VIÖC §ÇU §éC NG¦êI B¶N Xø

VIÖC §ÇU §éC NG¦êI B¶N Xø

§Ó nhåi nhÐt v¨n minh "§¹i Ph¸p" cho ng­êi An Nam, ngµi Xar«, ng­êi trïm cña sù nghiÖp ®ã ®· kh«ng tõ mét thñ ®o¹n nµo, kÓ c¶ nh÷ng thñ ®o¹n bØ æi nhÊt vµ nh÷ng téi ¸c. §©y, mét chøng cí: ®ã lµ bøc th­ mµ ngµi ®· göi cho nh÷ng ng­êi thuéc quyÒn ngµi, víi t­ c¸ch lµ toµn quyÒn §«ng D­¬ng vµ nh»m v¬ vÐt cho ®Çy tói tham cña bän kÎ c­íp thùc d©n vµ c¶ cña ngµi n÷a:

"KÝnh göi «ng c«ng sø,

"T«i tr©n träng yªu cÇu «ng vui lßng gióp ®ì nh÷ng cè g¾ng cña nha th­¬ng chÝnh trong viÖc ®Æt thªm ®¹i lý b¸n lÎ thuèc phiÖn vµ r­îu, theo chØ thÞ cña «ng tæng gi¸m ®èc nha th­¬ng chÝnh §«ng D­¬ng.

"§Ó tiÕn hµnh viÖc ®ã, t«i xin göi «ng mét b¶n danh s¸ch nh÷ng ®¹i lý cÇn ®Æt trong c¸c x· ®· kª tªn; phÇn lín c¸c x· nµy, tíi nay, vÉn hoµn toµn ch­a cã r­îu vµ thuèc phiÖn.

"Qua c¸c tØnh tr­ëng vµ c¸c x· tr­ëng Cao Miªn, «ng cã thÓ dïng ¶nh h­ëng to t¸t cña «ng ®Ó lµm cho mét sè tiÓu th­¬ng ng­êi b¶n xø thÊy r»ng bu«n thªm r­îu vµ thuèc phiÖn lµ rÊt cã lîi.

"VÒ phÇn chóng t«i, th× nh÷ng viªn chøc l­u ®éng trong khi ®i kinh lý sÏ t×m c¸ch ®Æt ®¹i lý, trõ phi «ng muèn hä ®îi «ng tranh thñ ®­îc sù gióp ®ì cña c¸c quan chøc ®Þa ph­¬ng tr­íc ®·. Trong tr­êng hîp nµy, t«i ®Ò nghÞ «ng vui lßng b¸o c¸o cho t«i biÕt.

"Chóng ta chØ cã thÓ ®¹t kÕt qu¶ mü m·n, nÕu chóng ta hîp ®ång víi nhau chÆt chÏ vµ liªn tôc, v× lîi Ých tèi cao cña ng©n khè".

"Ký tªn: Anbe Xar«"

Lóc Êy, cø mét ngh×n lµng th× cã ®Õn mét ngh×n n¨m tr¨m ®¹i lý b¸n lÎ r­îu vµ thuèc phiÖn. Nh­ng còng trong sè mét ngh×n lµng ®ã l¹i chØ cã vÎn vÑn m­êi tr­êng häc.

Tr­íc khi cã bøc th­ quý ho¸ trªn, h»ng n¨m ng­êi ta còng ®· täng tõ 23 ®Õn 24 triÖu lÝt r­îu cho 12 triÖu ng­êi b¶n xø, kÓ c¶ ®µn bµ vµ trÎ con.

*
* *

"Nãi ®Õn c¸c mãn ®éc quyÒn, ng­êi ta cã thÓ h×nh dung §«ng D­¬ng nh­ mét con nai bÐo mËp bÞ trãi chÆt vµ ®­¬ng hÊp hèi d­íi nh÷ng c¸i má quÆp cña mét bÇy diÒu h©u rØa rãi m·i kh«ng thÊy no".

Trong sè ng­êi cã cæ phÇn trong c«ng ty ®éc quyÒn r­îu, cã c¸c nh©n vËt cao quý nhÊt ë §«ng D­¬ng vµ tÊt c¶ c¸c ngµnh cai trÞ ®Òu cã ®¹i diÖn tai to mÆt lín trong Êy. PhÇn ®«ng c¸c quan lín nµy ®Òu rÊt cã Ých cho c«ng ty, kh«ng ai chèi c·i ®­îc:

Ngµnh t­ ph¸p, cã Ých ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vô l«i th«i víi nh÷ng kÎ mµ ng­êi ta muèn c­ìng bøc, cã:

2 ch­ëng lý;

1 biÖn lý;

1 lôc sù - ch­ëng khÕ.

Ngµnh qu©n ®éi, cã Ých ®Ó ®µn ¸p mét cuéc næi lo¹n mµ ng­êi ta tÝnh lµ cã thÓ x¶y ra do chØ riªng c¸i viÖc thi hµnh chÕ ®é ®éc quyÒn bÐo bë, cã:

1 thiÕu t­íng;

1 trung t¸;

2 qu©n y sÜ cao cÊp;

1 thiÕu t¸;

2 ®¹i uý.

Ngµnh hµnh chÝnh mµ sù ©n cÇn v« t­ lµ ®iÒu ®¶m b¶o nhÊt cho viÖc kinh doanh thµnh c«ng, th× cã:

1 c«ng sø;

1 gi¸m ®èc tµi chÝnh;

1 tæng gi¸m ®èc ng©n khè;

1 thanh tra b­u chÝnh;

1 gi¸m ®èc tr­íc b¹;

1 quan cai trÞ;

2 gi¸o s­, v.v..

Vµ cuèi cïng lµ: ngµi Clªm¨ngten ®¸ng kÝnh, nghÞ viªn h¹t Puy®¬- §«m.

*
* *

Trong héi chî triÓn l·m thuéc ®Þa ë M¸cx©y¹⁰, «ng Xar« lín tiÕng ba hoa: "N­íc Ph¸p h·y nh×n vµo ®©y vµ lÊy ®ã lµm tù hµo!". Mµ qu¶ thÕ thËt. Nh÷ng anh l¹c ®µ Tuynidi th¶n nhiªn ®øng ng¸p bªn c¹nh mÊy chó c¸ sÊu oai vÖ cña T©y Phi vµ nh÷ng anh chµng c¸ sÊu¹⁾ ®¸ng yªu cña Ma®ag¸txca chuyÖn trß th©n mËt víi c¸c ¶ bß c¸i mü miÒu cña §«ng D­¬ng. Ch­a bao giê l¹i cã mét sù hoµ hîp tuyÖt diÖu ®Õn thÕ, vµ tr­íc sù x©m nhËp hoµ b×nh cña c¸c loµi thó thuéc ®Þa, chÞ c¸ trÝch trong huyÒn tho¹i cña H¶i c¶ng cò¹¹ në nô c­êi duyªn d¸ng cña mét bµ chñ nhµ mÕn kh¸ch.

Ng­êi ®i xem nh×n mét c¸ch rÊt thÝch thó chiÕc tr­êng kû lÞch sö cña mét vÞ toµn quyÒn nä, thanh g­¬m cña viªn c«ng sø §¸cl¬ tõng dïng ®Ó ®©m vµo ®ïi tï nh©n B¾c Kú vµ c©y ®uèc mµ viªn quan cai trÞ Bruye ®· dïng ®Ó thui sèng h¬n 200 thæ d©n Hu¸txa²⁾.

Gian hµng Cam¬run ®­îc ®Æc biÖt chó ý. ë ®Êy cã tÊm b¶ng ®Ò mÊy dßng ch÷ yªu n­íc sau ®©y:

"Tr­íc kia ng­êi §øc nhËp vµo xø Cam¬run rÊt nhiÒu r­îu.

"Ngµy nay ng­êi Ph¸p l¹i cÊm r­îu".

Nh­ng, mét bµn tay ranh m·nh nµo ®ã ®· d¸n ngay vµo d­íi tÊm b¶ng bøc th­ cña ngµi Xar« chØ thÞ cho ng­êi thuéc quyÒn ngµi t¨ng sè ®¹i lý b¸n lÎ r­îu vµ thuèc phiÖn ë c¸c lµng An Nam, kÌm theo lêi phª:

"ThÕ mµ ng­êi An Nam l¹i ®· cã: nh÷ng 10 tr­êng häc, nh÷ng 1.500 ®¹i lý r­îu vµ thuèc phiÖn cho 1.000 lµng kia ®Êy!".

*
* *

§©y lµ mét sù kiÖn ®Çy ý nghÜa cña mét viªn chøc ®øng ®Çu tØnh S¬n T©y, mét tØnh ë B¾c Kú.

Sè d©n tØnh nµy ­íc tÝnh chØ ®é 200.000 ng­êi. Nh­ng ®Ó n©ng sè l­îng r­îu ph¶i tiªu thô lªn, sè d©n Êy bçng nhiªn t¨ng vät nhanh nh­ chíp tíi 230.000 ng­êi. Nh­ng v× 230.000 d©n nµy uèng qu¸ Ýt, viªn c«ng sø S¬n T©y ®· ra c«ng mét n¨m ®Èy sè l­îng r­îu tiªu thô lªn 560.000 lÝt.

Ngay lËp tøc, viªn c«ng sø ®­îc th¨ng cÊp vµ ®­îc khen.

¤ng ®ê C... kh¼ng ®Þnh r»ng mét viªn c«ng sø kh¸c ®· ®­a «ng xem mét bøc th­ cña cÊp trªn, trong ®ã cã ®o¹n viÕt: "Sè r­îu tiªu thô trong phñ X, ®· tôt xuèng d­íi con sè Z, cho mçi d©n ®inh. VËy «ng cã nghÜ r»ng cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p lµm g­¬ng kh«ng?". Viªn c«ng sø bÞ c¶nh c¸o gi¸n tiÕp nh­ thÕ bÌn ®ßi tæng lý trong phñ Êy ®Õn hiÓu thÞ r»ng së dÜ hä tiªu thô Ýt r­îu ®Õn nh­ thÕ lµ v× hä nÊu r­îu lËu. §Ó ®­îc yªn chuyÖn, c¸c lµng liÒn mua ngay sè r­îu quy ®Þnh chiÓu theo d©n sè mµ sù tÝnh to¸n cña c¸c phßng giÊy b¾t hä ph¶i chÞu.

Râ rµng lµ ng­êi ta ®· Ên ®Þnh trªn thùc tÕ - nÕu kh«ng ph¶i b»ng c¸ch hîp ph¸p - møc r­îu mµ mçi ng­êi b¶n xø buéc ph¶i uèng h»ng n¨m. Vµ khi nãi mçi ng­êi b¶n xø th× còng ®õng t­ëng ®ã chØ lµ ng­êi ®øng tuæi mµ lµ toµn bé d©n sè, kÓ c¶ ng­êi giµ, phô n÷, trÎ em, c¶ ®Õn ®øa cßn bó mÑ. Nh­ thÕ lµ buéc th©n nh©n cña hä ph¶i uèng thay, kh«ng ph¶i chØ mét lÝt mµ hai, ba lÝt.

D©n mét lµng B¾c Kú, buéc ph¶i uèng r­îu, thÊy tr­íc nguy c¬ ®e do¹ Êy, ®· kªu víi viªn quan ng­êi Ph¸p "cña hä" r»ng:

"Ngay ®Õn c¸i ¨n, chóng t«i còng kh«ng cã g× c¶". Quan ®¸p: "Chóng mµy quen ngµy ba b÷a, b©y giê bít ®i mét b÷a, hay nÕu cÇn th× bít ®i mét b÷a r­ìi ®Ó cã thÓ mua r­îu cña nhµ n­íc".

Tr­íc ®©y, ng­êi b¶n xø quen mua r­îu tõng Ýt mét; hä mang chai lä thÕ nµo cho võa th× th«i. Nay th× ng­êi ta ®ãng r­îu vµo chai s½n. R­îu chØ b¸n trong chai nöa lÝt hay mét lÝt. Ng­êi An Nam quen dïng r­îu tõ 20 ®Õn 22 ®é; ngµy nay ng­êi ta b¾t hä dïng r­îu tõ 40 ®Õn 45 ®é. Hä quen dïng lo¹i r­îu cã mïi vÞ th¬m dÞu do chÊt l­îng cña nh÷ng nguyªn liÖu mµ hä vÉn dïng; trong sè nguyªn liÖu nµy cã thø g¹o thuéc vµo lo¹i ngon nhÊt. Cßn thø r­îu mµ nay ng­êi ta buéc hä ph¶i uèng l¹i cÊt b»ng thø g¹o rÎ tiÒn, pha thªm chÊt ho¸ häc, cã mïi vÞ nång nÆc khã chÞu.

Bän chñ ®éc quyÒn cßn ra th«ng t­ b¾t nh©n viªn cña chóng pha thªm n­íc l· vµo r­îu ®em b¸n; cø mçi hÐct«lÝt r­îu pha thªm 8 lÝt n­íc l·.

Nh­ thÕ, tÝnh trªn toµn câi §«ng D­¬ng mçi ngµy cø b¸n 500 hÐct«lÝt r­îu th× cã 4.000 lÝt n­íc l· pha thªm vµo; 4.000 lÝt, mçi lÝt gi¸ ba hµo, thµnh 1.200 ®ång mét ngµy, 36.000 ®ång mét th¸ng. Nh­ thÕ chØ cÇn më vßi n­íc l· kh«ng th«i, mçi n¨m c«ng ty còng thu ®­îc mét mãn l·i nho nhá 432.000 ®ång, hay 4 triÖu phr¨ng.

Xem thÕ, ®ñ biÕt thø r­îu mµ bän ®éc quyÒn cÊt vµ ®em b¸n ë §«ng D­¬ng lµ kh«ng hîp víi khÈu vÞ cña ng­êi b¶n xø vÒ ®é còng nh­ vÒ mïi vÞ, cho nªn ng­êi ta ph¶i c­ìng bøc hä mua.

V× b¾t buéc ph¶i tr¶ nh÷ng kho¶n chi tiªu th­êng xuyªn, ph¶i trang tr¶i nh÷ng mãn kinh phÝ ngµy cµng t¨ng cña phñ toµn quyÒn, cña nh÷ng tr¸i kho¶n lín, cña nh÷ng c«ng tr×nh kiÕn thiÕt qu©n sù vµ ph¶i ®Æt ra - nÕu kh«ng ph¶i lµ nh÷ng chøc vô thùc sù- th× Ýt ra còng lµ nh÷ng kho¶n l­¬ng cho mét ®¸m ®«ng c«ng chøc tõ Pari g¸n sang, cho nªn ChÝnh phñ ®· t×m mäi c¸ch thóc ®Èy c¸c viªn chøc, tõ c«ng sø ®Õn nh©n viªn h¹ng bÐt, ph¶i lµm t¨ng møc tiªu thô r­îu lªn.