Chóng t i trn träng giíi thiÖu víi b¹n ®äc

B×nh th­êng kh«ng cã protein niÖu, nÕu cã chØ cho phÐp < 30mg/24h. NÕu: Protein niÖu > 30mg/24h lµ b¾t ®Çu ®· cã tæn th­¬ng thËn.

Protein niÖu 30mg-<300mg/24h th× ®­îc gäi lµ microalbumin niÖu.

 300mg/24h ®­îc gäi lµ macroalbumin niÖu.

XÐt nghiÖm protein niÖu lµ xÐt nghiÖm th­êng qui cã gi¸ trÞ trong chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh c¸c bÖnh lý tæn th­¬ng cÇu thËn (viªm cÇu thËn cÊp, viªm cÇu thËn m·n, héi chøng thËn h­...) vµ mét sè bÖnh lý néi khoa kh¸c cã thÓ g©y tæn th­¬ng thËn (®¸i th¸o ®­êng, bÖnh hÖ thèng, t¨ng huyÕt ¸p...). Tïy theo yªu cÇu vµ tÝnh chÊt bÖnh lý mµ ng­êi ta xÐt nghiÖm protein niÖu ®Þnh tÝnh hay ®Þnh l­îng.

2.1.1. §Þnh tÝnh protein niÖu b»ng acid sulfosalicylic 3%.

+ TiÕn hµnh:

- LÊy 10ml n­íc tiÓu ®em li t©m hoÆc ®Ó l¾ng 10 phót.

- LÊy 2,5ml n­íc tiÓu sau khi ®· ly t©m cho vµo èng nghiÖm råi cho tiÕp 7,5ml axit sulfosalisilic 3% l¾c ®Òu.

+ §¸nh gi¸ kÕt qu¶:

- Mµu tr¾ng khãi thuèc l¸: cã vÕt protein niÖu.

- Cã tña: cã protein niÖu (tïy theo møc ®é cña kÕt tña ®Ó ®¸nh gi¸ protein niÖu Ýt hay nhiÒu):

. Cã tña nhÑ: (+).

. Cã tña vÈn ®ôc: (++).

. Cã tña ®Ëm: (+++).

. Cã tña ®Æc: (++++).

+ C¸c yÕu tè cã thÓ g©y sai kÕt qu¶:

- C¸ch lÊy n­íc tiÓu kh«ng ®óng ph­¬ng ph¸p cã thÓ cã dÞch ë phÇn phô lÉn vµo n­íc tiÓu còng cã thÓ cã protein.

- N­íc tiÓu cã m¸u cña ng­êi ®ang cã kinh.

Ngoµi ra cßn cã c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c ®Ó ®Þnh tÝnh protein niÖu nh­: ®èt n­íc tiÓu trong èng nghiÖm, v¾t n­íc cèt chanh vµo èng n­íc tiÓu, dïng giÊy thö nhóng vµo n­íc tiÓu, nh­ng cho kÕt qu¶ kh«ng chÝnh x¸c b»ng dïng axit sulfosalisilic 3%.

2.1.2. §Þnh l­îng protein niÖu 24 giê:

+ TiÕn hµnh:

- Gom n­íc tiÓu chÝnh x¸c trong 24h.

- L¾c ®Òu, ®o sè l­îng n­íc tiÓu ghi vµo giÊy xÐt nghiÖm.

- LÊy 10ml n­íc tiÓu göi tíi khoa sinh ho¸.

KÕt qu¶ sÏ cho protein niÖu 24h hoÆc cã thÓ cho protein niÖu trong mét phót, gåm c¸c ph­¬ng ph¸p:

. §Þnh l­îng protein niÖu b»ng ph­¬ng ph¸p ®o ®é ®ôc: ®­îc dïng lµ m¸y quang phæ kÕ cã b­íc sãng 600nm (nanomet). M¸y ®o tr­îc tiÕp ®é ®ôc cña n­íc tiÓu khi cã protein niÖu.

. §Þnh l­îng protein niÖu b»ng ph­¬ng ph¸p ®o mµu:

§­îc dùa trªn nguyªn lý: protein cho cïng víi ®ápyrogallol/molybdate sÏ t¹o nªn phøc hîp mµu ®á. Mµu ®á nµy tû lÖ thuËn víi protein vµ ®­îc m¸y quang phæ kÕ ®o trùc tiÕp. Ph­¬ng ph¸p nµy chØ ®o ®­îc l­îng protein niÖu tõ > 300mg/lÝt (30mg/dl) nªn còng h¹n chÕ (v× kh«ng biÕt > 300mg/lÝt lµ bao nhiªu vµ < 300mg/lÝt th× m¸y l¹i kh«ng ph¸t hiÖn ®­îc).

Nh­ vËy 2 ph­¬ng ph¸p trªn chØ x¸c ®Þnh ®­îc macroalbumin niÖu mµ th«i, kh«ng ph¸t hiÖn ®­îc microalbumin niÖu.

§Þnh l­îng microalbumin niÖu ®­îc sö dông b»ng c¸c ph­¬ng ph¸p: kü thuËt miÔn dÞch phãng x¹ (RIA: radio immuno assay); ph­¬ng ph¸p miÔn dÞch enzym trong dung dÞch hoÆc trªn b¨ng thö.

+ Trong l©m sµng dùa vµo protein niÖu/24h ®Ó chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh mét sè bÖnh thËn.

- Protein niÖu < 1g/24h: gÆp trong viªm thËn kÏ, viªm thËn-bÓ thËn m·n, t¨ng huyÕt ¸p, x¬ nang thËn (nephroangiosclerosis), thËn ®a nang, thËn trong héi chøng nhiÔm khuÈn nÆng, sèt cao.

- Protein niÖu 2 - 3g/24h: biÓu hiÖn cña viªm cÇu thËn tiªn ph¸t hoÆc thø ph¸t.

- Protein niÖu > 3,5g/24h: biÓu hiÖn héi chøng thËn h­. Héi chøng thËn h­ th­êng bao gåm:

. Protein niÖu > 3,5g/24h.

. Protid m¸u < 60g/l.

. Albumin m¸u < 30g/l.

. Cholesterol > 6,5 mmol/l.

. Triglycerid > 2,5 mmol/l.

. Phï rÊt to vµ nhanh.

2.2. XÐt nghiÖm cÆn l¾ng n­íc tiÓu:

§Ó t×m c¸c thµnh phÇn h÷u h×nh trong n­íc tiÓu nh­: hång cÇu, b¹ch cÇu, tÕ bµo biÓu m«, c¸c lo¹i trô h×nh, tinh thÓ. Cã 2 c¸ch: soi t­¬i vµ cÆn Addis.

- 6 h s¸ng cho bÖnh nh©n ®¸i hÕt n­íc tiÓu trong ®ªm, ghi giê, uèng 200ml n­íc s«i ®Ó nguéi. Sau ®ã bÖnh nh©n n»m nghØ vµ ®¸i gom vµo b« (®­îc röa s¹ch b»ng xµ phßng). 9 giê cho bÖnh nh©n ®¸i lÇn cuèi sau ®ã ®o sè l­îng n­íc tiÓu vµ ghi vµo giÊy xÐt nghiÖm. LÊy 10ml n­íc tiÓu mang tíi khoa xÐt nghiÖm.

+ B×nh th­êng:

- Hång cÇu, b¹ch cÇu niÖu kh«ng cã hoÆc cã rÊt Ýt, mét vµi tÕ bµo dÑt do tÕ bµo niªm m¹c niÖu qu¶n tho¸i ho¸, ®«i khi cã mét vµi tinh trïng (nÕu ë nam giíi).

- Soi t­¬i cã 0 - 1 hång cÇu trong mét vi tr­êng, hoÆc 3 hång cÇu/1ml.

- CÆn Addis: < 1000 hång cÇu vµ < 2000 b¹ch cÇu/phót; kh«ng cã trô hång cÇu, trô niÖu, trô b¹ch cÇu.

+ §¸i ra hång cÇu vi thÓ:

- Soi t­¬i: 3 hång cÇu/vi tr­êng (++).

5 hång cÇu/vi tr­êng (+++).

- CÆn Addis  1000 hång cÇu/phót.

+ §¸i m¸u ®¹i thÓ: ®¸i m¸u víi sè l­îng nhiÒu, m¾t th­êng nh×n thÊy n­íc tiÓu cã mµu hång nh­ n­íc röa thÞt cho ®Õn mµu ®á, ®Ó l©u hång cÇu sÏ l¾ng xuèng. L­îng m¸u tèi thiÓu b¾t ®Çu lµm thay ®æi mµu s¾c n­íc tiÓu vµo kho¶ng 1 ml m¸u trong 1 lÝt n­íc tiÓu. Soi t­¬i thÊy hång cÇu dµy ®Æc vi tr­êng.

Cã thÓ lµm nghiÖm ph¸p 3 cèc ®Ó chÈn ®o¸n vÞ trÝ ch¶y m¸u. C¸ch lµm: cho bÖnh nh©n ®¸i mét b·i chia lµm 3 phÇn lÇn l­ît vµo 3 cèc thuû tinh. NÕu l­îng m¸u nhiÒu nhÊt ë cèc ®Çu tiªn th× th­êng lµ ch¶y m¸u ë niÖu ®¹o; l­îng m¸u nhiÒu nhÊt ë cèc thø 3 th­êng ch¶y m¸u ë bµng quang; l­îng m¸u t­¬ng ®­¬ng ë c¶ 3 cèc th­êng ch¶y m¸u ë thËn hoÆc niÖu qu¶n. Tuy nhiªn, liÖu ph¸p nµy chØ cã tÝnh chÊt t­¬ng ®èi. Muèn x¸c ®Þnh chÝnh x¸c th× cÇn ph¶i cã nhiÒu xÐt nghiÖm kh¸c.

Trong l©m sµng, ®¸i ra hång cÇu gÆp trong c¸c bÖnh viªm cÇu thËn, lao thËn vµ sái tiÕt niÖu (sái ®µi-bÓ thËn, sái niÖu qu¶n, sái bµng quang), viªm bµng quang, ung th­ bµng quang; cã thÓ do c¸c bÖnh toµn th©n (bÖnh hÖ thèng t¹o m¸u, rèi lo¹n qu¸ tr×nh ®«ng m¸u). Kho¶ng 1% c¸c tr­êng hîp ®¸i ra m¸u kh«ng t×m thÊy nguyªn nh©n.

+ §¸i ra b¹ch cÇu:

- Soi t­¬i:

§¸i ra BC khi: 3 - 5 BC/vi tr­êng (+)

> 5 BC/vi tr­êng (++)

> 10 BC/vi tr­êng (+++)

> 20 BC/vi tr­êng (++++).

- CÆn Addis > 2000 BC/phót.

Trong l©m sµng khi BC (+++) hoÆc (++++) lµ cã nhiÔm khuÈn tiÕt niÖu. NÕu cã trô BC cµng ch¾c ch¾n lÇ viªm ®­êng tiÕt niÖu. > 30 BC/vi tr­êng (BC dµy ®Æc vi tr­êng) vµ cã nhiÒu BC tho¸i ho¸: ®­îc gäi lµ ®¸i ra mñ. Trong c¸c tr­êng hîp nµy, n­íc tiÓu nh×n b»ng m¾t th­êng cã nhiÒu vÈn ®ôc gÆp trong viªm thËn-bÓ thËn cÊp vµ m·n.

+ §¸i ra trô h×nh: trô h×nh lµ c¸c cÊu tróc h×nh trô cã trong n­íc tiÓu. B¶n chÊt cña trô lµ mucoprotein, lµ mét lo¹i protein do tÕ bµo èng thËn bÞ tæn th­¬ng tiÕt ra gäi lµ protein Tam-Holsfall vµ protein tõ huyÕt t­¬ng lät qua cÇu thËn vµo n­íc tiÓu. Trong ®iÒu kiÖn ®­îc c« ®Æc vµ pH n­íc tiÓu axit, chóng bÞ ®«ng ®Æc vµ ®óc khu«n trong èng l­în xa råi bong ra theo n­íc tiÓu.

Trô niÖu lµ biÓu hiÖn tæn th­¬ng thùc thÓ ë cÇu thËn hoÆc èng thËn. Cã hai lo¹i trô: trô kh«ng cã tÕ bµo vµ trô cã tÕ bµo. Trô cã tÕ bµo lµ c¸c trô cã chøa x¸c c¸c tÕ bµo (tÕ bµo biÓu m« èng thËn, tÕ bµo b¹ch cÇu, tÕ bµo hång cÇu …). ThÓ lo¹i trô cã gi¸ trÞ gîi ý cho chÈn ®o¸n bÖnh, cßn sè l­îng trô kh«ng nãi lªn møc ®é nÆng hay nhÑ cña bÖnh. Ng­êi ta ph©n chia c¸c lo¹i trô nh­ sau:

. Trô trong: hay trô hyalin b¶n chÊt lµ protein ch­a tho¸i ho¸ hoµn toµn, kh«ng
cã tÕ bµo.

. Trô keo: do tÕ bµo tho¸i ho¸.

. Trô s¸p: protein ®· tho¸i ho¸.

. Trô mì: chøa nh÷ng giät mì, gÆp trong HCTH.

. Trô h¹t: chøa protein vµ x¸c c¸c tÕ bµo biÓu m« èng thËn, hay gÆp trong viªm
cÇu thËn m·n. Trô h¹t mµu n©u bÈn gÆp trong suy thËn cÊp.

. Trô hång cÇu: chøa c¸c hång cÇu tõ cÇu thËn xuèng, gÆp trong viªm cÇu thËn

. Trô b¹ch cÇu: chøa x¸c c¸c tÕ bµo b¹ch cÇu, tæn th­¬ng tõ nhu m« thËn, gÆp

+ C¸c thµnh phÇn cÆn l¾ng kh¸c trong n­íc tiÓu:

. Tinh thÓ: phosphat, oxalatcanxi, tinh thÓ urat, tinh thÓ cystin. NÕu c¸c tinh thÓ cã
nhiÒu sÏ nguy c¬ t¹o sái.

. TÕ bµo ung th­: gÆp trong ung th­ thËn-tiÕt niÖu.

. TÕ bµo biÓu m«: nÕu thÊy nhiÒu lµ viªm nhiÔm ®­êng tiÕt niÖu.

. ThÓ l­ìng triÕt quang: lµ thµnh phÇn ester cña cholesterol d­íi d¹ng h¹t mì, trô mì gÆp trong héi chøng thËn h­.

+ Soi t­¬i: Ly t©m mÉu n­íc tiÓu 2000 vßng/phót trong 5’, råi g¹n lÊy 1 giät soi trªn kÝnh hiÓn vi víi vËt kÝnh 40 X.

NÕu cã > 20 vi khuÈn/vi tr­êng th× cã kh¶ n¨ng nhiÔm khuÈn tiÕt niÖu.

+ Nhuém Gram: ®Ó ph©n lËp c¸c lo¹i vi khuÈn g©y bÖnh do trùc khuÈn Gram (-)

+ CÊy n­íc tiÓu:

N­íc tiÓu lÊy vµo buæi s¸ng, gi÷a dßng:

. Sè l­îng vi khuÈn > 10⁵ vi khuÈn/ml: nhiÔm khuÈn tiÕt niÖu râ.

. Sè l­îng vi khuÈn > 10⁴ - 10⁵ vi khuÈn/ml: nghi ngê nhiÔm khuÈn tiÕt niÖu.

. Sè l­îng vi khuÈn > 10⁴ vi khuÈn/ml: cÇn theo dâi, cã thÓ do l©y lan vi khuÈn tõ c¬ quan l©n cËn tíi ®­êng tiÕt niÖu.

- Víi n­íc tiÓu chäc hót bµng quang th× chØ cÇn 10³ vi khuÈn/1ml lµ cã thÓ nghÜ ®Õn nhiÔm khuÈn tiÕt niÖu.

Chó ý: NhiÔm khuÈn tiÕt niÖu th­êng chØ cã mét lo¹i vi khuÈn, khi nu«i cÊy cã 2 - 3 lo¹i vi khuÈn trë lªn lµ nghi ngê cã l©y nhiÔm do thao t¸c kü thuËt kh«ng b¶o ®¶m v« khuÈn.

Khi cã nghi ngê th× cÇn lµm 3 lÇn ®Ó so s¸nh kÕt qu¶.

2.4. C¸c xÐt nghiÖm kh¸c: chØ lµm khi cÇn thiÕt.

+ Urª, creatinin, ®iÖn gi¶i.

+ §Þnh l­îng d­ìng chÊp: d­ìng chÊp lµ lipid, triglycerid. B×nh th­êng n­íc tiÓu kh«ng cã d­ìng chÊp, nÕu cã lµ dß ®­êng l­u th«ng tõ b¹ch huyÕt sang hÖ tiÕt niÖu th­êng gÆp trong bÖnh giun chØ.

+ pH n­íc tiÓu: b×nh th­êng tõ 5,8 - 6,2. §Ó l©u n­íc tiÓu cã ph¶n øng kiÒm v× urª bÞ ph©n huû gi¶i phãng ra ammoniac. Sù kiÒm ho¸ hay toan ho¸ còng lµ nguyªn nh©n g©y mét sè bÖnh, nh­ sù h×nh thµnh sái (sái utat dÔ h×nh thµnh trong ®iÒu kiÖn n­íc tiÓu toan, sái phèt ph¸t dÔ h×nh thµnh trong ®iÒu kiÖn n­íc tiÒu kiÒm, sái truvit dÔ h×nh thµnh trong ®iÒu kiÖn nhiÔm khuÈn tiÕt niÖu).

+ Tû träng n­íc tiÓu:

Tû träng n­íc tiÓu lµ tû sè gi÷a träng l­îng cña mét thÓ tÝch n­íc tiÓu trªn träng l­îng cña cóng mét thÓ tÝch n­íc cÊt. Nh­ vËy, tû träng n­íc tiÓu phô thuéc vµo träng l­îng cña c¸c chÊt hoµ tan trong n­íc tiÓu. Tû träng n­íc tiÓu ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng c« ®Æc n­íc tiÓu cña thËn. B×nh th­êng n­íc tiÓu cã tû träng lµ 1,015 - 1,025. N­íc tiÓu lo·ng tèi ®a cã tû träng 1,003; n­íc tiÓu ®­îc c« ®Æc tèi ®a cã tû träng 1,030. Tû träng n­íc tiÓu gi¶m lµ biÓu hiÖn gi¶m kh¶ n¨ng c« ®Æc n­íc tiÓu cña thËn, th­êng gÆp trong c¸c bÖnh cña èng- kÏ thËn, nh­: viªm thËn bÓ thËn m·n, viªm thËn kÏ m·n, thËn ®a nang, nang tñy thËn, giai ®o¹n ®¸i nhiÒu cña suy thËn cÊp, sau ghÐp thËn th¸ng ®Çu tiªn.

Cã nhiÒu yÕu tè ngoµi thËn ¶nh h­ëng tíi nång ®é urª m¸u: ¨n nhiÒu protid, xuÊt huyÕt tiªu ho¸, sèt, dïng mét sè thuèc t¨ng dÞ ho¸ nh­ corticoid...

B¶n th©n urª kh«ng ®éc hoÆc rÊt Ýt ®éc, nh­ng c¸c chÊt nit¬ phi protein kh¸c l¹i rÊt ®éc. Khi urª trong m¸u t¨ng th× c¸c nit¬ phi protein kh¸c còng t¨ng. §Þnh l­îng urª l¹i ®¬n gi¶n dÔ thùc hiÖn nªn cÇn ®Þnh l­îng urª m¸u ®Ó ®¸nh gi¸ theo dâi møc ®é suy thËn.

2.2. Creatinin: còng lµ mét nit¬ phi protein ®­îc ®µo th¶i qua thËn. B×nh th­êng nång ®é creatinin trong m¸u lµ 44 - 106 mol/l (0,5 - 1,5mg/dl). Kh¸c víi urª, creatinin kh«ng phô thuéc vµo c¸c yÕu tè ngoµi thËn, nªn nång ®é creatinin m¸u cã mét ý nghÜa rÊt quan träng ®­îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ chøc n¨ng thËn chÝnh x¸c h¬n urª. L©m sµng nång ®é creatinin m¸u ®­îc coi lµ tiªu chuÈn chÝnh ®Ó ®¸nh gi¸ bÖnh nh©n d· suy thËn ch­a vµ suy thËn giai ®o¹n nµo.

2.3. Protein: b×nh th­êng nång ®é protein toµn phÇn trong huyÕt t­¬ng lµ 60 - 80 g/l, trong ®ã albumin lµ 45 - 55 g/l, globulin lµ 25 - 35 g/l, tû lÖ albumin/globulin (A/G) lµ 1,3 - 1,8. Trong c¸c bÖnh thËn m·n tÝnh th× protein trong m¸u gi¶m do mÊt qua n­íc tiÓu; rèi lo¹n tæng hîp protein, chÕ ®é ¨n h¹n chÕ protein. §Æc biÖt lµ trong héi chøng thËn h­, protein m¸u gi¶m ®­îc coi lµ mét trong hai tiªu chuÈn chÝnh chÈn ®o¸n bÖnh (protein m¸u < 60g/l vµ albumin < 30g/l, tû lÖ Al/G < 1, alpha2-globulin t¨ng trªn 12%).

2.4. C¸c chÊt mì: trong mét sè bÖnh thËn ®Æc biÖt lµ trong héi chøng thËn h­ thÊy thµnh phÇn mét sè c¸c chÊt mì t¨ng lªn (lipid m¸u toµn phÇn, cholesterol, triglycerid). Nªn ®­îc dïng c¸c xÐt nghiÖm ®Þnh l­îng c¸c thµnh phÇn trªn trong xÐt nghiÖm chÈn ®o¸n bÖnh thËn.

L­u ý:

> 40 tuæi: < 6,2mmol/l.

Nªn khi nhËn ®Þnh ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ph¶i dùa vµo yÕu tè nµy.

- Triglycerid b×nh th­êng < 2,3 mmol/l.

C¸c chØ sè trªn t¨ng khi v­ît qu¸ giíi h¹n b×nh th­êng th­êng gÆp trong héi chøng thËn h­.

2.5. C¸c chÊt kh¸c.

- Axit uurric: lµ s¶n phÈm gi¸ng ho¸ cuèi cïng cña nucleoprotitd. B×nh th­êng nam < 420mol/l, n÷ < 360mol/l; t¨ng trong bÖnh viªm thËn, suy thËn, sái thËn.

- C¸c chÊt ®iÖn gi¶i: mét sè chÊt ®iÖn gi¶i liªn quan tíi bÖnh thËn nªn còng ®­îc xÐt nghiÖm trong chÈn ®o¸n bÖnh thËn.

- Natri: b×nh th­êng 135-145mmol/l, natri gi¶m trong bÖnh viªm tæ chøc kÏ èng thËn m·n tÝnh, suy thËn cÊp giai ®o¹n ®¸i nhiÒu, ®iÒu trÞ b»ng thuèc lîi niÖu kÐo dµi.

Natri t¨ng trong viªm thËn cã phï.

- Kali: kali b×nh th­êng 3,5-5mmol/l, t¨ng khi > 5mmol/l gÆp trong viªm thËn, ®¸i Ýt, nhÊt lµ khi cã v« niÖu.

Nguyªn nh©n t¨ng K⁺: nhiÔm toan, ch¶y m¸u tiªu ho¸, hñy ho¹i tÕ bµo nhiÒu (cã æ mñ trong c¬, ¨n nhiÒu thøc ¨n cã K⁺) ®Æc biÖt trong suy thËn giai ®o¹n cuèi, khi K⁺ m¸u > 6,5 mmol/l sÏ dÉn ®Õn ngõng tim do rung thÊt, lµ nguyªn nh©n tö vong ë bÖnh nh©n suy thËn m·n.

L­u ý: kali cã thÓ t¨ng khi mµ:

- LÊy m¸u buéc garo qu¸ chÆt g©y toan tæ chøc t¹i chç.

- Tan m¸u do b¬m phôt m¸u vµo èng nghiÖm qu¸ m¹nh.

- T¨ng tiÓu cÇu > 700.000/mm³.

3. MiÔn dÞch.

Cã nhiÒu ph­¬ng ph¸p, hiÖn nay th­êng ®­îc dïng:

+ ChØ ®Þnh:

- Gi¸m s¸t qu¸ tr×nh diÔn biÕn vµ møc ®é ®¸p øng víi ®iÒu trÞ cña K tiÒn liÖt tuyÕn.

- Gi¸m s¸t c¸c bÖnh nh©n bÞ ph× ®¹i lµnh tÝnh tiÒn liÖt tuyÕn nh»m ph¸t hiÖn sím K tiÒn liÖt tuyÕn.

+ Ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh:

Dùa trªn nguyªn lý chÝnh lµ mèi t­¬ng t¸c ®Æc hiÖu gi÷a kh¸ng nguyªn kh¸ng thÓ. Hai kh¸ng thÓ ®­îc xö dông lµ Kh¸ng thÓ b¾t gi÷ vµ Kh¸ng thÓ ®¸nh dÊu.

Hai kü thuËt ®­îc dïng phæ biÕn lµ Kü thuËt miÔn dÞch hÊp phô enzym (enzyme linked immunosorbent assay, ELISA) vµ kü thuËt miÔn dÞch phãng x¹ (Radioimmunoassay, RIA).

+ KÕt qu¶:

PSA < 4ng/dl: th­êng gÆp ë ng­êi cã tiÒn liÖt tuyÕn b×nh th­êng.

PSA < 10ng/dl: th­êng gÆp trong ph× ®¹i lµnh tÝnh tuyÕn tiÒn liÖt.

PSA > 10 ng/dl: h­íng nhiÒu tíi K tiÒn liÖt tuyÕn.

Tuy nhiªn, ®Ó chÈn ®o¸n chÝnh x¸c bÖnh lý tuyÕn tiÒn liÖt cÇn ph¶i phèi hîp ®ång bé nhiÒu ph­¬ng ph¸p chÈn ®o¸n vµ theo dâi bÖnh.

GhÐp thËn lµ ph­¬ng ph¸p tèi ­u ®Ó ®iÒu trÞ thay thÕ thËn suy. Muèn thùc hiÖn ®­îc kü thuËt nµy cÇn ph¶i cã nhiÒu tiªu chuÈn. Trong ®ã c¸c tiªu chuÈn vÒ miÔn dÞch lµ v« cïng quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®­îc. Nh÷ng xÐt nghiÖm miÔn dÞch bao gåm:

+ Nhãm m¸u A, B, O: ®­îc Landsterner ph¸t hiÖn tõ n¨m 1900, nhê vËy mµ ng­êi ta tiÕn hµnh thuËn lîi trong truyÒn m¸u vµ trong ghÐp tñy x­¬ng, ghÐp t¹ng. V× trªn bÒ mÆt hång cÇu thuéc c¸c nhãm m¸u kh¸c nhau cã quyÕt ®Þnh c¸c tÝnh kh¸ng nguyªn kh¸c nhau ®­îc gäi lµ kh¸ng nguyªn cña nhãm m¸u, chóng kh«ng g©y ra ®¸p øng miÔn dÞch ë ng­êi cã cïng nhãm m¸u, nh­ng chóng l¹i g©y ra ®¸p øng miÔn dÞch ë ng­êi kh«ng cïng nhãm m¸u. Cho nªn trong ghÐp thËn ng­êi nhËn vµ ng­êi cho ph¶i cã cïng nhãm m¸u.

+ §ä chÐo (crossmatch): §ä chÐo gi÷a ng­êi cho vµ ng­êi nhËn ph¶i (-) ë 37^oC 22^oC vµ 4^oC) . §©y lµ ph¶n øng gi÷a huyÕt thanh ng­êi nhËn víi tÕ bµo lympho T vµ B cña ng­êi cho, vµ ng­îc l¹i huyÕt thanh cña ng­êi cho víi tÕ bµo lympho T vµ B cña ng­êi nhËn. NÕu ph¶n øng (+) th× kh«ng ghÐp ®­îc, nÕu ghÐp sÏ x¶y ra ph¶n øng tèi cÊp.

+ TiÒn mÉn c¶m tr­íc ghÐp víi ng­êi nhËn thËn, tøc lµ t×m kh¸ng thÓ chèng m¶nh ghÐp.

- Nguyªn lý:

LÊy m¸u cña 20 ng­êi, t¸ch lÊy tÕ bµo lympho. LÊy huyÕt thanh cña ng­êi nhËn cho kÕt hîp víi 20 lo¹i tÕ bµo lympho thùc chÊt ta ®ang t×m huyÕt thanh bÖnh nh©n cã kh¸ng thÓ kh«ng. NÕu cã kh¸ng thÓ th× kh¸ng thÓ b¸m vµo tÕ bµo lympho vµ cho bæ thÓ vµo tÕ bµo lympho sÏ chÕt vµ ph¸t mµu xanhtrypam. NÕu tÕ bµo sèng (kh«ng cã kh¸ng nguyªn + kh¸ng thÓ th× s¸ng b×nh th­êng).

- Kü thuËt tiÕn hµnh:

Cho b¹ch cÇu lympho cña 20 ng­êi vµo 20 giÕng kh¸c nhau vµ cho huyÕt thanh bÖnh nh©n vµo 20 giÕng ®ã, ®Ó 30 phót ë nhiÖt ®é phßng. Sau ®ã cho bæ thÓ thá (huyÕt thanh cña 20 con thá) ®Ó 60 phót.

§äc kÕt qu¶: tÝnh xem huyÕt thanh cña bÖnh nh©n giÕt ®­îc b¹ch cÇu cña bao nhiªu ng­êi.

- NÕu giÕt ®­îc b¹ch cÇu cña 2 ng­êi ta cã 2/20 = 10%.

- NÕu giÕt ®­îc b¹ch cÇu cña 4 ng­êi ta cã 4/20 = 20%.

NÕu  20% lµ tèt, ghÐp ®­îc.

NÕu ®é tiÒn mÉn c¶m cao > 20% kh«ng ghÐp ®­îc, nÕu ghÐp sÏ cã thÓ xÈy ra th¶i ghÐp tèi cÊp.

+ HLA (human lymphocyte antigen): ®Çu tiªn t×m thÊy trªn b¹ch cÇu lympho ng­êi nªn gäi lµ kh¸ng nguyªn b¹ch cÇu ng­êi, vÒ sau nã cßn cã mÆt trªn tÊt c¶ c¸c m«, b¹ch cÇu, tiÓu cÇu (trõ trªn hång cÇu) nªn cßn gäi lµ kh¸ng nguyªn hoµ hîp tæ chøc. Nã cã ý nghÜa quan träng trong ghÐp c¸c c¬ quan, trong ®ã cã ghÐp thËn. ë ng­êi, c¸c kh¸ng nguyªn nµy ®­îc m· ho¸ bëi mét ®o¹n nhiÔm s¾c thÓ sè 6.

Trªn ng­êi cã trªn 150 lo¹i HLA. Gåm HLA-A: 17 kh¸ng nguyªn; HLA-B: 31 kh¸ng nguyªn; HLA-C: 8 kh¸ng nguyªn; HLA-D: 11 kh¸ng nguyªn. §­îc chia lµm 2 líp:

- HLA-A, HLA-B, HLA-C: gäi lµ líp mét, cã trªn bÒ mÆt tÊt c¶ c¸c tÕ bµo cã trong c¬ thÓ, ®­îc ph¸t hiÖn bµng kh¸ng thÓ víi kü thuËt ®Þnh tÝp m«.

- HLA-D (gäi lµ líp 2): chØ cã trªn tÕ bµo lympho B, ®¹i thùc bµo, c¸c tÕ bµo th­îng b×, trung b×, ®­îc ph¸t hiÖn b»ng nu«i cÊy lymphocyt hçn hîp vµ c¸c kü thuËt huyÕt thanh häc.

Trong ghÐp thËn, møc ®é phï hîp cña c¸c kh¸ng nguyªn HLA lµ quan träng, nhÊt lµ ®èi víi ng­êi cho thËn lµ ng­êi sèng. C¸c kh¸ng nguyªn líp 2 quan träng h¬n líp 1 trong viÖc x¸c ®Þnh sù sèng cßn cña qu¶ thËn ghÐp.

- NÕu c¸c kh¸ng nguyªn HLA cña ng­êi nhËn vµ ng­êi cho gièng nhau hoµn toµn lµ hoµ hîp tæ chøc 100%, ®­îc gäi lµ identical.

- NÕu chØ cã 50% gièng nhau ®­îc gäi lµ Haplotyp. Tèt nhÊt lµ hoµ hîp tæ chøc 100%, tèi thiÓu lµ 50%, thÊp h¬n 50% th­êng kh«ng ®­îc ghÐp víi ng­êi cho lµ ng­êi sèng. Thùc tÕ ghÐp thËn ë ViÖt Nam ®· ¸p dông nghiªm ngÆt c¸c chØ tiªu nµy.

Ngoµi ra, mét sè xÐt nghiÖm miÔn dÞch kh¸c còng ®­îc sö dông trong chÈn ®o¸n khi cã nghi ngê bÖnh lao thËn-tiÕt niÖu:

- Ph¶n øng Mantoux.

- PCR (polymerase chain reaction): lµ kü thuËt sinh häc ph©n tö khuyÕch ®¹i ®Æc hiÖu ADN cña trùc khuÈn lao.

- Glutahydrat lµ xÐt nghiÖm x¸c ®Þnh fibrinogen vµ gamma globulin trong huyÕt thanh bÖnh nh©n cã lao thËn.

- Test x¸c ®Þnh kh¸ng thÓ kh¸ng nguyªn cña BCG (IgM, IgG, IgA).

Creatinin néi sinh trong huyÕt thanh lµ s¶n phÈm gi¸ng ho¸ cuèi cïng cña creatinin ®­îc läc qua cÇu thËn, nh­ng kh«ng bÞ t¸i hÊp thu vµ rÊt Ýt ®­îc bµi tiÕt ë èng thËn, nªn creatinin bµi xuÊt kh«ng chÞu ¶nh h­ëng cña l­îng n­íc tiÓu. Do ®ã l­îng creatinin huyÕt thanh kh«ng thay ®æi trong ngµy vµ l­îng creatinin néi sinh t­¬ng øng víi møc läc cÇu thËn (glomerular filtratron rate).

ë ng­êi b×nh th­êng, nång ®é creatinin huyÕt thanh lµ 44 - 106 mol/l, t­¬ng øng víi 0,8 - 1,2mg/dl (mg%) vµ møc läc cÇu thËn lµ 80 - 120ml/phót. Khi suy thËn, tïy tõng giai ®o¹n mµ cã møc läc cÇu thËn gi¶m vµ l­îng creatinin t¨ng t­¬ng øng trong huyÕt thanh.

1.1.2. Ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh:

- Th­êng gom n­íc tiÓu 24h (nªu ë phÇn 1) hoÆc còng cã thÓ tïy ®iÒu kiÖn ®Ó gom n­íc tiÓu 3h, 6h, 12h ®Ó tÝnh sè l­îng n­íc tiÓu trong mét phót.

- LÊy 20ml n­íc tiÓu vµo èng nghiÖm göi ®i ®Þnh l­îng creatinin niÖu. Th­êng nªn kÕt hîp víi xÐt nghiÖm protein niÖu, urª niÖu, ¸p lùc thÈm thÊu vµ ®iÖn gi¶i ®Ó gióp cho theo dâi vµ ®iÒu trÞ.

- LÊy 3ml m¸u cho vµo èng nghiÖm göi ®i ®Þnh l­îng creatinin m¸u. Th­êng còng cho kÕt hîp xÐt nghiÖm urª m¸u, ®iÖn gi¶i, kiÒm-toan ®Ó theo dâi vµ cã ph­¬ng ph¸p ®iÒu trÞ phï hîp.

1.1.3. TÝnh møc läc cÇu thËn (MLCT):

Ucr  V (ml/phót) 1,73

MLCT = -----------------------  ------------

Pcr S
MLCT: hÖ sè thanh th¶i creatinin néi sinh (ml/phót).

Ucr: nång ®é creatinin trong n­íc tiÓu (mmol/l, cÇn ®æi ra mol/l ®Ó dïng ®¬n vÞ
víi creatinin m¸u).

Pcre: nång ®é creatinin trong m¸u (mol/l).

V (ml/ph): thÓ tÝch n­íc tiÓu/phót (ml/ph).

1,73: diÖn tÝch da trªn c¬ thÓ cña mét ng­êi ¢u Ch©u chuÈn (ch­a cã th«ng sè cho

S: diÖn tÝch da trªn c¬ thÓ bÖnh nh©n (m²) theo b¶ng Dubois. §èi chiÕu chiÒu cao

Trong thùc tÕ th­êng chØ tÝnh møc läc cÇu thËn theo c«ng thøc sau:

Ucr  V

MLCT = ----------------- (ml/phót).

Pcr

ë ng­êi b×nh th­êng MLCT lµ 120 ml/phót. Khi MLCT < 60 ml/phót lµ cã suy