sù trong s¸ng vµ cao xa.

Cã mét lÇn, mét vÞ t­íng cña Nap«lª«ng ®Ö nhÊt bÞ bao v©y ë OatÐcl«. KÎ ®Þch ra lÖnh cho «ng ta ®Çu hµng; «ng ®¸p céc lèc: "Cøt". C©u nãi Êy chØ cã mét tõ, l¹i lµ mét tõ tôc tÜu. Nh­ng trong t×nh thÕ nguy kÞch nghiªm träng Êy cña vÞ t­íng, ngh×n lêi nãi kh¸c còng kh«ng thÓ nµo thÓ hiÖn ®­îc h¬n lßng dòng c¶m vµ sù khinh bØ cña «ng ®èi víi kÎ thï. Vµ chØ mét lêi ®¸p Êy còng ®ñ ®Ó vÞ t­íng cñng cè ®­îc ®éi ngò cña m×nh. ChØ c©u nãi Êy còng ®ñ lµm cho tªn «ng vang déi kh¾p ch©u ¢u. Nã cßn ®­îc ghi vµo biªn niªn sö cho ®Õn ngµy nay vµ ng­êi Ph¸p ai còng biÕt ®Õn lêi ®¸p Êy.

V× vËy, mét lèi hµnh v¨n gi¶n dÞ, chÝnh x¸c h¬n h¼n c¸i lèi hµnh v¨n r­êm rµ, hoa mü.

Ng«n ng÷ cña ta cßn nghÌo. Khi nãi, chóng ta ph¶i vay m­în nhiÒu tõ ng÷ n­íc ngoµi, nhÊt lµ tõ ng÷ Trung Quèc. T«i nghÜ r»ng l¹m dông tõ ng÷ Trung Quèc chØ lµm cho v¨n thªm khã hiÓu, trõ nh÷ng tõ th«ng dông mµ ai còng ®· biÕt vµ trõ nh÷ng tõ míi, nh­ ng­êi b«nsªvÝch, chñ nghÜa b«nsªvÝch, tµi chÝnh... ¤ng nãi, chóng ta ph¶i gióp cho ®ång bµo ta lµm quen víi nh÷ng tõ mµ nay hä ch­a hiÓu, l©u råi hä còng sÏ hiÓu. Cã thÓ lµm nh­ vËy ®­îc, nÕu «ng chØ nghÜ ®Õn viÕt cho hä t¸c phÈm v¨n häc... Cßn nÕu t¸c phÈm cña «ng l¹i ®Þnh dïng ®Ó tuyªn truyÒn th× ®ã ph¶i lµ mét t¸c phÈm ai ®äc còng hiÓu ®­îc. Mét t¸c phÈm hµnh v¨n hay mµ khã hiÓu th× ch¼ng cã Ých g×. VÝ nh­, b¶o ®ång bµo chóng ta h·y l¾ng nghe mét ng­êi Ph¸p hay mét ng­êi Trung Quèc h¸t: dï cho nh÷ng ca sÜ Êy lµ nh÷ng nghÖ sÜ tuyÖt vêi ®i n÷a th× hä còng kh«ng l«i cuèn ®­îc ®ång bµo ta.

T«i xin chia nh÷ng ®iÒu phª b×nh cña t«i thµnh hai phÇn: phÇn thø nhÊt nãi vÒ h×nh thøc bµi viÕt cña «ng, vµ phÇn thø hai nãi vÒ néi dung.

PHÇN MéT

[5]²⁾ Thay c©u "tranh giµnh cña c¶i, quyÒn lùc ..." b»ng c©u "tuyªn bè chiÕn tranh kh«ng suy tÝnh". Nh­ vËy cã thÓ rót bít ®­îc 10 ch÷ mµ c©u l¹i s¸ng tá h¬n.

[5] Chóng ta ®· hiÓu "tÈy chay"¹⁾ lµ g× råi, nh­ng t«i kh«ng râ nguån gèc cña tõ nµy, t¹i sao l¹i cßn thÝch dïng c©u Èn dô "phong trµo bÊt hîp t¸c" ? NÕu chóng ta muèn dïng nh÷ng tõ ng÷ míi, th× cã thÓ dïng ch÷ "boycot" (boycottage)²⁾ mét tõ ng¾n gän ®· th­êng dïng ë nhiÒu n­íc.

[8]" ... nh÷ng hy sinh kh«ng thÓ nµo tr¸nh khái, nh÷ng hËu qu¶ cÇn thiÕt", ®ã lµ mét lèi hµnh v¨n cÇu kú.

[9] ¤ng viÕt: "chèng l¹i mét c¸ch thô ®éng", vµ ®Ó trong ngoÆc kÐp, "thô ®éng kh¸ng cù". Nh­ vËy lµ «ng ®· gi¶i thÝch mét thµnh ng÷ tiÕng Trung Quèc b»ng mét thµnh ng÷ tiÕng Ph¸p cho nh÷ng ng­êi kh«ng biÕt tiÕng Trung Quèc mµ còng kh«ng biÕt tiÕng Ph¸p! Sau ®ã, «ng cßn viÕt "mét vò khÝ duy nhÊt lîi h¹i".

NÕu «ng ®Þnh viÕt cho nh÷ng ng­êi võa biÕt tiÕng Trung Quèc võa biÕt tiÕng Ph¸p ®äc, th× t«i kh«ng cã ý kiÕn. Cßn viÕt cho n«ng d©n, c«ng nh©n ®äc th× nªn dïng tiÕng ViÖt.

Khi viÕt: "khi cÇu xin nh÷ng ng­êi b¶o hé m×nh cho m×nh ®­îc tù do, ng­êi ta nu«i mét ¶o t­ëng thËt kú l¹...", cã lÏ «ng muèn nãi ®ã "lµ mét ®iÒu v« lý" hay ®ã "lµ mét ®iÒu ngu xuÈn". V× «ng cø muèn viÕt cho v¨n vÎ cho nªn «ng ®· viÕt "ng­êi ta nu«i mét ¶o t­ëng thËt kú l¹!". Khi ng­êi ta ®· nu«i nh÷ng ¶o t­ëng lín lao th× kh«ng bao giê ng­êi ta cÇu xin tù do ë nh÷ng kÎ ¸p bøc m×nh ...

Cßn nh÷ng c©u: "®Õn lóc ®ã ng­êi ta míi chÞu chia tay víi anh, m¾t ®Ém lÖ . .." vµ "kh«ng cã vò khÝ nµo trong tay...", c¸ch viÕt nµy chÞu ¶nh h­ëng qu¸ nhiÒu cña lèi v¨n Trung Quèc.

DÞch hai ch÷ "mÉu ©m"¹⁾ tõ tiÕng Trung Quèc vµ hai ch÷ "langue maternelle" dÞch tõ tiÕng Ph¸p sang tiÕng ViÖt, th× nhÊt ®Þnh n«ng d©n vµ c«ng nh©n sÏ kh«ng hiÓu «ng nãi g× ..., trõ mét vµi viªn ký lôc vµ th«ng ng«n hiÓu ®­îc «ng nãi. T¹i sao «ng l¹i kh«ng dïng nh÷ng tõ "tiÕng ta" hay "tiÕng n­íc ta" ®Ó cho ai còng hiÓu ®­îc?

Xin dõng l¹i ë ®©y. T«i ®· nªu nhiÒu nhËn xÐt vÒ h×nh thøc t¸c phÈm. Mong «ng kiÓm tra l¹i bµi viÕt cña m×nh. NÕu t«i cø tiÕp tôc th× ch¼ng ho¸ ra lµ ng­êi thÝch t×m kiÕm khe kh¾t nh÷ng sai sãt cña ng­êi kh¸c.

PHÇN HAI

 I - ¤ng cho r»ng tõ ng÷ "c¸ch mÖnh"²⁾ lÊy ë trong Kinh DÞch. Cã lÏ kh«ng ®óng. Song t«i còng kh«ng d¸m kh¼ng ®Þnh. Nh­ng t«i kh«ng tin r»ng khi dïng tõ ng÷ c¸ch mÖnh, ng­êi Trung Quèc ®· m­în tõ Êy cña Kinh DÞch, mµ hä dÞch tõ tiÕng ph­¬ng T©y. Nh÷ng tõ ng÷ "C¶i c¸ch", "Kinh tÕ", "§éc lËp", "X· héi" còng ®­îc t¹o ra nh­ vËy ë Trung Quèc.

Trong tiÕng Ph¸p còng cã nh÷ng tõ "rÐforme", "Ðvolution" vµ "rÐvolution"³⁾. TiÕn ho¸ lµ mét lo¹t nh÷ng biÕn ®æi liªn tiÕp vµ cã tÝnh chÊt hoµ b×nh. Cßn c¶i c¸ch lµ nh÷ng thay ®æi x¶y ra Ýt hay nhiÒu trong thÓ chÕ mét n­íc, nh÷ng biÕn ®æi Êy cã kÌm theo hoÆc kh«ng kÌm theo b¹o lùc. Sau nh÷ng c¶i c¸ch, vÉn cßn tån t¹i mét c¸i g× ®Êy cña h×nh thøc ban ®Çu. Cßn c¸ch mÖnh th× ®em mét chÕ ®é míi thay thÕ h¼n cho mét chÕ ®é cò.

Theo nghÜa mµ chóng ta hiÓu ngµy nay vÒ C¸ch mÖnh th× Thµnh Thang vµ Vâ V­¬ng kh«ng ph¶i lµ ®· hoµn thµnh mét sù nghiÖp c¸ch mÖnh. Khi hä ®Êu tranh chèng l¹i c¸c vua Trô vµ KiÖt, hä ®· dÊy lªn trong n­íc mét cuéc c¸ch mÖnh. Nh­ng khi Trô, KiÖt bÞ ®¸nh b¹i råi, th× hä l¹i lªn ng«i hoµng ®Õ vµ vÉn duy tr× chÕ ®é qu©n chñ. Nãi r»ng hä ®· lµm c¸ch mÖnh lµ kh«ng ®óng.

G¨ng®i lµ mét nhµ c¶i c¸ch chø kh«ng ph¶i lµ mét nhµ c¸ch mÖnh. ¤ng G¨ng®i ®ßi ChÝnh phñ Anh tiÕn hµnh nh÷ng c¶i c¸ch vÒ thÓ chÕ ë trong n­íc, nh­ng «ng kh«ng cæ vò nh©n d©n Ên §é næi lªn giµnh l¹i ®éc lËp, vµ «ng còng kh«ng bao giê ®ßi ng­êi Anh thùc hiÖn nh÷ng thay ®æi toµn bé trong ChÝnh phñ Ên §é. Vµ chØ khi ng­êi Anh ®· b¸c bá mäi yªu cÇu cña «ng th× «ng míi chñ tr­¬ng tÈy chay. (TÈy chay lµ mét hµnh ®éng chø kh«ng ph¶i lµ mét ®¶ng). ë Ên §é cã §¶ng Quèc ®¹i; G¨ng®i lµ mét trong nh÷ng nhµ l·nh ®¹o cña §¶ng chø kh«ng ph¶i lµ ng­êi s¸ng lËp §¶ng.

Kh«ng ph¶i chØ cã ChÝnh phñ lµ ®èi t­îng cña c¸ch mÖnh. TÊt c¶ nh÷ng biÕn ®æi x¶y ra trong mäi sù vËt trªn thÕ giíi còng ®Òu cã thÓ gäi lµ c¸ch mÖnh. §¸cuyn lµ mét nhµ v¹n vËt häc c¸ch mÖnh; C¸c M¸c lµ mét nhµ kinh tÕ häc c¸ch mÖnh.

2. Trong ®o¹n v¨n «ng phª ph¸n nh÷ng hµnh ®éng cña ChÝnh phñ Ph¸p, «ng ®· hai lÇn nh¾c ®Õn lêi nhËn xÐt cña «ng vÒ nÒn gi¸o dôc mµ hä ban cho chóng ta, vµ vÒ nh÷ng tê b¸o mµ hä cho phÐp chóng ta xuÊt b¶n, lÇn ®Çu viÕt ë trang 12, lÇn thø hai ë trang 16. Nh­ng «ng l¹i hoµn toµn quªn kh«ng nãi ®Õn nh÷ng lao dÞch vµ thuÕ m¸ mµ chóng ta ph¶i g¸nh chÞu; quªn kh«ng nãi ®Õn r­îu, thuèc phiÖn mµ hä "b¸n" cho chóng ta; quªn kh«ng nãi ®Õn viÖc mé phu ®i lao dÞch; quªn kh«ng nãi ®Õn viÖc cÊm b¸n muèi; quªn kh«ng nãi ®Õn viÖc ®­a ®ång bµo ta sang Tahiti ®Ó phôc vô hä nh­ nh÷ng n« lÖ ... Chóng ta thËt ®au xãt tr­íc c¶nh ng­êi Ph¸p cÊm kh«ng cho phÐp chóng ta lËp héi vµ kh«ng cho chóng ta tiÕp thô mét nÒn gi¸o dôc hoµn chØnh, cßn hä th× còng Ýt ng­êi viÕt ®­îc s¸ch vµ b¸o ...

¤ng nãi r»ng: "Ngµy nay, mét vµi ngµnh c«ng nghiÖp nhá ph¸t triÓn h¬n x­a chót Ýt". VËy «ng muèn nãi ®Õn nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp nµo ? Nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp Êy ph¸t triÓn lµ nhê ng­êi Ph¸p xóc tiÕn hay lµ nhê vµo sù nç lùc cña b¶n th©n chóng ta ? Sù ph¸t triÓn Êy cã lîi cho b¶n th©n ng­êi Ph¸p hay cã lîi cho nh©n d©n ta ? Nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp Êy cã ph¸t triÓn h¬n c«ng nghiÖp ë c¸c n­íc kh«ng bÞ n­íc Ph¸p thèng trÞ kh«ng ? Trong khi «ng nãi ®Õn "téi ¸c" cña kÎ thï chóng ta, cã nªn nãi ®Õn ®iÒu ®ã kh«ng?

T«i trÝch c©u nµy ë trang 13: "Ngay c¶ nh÷ng ng­êi tr­íc ®©y ®· tá ra trung thµnh víi lý t­ëng c¸ch mÖnh còng t­ëng r»ng n­íc An Nam sÏ ®­îc tù trÞ khi c¶i c¸ch ®· ®­îc thùc hiÖn ë mäi c¬ cÊu tæ chøc cña chÕ ®é cò. Cßn mét sè rÊt hiÕm ng­êi thËt trung thµnh víi lý t­ëng c¸ch mÖnh l¹i bÞ buéc ph¶i n»m im". §iÒu ®ã lµ do sù d¹i dét vµ kÐm ý chÝ cña ®ång bµo ta. Cã ng­êi kh«ng biÕt ®i theo con ®­êng nµo; cã nh÷ng ng­êi kh¸c th× l¹i kh«ng biÕt c¸ch chØ ®­êng ®i cho hä. Chóng ta ®· bÞ trõng ph¹t v× sù d¹i dét cña m×nh, chóng ta kh«ng thÓ kªu ca víi ng­êi Ph¸p. Chóng lµ bän ¨n c­íp: nÕu chóng kh«ng biÕt hµnh ®éng kÎ c­íp th× chóng chØ lµ mét bän ngu xuÈn. Cßn chóng ta lµ n¹n nh©n: nÕu chóng ta kh«ng biÕt ph¶n øng chèng l¹i, th× chóng ta còng lµ kÎ khê d¹i. ThËt lµ d¹i dét mµ ®i phµn nµn r»ng kÎ kh¸c th«ng minh, râ thËt lµ v« Ých!

¤ng nãi r»ng c¸ch mÖnh cña chóng ta kh«ng thµnh c«ng lµ v× ng­êi Ph¸p tµn b¹o!

VËy th× «ng muèn thÕ nµo ? ¤ng muèn chóng ®Ó cho ta tù do muèn lµm g× th× lµm ­, vµ ®Ó cho chóng ta t×m mäi c¸ch ®Ó ®­¬ng ®Çu víi chóng ­ ? ¤ng muèn chóng sÏ kh«ng lµm g× ng¨n c¶n chóng ta lµm h¹i ®Õn quyÒn lîi cña chóng ­ ? Thay v× cho viÖc chª bai ng­êi kh¸c, t«i nghÜ r»ng hîp lý h¬n lµ tù chª tr¸ch. Chóng ta ph¶i tù hái: "... (mÊt mét c©u tiÕng Ph¸p - ND) ... T¹i sao nh©n d©n ta l¹i d¹i dét nh­ vËy ? T¹i sao chóng ta l¹i kh«ng ®­a ®­îc sù nghiÖp c¸ch mÖnh ®Õn thµnh c«ng ? VËy nay chóng ta ph¶i lµm g×?".

¤ng muèn nh©n d©n An Nam lµm c¸ch mÖnh nh­ ng­êi Ai CËp hoÆc tiÕn hµnh tÈy chay nh­ ng­êi Ên §é ­ ? Hay l¾m! Nh­ng «ng quªn nãi râ t¹i sao ng­êi Ai CËp l¹i lµm ®­îc c¸ch mÖnh, ng­êi Ên §é l¹i cã thÓ tÈy chay ng­êi Anh.

Gi¶ thiÕt r»ng cã ba chiÕc « t«: xe thø nhÊt lµ xe Ên §é, xe thø hai lµ xe Ai CËp, cßn xe thø ba lµ xe An Nam. Hai xe ®Çu, b¸nh xe l¾p v÷ng vµng, cã ®ñ x¨ng dÇu, m¸y mãc tèt, c¸c xe Êy l¹i cã hai hoÆc ba ng­êi l¸i giái thay nhau l¸i xe. Cßn xe thø ba chØ lµ mét bé khung (?); b¸nh xe l¾p xéc xÖch, l¹i thiÕu x¨ng dÇu vµ kh«ng cã ng­êi l¸i; thÕ mµ «ng muèn xe thø ba ch¹y theo hai xe kia ®ang bon bon ë phÝa tr­íc. Lµm sao mµ xe thø ba cã thÓ næ m¸y ®­îc ?

ë Ên §é vµ Ai CËp, c¸c chÝnh ®¶ng cã nhiÒu ®¶ng viªn, ng­êi th× phô tr¸ch tuyªn truyÒn, ng­êi th× phô tr¸ch nhãm, héi. Trong sinh viªn, n«ng d©n, c«ng nh©n, viªn chøc ... ®Òu cã c¸c tæ chøc héi. TÊt c¶ ®Òu mét mùc tu©n theo mÖnh lÖnh cña ®¶ng hä. Nh÷ng ng­êi ®i tuyªn truyÒn lu«n lu«n thøc tØnh nh©n d©n. Ai còng biÕt yªu n­íc, ai còng hiÓu c¸ch mÖnh lµ g×. C­¬ng lÜnh cña mçi ®¶ng ®Òu ®­îc nghiªn cøu kü, c­¬ng lÜnh dù kiÕn c¶ ®­êng lèi, ph­¬ng ph¸p thùc hiÖn mäi dù ¸n dï lín dï nhá. Sè l­îng ®¶ng viªn, héi viªn rÊt ®«ng, ®iÒu lÖ héi rÊt chÆt chÏ, ®¶ng nµo còng cã c¬ së v÷ng vµng.

Khi G¨ng®i ngá ý muèn cã mét triÖu ®ång ®Ó vËn ®éng phong trµo tÈy chay th× ba ngµy sau, nh©n d©n göi ngay ®Õn cho «ng h¬n hai triÖu ®ång. Khi mét héi viªn ho¹t ®éng v× ®¶ng bÞ ChÝnh phñ Anh b¾t giam, th× héi viªn kh¸c ®Õn xin ngåi tï thay. VÝ dô cã ng­êi bÞ ¸n mét th¸ng tï, th× cã 30 ng­êi ®Õn xin ë tï thay; nÕu bÞ hai th¸ng tï th× 60 ng­êi ®Õn thay, ®Ó c«ng viÖc cña ®¶ng khái bÞ ngõng trÔ v× thiÕu mÆt ng­êi Êy.

Ngµy mµ §¶ng Quèc gia Ai CËp cho niªm yÕt mét b¶n tuyªn ng«n, t¸m ng­êi ®· ký tªn vµo tuyªn ng«n bÞ ChÝnh phñ Anh b¾t ®em ®i ®Çy. LËp tøc ngµy h«m sau, cã t¸m ®¶ng viªn quèc gia kh¸c ®Õn ký vµo b¶n tuyªn ng«n Êy. Hä còng bÞ b¾t. Nh­ng l¹i cã t¸m ®¶ng viªn kh¸c còng hµnh ®éng nh­ t¸m ng­êi kia. Ng­êi Anh còng ®Þnh b¾t hä nh­ng kh«ng d¸m lµm, sî r»ng b¾t bí cµng lµm cho cuéc chèng ®èi lan trµn kh¾p n­íc.

Nh÷ng sù viÖc Êy cã thÓ x¶y ra ë n­íc ta kh«ng ? Vµ ë n­íc ta ®· cã tæ chøc ®¶ng ch­a ?

¤ng nãi r»ng mét cuéc c¸ch mÖnh hoµ b×nh sÏ kh«ng g©y chÕt chãc. ThÕ th×, nh÷ng yªu s¸ch ®ßi gi¶m thuÕ n¨m 1908 ë Trung Kú, cã kÌm theo b¹o lùc kh«ng; thÕ mµ biÕt bao nhiªu ng­êi ®· bÞ bän Ph¸p xö tö, b¾t ®i ®µy.

Chóng ta ch­a cã mét ®¶ng ph¸i nµo, chóng ta ch­a tiÕn hµnh mét cuéc tuyªn truyÒn nµo, chóng ta ch­a tæ chøc ®­îc g×, mµ «ng ®· muèn nh©n d©n ta tÈy chay ng­êi Ph¸p! V©ng, t«i ®· ®äc kü s¸u trang mµ «ng viÕt vÒ "Nh÷ng c«ng viÖc chuÈn bÞ" thµnh lËp Héi liªn hiÖp ®¹i biÓu nh©n d©n víi sinh viªn, th­¬ng gia.

Khi t«i ®äc ®Õn phÇn nµy, t«i liªn t­ëng ngay ®Õn bµi th¬ ngô ng«n cña La Ph«ngten: Héi ®ång chuét . Th¬ ngô ng«n Êy ®¹i thÓ kÓ nh­ sau: Trong mét nhµ kia cã mét chó mÌo cËt lùc s¨n diÖt chuét kh«ng th­¬ng tiÕc. Chuét ra quyÕt ®Þnh sÏ treo chu«ng lªn cæ mÌo ®Ó khi bÞ mÌo s¨n b¾t, nghe tiÕng chu«ng, chuét biÕt mµ kÞp ch¹y trèn. Nh­ng kh«ng cã chuét nµo d¸m t×nh nguyÖn treo chu«ng lªn cæ mÌo c¶.

Ph¶i, kh«ng mét con chuét nµo cña La Ph«ngten nãi trong th¬ ngô ng«n d¸m buéc chu«ng lªn cæ mÌo; tuy vËy, chóng ®Òu c¨m ghÐt kÎ thï cña chóng vµ ®ång t×nh sÏ treo cæ nã lªn. Nh÷ng con chuét Êy thËt lµ h¬n h¼n "nh÷ng con chuét An Nam" kh«ng biÕt c¨m thï "nh÷ng con mÌo Ph¸p" v× nh÷ng con chuét nµy kh«ng biÕt ®oµn kÕt l¹i ®Ó bµn viÖc tiªu diÖt nh÷ng con mÌo kia, chóng sî r»ng trong hµng ngò chuét cña chóng sÏ cã con ®i b¸o víi mÌo Ph¸p.

Nh÷ng ng­êi tù hµo lµ dßng gièng Rång Tiªn l¹i kh«ng b»ng chuét! ThËt lµ hæ thÑn, cã ph¶i kh«ng th­a «ng!

§Ó thµnh lËp Héi liªn hiÖp ®¹i biÓu nh©n d©n, «ng ®· kÓ tr­íc hÕt ®Õn Héi khai trÝ tiÕn ®øc¹⁾, l¹i nh­ thÕ µ ! ¤ng muèn gäi Hoµng Träng Phu vµ ®ång bän ®Õn gióp nh©n d©n An Nam ®Êu tranh chèng ng­êi Ph¸p ­ ? T«i kh«ng hiÓu «ng nãi ®ïa hay nãi thËt ... NÕu «ng nãi thËt, t«i xin ®Ò nghÞ víi «ng thµnh lËp mét "Héi cøu n­íc An Nam" gåm cã viªn toµn quyÒn, c¸c viªn thèng sø, c«ng sø, nÕu ch­a ®ñ th× gåm c¶ nh÷ng tªn mËt th¸m n÷a. Råi chóng ta nãi víi hä h·y b¶o vÖ lÊy ng­êi An Nam chèng Ph¸p. Vµ ®Ò nghÞ cña t«i còng hîp lý nh­ ®Ò nghÞ cña «ng!

Th­ nµy viÕt còng ®· dµi. T«i kh«ng d¸m lîi dông lßng kiªn nhÉn cña «ng. Xin phÐp tãm t¾t ý kiÕn nhËn xÐt cña t«i trong vµi c©u sau ®©y:

§Ò tµi biªn so¹n cña «ng lµ vÊn ®Ò c¸ch mÖnh. T«i cã thÓ chia bµi viÕt cña «ng thµnh bèn phÇn:

1- Gi¶i thÝch tõ ng÷ c¸ch mÖnh.

2- Phª ph¸n nh÷ng viÖc lµm cña ChÝnh phñ Ph¸p.

3- C«ng viÖc chuÈn bÞ ®Ó tiÕn hµnh tÈy chay.

4- DÞch thuËt mét ®o¹n v¨n cña mét t¹p chÝ Ph¸p.

¤ng ®· viÕt tÊt c¶ lµ 32 trang.

PhÇn dÞch thuËt chiÕm 5 trang.

PhÇn chuÈn bÞ tÈy chay 6 trang.

Lêi nãi ®Çu 1 trang.

Nh­ vËy lµ «ng ®· dµnh c¶ 20 trang ®Ó viÕt vÒ c¸ch mÖnh. Trong hai m­¬i trang Êy, «ng kh«ng nãi 1) Ph¶i lµm g× tr­íc c¸ch mÖnh, 2) Ph¶i lµm g× trong c¸ch mÖnh, 3) vµ ph¶i lµm g× sau c¸ch mÖnh.

¤ng ch­a bµn ®Õn lùc l­îng mµ ng­êi Ph¸p cã thÓ sö dông (ë n­íc ta) vµ còng ch­a bµn ®Õn lùc l­îng cña ta.

¤ng ®· nhÇm lÉn tÈy chay víi c¸ch mÖnh vµ ng­îc l¹i¹⁾.

Khi më ®Çu, «ng giãng trèng rung chu«ng; ®Õn lóc kÕt thóc «ng ®­a ra mét b¶n dÞch thuËt trong mét t¹p chÝ Ph¸p; mµ l¹i kh«ng ph¶i lµ mét t¹p chÝ c¸ch mÖnh.

T«i ®· nãi th¼ng nh÷ng ý kiÕn cña t«i vÒ bµi viÕt cña «ng; vµ còng nh©n c¬ héi nµy, nªu lªn mét sè vÊn ®Ò ®Ó th¶o luËn; mong r»ng cã thÓ rót ra tõ ®ã mét c¸i g× ®Ó më réng thªm kiÕn thøc cña t«i. Xin thµnh thùc vµ nhiÖt liÖt hoan nghªnh tµi cao trÝ lín cña «ng. BÊt cø mét ng­êi lao ®éng nµo, dï th«ng minh ®Õn ®©u, ®«i lóc còng cã thÓ sai lÇm. ChØ cã nh÷ng kÎ ngåi kh«ng míi kh«ng sai lÇm mµ th«i. Nh­ng lµm viÖc mµ cã sai lÇm cßn h¬n lµ sî sai lÇm mµ khoanh tay ngåi kh«ng!

Mong «ng h·y cè g¾ng!

Ngµy 9-4-1925

L.T.