TÖ THAM NHòNG TRONG Bé M¸Y CAI TRÞ

TÖ THAM NHòNG TRONG Bé M¸Y CAI TRÞ

HÕt hµnh vi ®iªn rå nµy ®Õn hµnh vi ®iªn rå kh¸c ®· phung phÝ ®ång tiÒn mµ ng­êi d©n An Nam khèn khæ ®· ph¶i ®æ må h«i n­íc m¾t míi kiÕm ®­îc. Chóng t«i ch­a biÕt ®Ých x¸c sè tiÒn chi tiªu cho vua An Nam sang ngao du bªn Ph¸p, chØ biÕt r»ng, ®Ó ®îi ngµy lµnh cho con Rång tre¹⁵ xuèng tµu, ng­êi ta ®· ph¶i båi th­êng cho tµu Poãctètx¬ trong bèn ngµy chê ®îi, mçi ngµy 100.000 phr¨ng (tøc lµ 400.000 phr¨ng tÊt c¶). TiÒn tµu hÕt 400.000 phr¨ng. TiÒn chiªu ®·i hÕt 240.000 phr¨ng (ch­a kÓ tiÒn l­¬ng tr¶ cho bän mËt vô ®Ó theo dâi ng­êi An Nam ë Ph¸p), 77.600 phr¨ng tr¶ tiÒn ¨n ë t¹i M¸cx©y cho lÝnh khè xanh dïng ®Ó "bång sóng chµo" Cô lín vµ Hoµng th­îng.

V× nãi ®Õn M¸cx©y, nªn nh©n tiÖn còng thö xem cuéc triÓn l·m thuéc ®Þa ë ®©y ®· tèn phÝ bao nhiªu. Tr­íc hÕt, ngoµi bän cã thÕ lùc ë chÝnh quèc ra, ng­êi ta cßn cho mêi ba chôc viªn chøc cao
cÊp ë c¸c thuéc ®Þa vÒ; bän nµy phÌ phìn ë ®­êng phè Cann¬bie¹⁾ mµ vÉn ®­îc lÜnh phô cÊp c¶ ë triÓn l·m lÉn ë thuéc ®Þa. Riªng §«ng D­¬ng ph¶i bá ra 12 triÖu cho cuéc triÓn l·m nµy. Vµ c¸c b¹n cã biÕt ng­êi ta ®· chi tiªu sè tiÒn ®ã nh­ thÕ nµo kh«ng? Mét vÝ dô: viÖc dùng l¹i c¸i m« h×nh næi tiÕng cña c¸c cung ®iÖn ¡ngco ®· tèn 3.000 mÐt khèi gç, gi¸ 400 hoÆc 500 phr¨ng mét mÐt khèi. Tøc lµ: tõ 1 triÖu 200 ngh×n ®Õn 1 triÖu 500 ngh×n phr¨ng!

Cßn nhiÒu vÝ dô kh¸c vÒ sù phung phÝ n÷a. Trong viÖc ®i l¹i cña quan toµn quyÒn, xe h¬i vµ xe luých vÉn ch­a ®ñ, cßn ph¶i cã mét toa xe löa ®Æc biÖt n÷a kia; viÖc söa sang toa xe ®ã tèn cho ng©n khè 125.250 phr¨ng.

Trong vßng m­êi mét th¸ng ho¹t ®éng, nha kinh tÕ (?) ®· lµm hao phÝ c«ng quü §«ng D­¬ng mét sè tiÒn 464.000 phr¨ng.

T¹i tr­êng thuéc ®Þa, n¬i "chÕ t¹o" ra nh÷ng nhµ khai ho¸ t­¬ng lai, 44 gi¸o s­ ®ñ c¸c lo¹i ®­îc ®µi thä ®Ó d¹y tõ 30 ®Õn 35 häc viªn. L¹i ph¶i tèn hµng ngh×n phr¨ng n÷a.

C«ng viÖc thanh tra th­êng xuyªn c¸c c«ng tr×nh phßng thñ thuéc ®Þa h»ng n¨m tèn cho ng©n s¸ch 785.168 phr¨ng. ThÕ nh­ng c¸c ngµi thanh tra th× kh«ng bao giê rêi khái Pari vµ ®èi víi c¸c thuéc ®Þa th× c¸c ngµi còng kh«ng hiÓu biÕt g× h¬n lµ hiÓu biÕt «ng tr¨ng giµ!

NÕu chóng ta ®Õn c¸c thuéc ®Þa kh¸c, th× ë ®©u chóng ta còng thÊy mét t×nh tr¹ng tÖ lËu nh­ vËy. §Ó ®ãn tiÕp mét ph¸i ®oµn "kinh tÕ" kh«ng chÝnh thøc, ng©n khè M¸ctinÝch "nhÑ bæng ®i" mÊt 400.000 phr¨ng. Trong vßng 10 n¨m, ng©n s¸ch Marèc tõ 17 triÖu lªn 290 triÖu phr¨ng, mÆc dÇu ng­êi ta ®· gi¶m 30% c¸c kho¶n chi tiªu cho lîi Ých ®Þa ph­¬ng, tøc lµ nh÷ng kho¶n chi tiªu cã thÓ cã lîi cho nh©n d©n b¶n xø!

*
* *

Mét cùu nghÞ sÜ ®i th¨m thuéc ®Þa vÒ, ®· ph¶i kªu lªn: "So víi bän viªn chøc thuéc ®Þa th× nh÷ng tªn c­íp ®­êng cßn lµ nh÷ng ng­êi l­¬ng thiÖn!". MÆc dï ®ång l­¬ng rÊt hËu (mét nh©n viªn Ph¸p míi bæ dông, dï cã dèt ®Æc ®i n÷a, l­¬ng Ýt nhÊt còng 200 ®ång = 2.000 phr¨ng mçi th¸ng), nh­ng c¸c ngµi viªn chøc Êy vÉn kh«ng bao giê tho¶ m·n, hä muèn kiÕm ch¸c nhiÒu h¬n, b»ng ®ñ c¸ch.

Häc bæng th× cÊp cho c¸c cËu Êm con c¸c quan c«ng sø, hoÆc c¸c quan cai trÞ t¹i chøc mµ l­¬ng ®­îc coi nh­ qu¸ thÊp (tõ 4 v¹n ®Õn 10 v¹n phr¨ng).

Cã thÓ nãi mét sè phiªn häp cña héi ®ång qu¶n h¹t chØ lµ ®Ó bµn viÖc c­íp giËt c«ng quü mét c¸ch cã ph­¬ng ph¸p. Riªng mét «ng chñ tÞch nµo ®ã cña héi ®ång ®· ®­îc l·nh thÇu nh÷ng c«ng viÖc trÞ gi¸ hai triÖu phr¨ng råi. ¤ng ®æng lý sù vô nä, ®¹i diÖn cña chÝnh phñ trong héi ®ång, ®· xin t¨ng l­¬ng m×nh lªn gÊp ®«i vµ ®· ®­îc chÊp thuËn. ViÖc lµm mét con ®­êng kÐo dµi n¨m nµy qua n¨m kh¸c ch¼ng ai kiÓm tra ®em l¹i cho mét vÞ thø ba nh÷ng mãn lîi th­êng xuyªn ®Òu ®Æn. Chøc vô thÇy thuèc cña c¸c viªn chøc §«ng D­¬ng ®em l¹i cho vÞ thø t­ mét kho¶n l­¬ng kh¸ hËu. VÞ thø n¨m ®­îc bæ lµm thÇy thuèc c¸c c«ng së thµnh phè. VÞ thø s¸u nhËn cung øng giÊy vµ in tµi liÖu cho chÝnh phñ. Cø thÕ, v©n v©n vµ v©n v©n.

Kho b¹c cã v¬i ®i chót Ýt th× ®· cã nh÷ng quý quan lµm cho nã ®Çy l¹i mét c¸ch nhanh chãng. Víi quyÒn hµnh s½n cã, hä søc cho d©n b¶n xø biÕt nhµ n­íc cÇn mét kho¶n tiÒn bao nhiªu ®ã, råi hä ph©n bæ cho c¸c lµng ph¶i ®ãng gãp. Vµ c¸c lµng lo véi vµng tu©n lÖnh ®Ó khái bÞ trõng ph¹t ngay lËp tøc.

Khi mét viªn kh©m sø cÇn thanh to¸n mét kho¶n tiÒn g× ®ã th× ngµi ph¸t hµnh c¸c b»ng s¾c ®Ó b¸n. Ng­êi ta kÓ l¹i ë mét tØnh nä, mét vô kinh doanh kiÓu Êy ®· thu ®­îc tíi 10.620 phr¨ng. Mµ nh÷ng vô nh­ thÕ kh«ng ph¶i hiÕm.

Mét trong nh÷ng quan kh©m sø cña chóng ta, v× tiªu hÕt tr­íc h¹n mÊy th¸ng tÊt c¶ kinh phÝ cho chiÕc xµlóp ®· b¾t c«ng quü hoµn l¹i cho ngµi c¸c kho¶n chi phÝ vÒ mét cuéc lÔ tiÕt nµo ®ã kh«ng ai biÕt râ, nh­ng nãi r»ng nhµ vua ®· ®­îc mêi ngù trªn xµlóp.

C¸c tay chµo hµng cho v¨n minh vµ d©n chñ qu¶ thËt th«ng th¹o vÒ c¸i ngãn xoay xë kiÓu D.

*
* *

Mét cùu toµn quyÒn §«ng D­¬ng, mét h«m ®· thó nhËn r»ng thuéc ®Þa nµy ®Çy rÉy nh÷ng viªn chøc ¨n h¹i ng©n s¸ch mµ th­êng ch¼ng ®­îc tÝch sù g× c¶.

Mét ng­êi thùc d©n viÕt: qu¸ nöa sè viªn chøc Êy, tõ c¸c quan ®Çu tØnh ®Õn c¸c quan chøc kh¸c, ®Òu kh«ng ®ñ t­ c¸ch cÇn thiÕt cña nh÷ng con ng­êi ®­îc giao phã nh÷ng quyÒn h¹n réng r·i vµ ghª gím nh­ thÕ.

TÊt c¶ bän chóng chØ cã mçi c¸i tµi lµ phung phÝ c«ng quü, cßn ng­êi An Nam khèn khæ th× cø nai l­ng ®ãng gãp, ®ãng gãp m·i. Hä ®ãng gãp kh«ng nh÷ng ®Ó tr¶ l­¬ng cho nh÷ng viªn chøc gi÷ nh÷ng chøc vô v« dông, mµ cßn ®Ó tr¶ l­¬ng cho c¶ nh÷ng viªn chøc kh«ng cã chøc vô g× c¶! N¨m 19..., 250.000 phr¨ng ®· tan biÕn ®i nh­ thÕ.

Mét chiÕn h¹m ®· ®­îc dµnh riªng cho sù ®i l¹i cña mét cô lín. ViÖc söa sang chiÕc chiÕn h¹m ®· tèn 250.000 phr¨ng, Êy lµ ch­a kÓ nh÷ng kho¶n "chi phÝ linh tinh" mµ §«ng D­¬ng ph¶i ®µi thä cho mçi chuyÕn ®i lµ trªn 80.000 phr¨ng.

Quan toµn quyÒn ch­a võa ý víi nh÷ng l©u ®µi tr¸ng lÖ mµ ngµi ë t¹i Sµi Gßn vµ Hµ Néi, cßn ph¶i cÇn thªm cho ngµi mét biÖt thù ë b·i biÓn n÷a. Ng©n s¸ch §«ng D­¬ng l¹i ph¶i "Ì l­ng ra g¸nh".

N¨m 19... mét tay n­íc ngoµi¹⁾ tai to mÆt lín nµo ®ã ghÐ qua Sµi Gßn, ®· ®­îc viªn thèng ®èc ®ãn tiÕp mét c¸ch ®Õ v­¬ng. Bèn ngµy liÒn ¨n ch¬i phÌ phìn th¶ cöa, yÕn tiÖc, r­îu chÌ lu bï, rèt cuéc xø Nam Kú téi nghiÖp ph¶i tÝnh sæ tr¶ 75.000 phr¨ng.

C¸c quan cai trÞ ®Òu lµ nh÷ng «ng vua con. Hä muèn xung quanh m×nh c¸i g× còng xa hoa tr¸ng lÖ, vµ nãi r»ng, cã thÕ míi n©ng cao ®­îc uy tÝn cña hä ®èi víi ng­êi b¶n xø. Mét viªn c«ng sø nä ®· lËp c¶ mét ®éi kþ m· cËn vÖ vµ kh«ng bao giê h¾n ®i ®©u mµ kh«ng cã ®éi Êy theo hÇu. ë tÊt c¶ c¸c toµ sø ®Òu cã tõ 6 ®Õn 11 con ngùa vµ 5, 6 cç xe sang träng ®ñ kiÓu: ®éc m·, song m·, tø m·¹⁾, v.v.. Ngoµi nh÷ng ph­¬ng tiÖn ®i l¹i ®· qu¸ thõa Êy, cßn thªm nh÷ng xe h¬i mü lÖ, tèn cho c«ng quü hµng v¹n ®ång. Mét viªn quan cai trÞ nä cßn cã c¶ mét tµu ngùa ®ua.

TiÒn nhµ cöa, bµn ghÕ, ®iÖn n­íc cña c¸c vÞ ®ã ®Òu do c«ng quü ®µi thä c¶. Ngoµi ra, nh÷ng ng­êi ®¸nh xe, l¸i xe, gi÷ ngùa, lµm v­ên, tãm l¹i, tÊt c¶ nh÷ng kÎ hÇu ng­êi h¹ cña hä còng ®Òu do nhµ n­íc tr¶ tiÒn c«ng.

ThËm chÝ nh÷ng cuéc gi¶i trÝ vÒ v¨n ch­¬ng cña nh÷ng ng­êi tèt sè Êy còng l¹i do nhµ n­íc trang tr¶i. Mét viªn quan cai trÞ ®· ghi vµo ng©n s¸ch 900 ®ång tiÒn s­ëi Êm, vµ 1.700 ®ång mua b¸o chÝ! Mét vÞ kh¸c ®· dïng m¸nh líi kÕ to¸n ®Ó biÕn tiÒn mua s¾m ¸o kho¸c ngoµi, ®µn d­¬ng cÇm, ®å trang søc thµnh nh÷ng kho¶n vËt liÖu tu bæ toµ sø, hoÆc nh÷ng kho¶n t­¬ng tù nh­ thÕ ®Ó b¾t ng©n s¸ch nhµ n­íc ph¶i chÞu.

*
* *

Dï tr­íc kia hä lµ nh÷ng anh hµng ch¸o, hoÆc gi¸m thÞ trong c¸c nhµ tr­êng, nh­ng khi ®· ®Æt ch©n ®Õn thuéc ®Þa lµ c¸c nhµ khai ho¸ Êy cña chóng ta sèng mét ®êi sèng ®Õ v­¬ng. Mét viªn quan cai trÞ dïng n¨m s¸u lÝnh khè xanh ®Ó ch¨n dª cho m×nh; mét viªn kh¸c b¾t lÝnh cã nghÒ ®iªu kh¾c ch¹m træ cho m×nh nh÷ng t­îng PhËt xinh x¾n hoÆc ®ãng cho m×nh nh÷ng r­¬ng hßm rÊt ®Ñp b»ng gç d¹ h­¬ng.

Theo lÖ, mét viªn gi¸m binh chØ ®­îc lÊy mét lÝnh hÇu, thÕ mµ ng­êi ta kÓ, cã mét ngµi ®· dïng:

1 viªn ®éi lµm qu¶n gia, 1 ®Çu bÕp, 3 båi, 2 phô bÕp, 3 ng­êi lµm v­ên, 1 hÇu phßng, 1 ng­êi ®¸nh xe, 1 ng­êi gi÷ ngùa.

Cßn bµ lín th× dïng: 1 thî may, 2 thî giÆt, 1 thî thªu ren, 1 thî ®an l¸t.

Vµ cËu Êm th× cã mét ng­êi båi riªng kh«ng lóc nµo rêi cËu nöa b­íc.

Mét ng­êi m¾t thÊy kÓ l¹i: chØ trong mét b÷a ¨n th­êng, kh«ng ph¶i yÕn tiÖc g×, ë nhµ mét viªn quan cai trÞ, còng thÊy ®»ng sau mçi ng­êi ngåi ¨n cã mét lÝnh ®øng hÇu chê thay ®Üa vµ ®­a mãn ¨n. Vµ tÊt c¶ lÝnh hÇu trong phßng ¨n ®Òu do mét viªn ®éi nhÊt chØ huy!

Ch­¬ng VII