Héi ®ång xuÊt b¶n ®µo duy tïng Chñ tÞch Héi ®ång
tải về 3.23 Mb.
|
- Điều hướng trang này:
- CHÝNH S¸CH NGU D¢N
- CHñ NGHÜA Gi¸O HéI
- NçI KHæ NHôC CñA NG¦êI PHô N÷ B¶N Xø
- N¤ LÖ Thøc TØNH
C¤NG LýCã ph¶i v× qu¸ thõa t×nh nh©n ®¹o, nh «ng Xar« ®· nhiÒu lÇn tuyªn bè, mµ ngêi ta b¾t c¸c ph¹m nh©n ë nhµ lao Nha Trang (Trung Kú) ph¶i ¨n khan, nghÜa lµ ¨n c¬m mµ kh«ng ®îc uèng níc, kh«ng ? Cã ph¶i ngêi ta ®· quÖt tanhtuya ®ièt lªn mòi ph¹m nh©n ®Ó dÔ nhËn ra hä khi hä vît ngôc kh«ng? *
B¸o L'IndÐpendant ë Ma®ag¸txca sè ra ngµy 13 th¸ng 7 n¨m 1921 cã ®¨ng mét bµi têng thuËt vÒ c¸ch phßng bÖnh "dÞch h¹ch", chóng t«i xin trÝch ®o¹n sau ®©y: “V« sè nhµ bÞ ®èt, trong ®ã, cã c¸i nhµ kh¸ ®Ñp cña Rac«t«manga ë phè Galiªni cïng bÞ ®èt h«m thø hai võa qua. Nhng nhµ cña «ng §ªr« th× l¹i tho¸t khái sè phËn chung Êy, tÝnh ra c¸i nhµ Êy, víi tÊt c¶ ®å ®¹c ®¾t tiÒn qu¸ (50.000 phr¨ng), v× thÕ nhµ chøc tr¸ch quyÕt ®Þnh kh«ng ®èt mµ chØ tÈy uÕ vµ cÊm ë mét thêi gian kh¸ dµi, cã lÏ lµ s¸u th¸ng". Chóng t«i xin nãi thªm r»ng, «ng §ªr« lµ c«ng d©n Ph¸p, cßn Rac«t«manga chØ lµ d©n lÖ thuéc v× lµ ngêi b¶n xø. Nh©n ®©y xin nh¾c ®Ó b¹n ®äc nhí l¹i r»ng, ®¹o luËt n¨m 1841 ®îc biÓu quyÕt lµ ®Ó ¸p dông cho tÊt c¶ n«ng d©n Ph¸p. *
Còng ë Ma®ag¸txca, s¸u ngêi b¶n xø bÞ b¾t trong ®ån ®iÒn cña mét thùc d©n ngêi Ph¸p vÒ téi trèn thuÕ. Tríc toµ, c¸c bÞ can khai r»ng, «ng chñ ®ån ®iÒn §¬la R«s¬ ®· cam kÕt víi hä: 1. sÏ ®ãng thuÕ cho hä; 2. sÏ xin miÔn sai dÞch cho hä; 3. tr¶ tiÒn c«ng cho hä cø ba m¬i ngµy c«ng lµ l0 quan. CÇn chó ý lµ nhµ thùc d©n kia chØ thuª hä mçi tuÇn lµm cã mét ngµy th«i. Muèn ®ñ sèng hä ph¶i ®i lµm thuª cho ngêi Mang¸t ë gÇn ®ån ®iÒn. MÆt kh¸c, «ng §¬la R«s¬ ch¼ng nh÷ng kh«ng ®ãng thuÕ cho hä nh ®· høa, mµ h×nh nh cßn lê lu«n sè tiÒn hä ®· göi «ng ®Ó ®ãng thuÕ n÷a. Quý ho¸ lµm sao, lÇn nµy chÝnh phñ ®· më mét cuéc ®iÒu tra. Nhng råi c¸c b¹n xem... Khi ®îc biÕt vô nµy, nghiÖp ®oµn n«ng nghiÖp Mahan«r«, mµ ch¾c h¼n «ng §¬la R«s¬ lµ ®oµn viªn, liÒn ®iÖn cho quan toµn quyÒn ph¶n kh¸ng viÖc c¶nh binh ®· ®Õn xÐt hái kh«ng ®óng lóc t¹i ®ån ®iÒn «ng §¬la R«s¬ vµ yªu cÇu trõng trÞ viªn trëng ®ån vÒ téi c¶ gan ph¸t hiÖn sù nhòng l¹m cña mét ngêi Ph¸p ®èi víi ngêi b¶n xø. V× kh«ng muèn "mua viÖc" vµo m×nh, quan toµn quyÒn ®· cho xÕp ngay vô r¾c rèi Êy l¹i. *
Toµ ¸n binh Linl¬ võa kÕt ¸n 20 n¨m khæ sai tªn Ph«n Seven, sÜ quan §øc, vÒ téi dïng roi da ®¸nh ®Ëp nh÷ng ngêi b¶n xø ë R«ngc¬1) trong thêi gian qu©n §øc chiÕm ®ãng. ThÕ th× t¹i sao ë §«ng D¬ng, «ng ngêi Ph¸p nä b¾n vì sä mét ngêi Trung Kú b»ng sóng lôc; «ng viªn chøc Ph¸p kia nhèt mét ngêi B¾c Kú vµo còi chã sau khi ®¸nh ®Ëp tµn nhÉn anh ta; «ng thÇu kho¸n Ph¸p nµy trãi tay mét ngêi Nam Kú cho chã c¾n, råi ®em giÕt ®i; «ng thî m¸y Ph¸p kia "h¹ s¸t" mét ngêi An Nam b»ng sóng s¨n; «ng nh©n viªn hµng h¶i Ph¸p kh¸c x« ngêi g¸c cÇu b¶n xø vµo ®èng than hång cho chÕt, v.v. vµ v.v. l¹i kh«ng bÞ trõng trÞ? T¹i sao mÊy «ng thanh niªn Ph¸p ë Angiª ®Êm ®¸ mét em bÐ ngêi b¶n xø 13 tuæi, råi xãc em lªn ®Çu mét trong nh÷ng ngän gi¸o ë gi÷a hµng gi¸o c¾m quanh "c©y chiÕn th¾ng", chØ bÞ ph¹t cã 8 ngµy tï ¸n treo? Vµ t¹i sao tªn h¹ sÜ quan ®· ®¸nh anh Nah«ng còng nh tªn sÜ quan ®· giÕt chÕt anh, kh«ng bÞ trõng ph¹t g× c¶ ? Ph¶i råi, An Nam vµ Angiªri ®Òu lµ nh÷ng xø bÞ chiÕm - còng nh R«ngc¬ ®· cã lóc bÞ chiÕm, - nhng v× nh÷ng ngêi Ph¸p ë c¸c thuéc ®Þa Êy kh«ng ph¶i lµ lò "b«s¬", cho nªn còng cïng mét hµnh ®éng, nÕu lµ cña lò "b«s¬" th× lµ téi ¸c, nhng nÕu lµ cña ngêi Ph¸p th× l¹i lµ v¨n minh! Mµ AnnamÝt vµ Angiªriªng ®©u ph¶i lµ ngêi! §ã lµ bän "nhµ quª" bÈn thØu, bÇy "bicèt"1) bÈn thØu. CÇn qu¸i g× ph¶i cã c«ng lý ®èi víi nh÷ng gièng Êy. C¸i «ng Vinhª §èct«ng ch©m biÕm kia qu¶ lµ kh«ng lÇm khi «ng viÕt: "Ph¸p luËt, c«ng lý ®èi víi ngêi b¶n xø ? Th«i ®i! ChØ cã ba toong, sóng ng¾n, sóng dµi, ®Êy míi lµ thø xøng ®¸ng víi lò rßi bä Êy!". *
Trong c¸i kho ®Çy ¾p nh÷ng h×nh ph¹t ®Ó gi¸ng vµo ®Çu ngêi b¶n xø, cã nh÷ng kho¶n ph¹t tiÒn tõ 200 ®Õn 3.000 ®ång. Kh«ng ph¶i «ng §ume kh«ng biÕt r»ng ngêi An Nam kh«ng bao giê ®ãng næi nh÷ng kho¶n tiÒn to ®Õn thÕ. Nhng «ng ta cø muèn xoay tiÒn b»ng bÊt cø gi¸ nµo; nªn con ngêi kh«n ngoan Êy ®· dù kiÕn r»ng cã thÓ b¾t lµng x· ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm. (§iÒu 4). B¹n sÏ b¶o, muèn kÕt ¸n c¶ mét lµng th× ph¶i x¸c ®Þnh lµng Êy lµ ®ång lo· chø. Kh«ng, víi ®iÒu 4, viÖc Êy kh«ng cÇn thiÕt. Lµng nµo kh«ng biÕt ng¨n ngõa mét téi ph¹m, th× ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ téi ph¹m Êy. C¸i ®iÒu 4 nµy qu¶ lµ mét m¸nh khoÐ ¸c nghiÖt, bëi v× chØ cÇn nh÷ng tay ch©n cña bän chñ bao thÇu thuÕ - nh÷ng tay ch©n ®ã ®îc thuª tiÒn ®Ó ph¸t gi¸c cµng nhiÒu vô vi ph¹m cµng hay - khai r»ng lµng së t¹i ch¼ng hÒ lµm g× ®Ó ng¨n chÆn vô vi ph¹m, lµ ®ñ. TiÕt 3 quy ®Þnh c¸ch thøc kiÓm chøng nh÷ng vô vi ph¹m mµ bän tay sai cña chñ bao thÇu thuÕ cã quyÒn lµm. ë ®©y cã mét trë ng¹i. Thêng thêng bän tay ch©n Êy ®Òu dèt n¸t, lµm biªn b¶n kh«ng hîp thøc. Ngêi ta kh¾c phôc trë ng¹i Êy b»ng c¸ch uû cho viªn chøc nhµ ®oan ë tØnh lþ hoÆc phñ lþ, huyÖn lþ lµm biªn b¶n theo b¸o c¸o cña bän tay ch©n cña chñ bao thÇu. *
§«ng D¬ng lµ c« g¸i cng, rÊt xøng ®¸ng víi níc mÑ Ph¸p. MÑ cã g×, con cã nÊy: §«ng D¬ng cã chÝnh phñ cña nã, nh÷ng b¶o ®¶m cña nã, c«ng lý cña nã vµ còng cã ©m mu phiÕn lo¹n nho nhá cña nã n÷a. Díi ®©y chóng t«i chØ nh¾c l¹i hai vÊn ®Ò sau th«i. C«ng lý ®îc tîng trng b»ng mét ngêi ®µn bµ dÞu hiÒn, mét tay cÇm c©n, mét tay cÇm kiÕm. V× ®êng tõ Ph¸p ®Õn §«ng D¬ng xa qu¸, xa ®Õn nçi sang ®îc tíi ®ã th× c¸n c©n ®· mÊt th¨ng b»ng, ®Üa c©n ®· ch¶y láng ra vµ biÕn thµnh nh÷ng tÈu thuèc phiÖn hoÆc nh÷ng chai rîu ty, nªn ngêi ®µn bµ téi nghiÖp chØ cßn l¹i ®éc c¸i kiÕm ®Ó chÐm giÕt. Bµ chÐm giÕt ®Õn c¶ ngêi v« téi, vµ nhÊt lµ ngêi v« téi. Cßn ©m mu phiÕn lo¹n th× l¹i lµ mét chuyÖn kh¸c. Chóng t«i sÏ kh«ng nh¾c l¹i nh÷ng vô phiÕn lo¹n næi tiÕng n¨m 1908 hoÆc n¨m 191616, nh÷ng vô mµ nhê ®ã rÊt nhiÒu ngêi d©n ®îc níc Ph¸p b¶o hé ®· cã thÓ nÕm mïi c«ng ¬n khai ho¸ trªn m¸y chÐm, trong nhµ tï hoÆc ë n¬i ®Çy ¶i. Nh÷ng vô phiÕn lo¹n Êy ®· cò råi, chØ cßn ®Ó l¹i dÊu vÕt trong trÝ nhí cña ngêi b¶n xø n÷a th«i. Chóng t«i chØ nãi ®Õn vô võa x¶y ra gÇn ®©y nhÊt. V× ë chÝnh quèc cã vô phiÕn lo¹n b«nsªvÝch chÊn ®éng d luËn, nªn c¸c ngµi thùc d©n ë §«ng D¬ng - y nh con nh¸i trong truyÖn ngô ng«n1)- còng muèn cã mét vô phiÕn lo¹n, bÌn cè ph×nh bông lªn vµ cuèi cïng còng ®Î ra ®îc mét vô. Chóng ®· lµm nh thÕ nµy. Mét quan lín T©y (quan c«ng sø §¹i Ph¸p kia ®Êy ¹!), mét quan huyÖn vµ mét «ng lý trëng ®· ®¶m nhiÖm viÖc chÕ t¹o ra vô ®ã. Bé ba quan l¹i nµy phao tin lµ cã mét bän phiÕn lo¹n ch«n giÊu hai tr¨m rëi qu¶ bom ©m mu lµm næ tung c¶ xø B¾c Kú. Nhng ngµy 16 th¸ng 2, toµ ®¹i h×nh Hµ Néi c«ng nhËn r»ng ch¼ng nh÷ng kh«ng cã b»ng chøng nµo ®Ó kÕt luËn cã mét tæ chøc c¸ch m¹ng cã vò khÝ ph¸ ho¹i, mµ c¶ c¸i vô mu ph¶n kia ch¼ng qua còng chØ lµ mét thñ ®o¹n khiªu khÝch do mét sè nh©n viªn chÝnh phñ muèn ®îc th¨ng thëng t¹o ra mµ th«i. Ch¾c c¸c b¹n tëng r»ng sau khi toµ ®· ph¸n quyÕt nh thÕ råi th× nh÷ng ngêi An Nam bÞ giam gi÷ sÏ ®îc th¶ ra. Kh«ng ®©u! B»ng bÊt cø gi¸ nµo, nhÊt thiÕt ph¶i gi÷ uy tÝn cho kÎ ®i chinh phôc! Muèn thÕ, lÏ ra chØ g¾n hu©n ch¬ng cho bän ®· khÐo phÞa ra vô ¸n lµ ®ñ råi; ®»ng nµy ngêi ta l¹i cßn ph¹t tï 12 ngêi An Nam tõ 2 ®Õn 5 n¨m, mµ phÇn lín lµ nhµ nho. Vµ trªn cöa nhµ lao giam gi÷ hä, næi lªn mÊy ch÷: Tù do, B×nh ®¼ng, B¸c ¸i - dÜ nhiªn lµ b»ng tiÕng Ph¸p h¼n hoi. ThÕ råi nh÷ng tê b¸o gäi lµ th©n ngêi b¶n xø véi v· ca tông tÝnh c«ng b»ng, kh«ng thiªn vÞ cña c¸i trß hÒ c«ng lý Êy! Nhng h·y ®äc tê La DÐpªche Coloniale, tê b¸o gi÷ gi¶i v« ®Þch vÒ chñ nghÜa bµi An Nam: "Toµ ¸n Ph¸p võa tuyªn ¸n xong. Mét nöa can ph¹m ®îc tha bæng, cßn mét nöa ®îc kÕt ¸n nhÑ. Nh÷ng ngêi bÞ ¸n lµ nh÷ng nhµ nho can téi lµm th¬ c¶m høng l¨ng nh¨ng ®Ó ca tông ©n huÖ cña tù do". C¸c b¹n thÊy kh«ng, ®èi víi ngêi An Nam, ca tông tù do lµ mét téi nÆng, chØ v× thÕ th«i, ngêi ta còng phÕt cho hä 5 n¨m tï! Tê b¸o viÕt tiÕp: "Chóng ta ph¶i nhiÖt liÖt hoan nghªnh b¶n ph¸n quyÕt hÕt søc c«ng b»ng Êy cña c¸c quan toµ vµ c¸c vÞ båi thÈm cña chóng ta, v.v.". Vµ còng l¹i tê La DÐpªche Coloniale Êy ®· vui mõng ghi nhËn b¶n ph¸n quyÕt rÊt mùc v« t cña toµ ¸n Ph¸p vÒ vô mu lo¹n næi tiÕng ë VÜnh Yªn. Tê b¸o Êy viÕt: "nh÷ng ngêi An Nam ë Pari, còng nh ®ång bµo cña hä ë bªn quª nhµ xa x«i, ®Òu tá lßng tin tëng ë c¸c quan toµ cña chóng ta vµ tuyªn bè r»ng toµ ¸n ®· xö ®óng, vô ¸n kÕt thóc nh thÕ lµm cho hä hoµn toµn tho¶ m·n". Kh«ng ®©u! «ng Puvuècvin ¹, «ng bÞp ®êi võa chø! *
Tê Le Journal France-Indochine cã ®¨ng viÖc sau ®©y: C¸ch ®©y mÊy h«m, h·ng X«vagi¬ b¸o víi së mËt th¸m lµ xëng hä bÞ mÊt trém mét sè s¾t kh¸ nhiÒu, ®é mét tÊn. NhËn ®îc ®¬n khiÕu n¹i, së mËt th¸m lËp tøc më cuéc ®iÒu tra ®Ó t×m cho ra bän trém vµ chóng t«i vui mõng ®îc tin r»ng mét viªn thanh tra mËt th¸m ngêi ¢u cïng víi mÊy nh©n viªn ngêi An Nam gióp søc ®· tãm ®îc bän trém vµ c¶ tªn ®ång lo· cña chóng n÷a. "¤ng S..., qu¶n lý h·ng X«vagi¬, cïng víi nh÷ng tªn TrÇn V¨n Léc, thî m¸y häc viÖc vµ TrÇn V¨n Xa ®· bÞ b¾t vµ ®a ra toµ vÒ téi ¨n trém vµ ®ång lo·...". C¸c b¹n cã ®Ó ý thÊy b¹n ®ång nghiÖp cña chóng t«i hÕt søc tÕ nhÞ kh«ng nµo ? Khi nãi vÒ «ng ¨n trém ngêi Ph¸p, qu¶n lý h·ng X«vagi¬, th× ngêi ta kh«ng nãi tªn, mµ thay vµo b»ng mÊy dÊu chÊm. Ch¶ lµ dï sao th× tríc hÕt còng ph¶i b¶o vÖ uy tÝn cña chñng téc thîng ®¼ng. Nhng khi nãi ®Õn bän kÎ trém th«ng thêng ngêi An Nam th× l¹i kª c¶ tªn lÉn hä, vµ kh«ng gäi lµ «ng mµ gäi lµ nh÷ng "tªn". *
Ngµy l0 th¸ng l0 n¨m 1922, chÝnh phñ võa ra s¾c lÖnh quyÕt ®Þnh mét cuéc thuyªn chuyÓn quan träng trong ng¹ch quan toµ thuéc ®Þa. Trªn danh s¸ch, ®¸ng chó ý cã tªn hai «ng Luyx¬ vµ Oabr¨ng. CÇn nh¾c l¹i s¬ lîc lai lÞch cña hai vÞ quan toµ nµy. ¤ng Luycax¬ lóc lµm phã chëng lý ë T©y Phi thuéc Ph¸p, ®· tõng dÝnh d¸ng vµo c¸c vô lµm x«n xao d luËn xø T«g«. Trong mét b¶n th«ng b¸o cho b¸o chÝ, «ng Bé trëng Bé Thuéc ®Þa ®· b¾t buéc ph¶i thõa nhËn r»ng, "cuéc ®iÒu tra còng ®· ph¸t gi¸c ra lµ sù tham gia cña «ng Luycax¬ vµo c¸c vô ph¹m ph¸p cã thÓ lµm cho «ng ta ph¶i g¸nh phÇn tr¸ch nhiÖm nÆng nÒ nhÊt". Ch¾c lµ ®Ó thëng cho phÇn tr¸ch nhiÖm nÆng nÒ Êy mµ ngµy nay ngêi ta cÊt nh¾c «ng lªn chøc ch¸nh ¸n toµ thîng thÈm xø Phi ch©u xÝch ®¹o thuéc Ph¸p. Cßn vÒ Oabr¨ng th× c©u chuyÖn cña h¾n ®¬n gi¶n h¬n vµ Ýt ngêi biÕt ®Õn. N¨m 1920, mét ngêi Ph¸p tªn lµ §uyÕchgri, nh©n viªn h·ng bu«n PªrÝtx¸c ë C¨ngc¨ng (Ghinª), ®i s¨n. H¾n b¾n mét con chim r¬i xuèng s«ng. Lóc Êy cã mét em bÐ ngêi b¶n xø ®i ngang qua. §uyÕchgri tãm cæ em bÐ nÐm xuèng s«ng, b¾t ph¶i t×m vít con chim. Níc s©u, sãng lín, l¹i kh«ng biÕt b¬i, em chÕt ®uèi. Cha mÑ em ®i kiÖn. §uyÕchgri ®îc lÖnh viªn quan t chØ huy quËn ®ßi ®Õn, vµ nhËn båi thêng cho gia ®×nh ®au xãt kia mét tr¨m phr¨ng. Cha mÑ em bÐ kh«ng nhËn c¸ch dµn xÕp bØ æi nh vËy. Viªn quan t næi giËn, ®øng vÒ phÝa ngêi ®ång bµo cña «ng, tøc lµ tªn s¸t nh©n, do¹ bá tï cha mÑ em bÐ nÕu tiÕp tôc kh¸ng c¸o, råi «ng ta "xÕp" vô ¸n l¹i. Nhng, mét bøc th nÆc danh ®· ph¸t gi¸c viÖc nµy víi «ng chëng lý ë §aca. ¤ng chëng lý liÒn ph¸i «ng biÖn lý Oabr¨ng ®i ®iÒu tra. ¤ng Oabr¨ng ®Õn C¨ngc¨ng, ngñ l¹i nhµ viªn xÕp ga, råi ngµy h«m sau ®Õn nhµ «ng Cudanh ®ê Lavalie lµ phã cña viªn quan t quËn, ë l¹i c¶ ngµy. Råi s¸ng h«m sau, cha hÒ b¾t tay vµo c«ng viÖc ®iÒu tra g× c¶, «ng ®· lªn ®êng trë vÒ. Tuy thÕ «ng Oabr¨ng vÉn cø kÕt luËn r»ng l¸ th nÆc danh kia lµ vu khèng. Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa ®· b¸o vô nµy víi Héi nh©n quyÒn (ngµy 22 th¸ng 12 n¨m 1921). Nhng cã lÏ Héi nh©n quyÒn cho sù viÖc kh«ng lÊy g× lµm giËt g©n l¾m nªn ch¼ng thÌm quan t©m ®Õn. Tõ khi ®i ch¬i C¨ngc¨ng vÒ, «ng Oabr¨ng vÉn ngåi yªn ë ®Þa vÞ cò ®Ó thØnh tho¶ng nhËn gµ vµ nh÷ng tói khoai t©y do «ng b¹n Cudanh ®ê Lavalie göi ®Õn biÕu, vµ chê ®îc th¨ng quan. C¸c b¹n thÊy cha, «ng Oabr¨ng qu¶ thËt xøng ®¸ng víi... phÇn thëng c«ng minh mµ chÝnh phñ võa tÆng «ng b»ng c¸ch bæ nhiÖm lµm biÖn lý §aca(?). NÒn v¨n minh thîng ®¼ng mµ ®îc giao phã vµo tay nh÷ng bän §¸cl¬, bän B«®o¨ng, bän Oabrang vµ bän Luycax¬ th× thËt lµ tuyÖt, vµ sè phËn d©n b¶n xø còng tuyÖt! *
Toµ tiÓu h×nh võa xö ph¹t PhÐcn¨ng Etx¬lanh vµ mô go¸ Gier¬, mçi ngêi 13 th¸ng tï; Giãocgi¬ Coãc®iª l0 th¸ng, vÒ téi tµng tr÷, chuyªn chë vµ b¸n mét kil«gam thuèc phiÖn. Tèt l¾m! TÝnh s¬ qua còng thÊy mét kil«gam thuèc phiÖn ®¸ng ba m¬i s¸u th¸ng tï! Gi¸ mµ mäi ngêi ®Òu b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt, nh ngêi ta thêng nãi, th× tuæi thä cña «ng Xar«, toµn quyÒn §«ng D¬ng, ph¶i dµi ghª l¾m míi ®ñ ®Ó cho «ng ngåi hÕt h¹n tï. V× r»ng mçi n¨m «ng sÏ bÞ ph¹t Ýt ra lµ mét triÖu ba m¬i l¨m v¹n (1.350.000) th¸ng tï vÒ téi mçi n¨m b¸n cho ngêi An Nam trªn mêi l¨m v¹n kil«gam thuèc phiÖn. *
BÊt lùc trong viÖc trõ khö «ng §Ò Th¸m trø danh, v× mäi ©m mu b¾n giÕt «ng, thñ tiªu «ng b»ng thuèc ®éc hoÆc b»ng m×n, ®Òu thÊt b¹i, ngêi ta bÌn ®µo m¶ cha mÑ «ng lªn, ®em hµi cèt ®æ xuèng s«ng. Sau nh÷ng vô biÓu t×nh ë miÒn Nam Trung Kú, nhiÒu v¨n th©n bÞ xö tö hoÆc bÞ ®Çy biÖt xø. Trong sè Êy cã «ng tiÕn sÜ TrÇn Quý C¸p, mét nhµ nho thanh cao ai còng kÝnh phôc. ¤ng bÞ b¾t trong lóc ®ang gi÷ chøc gi¸o thô vµ chØ hai m¬i bèn tiÕng ®ång hå sau, lµ bÞ ®em chÐm, kh«ng ®îc xÐt hái g× c¶. ChÝnh phñ còng kh«ng chÞu giao tr¶ thi hµi «ng cho gia ®×nh «ng. ë H¶i D¬ng, mét vô næi dËy cha lµm chÕt mét ai, thÕ mµ ngêi ta ®· lµm rông hÕt s¸u m¬i t c¸i ®Çu, kh«ng cÇn xÐt xö g× c¶. Khi hµnh h×nh nh÷ng ngêi lÝnh khè ®á ë Hµ Néi, chÝnh phñ ®· cho ¸p gi¶i cha, mÑ, vî con hä ®Õn ph¸p trêng ®Ó b¾t hä ph¶i môc kÝch c¶nh tµn s¸t long träng nh÷ng ngêi th©n yªu cña m×nh. §Ó g©y mét Ên tîng khñng khiÕp l©u dµi, vµ ®Ó "d¹y cho d©n chóng mét bµi häc", ngêi ta lµm l¹i c¸i viÖc ®· lµm ë níc Anh håi thÕ kû thø XVIII, tøc lµ xãc ®Çu l©u nh÷ng ngêi Giac«bÝt1) b¹i trËn lªn mòi gi¸o ®em bªu ë c¸c ®êng phè khu Xiti vµ däc theo cÇu Lu©n §«n. Hµng tuÇn lÔ, däc c¸c ®êng lín ë Hµ Néi, ngêi ta nh×n thÊy nhiÒu ®Çu l©u cña nh÷ng n¹n nh©n bÞ ngêi Ph¸p h¹ s¸t, ®ang cau mµy, nh¨n mÆt trªn nh÷ng chiÕc cäc tre. N¨m 1908, nh©n d©n miÒn Trung kh«ng chÞu næi su cao thuÕ nÆng vµ bao nhiªu sù hµ l¹m ¸p bøc, ®· ph¶i biÓu t×nh. C¸c cuéc biÓu t×nh Êy mÆc dï diÔn ra hÕt søc «n hoµ, nhng ®Òu bÞ ®µn ¸p th¼ng tay. Hµng tr¨m ®Çu r¬i, v« sè ngêi bÞ ®i ®Çy. Ngêi ta lµm ®ñ mäi c¸ch ®Ó vò trang cho ngêi An Nam chèng l¹i ®ång bµo hä vµ g©y nªn nh÷ng vô ph¶n béi. Ngêi ta tuyªn bè c¸c lµng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng vô hçn lo¹n x¶y ra trªn ®Þa phËn m×nh. Lµng nµo cho mét ngêi yªu níc tró ngô th× bÞ kÕt ¸n. §Ó khai th¸c tin tøc, ngêi ta dïng mét ph¬ng ph¸p ®¬n gi¶n - bao giê còng vËy - lµ tra kh¶o lý hµo, ai kh«ng nãi th× bÞ xö tö tøc kh¾c. Cø nh thÕ, TRONG VßNG HAI TUÇN LÔ, MéT VI£N GI¸M BINH §· Xö Tö B¶Y M¦¥I L¡M Lý HµO! Kh«ng bao giê ngêi ta nghÜ ®Õn chuyÖn ph©n biÖt nh÷ng ngêi yªu níc ®ang chiÕn ®Êu tuyÖt väng víi bän c«n ®å ë c¸c thµnh thÞ. Muèn dËp t¾t sù kh¸ng cù, ngêi ta kh«ng thÊy cã c¸ch nµo kh¸c h¬n lµ phã th¸c viÖc "b×nh ®Þnh" cho lò ph¶n béi b¸n níc. Vµ ngêi ta duy tr× ë vïng ®ång b»ng B¾c Kú, ë B×nh ThuËn, ë NghÖ TÜnh nh÷ng ®éi qu©n cµn quÐt hung h·n mµ h×nh ¶nh ghª tëm sÏ kh«ng bao giê phai mê trong trÝ nhí. Ch¬ng IX CHÝNH S¸CH NGU D¢N§Ó cã thÓ ®¸nh lõa d luËn bªn Ph¸p vµ bãc lét d©n b¶n xø mét c¸ch ªm thÊm, bän c¸ mËp cña nÒn v¨n minh kh«ng nh÷ng ®Çu ®éc nh©n d©n An Nam b»ng rîu vµ thuèc phiÖn, mµ cßn thi hµnh mét chÝnh s¸ch ngu d©n triÖt ®Ó. Cho nªn, theo s¾c lÖnh n¨m 1898, b¸o chÝ b¶n xø ph¶i chÞu kiÓm duyÖt tríc khi in. S¾c lÖnh ®ã viÕt: "ViÖc lu hµnh b¸o chÝ bÊt cø b»ng thø tiÕng g×, ®Òu cã thÓ bÞ cÊm do nghÞ ®Þnh cña quan toµn quyÒn. "B¸o tiÕng ViÖt kh«ng ®îc xuÊt b¶n, nÕu kh«ng ®îc phÐp cña quan toµn quyÒn. GiÊy phÐp chØ cÊp víi ®iÒu kiÖn lµ c¸c bµi b¸o ph¶i ®îc quan thèng ®èc duyÖt tríc. GiÊy phÐp Êy cã thÓ rót lóc nµo còng ®îc. "Mäi cuéc trng bµy hoÆc phæ biÕn nh÷ng bµi h¸t, biÕm ho¹ hoÆc tranh ¶nh lµm th¬ng tæn ®Õn sù t«n kÝnh ®èi víi c¸c nhµ cÇm quyÒn ®Òu bÞ trõng trÞ". §Êy, b¹n thÊy bµ kiÓm duyÖt ë thuéc ®Þa cÇm kÐo khÐo ®Õn møc nµo! Víi biÖn ph¸p ®ã, chÝnh quyÒn §«ng D¬ng cã thÓ Øm ®îc tÊt c¶ mäi vô nh¬ nhíp vµ tha hå mµ l¹m quyÒn. Trong mét cuéc bÇu cö héi ®ång thµnh phè Sµi Gßn, viªn thèng ®èc cÊm ba «ng chñ nhiÖm b¸o tiÕng ViÖt kh«ng ®îc ®¨ng lªn b¸o cña hä b¶n s¾c lÖnh quy ®Þnh thÓ lÖ bÇu cö héi ®ång thµnh phè ë Nam Kú. Hä lµ øng cö viªn, thÕ mµ b¸o cña hä bÞ cÊm tuyÖt kh«ng ®îc ®¨ng mét c¸i g× dÝnh d¸ng, dï xa hay gÇn, ®Õn ch¬ng tr×nh cña hä! V× ngêi An Nam kh«ng cã quyÒn héi häp qu¸ sè 20 ngêi, nªn øng cö viªn ph¶i gÆp 3.000 cö tri lÇn lît tõng ngêi mét. Còng trong lóc Êy, «ng thèng ®èc cßn th«ng tri cho c¸c tê b¸o tiÕng ViÖt kh¸c biÕt lµ së kiÓm duyÖt sÏ th¼ng tay c¾t nh÷ng bµi b¸o, cét b¸o, ®Çu ®Ò hoÆc bÊt cø mét lêi bãng giã nµo nãi ®Õn c¸c cuéc bÇu cö thuéc ®Þa hoÆc thµnh phè. Mét tê b¸o tiÕng ViÖt dÞch ®¨ng ®¹o luËt nãi vÒ viÖc trõng trÞ nh÷ng hµnh ®éng hèi lé trong bÇu cö, bµi Êy ®· bÞ c¾t. Trong lóc ®ã th× quan thèng ®èc tr¾ng trîn cho ®ßi nh÷ng ngêi ®øng ®Çu c¸c tËp ®oµn cö tri ®Õn v¨n phßng vµ truyÒn cho hä ph¶i bá phiÕu vµ cæ ®éng bá phiÕu cho danh s¸ch ®îc ngµi cã c¶m t×nh nhÊt. Bµn tay bØ æi cña kiÓm duyÖt kh«ng dõng l¹i ë c¸c xuÊt b¶n phÈm tiÕng ViÖt mµ cßn rê mã c¶ vµo th tõ riªng vµ c¸c tê b¸o tiÕng Ph¸p kh«ng chÞu ca tông ®øc ®é cña c¸c "Cô lín" thuéc ®Þa: Së bu ®iÖn vµ së mËt th¸m Nam Kú (gi¸m ®èc së nµy lµ con rÓ «ng Anbe Xar«) ®· nhËn ®îc lÖnh kh«ng ®Ó lät - bÊt cø víi lý do g× - nh÷ng th tõ, bµi vë, v.v. göi cho b¸o Le Paria xuÊt b¶n ë Pari hoÆc cña tê b¸o Êy göi vÒ. Mét ngêi Mang¸t nguyªn lµ lÝnh tÝnh nguyÖn tham gia ®¹i chiÕn trong qu©n ®éi Ph¸p vµ cã vî ngêi Ph¸p, ®· bÞ trôc xuÊt khái tæ quèc anh, vµ bÞ kÕt ¸n 5 n¨m ®Çy biÖt xø, chØ v× ®· viÕt bµi cho b¸o Le Paria vµ vµi tê b¸o kh¸c ë Ph¸p, ®Ó tè c¸o nh÷ng sù nhòng l¹m cña bän quan cai trÞ Ph¸p ë xø së anh. * * *
Nh©n d©n §«ng D¬ng khÈn kho¶n ®ßi më trêng häc v× trêng häc thiÕu mét c¸ch nghiªm träng. Mçi n¨m, vµo kú khai gi¶ng, nhiÒu phô huynh ph¶i ®i gâ cöa, ch¹y chät mäi n¬i thÇn thÕ, cã khi chÞu tr¶ gÊp ®«i tiÒn néi tró, nhng vÉn kh«ng t×m ®îc chç cho con häc. Vµ hµng ngµn trÎ em ®µnh chÞu ngu dèt v× n¹n thiÕu trêng. T«i cßn nhí mét ngêi anh em hä t«i muèn ®îc vµo mét trong nh÷ng "thiªn ®µng trêng häc" kia, ®· ph¶i ch¹y chät ®ñ kiÓu, göi hÕt ®¬n nµy ®Õn ®¬n kh¸c cho quan kh©m sø, cho quan c«ng sø, cho quan ®èc trêng quèc häc vµ quan ®èc trêng tiÓu häc. TÊt nhiªn, ch¼ng ai thÌm tr¶ lêi anh. Mét h«m, anh ®¸nh b¹o mang ®¬n ®Õn xin quan ®èc, mét ngêi Ph¸p, phô tr¸ch c¸i trêng mµ t«i ®· ®îc ®Æc ©n vµo häc tríc ®ã Ýt l©u. "Quan ®èc" thÊy anh c¶ gan nh thÕ, næi khïng qu¸t th¸o: "Ai cho phÐp mµy ®Õn ®©y?" råi xÐ vôn l¸ ®¬n tríc nh÷ng cÆp m¾t ng¬ ng¸c cña c¶ líp häc. Ngêi ta b¶o ng©n s¸ch kh«ng cho phÐp chÝnh phñ më trêng míi. Kh«ng h¼n thÕ ®©u. Trong sè 12 triÖu ®ång cña ng©n s¸ch Nam Kú, th× l0 triÖu ®· t×m ®êng chui s©u vµo tói c¸c ngµi viªn chøc råi. Ngoµi ra, chÝnh phñ thuéc ®Þa l¹i t×m ®ñ mäi c¸ch ®Ó ng¨n c¶n kh«ng cho thanh niªn An Nam sang du häc bªn Ph¸p, v× sî nhiÔm ph¶i chñ nghÜa céng s¶n. §iÒu 500 (bis) trong nghÞ ®Þnh ngµy 20 th¸ng 6 n¨m 1921 vÒ häc chÝnh ë §«ng D¬ng quy ®Þnh: "Ngêi b¶n xø nµo, v« luËn lµ d©n thuéc ®Þa Ph¸p hoÆc d©n do Ph¸p b¶o hé muèn sang chÝnh quèc du häc ®Òu ph¶i ®îc quan toµn quyÒn cho phÐp. Quan toµn quyÒn sÏ quyÕt ®Þnh, sau khi hái ý kiÕn quan thñ hiÕn kú vµ quan gi¸m ®èc nha häc chÝnh. "Tríc khi lªn ®êng, ngêi ®ã ph¶i ®Õn nha häc chÝnh xin mét quyÓn häc b¹ cã d¸n ¶nh vµ ghi râ c¨n cíc lý lÞch cña m×nh, ®Þa chØ cha mÑ, nh÷ng trêng ®· häc, nh÷ng häc bæng hoÆc trî cÊp ®· hëng, nh÷ng b»ng cÊp ®· cã, vµ ®Þa chØ cña ngêi b¶o l·nh t¹i Ph¸p. Häc b¹ Êy ph¶i ®îc quan toµn quyÒn chøng thùc. "Hå s¬ cña ngêi b¶n xø theo häc bªn Ph¸p ph¶i lu tr÷ t¹i nha häc chÝnh". "Lµm cho d©n ngu ®Ó dÔ trÞ", ®ã lµ chÝnh s¸ch mµ c¸c nhµ cÇm quyÒn ë c¸c thuéc ®Þa cña chóng ta a dïng nhÊt. * * * B¸o L' HumanitÐ ®· thuËt l¹i viÖc kiÓm duyÖt th tÝn vÉn cßn tiÕn hµnh nghiªm ngÆt nh thÕ nµo ë Ma®ag¸txca khi cuéc chiÕn tranh v× c«ng lý ®· kÕt thóc bèn n¨m råi. §«ng D¬ng còng vËy, ch¼ng cã g× ®¸ng ph©n b× víi Ma®ag¸txca c¶. Chóng t«i ®· nªu lªn trêng hîp tê b¸o Le Paria. Nh lµ t×nh cê xui nªn, viÖc l¹m quyÒn Êy x¶y ra ®óng lóc «ng thèng ®èc gian lËn B«®oanh ®Õn Sµi Gßn, cïng víi ngêi phô t¸ xuÊt s¾c cña «ng lµ con rÓ «ng Anbe Xar« ®ång thêi lµ trïm mËt th¸m. MÆt kh¸c, nhµ cÇm quyÒn vÉn tiÕp tôc chÆn l¹i vµ lôc so¸t th tÝn cña t nh©n. Trong khi ngêi ta tµn s¸t ngêi b¶n xø, cíp ®o¹t tµi s¶n cña hä mét c¸ch ngang nhiªn, kh«ng hÒ bÞ trõng trÞ, th× ngay ®Õn c¶ c¸i quyÒn s¬ ®¼ng lµ viÕt th cho nhau hä còng kh«ng ®îc hëng! Sù vi ph¹m quyÒn tù do c¸ nh©n Êy l¹i ghi thªm mét thµnh tÝch cho c¸i chÕ ®é l¹m quyÒn, c¸i chÕ ®é mËt th¸m bØ æi ®¬ng hoµnh hµnh ë c¸c thuéc ®ia. * * *
ChÝnh phñ §«ng D¬ng tæ chøc ph¸ ho¹i tê b¸o Le Paria; ChÝnh phñ T©y Phi thuéc Ph¸p cÊm nhËp c¸c b¸o cña ngêi da ®en ch©u Mü; ChÝnh phñ Tuynidi trôc xuÊt chñ nhiÖm tê L'Avenir social, «ng Li«t©y ®uæi chñ nhiÖm tê La Guªpe Marocaine ra khái Marèc. (Ngêi ta chØ cho nhµ b¸o mét giê ®Ó thu xÕp hµnh lý). * * * Gi÷a lóc khai m¹c héi chî Hµ Néi, vµ trong khi «ng B«®oanh, quyÒn toµn quyÒn §«ng D¬ng, ®ang ®i th¨m c¸c gian hµng, th× bän c¶nh binh x«ng vµo mét gian nä tÞch thu c¸c tËp tranh biÕm ho¹ do b¸o L’Argus Indochinois trng bµy, v× tê b¸o nµy cã nh÷ng lèi phª b×nh vµ ch©m biÕm kh«ng hîp khÈu vÞ cña nh÷ng nhµ ®¬ng quyÒn. ¤ng Clªm¨ngti, chñ nhiÖm tê b¸o, ®· bÞ b¾t vµ tèng giam. Ch¬ng X CHñ NGHÜA Gi¸O HéITrong thêi kú b×nh ®Þnh, c¸c sø gi¶ cña Chóa còng ho¹t ®éng ch¼ng kÐm. HÖt nh bän gian phi r×nh lóc mäi ngêi ®ang ho¶ng hèt ®Ó nh¶y vµo h«i cña sau khi nhµ ch¸y, c¸c nhµ truyÒn gi¸o chóng ta còng thõa lóc ®Êt níc rèi lo¹n sau cuéc x©m l¨ng ®Ó... phôc vô Chóa. KÎ th× tiÕt lé nh÷ng bÝ mËt mµ con chiªn ®· nãi ra khi xng téi vµ nép nh÷ng ngêi An Nam yªu níc cho bän chiÕn th¾ng ®em lªn m¸y chÐm hay gi¸ treo cæ. KÎ th× to¶ ®i kh¾p n¬i ®Ó v¬ vÐt nh÷ng tÝn ®å bÞ b¾t buéc ph¶i theo ®¹o. Cã linh môc nä "ch©n ®i ®Êt, quÇn x¾n ®Õn m«ng, lng th¾t bao ®¹n, vai kho¸c sóng dµi, h«ng ®eo sóng ng¾n, dÉn ®Çu mét ®oµn con chiªn v¸c gi¸o m¸c vµ sóng kÝp; ®ã lµ lèi vò trang ph¸t triÓn tÝn ®å cña mét linh môc víi sù yÓm hé cña qu©n ®éi chóng ta do «ng ta híng dÉn, x«ng vµo c¸c lµng bªn l¬ng mµ «ng ®· b¸o tríc víi c¸c nhµ cÇm quyÒn lµ lµng ph¶n nghÞch". Sau cuéc hµnh qu©n ®¸nh chiÕm B¾c Kinh, chØ riªng mét m×nh gi¸m môc Phavie, sø ®å cña gi¸o hoµng, ngò h¹ng b¾c ®Èu béi tinh, ®· bá tói 600.000 phr¨ng cña ¨n cíp ®îc. Mét ngêi thÊy tËn m¾t kÓ l¹i: "Díi sù chØ huy cña gi¸m môc Phavie, mét ®oµn dµi xe bß vµ xe ngùa cã 300 ®Õn 400 gi¸o d©n cïng lÝnh bé vµ lÝnh thuû Ph¸p hé tèng ®· kÐo ®Õn tríc phñ ®Ö cña hoµng th©n Lý. Hä ®ãng vai nh÷ng kÎ dän nhµ v× lîi Ých cña Chóa!... Xong viÖc, lÝnh tr¸ng mçi ngêi nhËn ®îc mét ng©n phiÕu 200 phr¨ng, do dßng tu th¸nh Vanhx¨ng ®ê P«n tr¶". Trong mét b¶n b¸o c¸o chÝnh thøc, chóng t«i ®äc thÊy lêi buéc téi ®anh thÐp nµy: "ViÖc cíp bãc tËp thÓ do gi¸m môc Phaviª ®iÒu khiÓn lµ g¬ng xÊu lµm cho kû luËt ngÊm ngÇm bÞ ®æ vì". TÊt nhiªn kh«ng ph¶i chØ cã mét m×nh gi¸m môc Phavie truyÒn gi¸o theo lèi Êy. §øc cha cßn cã nhiÒu ®èi thñ n÷a. Ngêi ta kÓ: "Khi lÖnh giíi nghiªm võa b·i bá, th× c¸c gi¸o sÜ liÒn dÉn lÝnh x«ng vµo nhµ c¸c chñ ng©n hµng quen thuéc mµ hä biÕt cã cÊt giÊu vµng thoi. Hä mang theo häc sinh chñng viÖn hoÆc nh÷ng ngêi Hoa míi theo ®¹o, ®Ó nh÷ng ngêi nµy lµm viÖc thiÖn b»ng c¸ch gióp hä cíp giËt ®ång bµo cña m×nh vµ kiÕm tiÒn cho c¸c cha cè tõ thiÖn lµm c«ng viÖc Chóa". NÕu kÓ hÕt ra ®©y tÊt c¶ nh÷ng hµnh vi ¸c quû cña bän t«ng ®å xøng ®¸ng cña ®¹o tõ thiÖn nµy th× sÏ qu¸ dµi. Nh©n ®©y chØ kÓ s¬ mét vµi viÖc: Mét cha xø nä ®· nhèt mét em bÐ b¶n xø, ®¸nh ®Ëp em, trãi em vµo cét; khi ngêi chñ cña em, mét ngêi ¢u, ®Õn xin em vÒ, th× cha x« ®Èy, ®¸nh ®Êm, rót sóng lôc do¹ b¾n «ng. Mét cha xø kh¸c ®· b¸n mét em g¸i An Nam ®i ®¹o cho mét ngêi ¢u lÊy 300 phr¨ng. Mét cha kh¸c ®¸nh gÇn chÕt mét häc sinh chñng viÖn ngêi b¶n xø. D©n lµng ngêi bÞ n¹n rÊt c¨m phÉn, trong khi chê c«ng lý cña Chóa, ®· lµm ®¬n kiÖn tªn sóc sinh - xin lçi, t«i muèn nãi vÞ cha ®¸ng kÝnh -, th× c«ng lý thÕ tôc ®· do¹ nh÷ng ngêi ®i kiÖn ng©y th¬ Êy r»ng: "DÌ chõng! c¸c con ¹! chí cã kiÕm chuyÖn, nÕu kh«ng th×..." §øc cha M... ch¼ng ®· tuyªn bè r»ng nÒn häc vÊn Ph¸p lµ nguy hiÓm cho ngêi An Nam ®ã sao? Cßn ®øc cha P... th× ch¶ ®· nãi r»ng Chóa cho c©y m©y mäc c¹nh m... «ng ngêi An Nam lµ Chóa ®· cã dông t©m s¸ng suèt ®ã sao. NÕu thiªn ®êng cã thËt, th× sÏ qu¸ chËt kh«ng ®ñ chç ®Ó chøa chÊp tÊt c¶ bän t«ng ®å thuéc ®Þa can ®¶m ®ã. Vµ nÕu Chóa bÊt h¹nh ®· chÞu ®ãng ®anh trªn c©y th¸nh gi¸ trë vÒ câi thÕ nµy, th× ch¾c Ngµi sÏ v« cïng ngao ng¸n khi thÊy "c¸c m«n ®å trung thµnh” cña m×nh thùc hiÖn ®øc khæ h¹nh nh thÕ nµo: gi¸o héi Xiªm chiÕm ®o¹t mét phÇn ba diÖn tÝch ruéng ®Êt canh t¸c trong xø; gi¸o héi Nam Kú chiÕm mét phÇn n¨m; gi¸o héi B¾c Kú, chØ riªng ë Hµ Néi ®· chiÕm mét phÇn t ®Êt ®ai, céng thªm mét c¸i vèn bÐ xÝu 10 triÖu phr¨ng. Kh«ng cÇn nãi còng biÕt lµ phÇn rÊt lín tµi s¶n Êy, gi¸o héi giµnh ®îc b»ng nh÷ng thñ ®o¹n mµ hä kh«ng thÓ vµ còng kh«ng bao giê thó nhËn. §¹i t¸ B... viÕt: "§iÒu mµ ngêi thùc d©n ph¶i dùa vµo nhµ níc ®Ó lµm - th× ngêi truyÒn gi¸o cø lµm, bÊt chÊp nhµ níc. Bªn c¹nh l·nh thæ cña ngêi chñ ®ån ®iÒn, mäc lªn l·nh thæ cña nhµ chung. Ch¼ng bao l©u n÷a, sÏ kh«ng cßn rÎo ®Êt nµo cho ngêi An Nam cã thÓ sinh c¬ lËp nghiÖp nÕu kh«ng cam chÞu kiÕp n«ng n«!". Amen! L¹y Chóa t«i. * * * Chóa ®Çy lßng nh©n ¸i vµ toµn n¨ng. Lµ ®Êng s¸ng thÕ tèi cao, Ngêi ®· nÆn ra mét chñng téc gäi lµ thîng ®¼ng ®Ó ®Æt lªn lng mét chñng téc gäi lµ h¹ ®¼ng còng do Ngêi nÆn ra. Bëi vËy, mäi ®oµn ®i khai ho¸ - dï ®Õn ¡ngti¬, Ma®ag¸txca, Tahiti hay lµ §«ng D¬ng - còng ®Òu cã mãc theo mét ®oµn gäi lµ ®oµn truyÒn gi¸o. Ch¼ng h¹n, chóng ta biÕt r»ng ChÝnh phñ Ph¸p quyÕt ®Þnh viÖc chinh phôc B¾c Kú lµ do sù xói giôc cña c¸c ngµi gi¸o phÈm thùc d©n ®îc mô vî Nap«lª«ng ®Ö tam ®ì ®Çu. Vµ c¸c vÞ ®ã ®· lµm nh÷ng g× ? Hä ®· lîi dông lßng hiÕu kh¸ch cña ngêi An Nam ®Ó ®¸nh c¾p nh÷ng bÝ mËt qu©n sù, vÏ nh÷ng b¶n ®å nép cho qu©n ®éi viÔn chinh. Chóng t«i kh«ng hiÓu tiÕng latinh gäi c¸i c«ng viÖc Êy lµ g×, chø tiÕng Ph¸p th«ng dông th× gäi ®ã lµ lµm gi¸n ®iÖp. Bän G¸cniª, bän Rivie vµ bÌ lò kh«ng am hiÓu ®Þa ph¬ng vµ kh«ng biÕt tiÕng b¶n xø th× ®· cã bän truyÒn gi¸o lµm th«ng ng«n vµ chØ ®iÓm cho chóng. Trong vai trß nµy, c¸c vÞ mang chøc th¸nh kh«ng bá lì dÞp nµo ®Ó thùc hiÖn ®øc nh©n cña ®¹o Chóa. Cã linh môc ®· b¶o lÝnh: “§èt lµng nµy ®i, nã ®· kh«ng nép thuÕ cho chóng ta", hay lµ: "tha cho lµng nµy, nã ®· quy thuËn chóng ta" (GI.B). Chóng ta ®©y tøc lµ gi¸o héi. Hµng gi¸o sÜ thuéc ®Þa kh«ng nh÷ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm g©y ra chiÕn tranh thuéc ®Þa, mµ cßn lµ bän kÐo dµi chiÕn tranh, bän chñ tr¬ng ®¸nh ®Õn cïng, kh«ng chÞu ®iÒu ®×nh "non". §« ®èc R.®ê Gi¬nuiy trong mét b¶n b¸o c¸o víi Bé H¶i qu©n ®· viÕt r»ng: "T«i muèn t×m c¸ch giao thiÖp víi nhµ cÇm quyÒn An Nam ®Ó ký kÕt mét hoµ íc, nhng ®· gÆp nh÷ng trë ng¹i rÊt lín do c¸c nhµ truyÒn gi¸o g©y ra... Mét hoµ íc víi ngêi An Nam, dï cã lîi bao nhiªu, còng ch¼ng tho¶ m·n ®îc lßng ham muèn cña c¸c «ng Êy. Hä muèn ®¸nh chiÕm hÕt c¶ níc vµ lËt ®æ triÒu ®¹i ®ang trÞ v×. Gi¸m môc Penl¬ranh ®· nhiÒu lÇn nãi nh thÕ vµ ®ã còng lµ ý kiÕn cña gi¸m môc L¬phevr¬". Ph¶i ch¨ng ®ã lµ v× yªu níc ? Kh«ng, bëi v× ë ®o¹n sau cña b¶n b¸o c¸o, ®« ®èc ®· nãi râ r»ng, "nh÷ng gi¸o sÜ ho¹t ®éng ë Nam Kú hy sinh quyÒn lîi cña níc Ph¸p cho nh÷ng môc ®Ých riªng t". MÈu chuyÖn sau ®©y chøng minh cho ý kiÕn ®ã: Vua Hµm Nghi rêi bá kinh thµnh cña m×nh bÞ qu©n Ph¸p chiÕm. ¤ng ®em nghÜa qu©n v©y mét lµng do ngêi theo ®¹o chèng gi÷, trong ®ã cã s¸u nhµ truyÒn gi¸o. Mét tíng Ph¸p ®îc tin b¸o, liÒn ®iÒu ®×nh víi mét cè ®¹o cho mîn thuyÒn chë qu©n ®i gi¶i v©y. Cè ®¹o khíc tõ, b¶o r»ng thuyÒn ®i ®¸nh c¸ ngoµi kh¬i hÕt, ba bèn ngµy n÷a míi vÒ. Sau khi ®iÒu tra, viªn tíng biÕt lµ tªn cè ®¹o ®· cè ý ph©n t¸n thuyÒn bÌ ®Ó qu©n tiÕp viÖn kh«ng thÓ ®i ®îc. Viªn tíng bÌn ®ßi cè ®¹o ®Õn b¶o: "NÕu kh«ng cã thuyÒn cho t«i trong s¸u giê n÷a th× t«i sÏ cho b¾n «ng". ThuyÒn ®Õn, viªn tíng hái vÞ cha ®¸ng kÝnh: “T¹i sao l¹i nãi dèi ?" - “Tha tíng qu©n, nÕu ®Ó c¸c gi¸o sÜ bÞ chÕt råi tíng qu©n míi ®Õn, th× chóng t«i sÏ cã thªm s¸u ngêi tö v× ®¹o ®Ó phong th¸nh". §Êy lµ nh÷ng hµnh ®éng phóc ©m mµ c¸c "Cha nhµ ta" nç lùc lµm h»ng ngµy vµ bao giê còng lµ nh©n danh Chóa c¶.
Nh÷ng chuyÖn ®¸ng buån nh thÕ, cã thÓ kÓ m·i kh«ng hÕt, song chóng t«i hy väng r»ng mÊy viÖc kÓ trªn còng ®ñ lµm cho chÞ em ë chÝnh quèc biÕt râ phô n÷ An Nam sèng qu»n qu¹i trong c¶nh lÇm than vµ bÞ ¸p bøc nh thÕ nµo. B©y giê h·y xem ngêi phô n÷ b¶n xø ë c¸c thuéc ®Þa kh¸c - còng ë díi sù b¶o hé cña níc mÑ- cã ®îc t«n träng h¬n kh«ng. ë PhÕt M¬dala (Angiªri), mét ngêi b¶n xø bÞ kÕt ¸n mét n¨m tï v× téi ¨n trém. Anh ta trèn khái nhµ lao. Ngêi ta ph¸i mét to¸n qu©n, do mét quan hai chØ huy, ®Õn bao v©y lµng anh ta. To¸n qu©n sôc s¹o rÊt kü nhng kh«ng t×m thÊy. Chóng bÌn tËp trung 35 phô n÷ hä hµng th©n thuéc cña anh ta l¹i. Trong sè ngêi nµy cã nh÷ng em g¸i 12 tuæi, nh÷ng cô bµ 70 tuæi, nh÷ng phô n÷ cã thai, nh÷ng bµ mÑ ®ang cho con bó. Díi con m¾t bao dung cña viªn quan hai vµ cña viªn quan cai trÞ võa ®Õn, mçi tªn lÝnh vå lÊy mét phô n÷. C¸c hµo môc, c¸c ngêi cÇm ®Çu c¸c tæ chøc tõ thiÖn trong lµng còng b¾t buéc ph¶i ®øng xem c¶nh Êy. Ngêi ta b¶o lµm thÕ ®Ó cho hä sî. Xong råi, ngêi ta ph¸ nhµ cöa, b¾t sóc vËt, nhèt nh÷ng ngêi ®µn bµ ®· bÞ h·m hiÕp vµo mét c¨n nhµ ®Ó cho chÝnh bän ®ao phñ kia canh g¸c vµ tiÕp tôc mäi hµnh ®éng « nhôc nh thÕ ®Õn h¬n mét th¸ng. Ngêi ta thêng nãi: "ChÕ ®é thùc d©n lµ ¨n cíp". Chóng t«i xin thªm: lµ hiÕp d©m vµ giÕt ngêi. * * *
Díi ®Çu ®Ò: "Bän thùc d©n kÎ cíp", VÝchto MªrÝch ®· kÓ l¹i mét hµnh vi b¹o ngîc kh«ng thÓ tëng tîng ®îc cña mét viªn quan cai trÞ thuéc ®Þa nä: h¾n ®æ nhùa cao su vµo ©m hé cña mét phô n÷ da ®en. Sau ®ã, h¾n b¾t chÞ ta ®éi mét t¶ng ®¸ to tíng ®øng ph¬i n¾ng cho ®Õn chÕt. Tªn viªn chøc d©m b¹o Êy hiÖn ®ang tiÕp tôc lËp c«ng ë mét ®Þa ph¬ng kh¸c. Khèn thay, nh÷ng hµnh vi bØ æi nh thÕ l¹i kh«ng hiÕm g× ë c¸i n¬i mµ lµng b¸o båi bót thêng gäi lµ "níc Ph¸p h¶i ngo¹i". Th¸ng 3 n¨m 1922, mét nh©n viªn nhµ ®oan ë Bµ RÞa (Nam Kú) ®· ®¸nh gÇn chÕt mét phô n÷ An Nam lµm phu ®éi muèi, lÊy cí chÞ ®· lµm ån µo díi hiªn nhµ h¾n lµm h¾n mÊt giÊc ngñ tra. TuyÖt h¬n n÷a lµ ngêi phô n÷ Êy cßn bÞ ®e do¹ ®uæi khái c«ng trêng muèi nÕu chÞ kªu kiÖn. Th¸ng 4, mét nh©n viªn nhµ ®oan kh¸c ®Õn thay, còng tá ra xøng ®¸ng víi tªn tríc bëi nh÷ng hµnh vi tµn ¸c cña h¾n. Mét bµ cô An Nam, còng lµ phu g¸nh muèi, v× bÞ khÊu l¬ng nªn c·i nhau víi mô cai. Mô cai tha víi viªn ®oan. Viªn nµy kh«ng cÇn xÐt hái g× c¶, t¸t lu«n bµ cô hai c¸i t¸t nªn th©n, vµ khi bµ cô cói xuèng nhÆt nãn, th× nhµ khai ho¸ ®ã l¹i ®¸ lu«n mét c¸i rÊt ¸c vµo bông díi lµm cho m¸u éc ra lªnh l¸ng. Bµ cô ng· xuèng bÊt tØnh. §¸ng lÏ ph¶i ®ì bµ cô dËy th× ngêi céng sù cña «ng Xar« l¹i ®ßi lý trëng së t¹i ®Õn vµ ra lÖnh ®em ngêi bÞ th¬ng ®i. Lý trëng tõ chèi kh«ng lµm. Viªn ®oan liÒn cho ®ßi chång bµ giµ ®Õn, - «ng nµy mï, - ra lÖnh ®em vî vÒ. C¸c b¹n cã muèn ®¸nh cuéc r»ng còng nh b¹n ®ång sù cña hä lµ viªn quan cai trÞ nä ë ch©u Phi, hai viªn chøc nhµ ®oan Nam Kú nµy ®· ®îc hoµn toµn v« sù kh«ng ? ThËm chÝ cã thÓ chóng ®· ®îc th¨ng thëng n÷a lµ kh¸c! * * * C¸c em bÐ Angiª ®ãi. NhiÒu em míi lªn s¸u, lªn b¶y ®· ph¶i ®i ®¸nh giÇy hay x¸ch giá thuª ë chî ®Ó kiÕm ¨n. ChÝnh phñ thuéc ®Þa vµ khai ho¸ cho r»ng c¸c em cïng khæ kia kiÕm ®îc qu¸ nhiÒu tiÒn nªn b¾t mçi em ph¶i cã mét sæ ®¨ng ký vµ tr¶ m«n bµi h»ng th¸ng tõ 1 phr¨ng rìi ®Õn 2 phr¨ng. C¸c b¹n c«ng nh©n chÝnh quèc! C¸c b¹n ®ang ph¶n ®èi mãn thuÕ v« lý ®¸nh vµo tiÒn l¬ng, c¸c b¹n nghÜ thÕ nµo vÒ mãn thuÕ bØ æi ®¸nh vµo c¸c em bÐ kia? * * * Tríc chiÕn tranh, ë M¸ctinÝch, gi¸ ®êng lµ 280 phr¨ng mét tÊn, rîu rom 35 phr¨ng mét tr¨m lÝt. Nay gi¸ ®êng 3.000 phr¨ng, rîu rom 400 phr¨ng. Nh thÕ bän chñ ®îc lêi 1000%. Tríc chiÕn tranh, l¬ng c«ng nh©n mçi ngµy 3 phr¨ng, nay tõ 3 phr¨ng 75 ®Õn 4 phr¨ng. Nh thÕ tiÒn l¬ng c«ng nh©n t¨ng cha ®Çy 30%. Gi¸ sinh ho¹t th× l¹i t¨ng lªn Ýt nhÊt 300%. NÕu céng thªm sù gi¶m sót søc mua cña ®ång phr¨ng vµo sù chªnh lÖnh ghª gím nãi trªn th× c¸c b¹n sÏ thÊy ®êi sèng cña ngêi c«ng nh©n b¶n xø cïng cùc ®Õn thÕ nµo. Th¸ng 2 n¨m 1923, v× chñ kh«ng chÞu t¨ng l¬ng, c«ng nh©n ®· b·i c«ng. Còng nh bÊt cø ë ®©u, mµ ë thuéc ®Þa l¹i cßn h¬n ë n¬i kh¸c, bän chñ kh«ng bao giê ngÇn ng¹i lµm cho c«ng nh©n ®æ m¸u. Cho nªn trong cuéc b·i c«ng Êy, hai c«ng nh©n trÎ ngêi M¸ctinÝch, mét anh 18, mét anh 19 tuæi, ®· bÞ giÕt mét c¸ch hÌn nh¸t. Bän chñ hung ¸c kh«ng tõ trÎ con, kh«ng tõ phô n÷. Tê Le Paria, sè ra th¸ng 5 n¨m 1923, ®· ®¨ng tin díi ®©y: "Nhµ chøc tr¸ch ®èi xö rÊt bÊt c«ng víi nh©n d©n lao ®éng. Nh÷ng ngêi kh«ng nhËn lµm viÖc theo møc tiÒn c«ng do bän chñ Ên ®Þnh ®Òu bÞ tè gi¸c, bÞ c¶nh binh b¾t gi÷ vµ kh¸m xÐt. ë ®©u, bän c¶nh binh còng tá ra ®Çy ¸c ý ®èi víi d©n nghÌo khæ. "Ch¼ng h¹n h«m kia, hai c¶nh binh ®· ®Õn viÖn cøu tÕ T¬rinitª b¾t mét phô n÷ tªn lµ Luybanh, chÞ nµy hai ®ïi bÞ tróng nhiÒu vÕt ®¹n trong vô næ sóng ë R¸txinh¾c ngµy 9 th¸ng 2. Ngêi ta ®· bá tï chÞ, lÊy cí r»ng "chÞ ®· vi ph¹m quyÒn tù do lao ®éng b»ng b¹o hµnh hoÆc b»ng lêi do¹ dÉm". "Nhng mét ®iÒu ch¾c ch¾n lµ ngêi phô n÷ ®¸ng th¬ng ®ã ®i kh«ng ®îc, thÕ mµ bän c¶nh binh vÉn cø muèn gi¶i chÞ ®i bé 32 kil«mÐt ®Õn chç «ng dù thÈm. "Lóc chÞ bÞ b¾t th× ®· n¨m, s¸u ngµy chÞ kh«ng ®îc thÇy thuèc ë m·i Pho ®¬ Phr¨ngx¬1), c¸ch ®Êy 32 kil«mÐt, ®Õn kh¸m. "ThÕ th× ai ®· cÊp giÊy cho chÞ ra viÖn, khi mµ ngêi mÑ cã ba con nhá vµ bÞ b¾t giam kia vÉn b¶o r»ng m×nh cha lµnh, m×nh cßn th¬ng tÝch vµ kh«ng ®i l¹i ®îc? "T«i nªu sù viÖc nµy trong sè bao nhiªu sù viÖc ®¸ng c¨m phÉn thêng t¸i diÔn hÇu nh ë kh¾p n¬i trong thuéc ®Þa. "Trong cuéc b·i c«ng, ë mét sè doanh nghiÖp, nh÷ng ngêi "®îc tuyÓn dông" bÞ b¾t buéc lµm viÖc díi sù gi¸m s¸t cña c¶nh binh vµ lÝnh thuû, y nh díi thêi ®¹i n« lÖ". * * *
Chóng t«i ®äc trong mét tê b¸o, thÊy nh sau: "ë C«ngxt¨ngtin1), tõng ®oµn phô n÷ lò lît kÐo ®i ¨n xin. Mét ngêi trong ®¸m ngêi cïng khæ ®ã ®· chÕt bªn cÇu En C¨ngtara, tay cßn ½m ®øa con nhá. "Tõ B«gari ®Õn Gienpha2) v« sè «ng giµ, trÎ em vµ phô n÷ bÕ con bao v©y ®oµn xe löa ®Ó xin bè thÝ. "Hä chØ cßn lµ nh÷ng bé x¬ng, quÇn ¸o t¬i t¶. Ngêi ta cÊm hä l¶ng v¶ng ®Õn c¸c ga". * * *
ThËt lµ mét sù mØa mai ®au ®ín khi thÊy r»ng nÒn v¨n minh - díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau nh tù do, c«ng lý, v.v., ®îc tîng trng b»ng h×nh ¶nh dÞu hiÒn cña mét ngêi phô n÷ vµ ®îc mét h¹ng ngêi tù cho lµ phong nh· ra søc ®iÓm t« - l¹i ®èi xö mét c¸ch hÕt søc bØ æi víi ngêi phô n÷ b»ng x¬ng, b»ng thÞt vµ xóc ph¹m tíi phong ho¸, trinh tiÕt vµ ®êi sèng cña hä mét c¸ch cùc kú v« liªm sØ. Thãi d©m b¹o thùc d©n lµ hiÖn tîng phæ biÕn vµ tµn ¸c kh«ng thÓ tëng tîng ®îc. ë ®©y, chóng t«i chØ nªu ra mét vµi viÖc mµ nh÷ng nh©n chøng kh«ng thiªn vÞ ®· tr«ng thÊy vµ kÓ l¹i, ®Ó c¸c chÞ em ph¬ng T©y hiÓu râ gi¸ trÞ cña c¸i gäi lµ "sø m¹ng khai ho¸" vµ nçi ®au khæ cña chÞ em m×nh ë thuéc ®Þa. Mét ngêi ë thuéc ®Þa kÓ l¹i r»ng: Khi bän lÝnh kÐo ®Õn, tÊt c¶ d©n chóng ®Òu ch¹y trèn, chØ cßn l¹i hai cô giµ, mét thiÕu n÷, mét thiÕu phô ®ang cho ®øa con míi ®Î bó vµ tay d¾t mét em g¸i lªn t¸m. Bän lÝnh ®ßi tiÒn, rîu vµ thuèc phiÖn. V× kh«ng ai hiÓu tiÕng Ph¸p nªn chóng næi giËn, lÊy b¸ng sóng ®¸nh chÕt mét cô giµ. Cßn cô giµ kia th× bÞ hai tªn lÝnh, khi ®Õn ®· say mÒm, ®em thiªu sèng trong mét ®èng löa hµng mÊy giê liÒn ®Ó lµm trß vui víi nhau. Trong khi ®ã th× nh÷ng tªn kh¸c thay phiªn nhau hiÕp c« thiÕu n÷, ngêi mÑ vµ ®øa con g¸i nhá cña bµ. Xong, chóng vËt ngöa c« thiÕu n÷ ra, trãi l¹i, nhÐt giÎ vµo miÖng, råi mét tªn cÇm lìi lª ®©m vµo bông c«, chÆt ngãn tay c« ®Ó lÊy chiÕc nhÉn vµ c¾t ®Çu c« ®Ó lét c¸i vßng cæ. Trªn ®¸m ®Êt b»ng ph¼ng tríc kia lµ ruéng muèi, ba c¸i x¸c chÕt n»m ®ã: mét em bÐ bÞ lét trÇn truång, mét thiÕu n÷ ruét gan lßi ra, c¸nh tay tr¸i cøng ®ê gi¬ n¾m tay lªn chÜa vµo «ng trêi v« t×nh, mét x¸c cô giµ ghª rîn khñng khiÕp, th©n thÓ trÇn truång, mÆt mòi ch¸y kh«ng nhËn ra ®îc n÷a, mì ch¶y lªnh l¸ng ®· ®«ng l¹i da bông phång lªn, l¸ng xÇy, vµng ãng nh da lîn quay. Buæi tèi h«m ®¸nh chiÕm Chî Míi (B¾c Kú), mét sÜ quan cña tiÓu ®oµn ch©u Phi cßn thÊy mét ngêi tï khoÎ m¹nh, kh«ng th¬ng tÝch. S¸ng h«m sau, viªn sÜ quan Êy ®· thÊy anh ta bÞ thiªu chÕt, mì ch¶y nhÇy nhôa, da bông phång lªn vµ vµng ¸nh. §ã lµ v× mét bän lÝnh ®· suèt ®ªm thui con ngêi tay kh«ng Êy, trong khi bän kh¸c hµnh h¹ mét phô n÷. Mét tªn lÝnh buéc mét ngêi phô n÷ An Nam ph¶i hiÕn th©n cho con chã cña h¾n. ChÞ kh«ng chÞu. H¾n liÒn ®©m mét nh¸t lìi lª vµo bông chÞ, chÕt t¬i. Còng vÉn ngêi Êy kÓ l¹i: "Mét ngµy lÔ nä, mét tªn lÝnh trong c¬n vui, tù nhiªn v« cí nh¶y bæ vµo mét bµ giµ ngêi An Nam, lÊy lìi lª ®©m bµ mét nh¸t chÕt ngay. Mét tªn lÝnh lµm vên nh×n thÊy mét to¸n ngêi, nam cã, n÷ cã, ®i vµo vên h¾n lóc mêi giê s¸ng. §ã lµ nh÷ng ngêi trång rau hiÒn lµnh, tß mß muèn xem vên. Nhng tªn lÝnh ®· lÊy sóng s¨n b¾n x¶ vµo hä, lµm chÕt hai thiÕu n÷. Mét nh©n viªn nhµ ®oan ®ßi vµo nhµ mét ngêi b¶n xø, chñ nhµ kh«ng chÞu, h¾n bÌn ®èt nhµ, vµ ®¸nh g·y ch©n chÞ vî chñ nhµ gi÷a lóc chÞ nµy bÞ khãi x«ng mê m¾t, d¾t con ch¹y ra ®Ó khái chÕt ch¸y". Thãi d©m b¹o v« ®é cña bän x©m lîc thËt kh«ng cã giíi h¹n nµo c¶. C¸i tinh vi cña mét nÒn v¨n minh kh¸t m¸u cho phÐp chóng tëng tîng ®îc ®Õn ®©u th× chóng cø thùc hiÖn tÝnh tµn ¸c l¹nh lïng cña chóng ®Õn ®ã. ThuÕ m¸ nÆng nÒ kh«ng ph¶i chØ ®¸nh vµo ruéng ®Êt, vµo sóc vËt vµ vµo nam giíi mµ th«i, mµ c¸i ¬n ma mãc (!) Êy cßn tíi réng ra cho c¶ n÷ giíi n÷a: NhiÒu phô n÷ b¶n xø khèn khæ, ph¶i mang nÆng g«ng xiÒng ®i quÐt ®êng chØ v× mét téi lµ kh«ng nép næi thuÕ. Trong tÊt c¶ nh÷ng cè g¾ng cña c¸c nhµ khai ho¸ nh»m lµm cho nßi gièng An Nam lµnh m¹nh h¬n vµ ®a hä lªn con ®êng tiÕn bé (?), ph¶i kÓ ®Õn viÖc cìng bøc mua rîu ty. Kh«ng sao kÓ xiÕt tÊt c¶ sù nhòng l¹m chung quanh viÖc b¸n rîu, mét thø thuèc ®éc dïng ®Ó pha chÕ thÕ nµo cho ngêi ta nuèt tr«i ®îc c¸i mãn "d©n chñ". Trªn kia chóng t«i ®· nãi râ r»ng, ®Ó nu«i bÐo bän c¸ mËp ë chÝnh quèc, c¸i chÝnh phñ ®Çy téi ¸c ë §«ng D¬ng ®· cho phÐp bän t«i tí cña nã b¾t ®µn bµ, trÎ con kh«ng uèng rîu còng ph¶i mua rîu. Muèn lµm võa ý bän ®éc quyÒn, ngêi ta ®Æt ra nh÷ng luËt lÖ ®Ó trõng trÞ viÖc nÊu vµ bu«n rîu lËu; ngêi ta ®Æt lªn ®Çu ngêi d©n b¶n xø c¶ mét l« ®ñ thø h×nh ph¹t; ngêi ta cÊp vò khÝ cho nh©n viªn nhµ ®oan. Bän nµy cã quyÒn x«ng x¸o vµo nhµ cöa, ruéng vên cña t nh©n. Chóng ta h¬i lÊy lµm ng¹c nhiªn - mµ kÓ còng ®¸ng ng¹c nhiªn thËt - khi thÊy c¶nh binh gi¶i vÒ Hµ Néi hay H¶i Phßng tõng ®oµn «ng giµ, phô n÷ cã mang, trÎ con, cø hai ngêi trãi chung mét d©y, ®Ó tr¶ lêi vÒ téi vi ph¹m luËt lÖ th¬ng chÝnh. "Nhng thÕ còng cha thÊm g× so víi nh÷ng viÖc x¶y ra ë c¸c tØnh, nhÊt lµ ë Trung Kú; ë ®Êy, viªn c«ng sø kÕt ¸n vµ bá tï hµng lo¹t, giµ, trÎ, ®µn «ng, ®µn bµ". T¸c gi¶ ®o¹n v¨n trªn t¶ d¸m th©n quyÕn cña hä ë cæng nhµ lao nh sau: "«ng giµ, ®µn bµ, trÎ con, tÊt c¶ ®¸m ngêi Êy ®Òu bÈn thØu, r¸ch ríi, mÆt mòi hèc h¸c, m¾t ®á ngÇu lªn v× sèt; trÎ con bÞ l«i theo v× ng¾n ch©n bíc kh«ng kÞp. TÊt c¶ c¸i ®¸m ngêi ®· kiÖt søc Êy mang theo ®ñ mäi thø: nãn, quÇn ¸o r¸ch, c¬m n¾m, ®ñ thø thøc ¨n, ®Ó lÐn trao cho ngêi bÞ can lµ cha, lµ chång, lµ trô cét cña gia ®×nh, vµ hÇu nh lu«n lu«n lµ chñ gia ®×nh". TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu mµ ngêi ta ®· cã thÓ nãi ra vÉn cßn ë díi møc sù thËt. Cha cã bao giê, ë mét níc nµo mµ ngêi ta l¹i vi ph¹m mäi quyÒn lµm ngêi mét c¸ch d· man, ®éc ¸c tr¾ng trîn ®Õn thÕ. Kh«ng ph¶i chØ cã nh÷ng cuéc kh¸m nhµ hµng lo¹t, liªn tôc, mµ cßn cã nh÷ng cuéc kh¸m xÐt th©n thÓ ngêi b¶n xø bÊt kÓ ë chç nµo, bÊt kÓ lµ nam hay n÷. Nh©n viªn nhµ ®oan vµo nhµ ngêi b¶n xø, b¾t ®µn bµ, con g¸i cëi hÕt ¸o quÇn tríc mÆt chóng, vµ khi hä ®· trÇn truång nh nhéng th× chóng gië trß d©m ®·ng kú quÆc ®Õn møc ®em c¶ con dÊu nhµ ®oan ®ãng lªn ngêi hä. ¤i! Hìi nh÷ng ngêi mÑ, nh÷ng ngêi vî, nh÷ng ngêi phô n÷ Ph¸p, chÞ em nghÜ g× vÒ t×nh tr¹ng ®ã? Vµ c¸c b¹n, nh÷ng ngêi con, nh÷ng ngêi chång, nh÷ng anh em ngêi Ph¸p n÷a? Cã ph¶i ®ã lµ phÐp lÞch sù cña ngêi Ph¸p ®· bÞ "thùc d©n ho¸" ®i kh«ng nhØ? NhiÖt t×nh cña ngêi An Nam ®èi víi nÒn gi¸o dôc hiÖn ®¹i lµm cho chÝnh phñ b¶o hé lo sî. Bëi thÕ, chÝnh phñ ®ãng cöa c¸c trêng lµng, biÕn trêng häc thµnh chuång ngùa cho c¸c quan nhµ binh, ®uæi häc trß vµ bá tï thÇy gi¸o. Mét c« gi¸o b¶n xø ®· bÞ b¾t gi¶i vÒ tØnh lþ, cæ ®eo g«ng, ®Çu ph¬i trÇn díi ¸nh n¾ng nh thiªu ®èt. Mét viªn ch¸nh qu¶n ph¸o binh, ®· ®èt nhµ mét phô n÷ An Nam, v× ngêi Êy kh«ng chÞu tiÕp h¾n vµo lóc nöa ®ªm. Mét viªn quan hai cã nhiÒu vî ®· quËt ng· mét thiÕu phô An Nam vµ dïng gËy song ®¸nh chÞ ®Õn chÕt chØ v× chÞ kh«ng chÞu lµm vî lÏ h¾n. Mét sÜ quan kh¸c hiÕp mét em bÐ g¸i b»ng nh÷ng c¸ch d©m b¹o v« cïng ghª tëm. BÞ truy tè tríc toµ ®¹i h×nh, h¾n ®îc tr¾ng ¸n, chØ v× n¹n nh©n lµ ngêi An Nam. Trong tÊt c¶ c¸c bµi diÔn v¨n, tÊt c¶ c¸c b¶n b¸o c¸o ë kh¾p nh÷ng n¬i mµ c¸c nhµ cÇm quyÒn cña chóng ta cã dÞp më miÖng, vµ cã bän ngèc ngåi nghe, hä lu«n lu«n kh¼ng ®Þnh r»ng, chØ cã níc §øc d· man míi lµ ®Õ quèc, lµ qu©n phiÖt, cßn níc Ph¸p, c¸i níc Ph¸p yªu hoµ b×nh, nh©n ®¹o, céng hoµ vµ d©n chñ, c¸i níc Ph¸p mµ hä ®¹i diÖn th× kh«ng ph¶i lµ ®Õ quèc, còng kh«ng ph¶i lµ qu©n phiÖt. å! hoµn toµn kh«ng ph¶i! NÕu chÝnh c¸c nhµ cÇm quyÒn Êy ®a binh lÝnh - lµ con em c«ng nh©n hay chÝnh lµ c«ng nh©n - ®i giÕt h¹i nh÷ng c«ng nh©n ë c¸c níc kh¸c, th× ®ã ch¼ng qua lµ ®Ó d¹y cho nh÷ng ngêi nµy biÕt sèng cho tèt mµ th«i!
Th¸ng 11 n¨m 1922, 600 thî nhuém ë Chî Lín (Nam Kú) v× bÞ bít l¬ng nªn ®· quyÕt ®Þnh b·i c«ng. Cuéc ph¶n c«ng cña bän chñ liÒn diÔn ra ë kh¾p n¬i, vµ kh¾p n¬i giai cÊp c«ng nh©n còng b¾t ®Çu gi¸c ngé vÒ lùc lîng vµ gi¸ trÞ cña m×nh. NÕu nh÷ng c«ng nh©n b¶n xø khèn khæ kia, thêng lµ rÊt ngoan ngo·n, dÔ sai, dÔ b¶o, kh«ng ®îc gi¸o dôc vµ tæ chøc, ®· ®i ®Õn chç ph¶i tËp hîp nhau l¹i - do b¶n n¨ng tù vÖ, nÕu cã thÓ nãi nh thÕ- vµ ®Êu tranh chèng nh÷ng ®ßi hái tµn b¹o cña chñ, th× ®ã lµ v× t×nh c¶nh cña hä qu¸ khèn khæ, khèn khæ ®Õn møc mµ ë ch©u ¢u ngêi ta kh«ng tëng tîng ®îc. §©y lµ lÇn ®Çu tiªn, mét phong trµo nh thÕ nhãm lªn ë thuéc ®Þa. Chóng ta h·y ghi lÊy dÊu hiÖu ®ã cña thêi ®¹i vµ chóng ta ®õng quªn r»ng bæn phËn cña chóng ta - nh÷ng ngêi lao ®éng ë chÝnh quèc - kh«ng ph¶i chØ tá t×nh ®oµn kÕt víi nh÷ng anh em cïng giai cÊp ë ®Êy b»ng lêi nãi, mµ cßn ph¶i gi¸c ngé hä, gi¸o dôc hä vÒ ý thøc tæ chøc vµ vÒ ph¬ng ph¸p tæ chøc. II- ë §AH¤M©Y Lo sî vÒ giai cÊp c«ng nh©n ë chÝnh quèc ®· thøc tØnh, chñ nghÜa t b¶n Ph¸p t×m c¸ch di chuyÓn nÒn thèng trÞ cña nã qua c¸c thuéc ®Þa. T¹i ®ã, nã v¬ vÐt nguyªn liÖu cho c¸c nhµ m¸y vµ sö dông nh÷ng lùc lîng ph¶n ®éng vµ l¹c hËu1) ®Ó chèng l¹i c¸ch m¹ng. B¸o chÝ t s¶n ë Pari vµ c¸c tØnh thêng xuyªn dµnh hµng trang cho môc thuéc ®Þa. C¸c tíng t¸ vµ nghÞ sÜ tæ chøc nh÷ng cuéc diÔn thuyÕt vÒ thuéc ®Þa. Nh÷ng c©y bót quan liªu vµ nh÷ng ngêi nãi kho¸c Êy kh«ng t×m ®©u ra ®ñ lêi lÏ ®Ó ca ngîi c«ng ¬n khai ho¸ "cña hä" vµ lßng trung thµnh cña ngêi b¶n xø. §«i khi c¸c ngµi Êy tr¬ tr¸o ®Õn møc ®em lßng... nh©n tõ cña hä ®èi lËp víi sù cíp bãc cña thùc d©n Anh; hä cho chÝnh s¸ch cña ngêi Anh lµ "ph¬ng ph¸p tµn nhÉn" hoÆc "th¸i ®é th« b¹o" vµ qu¶ quyÕt r»ng c¸ch lµm cña ngêi Ph¸p lµ ®Çy c«ng b»ng vµ tõ thiÖn! ChØ cÇn nh×n qua c¸c thuéc ®Þa Ph¸p mét chót còng ®ñ thÊy c«ng cuéc khai ho¸ ®ã lµ "®Ñp ®Ï vµ nh©n tõ" biÕt chõng nµo? ë §ah«m©y, ngêi ta t¨ng thªm thuÕ vèn ®· qu¸ nÆng ®èi víi ngêi b¶n xø. Ngêi ta b¾t thanh niªn ph¶i bá nhµ cöa, ruéng n¬ng ®Ó ®i lµm "nh÷ng ngêi b¶o vÖ v¨n minh". Ngêi ta cÊm ngêi b¶n xø mua s¾m vµ sö dông vò khÝ ®Ó chèng thó d÷ thêng ph¸ ho¹i s¹ch tr¬n hµng lo¹t lµng xãm. Gi¸o dôc, vÖ sinh ®Òu thiÕu. Tr¸i l¹i, ngêi ta kh«ng tõ mét thñ ®o¹n nµo ®Ó b¾t ngêi §ah«m©y "®îc b¶o hé" ph¶i chiô c¸i chÕ ®é "d©n b¶n xø" ®¸ng phØ nhæ, mét chÕ ®é ®· h¹ con ngêi xuèng hµng con vËt vµ lµm « nhôc cho c¸i thÕ giíi gäi lµ v¨n minh. D©n b¶n xø kh«ng cam chÞu nhôc ®îc m·i, ph¶i vïng lªn. ThÕ lµ ®µn ¸p ®Ém m¸u. Ngêi ta dïng nh÷ng biÖn ph¸p cøng r¾n. Ngêi ta ®iÒu qu©n ®éi, sóng liªn thanh, sóng cèi vµ tµu chiÕn ®Õn, ngêi ta ra lÖnh giíi nghiªm. Ngêi ta b¾t bí vµ bá tï hµng lo¹t. §Êy! C«ng cuéc khai ho¸ nh©n tõ lµ nh thÕ ®Êy! III- ë XYRI17 D©n Xyri lÊy lµm hµi lßng, rÊt hµi lßng vÒ chÝnh s¸ch cai trÞ cña tíng Gur«, c¸c nhµ ®¬ng côc ®Òu nãi nh thÕ. Nhng c¸c sù viÖc sau ®©y ®· chøng minh tr¸i ngîc l¹i: Th¸ng 3 n¨m 1922, «ng Muyxtapha Kªman ®Õn MÐtxin. §Ó ®ãn tiÕp «ng, ngêi Håi gi¸o Xyri dùng mét kh¶i hoµn m«n cã c¾m cê ®en mang c¸c khÈu hiÖu: "Thæ vµ ArËp lµ anh em!", "Xin chí quªn nh÷ng ngêi anh em Xyri", "H·y gi¶i phãng cho chóng t«i", v.v.. ViÖc «ng Muyxtapha Kªman ®Õn th¨m A®ana ®· g©y nªn nh÷ng cuéc biÓu t×nh s«i næi. Trong hai ngµy liÒn, nh÷ng ngêi trong phong trµo phôc quèc ë ¡ngchi«s¬ vµ AlÕchx¨ng®rÐt18 ®· gi¬ng cê ®en kÐo qua c¸c phè vµ h« lín nh÷ng khÈu hiÖu chèng chÕ ®é uû trÞ Ph¸p. §¸p lêi kªu gäi cña ph¸i ®oµn phôc quèc Xyri, nghe ®©u «ng Muyxtapha Kªman ®· nãi: “Mét trung t©m v¨n minh ®· tån t¹i1) tõ bao thÕ kû nh Xyri kh«ng thÓ n»m trong tay ngêi ngo¹i quèc ®îc". Chñ nghÜa thùc d©n Ph¸p kh«ng hÒ thay ®æi c¸i ch©m ng«n "chia ®Ó trÞ" cña nã. ChÝnh v× thÕ mµ níc An Nam, mét níc cã chung mét d©n téc, chung mét dßng m¸u, chung mét phong tôc, chung mét lÞch sö, chung mét truyÒn thèng, chung mét tiÕng nãi, ®· bÞ chia n¨m sÎ b¶y. Lîi dông mét c¸ch x¶o tr¸ sù chia c¾t Êy, ngêi ta hy väng lµm nguéi ®îc t×nh ®oµn kÕt, nghÜa ®ång bµo trong lßng ngêi An Nam vµ t¹o ra nh÷ng mèi xung kh¾c gi÷a anh em ruét thÞt víi nhau. Sau khi ®Èy hä chèng l¹i nhau, ngêi ta l¹i ghÐp mét c¸ch gi¶ t¹o c¸c thµnh phÇn Êy l¹i, lËp nªn mét "Liªn bang" gäi lµ Liªn bang §«ng D¬ng. Trong c¸c thuéc ®Þa míi, ngêi ta còng l¹i thÊy c¸i s¸ch lîc Êy. Sau khi chia c¾t ®Êt níc Xyri thµnh "mét sè quèc gia", cao uû Ph¸p ë B©yrót l¹i lËp mét "Liªn bang" Xyri, gåm c¸c "níc" AlÐp, §am¸t, vµ Alauit2). Mét l¸ quèc kú ®· ®îc bµy ®Æt ra nh»m môc ®Ých ®ã. Còng nh ®èi víi l¸ cê An Nam, ngêi ta kh«ng quªn v¸ vµo l¸ cê liªn bang ®ã mét miÕng "cê b¶o hé", ë gãc trªn gÇn c¸n. Ngµy 11 th¸ng 12 n¨m 1922 lµ ngµy lÔ "long träng", l©n ®Çu tiªn l¸ cê Êy ®îc kÐo lªn nãc phñ liªn bang ë AlÐp. Trong dÞp Êy, nhiÒu nhµ cÇm quyÒn ®· ®äc diÔn tõ. ¤ng Xubi Baraca B©y, chñ tÞch liªn bang, ®· nãi nµo lµ "níc b¶o hé réng lîng”, nµo lµ "ngêi híng ®¹o ch©n thµnh", nµo lµ “nh÷ng vÞ tíng lÜnh chiÕn th¾ng", vµ hµng trµng nh÷ng ®iÒu kh¸c n÷a. ¤ng B«be ®¬ Ke, quyÒn cao uû, còng ®äc ®Ýtcua rÊt dµi. Ngoµi nh÷ng ®iÒu kh¸c ra, vÞ quan cao cÊp Êy ®· nh¾c l¹i r»ng, "níc Xyri ®éc lËp kh«ng ph¶i lµ d©n téc ®Çu tiªn ®îc níc Ph¸p s¨n sãc tõ trong n«i", v.v.. Nhng, tÊt c¶ nh÷ng lêi lÏ huªnh hoang rçng tuÕch Êy ch¼ng ®¸nh lõa ®îc ai. Ph¸i ®oµn Xyri - Palextin l·nh nhiÖm vô ®Êu tranh cho ®éc lËp vµ thèng nhÊt - ch©n chÝnh - cña níc Xyri ë Héi nghÞ L«dann¬19 ®· göi mét bøc th ph¶n kh¸ng. Bøc th nµy ®· ®îc ®¨ng trªn tê La Tribune d’Orient, vµ chóng t«i rÊt sung síng ®îc sao l¹i díi ®©y: "Tha ngµi, "Gi÷a lóc ngêi ta ®¬ng cè hµn g¾n nh÷ng lç hæng mµ HiÖp íc Xev¬r¬ ®· khoÐt ra trong vÊn ®Ò CËn §«ng vµ gi÷a lóc d©n téc ArËp ®ang ph¶i chÞu ®ùng, so víi møc hy sinh tù nguyÖn cña m×nh, nh÷ng ®iÒu tai h¹i trùc tiÕp nhÊt do hiÖp íc ®ã g©y ra, th× ë héi nghÞ cña c¸c ngµi, héi nghÞ tæ chøc ra víi môc ®Ých thiÕt lËp mét nÒn hoµ b×nh v÷ng ch¾c vµ l©u dµi, tiÕng nãi cña c¸c ®¹i biÓu d©n téc ArËp ë c¸c khu vùc kh¸c nhau vÉn cha ®îc l¾ng nghe. "ThÕ mµ chÝnh lóc nµy l¹i lµ lóc c¸c nhµ cÇm quyÒn Ph¸p chän ®Ó kh¸nh thµnh mét c¸ch long träng c«ng cuéc thùc d©n ho¸ mµ hä ®· tiÕn hµnh tõ bèn n¨m nay b»ng c¸ch g¾n c¸i tîng trng cho chÕ ®é n« lÖ vÜnh viÔn lµ nh÷ng miÕng cê tam tµi lªn l¸ cê mµ ngêi ta võa míi g¸n cho c¸i gäi lµ “Liªn bang Xyri". ThÕ lµ mét lÇn n÷a, ngêi ta l¹i phñ nhËn nh÷ng lêi tuyªn bè cña §ång minh, nh÷ng ®iÒu mµ níc Anh ®· nh©n danh §ång minh cam kÕt víi c¸c d©n téc ArËp, vµ ngay c¶ nh÷ng lêi cña c¸c chÝnh kh¸ch Ph¸p høa b¶o ®¶m nÒn ®éc lËp cho xø Xyri bÊt h¹nh. Níc Xyri hiÓn nhiªn cã ®ñ t c¸ch ®Ó ®îc ®éc lËp nhanh chãng, hoµn toµn, vµ xøng ®¸ng víi nÒn ®éc lËp Êy kh«ng kÐm bÊt cø mét níc nµo kh¸c ë ph¬ng §«ng hay ë ph¬ng T©y. ThÕ mµ Xyri l¹i kh«ng ®îc phÐp cã mét quèc kú riªng cña m×nh. Ngêi ta ®· buéc Xyri ph¶i ®Ýnh vµo quèc kú cña m×nh c¸i m¶nh tam tµi lµm dÊu hiÖu cho chÕ ®é uû trÞ, lµ mét sù th«n tÝnh tr¸ h×nh. "Tha «ng chñ tÞch, tõ tríc tíi nay chóng t«i lu«n lu«n ph¶n ®èi chÕ ®é uû trÞ, kh«ng bao giê chóng t«i c«ng nhËn chÕ ®é Êy c¶, ngµy nay chóng t«i l¹i cùc lùc ph¶n ®èi viÖc g¾n c¸i dÊu hiÖu tîng trng cña chÕ ®é Êy vµo l¸ cê cña chóng t«i. "HÇu hÕt c¸c cêng quèc, kÓ c¶ nh÷ng níc lín m¹nh kh«ng kÐm g× níc Ph¸p, ®Òu kh«ng bao giê dïng ph¬ng ph¸p lµm nhôc Êy ®èi víi nh÷ng thuéc ®Þa l¹c hËu nhÊt cña hä. "HiÕn ch¬ng Héi quèc liªn20 quy ®Þnh râ tÝnh chÊt t¹m thêi cña chÕ ®é uû trÞ (®iÒu 22, ®o¹n 4). VËy th× nhµ chøc tr¸ch Ph¸p dùa trªn c¬ së nµo ®Ó g¸n ghÐp mµu cê cña hä cho mét níc mµ hä ®ßi d×u d¾t ®Õn ®éc lËp, mét nÒn ®éc lËp ®· ®îc HiÕn ch¬ng Héi quèc liªn c«ng nhËn? "Tha ngµi, chóng t«i tr©n träng yªu cÇu ngµi xÐt lêi ph¶n kh¸ng cña chóng t«i vÒ vÊn ®Ò Êy, vµ mét lÇn n÷a, chóng t«i nh¾c l¹i nguyÖn väng tha thiÕt nhÊt cña chóng t«i lµ nh÷ng yªu s¸ch chÝnh ®¸ng cña chóng t«i sÏ ®îc bªnh vùc t¹i héi nghÞ. "KÝnh mong, v.v.. "Thay mÆt trëng ®oµn ®¹i biÓu Xyri - Palextin Tæng th ký EMIA SEKIP ACXLAN" Ngoµi ra, nh÷ng ngêi ë Hama, phÇn nhiÒu lµ c«ng chøc, luËt s, gi¸o s, nhµ b¸o, nhµ bu«n, ®· göi cho thñ tíng Ph¸p mét bøc th mµ sau ®©y lµ nh÷ng ®o¹n chÝnh: "Tha ngµi Thñ tíng, chóng t«i ®îc h©n h¹nh tr×nh bµy víi ngµi c¸c yªu s¸ch cña chóng t«i, ®ång thêi chóng t«i ph¶n ®èi sù ph¶n øng cña c¸i héi ®ång ®ã, sù ph¶n øng mµ chóng t«i cho lµ ®· ®i ngîc l¹i lîi Ých cña chóng t«i vµ lîi Ých cña c¶ níc Xyri nãi chung. "1. C¸i héi ®ång liªn bang Êy kh«ng ph¶i lµ do quèc d©n bÇu ra. V× thÕ, c¸c uû viªn cña héi ®ång ®ã hoµn toµn kh«ng cã t c¸ch lµ ®¹i biÓu cña quèc d©n, còng kh«ng thÓ ph¶n ¸nh ý chÝ cña quèc d©n. "2. Héi ®ång Êy kh«ng cã quyÒn hµnh g× c¶; nã bÞ b¾t buéc chØ ®îc th¶o luËn nh÷ng vÊn ®Ò nµo mµ ngêi ta muèn ®a ra tríc nã, nªn ngay c¶ nh÷ng vÊn ®Ò sèng cßn cña ®Êt níc, nã còng kh«ng thÓ ®Ò cËp ®Õn ®îc. Sau hÕt, c¸c nghÞ quyÕt cña héi ®ång l¹i hoµn toµn phô thuéc vµo quyÒn hµnh cña cao uû, cao uû cã thÓ tuú tiÖn thi hµnh hay b¸c bá. "3. ChÝnh ngay c¬ së cña héi ®ång Êy còng kh«ng v÷ng, bëi v× mçi bang chØ cã mét ®¹i biÓu, mÆc dÇu d©n sè c¸c bang kh«ng b»ng nhau. L¹i cßn ®iÒu kú quÆc phi lý nµy n÷a lµ héi ®ång kh«ng theo nguyªn t¾c ®a sè, cã mét ý kiÕn bÊt ®ång lµ cuéc biÓu quyÕt coi nh kh«ng cã gi¸ trÞ vµ vÊn ®Ò ph¶i ®a lªn cao uû quyÕt ®Þnh. "4. Ngêi ta giíi thiÖu héi ®ång nµy nh lµ mét bíc tiÕn trªn con ®êng ®i ®Õn thèng nhÊt, thËt ra nã lµ sù phñ nhËn thèng nhÊt, phñ nhËn ngay ®Õn c¶ t c¸ch cña ®Êt níc n÷a, v× ®· lµ mét héi ®ång chØ ®Þnh ra th× nã hoµn toµn kh«ng ph¶n ¸nh ®îc ý chÝ cña quèc d©n; thËm chÝ nã cßn cã thÓ ®i ngîc l¹i ý chÝ ®ã, trong khi tríc con m¾t cña toµn thÕ giíi, nã l¹i cã thÓ ®îc coi nh lµ c¬ quan ®Ò ®¹t nguyÖn väng cña nh©n d©n Xyri, vµ do ®ã sÏ cung cÊp cho ngêi ta nh÷ng lý do ®Ó khíc tõ nh÷ng yªu s¸ch chÝnh ®¸ng cña quèc d©n chóng t«i. ....
"Cßn vÒ nguyÖn väng cña chóng t«i, th× cã thÓ nªu lªn nh sau: "a) C«ng nhËn nÒn ®éc lËp thËt sù vµ sù thèng nhÊt cña Xyri. "b) Sau khi lµm xong cuéc ®iÒu tra d©n sè ®ang tiÕn hµnh th× sÏ tæ chøc phæ th«ng ®Çu phiÕu ®Ó bÇu ra quèc héi. Quèc héi sÏ ban hµnh hiÕn ph¸p vµ quyÕt ®Þnh chÝnh thÓ. Quèc héi cã thÓ ®îc triÖu tËp vµo cuèi n¨m 1922, tøc lµ lóc héi ®ång liªn bang sÏ ®îc triÖu tËp. "c) Thµnh lËp mét chÝnh phñ chÞu tr¸ch nhiÖm tríc quèc héi, vµ quèc héi, trong nh÷ng quyÒn h¹n cña nã, ph¶i cã toµn quyÒn lËp ph¸p. "§ã míi lµ nh÷ng nguyÖn väng thËt sù cña nh©n d©n Hama, mµ còng lµ nguyÖn väng cña tuyÖt ®¹i ®a sè nh©n d©n Xyri". * * * Tõ khi tËp s¸ch nhá nµy viÕt xong, th× nhiÒu biÕn cè nghiªm träng ®· x¶y ra ë nhiÒu thuéc ®Þa. §ã lµ qu¶ bom ë Qu¶ng Ch©u21 do mét ngêi An Nam nÐm, lµ nh÷ng qu¶ bom ë ¡ngti¬, nh÷ng vô b·i c«ng ®Ém m¸u ë Guya®¬lóp, nh÷ng cuéc biÓu t×nh kh«ng kÐm ®æ m¸u ë §am¸t, nh÷ng vô b·i c«ng ë BidÐct¬1), ë Hamm¨nglÝp2) vµ t×nh h×nh s«i sôc ë Tuynidi. IV- C¸CH M¹NG NGA VíI C¸C D¢N TéC THUéC §ÞA Chñ nghÜa t b¶n lµ mét con ®Øa cã mét c¸i vßi b¸m vµo giai cÊp v« s¶n ë chÝnh quèc vµ mét c¸i vßi kh¸c b¸m vµo giai cÊp v« s¶n ë thuéc ®Þa. NÕu muèn giÕt con vËt Êy, ngêi ta ph¶i ®ång thêi c¾t c¶ hai vßi. NÕu ngêi ta chØ c¾t mét vßi th«i, th× c¸i vßi cßn l¹i kia vÉn tiÕp tôc hót m¸u cña giai cÊp v« s¶n, con vËt vÉn tiÕp tôc sèng vµ c¸i vßi bÞ c¾t ®øt l¹i sÏ mäc ra. C¸ch m¹ng Nga hiÓu rÊt râ ®iÒu ®ã. Cho nªn nã kh«ng dõng l¹i ë viÖc ®äc nh÷ng bµi diÔn v¨n lý tëng ®Ñp ®Ï vµ th«ng qua nh÷ng kiÕn nghÞ nh©n ®¹o ®Ó ñng hé c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc, mµ c¸ch m¹ng Nga d¹y cho hä ®Êu tranh. C¸ch m¹ng Nga gióp ®ì hä vÒ tinh thÇn vµ vËt chÊt nh Lªnin ®· viÕt trong luËn c¬ng cña Ngêi vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa. C¸ch m¹ng Nga ®· triÖu tËp hä ®Õn §¹i héi Bacu22: hai m¬i mèt d©n téc ph¬ng §«ng ®· ph¸i ®¹i biÓu tíi dù. Nh÷ng ®¹i biÓu cña c¸c ®¶ng c«ng nh©n ph¬ng T©y còng tham gia §¹i héi. §ã lµ lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö, giai cÊp v« s¶n ë c¸c níc x©m lîc vµ giai cÊp v« s¶n ë c¸c níc bÞ x©m lîc ®· n¾m tay nhau trong t×nh anh em vµ cïng nhau t×m c¸ch ®Êu tranh cho cã hiÖu qu¶ chèng chñ nghÜa t b¶n lµ kÎ thï chung cña hä. Sau cuéc §¹i héi lÞch sö Êy, mÆc dï ®ang ph¶i ®¬ng ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n dån dËp trong níc vµ ngoµi níc, níc Nga c¸ch m¹ng vÉn kh«ng hÒ mét phót do dù trong viÖc gióp ®ì c¸c d©n téc Êy, nh÷ng d©n téc mµ nã ®· thøc tØnh b»ng tÊm g¬ng c¸ch m¹ng anh dòng vµ th¾ng lîi cña nã. ViÖc lµm ®Çu tiªn cña nã lµ thµnh lËp Trêng ®¹i häc ph¬ng §«ng. HiÖn nay, Trêng ®¹i häc ph¬ng §«ng cã l.025 sinh viªn mµ 151 lµ n÷ sinh. Trong sè sinh viªn ®ã, cã 895 ngêi lµ ®¶ng viªn céng s¶n. Thµnh phÇn x· héi cña sinh viªn nh sau: 547 n«ng d©n, 265 c«ng nh©n, 210 trÝ thøc. Ngoµi ra cßn cã 75 häc sinh thiÕu niªn tõ l0 ®Õn 16 tuæi. Cã 150 gi¸o s phô tr¸ch gi¶ng d¹y vÒ khoa häc x· héi, vÒ to¸n häc, vÒ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, vÒ lÞch sö phong trµo c«ng nh©n, vÒ khoa häc tù nhiªn, vÒ lÞch sö c¸c cuéc c¸ch m¹ng, vÒ khoa kinh tÕ - chÝnh trÞ, v.v., v.v.. Trong líp häc, thanh niªn cña s¸u m¬i hai d©n téc s¸t c¸nh nhau nh anh em ruét thÞt. Trêng cã 10 ng«i nhµ lín dµnh cho sinh viªn. L¹i cã mét r¹p chiÕu bãng, thø n¨m vµ chñ nhËt chiÕu cho sinh viªn xem kh«ng lÊy tiÒn, c¸c ngµy kh¸c th× cho mét ngêi thÇu thuª. Cã hai th viÖn víi 47.000 quyÓn s¸ch gióp cho c¸c nhµ c¸ch m¹ng trÎ tuæi båi dìng t tëng vµ ®i s©u vµo viÖc nghiªn cøu. Mçi d©n téc hoÆc "nhãm" l¹i cã mét tñ s¸ch riªng gåm s¸ch b¸o b»ng tiÕng mÑ ®Î cña m×nh. Phßng ®äc s¸ch ®îc sinh viªn trang trÝ rÊt cã mü thuËt, vµ cã ®Çy ®ñ c¸c b¸o h»ng ngµy vµ t¹p chÝ. Sinh viªn tù m×nh còng ra mét tê b¸o cã "mét b¶n duy nhÊt" d¸n vµo mét c¸i b¶ng to ®Æt tríc cöa phßng ®äc s¸ch. Nh÷ng ngêi ®au èm ®îc ®iÒu trÞ trong bÖnh viÖn cña nhµ trêng. Mét tr¹i ®iÒu dìng ë Crimª ®îc dµnh riªng cho nh÷ng sinh viªn míi èm dËy. ChÝnh phñ X«viÕt tÆng nhµ trêng hai tr¹i nghØ gåm cã chÝn ng«i nhµ. Mçi tr¹i cã mét nhµ ch¨n nu«i ®Ó nghiªn cøu viÖc ch¨n nu«i. §ång chÝ bÝ th n«ng nghiÖp cña trêng kh«ng giÊu næi niÒm tù hµo khi nãi víi t«i: "Chóng t«i ®· cã 30 con bß c¸i vµ 50 con lîn". Tr¹i cßn cã 100 hÐcta ®Êt ®Ó cho sinh viªn trång trät. Trong c¸c kú nghØ, sau giê lµm viÖc vµ tËp luyÖn, sinh viªn ®i gióp ®ì n«ng d©n. Nh©n ®©y còng nãi thªm r»ng, mét trong hai tr¹i nghØ Êy tríc kia lµ tµi s¶n cña mét ®¹i c«ng tíc Nga1). ThËt lµ ngé nghÜnh khi tr«ng thÊy l¸ cê ®á kiªu h·nh phÊp phíi trªn ®Ønh ngän th¸p ®îc trang ®iÓm b»ng chiÕc mò miÖn ®¹i c«ng tíc vµ thÊy nh÷ng ngêi n«ng d©n trÎ tuæi TriÒu Tiªn hay ¸cmªni chuyÖn trß vµ vui ®ïa kh«ng chót kiªng nÓ trong phßng lÔ cña "hoµng tö ®iÖn h¹". Sinh viªn ¨n, mÆc, ë ®Òu kh«ng mÊt tiÒn. Mçi th¸ng, mçi ngêi cßn ®îc lÜnh n¨m róp vµng ®Ó tiªu vÆt. §Ó sinh viªn cã nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ khoa nu«i trÎ, nhµ trêng nhËn ®ì ®Çu mét nhµ nu«i trÎ vµ mét nhµ göi trÎ kiÓu mÉu gåm 60 em nhá xinh x¾n. Mçi n¨m Trêng ®¹i häc ph¬ng §«ng chi tiªu ®Õn 516.000 róp vµng. C¸c ®¹i biÓu cña 62 d©n téc trong Trêng ®¹i häc lËp thµnh mét "c«ng x·”. Chñ tÞch vµ c¸c c¸n sù cña c«ng x· ®Òu do ®Çu phiÕu phæ th«ng bÇu ra, ba th¸ng mét lÇn. Mét ®¹i biÓu sinh viªn tham gia viÖc qu¶n lý kinh tÕ vµ hµnh chÝnh. TÊt c¶ c¸c sinh viªn ®Òu lÇn lît thay phiªn nhau lµm bÕp, lµm c«ng t¸c th viÖn, c©u l¹c bé, v.v.. TÊt c¶ nh÷ng vô tranh chÊp vµ "ph¹m ph¸p" ®Òu do mét toµ ¸n ®îc bÇu ra xÐt xö tríc mÆt toµn thÓ c¸c ®ång chÝ. Mçi tuÇn, c«ng x· häp mét lÇn ®Ó th¶o luËn t×nh h×nh chÝnh trÞ vµ kinh tÕ thÕ giíi. ThØnh tho¶ng l¹i tæ chøc nh÷ng cuéc mÝt tinh vµ nh÷ng buæi tèi gi¶i trÝ, trong ®ã cã nh÷ng nghÖ sÜ tµi tö ®ét xuÊt lµm cho anh em ®îc thëng thøc nghÖ thuËt vµ v¨n häc mu«n mµu mu«n vÎ cña nh÷ng ®Êt níc xa x«i. Mét ®iÓm ®Æc biÖt lµm næi bËt sù "d· man" cña nh÷ng ngêi b«nsªvÝch lµ kh«ng nh÷ng hä coi nh÷ng ngêi d©n thuéc ®Þa "thÊp kÐm” Êy nh anh em, mµ cßn mêi hä tham gia ®êi sèng chÝnh trÞ cña níc Nga n÷a. Nh÷ng sinh viªn khi ë quª h¬ng m×nh chØ lµ nh÷ng "d©n thuéc ®Þa", "d©n bÞ b¶o hé", nghÜa lµ nh÷ng ngêi kh«ng cã quyÒn g× kh¸c ngoµi quyÒn nép thuÕ, nh÷ng ngêi kh«ng ®îc gãp ý kiÕn vµo c«ng viÖc cña níc m×nh, kh«ng ®îc phÐp bµn b¹c chÝnh trÞ, th× nay ®îc tham gia tæng tuyÓn cö cña nh©n d©n ®Ó bÇu nh÷ng ®¹i biÓu cña m×nh vµo c¸c X«viÕt. Mong r»ng nh÷ng anh em cña t«i ë c¸c thuéc ®Þa ®ang hoµi c«ng tèn cña cÇu c¹nh xin xá thay ®æi quèc tÞch m·i mµ kh«ng ®îc, h·y thö so s¸nh nÒn d©n chñ t s¶n víi nÒn d©n chñ v« s¶n xem!1). TÊt c¶ nh÷ng sinh viªn Êy ®Òu ®· tõng chÞu ®au khæ vµ tr«ng thÊy c¶nh ®au khæ. TÊt c¶ ®Òu ®· sèng díi “nÒn v¨n minh cao ®¼ng" vµ díi sù ¸p bøc bãc lét cña chñ nghÜa t b¶n níc ngoµi. Cho nªn, tÊt c¶ ®Òu phÊn khëi vµ thiÕt tha häc hái. Hä rÊt h¨ng h¸i vµ nghiªm tóc. Hä hoµn toµn kh«ng cã vÎ c«ng tö ¨n ch¬i nhµn nh·2) nh nh÷ng thanh niªn ph¬ng §«ng du häc ë Pari, ¤xpho, hoÆc BÐclin. Ngêi ta cã thÓ nãi kh«ng ngoa r»ng Trêng ®¹i häc ph¬ng §«ng Êp ñ díi m¸i cña m×nh t¬ng lai cña c¸c d©n téc thuéc ®Þa. MiÒn CËn §«ng vµ ViÔn §«ng, kÓ tõ Xyri ®Õn TriÒu Tiªn - chØ tÝnh nh÷ng níc thuéc ®Þa vµ nöa thuéc ®Þa th«i - cã mét diÖn tÝch réng h¬n 15 triÖu kil«mÐt vu«ng, víi sè d©n h¬n l.200 triÖu ngêi. TÊt c¶ nh÷ng níc réng lín Êy hiÖn ®ang ë díi ¸ch cña chñ nghÜa ®Õ quèc t b¶n. Vµ mÆc dÇu d©n sè cña hä ®¸ng lÏ ph¶i lµm cho hä cã søc m¹nh, c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc ®ã vÉn cha bao giê ra søc t×m tßi thËt ®Õn n¬i ®Õn chèn con ®êng tù gi¶i phãng, cho nªn hä cha hiÓu ®îc gi¸ trÞ cña sù ®oµn kÕt d©n téc vµ ®oµn kÕt quèc tÕ. Hä cha cã nh÷ng mèi liªn hÖ gi÷a c¸c lôc ®Þa nh c¸c d©n téc ch©u ¢u vµ ch©u Mü. Hä cã s½n trong b¶n th©n mét søc m¹nh v« cïng to lín mµ hä cha biÕt! ViÖc thµnh lËp Trêng ®¹i häc ph¬ng §«ng ®¸nh dÊu mét kû nguyªn míi; trong khi tËp hîp nh÷ng ngêi trÎ trung, ho¹t b¸t, th«ng minh cña c¸c níc thuéc ®Þa l¹i, nhµ trêng ®ang tiÕn hµnh mét sù nghiÖp vÜ ®¹i lµ: a) Gi¸o dôc cho c¸c chiÕn sÜ t¬ng lai Êy n¾m ®îc nguyªn lý ®Êu tranh giai cÊp lµ nguyªn lý mµ mét mÆt, nh÷ng cuéc ®Êu tranh chñng téc, mÆt kh¸c, nh÷ng tËp tôc gia trëng ®· lµm cho m¬ hå, lÉn lén trong ®Çu ãc hä. b) Lµm cho ®éi tiªn phong cña lao ®éng thuéc ®Þa tiÕp xóc mËt thiÕt víi giai cÊp v« s¶n ph¬ng T©y ®Ó dän ®êng cho mét sù hîp t¸c thËt sù sau nµy; chØ cã sù hîp t¸c nµy míi b¶o ®¶m cho giai cÊp c«ng nh©n quèc tÕ giµnh ®îc th¾ng lîi cuèi cïng. c) Lµm cho c¸c d©n téc thuéc ®Þa, tõ tríc ®Õn nay vÉn c¸ch biÖt nhau, hiÓu biÕt nhau h¬n vµ ®oµn kÕt l¹i ®Ó ®Æt c¬ së cho mét Liªn minh ph¬ng §«ng t¬ng lai, khèi liªn minh nµy sÏ lµ mét trong nhng c¸i c¸nh cña c¸ch m¹ng v« s¶n. d) Nªu lªn cho giai cÊp v« s¶n ë nh÷ng níc mµ giai cÊp t s¶n cã thuéc ®Þa, mét tÊm g¬ng vÒ nh÷ng ®iÒu hä cã thÓ lµm vµ ph¶i lµm cho nh÷ng ngêi anh em cña hä ®ang bÞ n« dÞch. V. HìI ANH EM V« S¶N Vµ N«NG D¢N C¸C THUéC §ÞA! Cuéc chÐm giÕt ®Ém m¸u thÕ giíi ®· më m¾t cho hµng triÖu v« s¶n vµ n«ng d©n c¸c thuéc ®Þa thÊy râ hoµn c¶nh sinh sèng kh«ng sao chÞu næi cña m×nh. Mét lo¹t nh÷ng cuéc bïng næ c¸ch m¹ng m·nh liÖt, nhng cha ®îc tæ chøc, ®· ®¸nh dÊu sù kÕt thóc cña cuéc chiÕn tranh thÕ giíi. Lùc lîng tù ph¸t kh«ng g× ng¨n næi vµ kh¸t khao chiÕn ®Êu cho mét t¬ng lai tèt ®Ñp h¬n Êy, lµ do giai cÊp t s¶n d©n téc b¶n xø tæ chøc vµ l·nh ®¹o. Lín m¹nh lªn trong thêi kú chiÕn tranh, giai cÊp t s¶n d©n téc ®ã kh«ng muèn n»m m·i trong nanh vuèt cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ ®Ó cho chóng n¾m phÇn to lín nhÊt trong viÖc bãc lét "c«ng nh©n vµ n«ng d©n cña m×nh" n÷a. KhÈu hiÖu ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc cña giai cÊp t s¶n trÎ tuæi ë thuéc ®Þa ®Ò ra, ®îc quÇn chóng lao ®éng ë Ên §é, Ai CËp, Thæ NhÜ Kú, v.v. hoan nghªnh nhiÖt liÖt vµ ñng hé m¹nh mÏ. Quèc tÕ Céng s¶n ®Êu tranh kh«ng ngõng chèng bän c¸ mËp t s¶n ë tÊt c¶ c¸c níc trªn thÕ giíi. Cã thÓ nµo nã l¹i gi¶ vê quay lng l¹i víi phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë c¸c níc thuéc ®Þa vµ nöa thuéc ®Þa ®îc kh«ng ? Kh«ng! Quèc tÕ Céng s¶n ®· c«ng khai tuyªn bè ñng hé vµ gióp ®ì cuéc ®Êu tranh Êy, vµ trung thµnh víi môc tiªu cña m×nh, Quèc tÕ Céng s¶n vÉn tiÕp tôc ñng hé cuéc ®Êu tranh Êy. (TrÝch Tuyªn ng«n cña Ban ChÊp hµnh Quèc tÕ thø ba) VI- MéT B¶N HIÖU TRIÖU CñA QUèC TÕ N«NG D¢N Göi N«NG D¢N LAO §éNG C¸C THUéC §ÞA Quèc tÕ N«ng d©n míi ®©y häp §¹i héi lÇn ®Çu tiªn ë M¸txc¬va ®· ra lêi kªu gäi díi ®©y ®Ó tá râ sù quan t©m cña m×nh ®èi víi n«ng d©n lao ®éng c¸c thuéc ®Þa: Hìi anh chÞ em n«ng d©n lao ®éng c¸c thuéc ®Þa! Hìi anh chÞ em n«ng d©n thuéc ®Þa, anh chÞ em lµ nh÷ng ngêi n« lÖ hiÖn ®¹i: hµng triÖu anh chÞ em ë ngoµi ®ång ruéng, trªn th¶o nguyªn vµ trong nói rõng cña hai lôc ®Þa, ®ang rªn xiÕt díi hai tÇng ¸p bøc cña chñ nghÜa t b¶n níc ngoµi vµ bän chñ b¶n xø. Häp lÇn ®Çu tiªn ë M¸txc¬va ®Ó thµnh lËp mét tæ chøc ®Êu tranh mµ cho ®Õn nay n«ng d©n cha cã, §¹i héi Quèc tÕ N«ng d©n kªu gäi ý thøc giai cÊp cña anh chÞ em vµ yªu cÇu anh chÞ em h·y gia nhËp hµng ngò tæ chøc ®ã. Anh chÞ em cßn khèn khæ h¬n c¸c b¹n n«ng d©n ë chÝnh quèc, v× ngµy c«ng qu¸ dµi, v× ®ãi khæ, v× ngµy mai bÊp bªnh. Anh chÞ em thêng bÞ cìng b¸ch lao ®éng nh khæ sai, bÞ b¾t ®i khu©n v¸c ®Õn chÕt ngêi vµ ®i lao dÞch kh«ng thêi h¹n. Anh chÞ em bÞ ®Ì bÑp díi thuÕ kho¸. Chñ nghÜa t b¶n bãc lét d×m anh chÞ em trong c¶nh tèi t¨m ngu dèt, ¸p bøc anh chÞ em vÒ mÆt t tëng vµ tiªu diÖt nßi gièng cña anh chÞ em b»ng rîu vµ thuèc phiÖn. ChÕ ®é b¶n xø bØ æi do bän ®Õ quèc t b¶n ®Æt ra, tíc mÊt cña anh chÞ em mäi quyÒn tù do c¸ nh©n, mäi quyÒn lîi chÝnh trÞ vµ x· héi, do ®ã, ®· h¹ anh chÞ em xuèng th©n phËn tr©u ngùa. §Èy anh chÞ em vµo c¶nh cïng khæ vµ ph¸ s¶n nh vËy cha ®ñ, chñ nghÜa t b¶n cßn b¾t anh chÞ em l×a bá gia ®×nh, ®ång ruéng, ®a anh chÞ em ra lµm bia ®ì ®¹n, nÐm anh chÞ em vµo nh÷ng cuéc chiÕn tranh huynh ®Ö t¬ng tµn ®¸nh l¹i nh©n d©n b¶n xø kh¸c hoÆc chèng l¹i n«ng d©n, c«ng nh©n ë chÝnh quèc. Hìi anh chÞ em cïng khæ ë c¸c thuéc ®Þa! H·y ®oµn kÕt l¹i! H·y tæ chøc l¹i! H·y phèi hîp hµnh ®éng cña anh chÞ em víi hµnh ®éng cña chóng t«i, chóng ta cïng nhau ®Êu tranh cho c«ng cuéc gi¶i phãng chung! C«ng cuéc gi¶i phãng nh©n d©n thuéc ®Þa thµnh c«ng mu«n n¨m! Quèc tÕ lao ®éng mu«n n¨m! Quèc tÕ N«ng d©n mu«n n¨m! VII- Tæ CHøC C¤NG §OµN ë THUéC §ÞA TrÝch biªn b¶n phiªn häp ngµy 27 th¸ng 6 n¨m 1923, kú häp thø ba cña Ban ChÊp hµnh Trung ¬ng Quèc tÕ C«ng héi ®á. §Êu tranh c«ng ®oµn ë thuéc ®Þa Chñ nghÜa ®Õ quèc hiÖn ®¹i ®Æt nÒn mãng trªn sù bãc lét hµng triÖu ngêi lao ®éng ë c¸c níc thuéc ®Þa vµ nöa thuéc ®Þa. Bëi thÕ, nã chØ tan r· hoµn toµn vµ vÜnh viÔn khi nµo chóng ta ph¸ bá ®îc nÒn mãng ®ã cña l©u ®µi ®Õ quèc chñ nghÜa. Theo quan ®iÓm ®ã, viÖc tæ chøc c«ng ®oµn ë c¸c níc thuéc ®Þa cã mét tÇm quan träng ®Æc biÖt. ThÕ mµ ®oµn viªn cña Quèc tÕ C«ng héi ®á hÇu nh cha hÒ lµm ®îc g× ë Ai CËp, ë Tuynidi vµ ë tÊt c¶ c¸c níc ®¬ng n»m díi gãt s¾t cña chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p. Mèi liªn hÖ hiÖn cã gi÷a c¸c nhãm c«ng nh©n ë c¸c thuéc ®Þa Ph¸p vµ c¸c c«ng ®oµn Ph¸p chØ lµ do ngÉu nhiªn. Kh«ng cã mét ho¹t ®éng cã hÖ thèng nµo c¶, mµ râ rµng lµ nÕu cha tranh thñ ®îc quÇn chóng ë thuéc ®Þa th× chóng ta kh«ng ®ñ søc ph¸ huû bé m¸y ®Õ quèc chñ nghÜa. ViÖc cÇn thiÕt hiÖn nay lµ ph¶i ph¸t ®éng mét cuéc tuyªn truyÒn réng lín ®Ó thµnh lËp c¸c tæ chøc c«ng ®oµn ë c¸c níc thuéc ®Þa vµ ph¸t triÓn c¸c c«ng ®oµn hiÖn cã díi h×nh thøc ph«i thai. Ngoµi ra, chóng ta cÇn ph¶i tá râ t×nh h÷u ¸i giai cÊp thùc sù gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng thuéc mäi d©n téc, mäi chñng téc ®Ó kh¾c phôc sù nghi kþ cña nh÷ng ngêi lao ®éng thuéc ®Þa ®èi víi nh÷ng ®¹i diÖn cña nh÷ng chñng téc thèng trÞ. Mèi liªn hÖ h÷u c¬ gi÷a c«ng ®oµn thuéc ®Þa vµ c«ng ®oµn chÝnh quèc chØ cã thÓ lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh c«ng t¸c rÊt l©u dµi trong c¸c thuéc ®Þa. Kh«ng ®îc quªn nh÷ng ngêi lao ®éng thuéc ®Þa, ph¶i gióp ®ì c¸c tæ chøc cña hä, ®Êu tranh bÒn bØ chèng nh÷ng chÝnh phñ cña chÝnh quèc ®ang ¸p bøc c¸c thuéc ®Þa, ®ã lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô cÊp thiÕt nhÊt cña tÊt c¶ c¸c c«ng ®oµn c¸ch m¹ng, nhÊt lµ ë c¸c níc cã giai cÊp t s¶n ®i n« dÞch vµ bãc lét c¸c níc thuéc ®Þa vµ nöa thuéc ®Þa. * * * TUY£N NG«N CñA "HéI LI£N HIÖP THUéC §ÞA"23, Tæ CHøC CñA NH÷NG NGêI D¢N B¶N Xø ë TÊT C¶ C¸C THUéC §ÞA "Hìi anh em ë c¸c thuéc ®Þa! N¨m 1914, v× ph¶i ®¬ng ®Çu víi mét tai ho¹ ghª gím, nh÷ng ngêi cÇm quyÒn nhµ níc ®· quay vÒ phÝa anh em vµ yªu cÇu anh em ®ång t×nh gãp phÇn hy sinh cña m×nh ®Ó cøu v·n mét tæ quèc mµ ngêi ta nãi lµ cña anh em, nhng thËt ra cho ®Õn khi ®ã, anh em chØ biÕt cã c¸i ®Çu ãc thèng trÞ cña nã mµ th«i. “§Ó lµm cho anh em kh«ng ngÇn ng¹i, hä kh«ng quªn lµm loÐ lªn tríc m¾t anh em nh÷ng quyÒn lîi mµ sù hîp t¸c víi hä sÏ ®a l¹i cho anh em. Nhng qua c¬n b·o t¸p råi, th× ®©u l¹i hoµn ®ã, anh em vÉn ph¶i sèng trong chÕ ®é b¶n xø, víi nh÷ng toµ ¸n ®Æc biÖt, thiÕu h¼n c¸c quyÒn lîi g¾n liÒn víi phÈm gi¸ con ngêi nh quyÒn tù do lËp héi, tù do héi häp, tù do b¸o chÝ, tù do ®i l¹i ngay c¶ trªn ®Êt níc cña anh em. §ã lµ vÒ mÆt chÝnh trÞ. “VÒ mÆt kinh tÕ, anh em vÉn ph¶i chÞu n¹n su dÞch nÆng nÒ mµ nh©n d©n o¸n ghÐt, vÉn ph¶i ®ãng thuÕ muèi, vÉn bÞ ®Çu ®éc vµ cìng b¸ch tiªu thô rîu vµ thuèc phiÖn nh ë §«ng D¬ng, vÉn bÞ ®i g¸c ®ªm ®Ó canh gi÷ tµi s¶n cho bän c¸ mËp thùc d©n, nh ë Angiªri. "Lao ®éng nh nhau, nhng c«ng søc cña anh em l¹i bÞ tr¶ tiÒn Ýt h¬n c¸c b¹n ngêi ¢u cña anh em. "Cuèi cïng, ngêi ta høa hÑn víi anh em ®ñ mäi thø trªn trêi díi biÓn, nhng giê ®©y anh em thÊy toµn lµ nh÷ng lêi lõa dèi c¶. "Anh em ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó ®îc gi¶i phãng? "VËn dông c«ng thøc cña C¸c M¸c1), chóng t«i xin nãi víi anh em r»ng, c«ng cuéc gi¶i phãng anh em chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc b»ng sù nç lùc cña b¶n th©n anh em.
"Víi sù gióp ®ì cña c¸c ®ång chÝ ë chÝnh quèc ®ång t×nh víi sù nghiÖp cña chóng ta, Héi tËp hîp tÊt c¶ nh÷ng ngêi quª ë thuéc ®Þa hiÖn sèng trªn ®Êt Ph¸p. “BiÖn ph¸p ho¹t ®éng: §Ó thùc hiÖn sù nghiÖp chÝnh nghÜa Êy, Héi quyÕt ®Þnh ®a vÊn ®Ò ra tríc d luËn b»ng b¸o chÝ vµ ng«n luËn (tæ chøc nãi chuyÖn, mÝt tinh, th«ng qua c¸c b¹n d©n biÓu mµ ®Æt vÊn ®Ò ra trªn diÔn ®µn c¸c nghÞ viÖn) vµ b»ng tÊt c¶ mäi biÖn ph¸p mµ chóng ta cã thÓ lµm.
"§øng tríc chñ nghÜa t b¶n vµ chñ nghÜa ®Õ quèc, quyÒn lîi cña chóng ta lµ thèng nhÊt, c¸c b¹n h·y nhí lêi kªu gäi cña C¸c M¸c: "V« s¶n tÊt c¶ c¸c níc, ®oµn kÕt l¹i!".
Каталог: 2009 2009 -> Công ty cổ phần Xây dựng Điện vneco3 2009 -> Ủy ban nhân dân cộng hòa xã HỘi chủ nghĩa việt nam thành phố HỒ chí minh độc lập Tự do Hạnh phúc 2009 -> BỘ NÔng nghiệp và phát triển nông thôN 2009 -> Nghị ĐỊnh số 163/2004/NĐ-cp ngàY 07/9/2004 quy đỊnh chi tiết thi hành một số ĐIỀu của pháp lệNH 2009 -> BỘ CÔng thưƠng cộng hoà XÃ HỘi chủ nghĩa việt nam 2009 -> Mẫu số: 01 (Ban hành kèm theo Thông tư liên tịch số 31 /2009/ttlt-btc –BLĐtbxh ngày 09 tháng 09 năm 2009) CỘng hòa xã HỘi chủ nghĩa việt nam 2009 -> BỘ y tế Số: 12/2006/QĐ-byt cộng hoà XÃ HỘi chủ nghĩa việt nam 2009 -> CỘng hòa xã HỘi chủ nghĩa việt nam sở TƯ pháP Độc lập Tự do Hạnh phúc 2009 -> CÔng ty cp đIỆn tử BÌnh hòa cộng hòa xã HỘi chủ nghĩa việt nam 2009 -> Ủy ban nhân dân thành phố HỒ chí minh tải về 3.23 Mb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|