TÝnh MLCT víi ng­êi lín tuæi dùa vµo nång ®é creatinin m¸u, tuæi, c©n nÆng, theo c«ng thøc cña Cockroft vµ Gault (1976)

(140 - tuæi)  c©n nÆng c¬ thÓ (kg)

MLCT (ml/ph) = --------------------------------------------

72  creatinin huyÕt thanh (mg/dl)

Ph­¬ng ph¸p nµy kh«ng chÝnh x¸c b»ng ph­¬ng ph¸p gom n­íc tiÓu 24h.

Sè l­îng ­íc ®o¸n hÖ sè thanh th¶i creatinin néi sinh cho kÕt qu¶ cao h¬n hÖ sè thanh th¶i creatinin néi sinh thùc ë bÖnh nh©n suy thËn. Suy thËn cµng nÆng th× ®é chªnh lÖch cµng lín, v× sù bµi tiÕt creatinin ë èng thËn t¨ng vµ mÊt creatinin qua ruét. Thªm vµo ®ã lµ vÒ ®é tuæi 35 trë lªn th× møc läc cÇu thËn gi¶m dÇn cho ®Õn ngoµi ®é tuæi 50 th× sè l­îng nephron gi¶m tõ 1-30%. Trong khi ®ã, ë trÎ em th× nång ®é creatinin t¨ng dÇn do khèi l­îng c¬ t¨ng theo tuæi. Do vËy, sö dông c«ng thøc trªn sÏ cã thÓ dÉn ®Õn ®¸nh gi¸ sai møc läc cÇu thËn.

Cho nªn, ph­¬ng ph¸p nµy chØ lµm cho nh÷ng tr­êng hîp ®Æc biÖt (kh«ng thÓ gom ®­îc n­íc tiÓu trong 24h) vµ kÕt qu¶ cña nã vÒ møc läc cÇu thËn kh«ng thÓ lµ c¬ së chÝnh ®Ó chÈn ®o¸n vµ chØ ®Þnh ®iÒu trÞ (läc m¸u hay ghÐp thËn).

Chó ý: Ph­¬ng ph¸p ­íc l­îng nµy víi n÷ giíi ph¶i trõ 15% v× khèi l­îng c¬ ë n÷ thÊp h¬n nam. §©y còng lµ lý do phøc t¹p, nªn ng­êi ta Ýt sö dông ph­¬ng ph¸p nµy.

B¶ng 7. Ph©n chia giai ®o¹n suy thËn dùa vµo MLCT vµ nång ®é creatinin m¸u.

Giai ®o¹n suy thËn	Møc läc cÇu thËn ml/phót	Creatinin m¸u
		mol/l	mg/dl
B×nh th­êng Giai ®o¹n I Giai ®o¹n II Giai ®o¹n IIIa Giai ®o¹n IIIb Giai ®o¹n IV	120 60-41 40-21 20-11 10-06  5	44-106 < 130 130-299 300-499 500-900 > 900	0,8-1,2 < 1,5 1,5-3,4 3,5-3,9 6,0-10 > 10

Ng­êi ta th¨m dß chøc n¨ng èng thËn b»ng ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng c« ®Æc n­íc tiÓu.

- BÖnh èng thËn vµ kÏ thËn: ho¹i tö èng thËn cÊp, viªm kÏ thËn do uèng nhiÒu thuèc gi¶m ®au, viªm thËn - bÓ thËn cÊp vµ m·n, bÖnh nang tñy thËn...

- §¸i th¸o nh¹t.

- Suy thËn cÊp (giai ®o¹n ®¸i nhiÒu).

- Suy thËn m·n...

2.2. C¸c ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ chøc n¨ng c« ®Æc cña èng thËn:

2.2.1. §o tû träng n­íc tiÓu b»ng tû träng kÕ:

+ ý nghÜa vµ nguyªn lý:

Lµ ®o träng l­îng cña chÊt hoµ tan trong mét ®¬n vÞ thÓ tÝch n­íc b»ng tû träng kÕ.

+ Ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh:

- §o tû träng n­íc tiÓu b»ng tû träng kÕ ë nhiÖt ®é chuÈn lµ 16^oC. Khi nhiÖt ®é t¹i vÞ trÝ ®o t¨ng lªn cø 3^oC th× sè ®o gi¶m xuèng 0,001. Khi nhiÖt ®é gi¶m 3^oC th× sè ®o ph¶i t¨ng 0,001. Cho nªn cÇn ®èi chiÕu víi nhiÖt ®é phßng ®Ó trõ hoÆc thªm vµo.

- MÉu n­íc tiÓu: lÊy 50 ml n­íc tiÓu t­¬i vµo buæi s¸ng ®æ vµo b×nh trô nhá, nhóng tû träng kÕ vµo (chó ý kh«ng ®o ngay sau khi ®¸i, mµ ph¶i ®Ó Ýt phót cho nhiÖt ®é n­íc tiÓu b»ng nhiÖt ®é phßng). Tr­íc khi ®o cÇn xem nhiÖt ®é phßng, chuÈn tû träng kÕ trong n­íc cÊt ®Ó ®Ò phßng sai sè (nÕu tû träng kÕ chuÈn tèt khi ®Ó trong b×nh chøa n­íc cÊt, sè ®o tû träng kÕ ph¶i lµ 1 víi nhiÖt ®é phßng lµ 16^oC).

- §o: ®äc sè ®o ë tû träng kÕ ngËp n­íc víi nhiÖt ®é phßng (céng vµo hay trõ ®i).

- Nh÷ng yÕu tè g©y sai sè: n­íc tiÓu cã nhiÒu protein, glucose, chÊt c¶n quang (chôp UIV tÜnh m¹ch thËn) hoÆc dïng chÊt khö khuÈn lau tû träng kÕ.

+ §¸nh gi¸ kÕt qu¶:

B×nh th­êng, tû träng n­íc tiÓu ®Çu tiªn vµo buæi s¸ng tõ 1,018 trë lªn lµ kh¶ n¨ng c« ®Æc n­íc tiÓu tèt.

2.2.2. §o ¸p suÊt thÈm thÊu n­íc tiÓu b»ng m¸y ®o thÈm thÊu víi mÉu n­íc tiÓu s¸ng sím:

+ Nguyªn lý vµ ph­¬ng ph¸p:

§o ®é h¹ b¨ng ®iÓm cña chÊt dÞch, dïng m¸y ®o thÈm thÊu sÏ cho kÕt qu¶ ¸p lùc thÈm thÊu cña chÊt ®ã t­¬ng øng víi ®é h¹ b¨ng ®iÓm cña dung dÞch cÇn ®o tÝnh ra mosmol trong 1 kg n­íc, kh«ng phô thuéc vµo ®iÖn thÕ, kÝch th­íc, träng l­îng cña tiÓu ph©n chÊt hoµ tan trong dung dÞch.

§é h¹ b¨ng ®iÓm

¸p suÊt thÈm thÊu (ASTT) = -----------------------

(mosmol/kg n­íc) 0,00186

§©y lµ ph­¬ng ph¸p ®¬n gi¶n, dÔ ¸p dông cã gi¸ trÞ trong chÈn ®o¸n.

+ C¸ch tiÕn hµnh: BÖnh nh©n ¨n uèng sinh ho¹t b×nh th­êng, tèi h«m tr­íc kh«ng ®­îc dïng c¸c chÊt cã t¸c dông lîi tiÓu, tr­íc khi ®i ngñ ph¶i ®i tiÓu hÕt b·i, trong ®ªm kh«ng ®­îc uèng thªm n­íc, kh«ng ®­îc truyÒn dÞch. N­íc tiÓu ®Çu tiªn s¸ng sím lóc ngñ dËy, ®­îc ®ùng trong b« s¹ch lÊy 1ml ®Ó ®o ®é thÈm thÊu.

+ §¸nh gi¸ kÕt qu¶: NÕu ®é thÈm thÊu  600 mosmol/kg n­íc lµ kh¶ n¨ng c« ®Æc n­íc tiÓu cña thËn b×nh th­êng. NÕu ®é thÈm thÊu < 600 mosmol/kg n­íc kh¶ n¨ng c« ®Æc n­íc tiÓu gi¶m. Muèn ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c ph¶i lµm xÐt nghiÖm l¹i 3 lÇn.

Lµ ph­¬ng ph¸p ®o trùc tiÕp sè l­îng vµ tû träng n­íc tiÓu nhiÒu lÇn trong 24h ®Ó ®¸nh gi¸ chøc n¨ng èng thËn.

+ TiÕn hµnh:

Ngµy lµm xÐt nghiÖm, bÖnh nh©n vÉn ¨n uèng vµ sinh ho¹t b×nh th­êng.

NghiÖm ph¸p: lÊy 8 mÉu n­íc tiÓu/24h, c¸ch 3h lÊy mét mÉu ®Ó ®o sè l­îng vµ tû träng n­íc tiÓu cña mçi mÉu: 6h bÖnh nh©n ®i ®¸i bá, sau ®ã cø c¸ch 3h: 9, 12, 15, 18, 21, 24, 3, 6h s¸ng h«m sau).

+ §¸nh gi¸ kÕt qu¶:

. B×nh th­êng:

Trong c¸c mÉu n­íc tiÓu ph¶i cã mét mÉu cã tû träng  1,025 (th­êng mÉu 24h, 3h).

C¸c mÉu kh«ng cã hiÖn t­îng ®ång tû träng (chªnh lÖch tû träng kh«ng ®¸ng kÓ).

Sè l­îng n­íc tiÓu c¸c mÉu trong ngµy nhiÒu h¬n ban ®ªm (th­êng gÊp 2 lÇn).

. Kh¶ n¨ng c« ®Æc n­íc tiÓu gi¶m:

Kh«ng cã mÉu nµo cã tû träng  1,025.

C¸c mÉu cã hiÖn t­îng ®ång tû träng.

Sè l­îng n­íc tiÓu ban ®ªm nhiÒu h¬n ngµy.

+ Ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh: Buæi s¸ng, cho bÖnh nh©n ®i tiÓu hÕt b·i, tõ ®ã kh«ng ®­îc uèng n­íc (c¸c b÷a ¨n s¸ng, tr­a, tèi ph¶i ¨n chÕ ®é ¨n kh« b»ng b¸nh mú), l­îng n­íc ¨n-uèng-tiªm truyÒn kh«ng qu¸ 500ml/24h. NghiÖm ph¸p nµy chØ ®¹t yªu cÇu víi chÕ ®é nhÞn kh¸t nghiªm ngÆt sao cho: thêi gian nhÞn kh¸t cÇn ®¹t 18h mµ c©n nÆng bÖnh nh©n ph¶i gi¶m 3-5% so víi tr­íc khi lµm nghiÖm ph¸p.

Cø 3h ®o sè l­îng vµ ®é thÈm thÊu hoÆc tû träng n­íc tiÓu mét lÇn.

+ NhËn ®Þnh vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶:

- B×nh th­êng:

Sè l­îng n­íc tiÓu c¸c mÉu gi¶m dÇn theo thêi gian.

Cã mét mÉu n­íc tiÓu cã ®é thÈm thÊu ®¹t  800 mosmol/kg n­íc (hoÆc tû
träng  1,025).

- Kh¶ n¨ng c« ®Æc n­íc tiÓu cña thËn gi¶m khi:

Sè l­îng n­íc tiÓu c¸c mÉu xÊp xØ b»ng nhau.

Kh«ng cã mÉu n­íc tiÓu nµo cã ®é thÈm thÊu  800 mosmol/kg n­íc (hoÆc tû

Ngoµi ra cßn mét sè ph­¬ng ph¸p kh¸c ®Ó th¨m dß chøc n¨ng èng thËn, nh­ ph­¬ng ph¸p ®o hÖ sè thanh th¶i n­íc tù do, nghiÖm ph¸p h¹n chÕ n­íc, nghiÖm ph¸p tiªm arginin vasopresin (AVP) nh­ng Ýt ®­îc sö dông.

Th­êng ®­îc chØ ®Þnh réng r·i nhÊt.

- Ph¸t hiÖn sái c¶n quang ®­êng tiÕt niÖu (®µi-bÓ thËn, niÖu qu¶n, bµng quang,

- X¸c ®Þnh bãng thËn.

- ChÈn ®o¸n ph©n biÖt ®au l­ng, th¾t l­ng vµ vïng cïng côt víi ®au do sái tiÕt
niÖu.

1.2. ChuÈn bÞ bÖnh nh©n:

- Thôt th¸o 2 lÇn tr­íc khi chôp ®Ó lo¹i trõ c¸c h×nh ¶nh cã thÓ g©y nhÇm lÉn do

b· thøc ¨n hoÆc sái ph©n g©y nªn.

- Kh«ng uèng c¸c lo¹i thuèc cã tÝnh chÊt c¶n quang tr­íc ®ã 3 ngµy nh­: bismuth

- Cùc trªn ngay mám ngang ®èt sèng l­ng 11.

- Cùc d­íi ngay mám ngang ®èt sèng th¾t l­ng 2; thËn ph¶i thÊp h¬n thËn tr¸i
mét ®èt sèng. Kh«ng cã h×nh c¶n quang ë thËn vµ niÖu qu¶n, bµng quang.

2. 
   BÖnh lý:
   

+ Bãng thËn kh«ng ë vÞ trÝ b×nh th­êng gÆp trong sa thËn hoÆc thËn l¹c chç.

Khi ®ã cÇn chôp thËn cã thuèc c¶n quang UIV ®Ó x¸c ®Þnh.

+ ThÊy h×nh ¶nh c¶n quang cña sái: to hoÆc nhá, h×nh thÓ kh«ng cè ®Þnh ë thËn, niÖu qu¶n, bµng quang ®ã lµ sái c¶n quang (sái canxi phosphat, canxi carbonat, amonimagie phosphat...), kh«ng thÊy ®­îc c¸c sái kh«ng c¶n quang (sái urat, xanthyl, systin...).

+ L­u ý mét sè tr­êng hîp cã thÓ nhÇm lÉn lµ sái:

- ë vïng th¾t l­ng-hè chËu: sái tói mËt, sái tuþ, c¸c h¹ch v«i ho¸, sái ph©n, c¸c khèi u trong æ bông bÞ v«i ho¸, ®¸m v«i ho¸ trong phång ®éng m¹ch thËn, c¸c mám ngang ®èt sèng.

- ë vïng tiÓu khung: cã nhiÒu h×nh ¶nh dÔ nhÇm víi sái tiÕt niÖu: c¸c h¹ch v«i ho¸, c¸c d©y ch»ng v«i ho¸, c¸c ®iÓm viªm t¾c tÜnh m¹ch (phlebolites).

- Vïng bµng quang: dÔ nhÇm víi c¸c khèi u bµng quang bÞ v«i ho¸, u x¬ v«i ho¸.

+ Khi cã nghi ngê nh÷ng h×nh ¶nh c¶n quang kh«ng ph¶i ë ®­êng tiÕt niÖu nh­: mám ngang ®èt sèng, c¸c h¹ch m¹c treo bÞ v«i ho¸, v«i ho¸ tôy, sái ph©n, sái tói mËt th× cÇn ph¶i chôp thªm mét phim nghiªng (sái thËn th­êng thÊy ë sau cét sèng, cßn l¹i do c¸c nguyªn nh©n kh¸c th× ë tr­íc cét sèng).

- NÕu c¸c tr­êng hîp cßn nghi ngê chÈn ®o¸n, cã thÓ tiÕn hµnh chôp thªm mét phim sau vµi giê hoÆc sau vµi ngµy.

2.1.2. Môc ®Ých:

- §¸nh gi¸ chøc n¨ng bµi tiÕt cña thËn vµ l­u th«ng ®­êng tiÕt niÖu.

- §¸nh gi¸ h×nh th¸i thËn-tiÕt niÖu: ph¸t hiÖn bÖnh lý dÞ d¹ng, chÊn th­¬ng, u, lao thËn.

- Ph¸t hiÖn sái, nhÊt lµ sái kh«ng c¶n quang.

2.2. ChØ ®Þnh, chèng chØ ®Þnh:

2.2.1. ChØ ®Þnh:

- Sái thËn-tiÕt niÖu, ung th­ thËn, lao thËn, ®¸i ra m¸u, ®¸i d­ìng chÊp.

- ChÈn ®o¸n ph©n biÖt thËn to víi c¸c khèi u kh¸c trong æ bông...

- Sái thËn-tiÕt niÖu c¶n quang kh«ng râ vµ sái kh«ng c¶n quang.

- U nang thËn, thËn ø n­íc.

- ThiÓu s¶n thËn.

- T¨ng huyÕt ¸p nghi do hÑp ®éng m¹ch thËn.

- Viªm thËn-bÓ thËn m·n.

- Lao thËn ®¸i d­ìng chÊp.

- Suy thËn: khi urª huyÕt thanh > 8mmol/l hoÆc > 50mg%.

- DÞ øng víi iod.

- §¸i m¸u ®¹i thÓ ®ang tiÕp diÔn.

- §ang cã suy tim, ®ang cã cæ tr­íng.

- §ang cã thai.

- XÐt nghiÖm urª, creatinin huyÕt thanh.

- Thö ph¶n øng víi iod: tiªm d­íi da 0,5 - 1 ml thuèc c¶n quang cã iod, theo dâi
ph¶n øng dÞ øng:

. NhÑ: nãng bèc ho¶, ngøa mÒ ®ay, phï Quink.

. Võa: n«n, buån n«n, tôt huyÕt ¸p, nhÞp tim nhanh hoÆc chËm, tæn th­¬ng thµnh
m¹ch t¹i n¬i tiªm.

. NÆng: khã thë, co th¾t thanh qu¶n, phï phæi cÊp, trôy tim m¹ch.

- Thôt th¸o 2 lÇn tr­íc khi chôp.

- Thuèc vµ dông cô chuÈn bÞ cho xö trÝ cÊp cøu:

*Chôp theo ph­¬ng ph¸p th«ng th­êng:

- BÖnh nh©n n»m ngöa, hai ch©n tho¶i m¸i.

- Chôp mét phim thËn th­êng tr­íc khi tiªm thuèc c¶n quang, ngay sau ®ã tiªm 1 èng thuèc c¶n quang 20 ml tõ tõ vµo tÜnh m¹ch trong 10 phót. Dïng 2 qu¶ Ðp ®Ó Ðp vµo 2 hè chËu (môc ®Ých Ðp 2 niÖu qu¶n ®Ó gi÷ thuèc l©u trªn ®µi bÓ thËn kh«ng cho n­íc tiÓu cã thuèc c¶n quang xuèng bµng quang).

- Giai ®o¹n Ðp: 5 - 7 phót sau khi tiªm thuèc c¶n quang th× b¾t ®Çu chôp phim.
TiÕp ®ã, chôp phim vµo c¸c phót 15, 30, 45 sau tiªm. ë phót thø 60 bá Ðp vµ chôp
thªm mét phim. NÕu cã nghi ngê th× chôp thªm mét phim n÷a ë phót thø 120.

* Chôp theo ph­¬ng ph¸p giá giät tÜnh m¹ch:

- ChØ ®Þnh: sái thËn san h« hai bªn, chôp UIV thËn kh«ng bµi tiÕt, urª m¸u cao,
chÊn th­¬ng thËn, nghi cã dËp vì thËn.

- Ph­¬ng ph¸p: t¨ng liÒu thuèc c¶n quang gÊp 2 - 3 lÇn b×nh th­êng (1 - 1,5 mg/kg c©n nÆng), hoµ thuèc trong 100 ml dung dÞch glucoza ®¼ng tr­¬ng. Giá giät tÜnh m¹ch t­¬ng ®èi nhanh trong 10 phót. Kh«ng Ðp niÖu qu¶n.

- Chôp phim ®Çu tiªn ngay sau khi truyÒn hÕt thuèc. Sau ®ã cø 10 phót chôp 1 phim cho ®Õn hÕt phót thø 60. NÕu cßn nghi ngê th× chôp mét phim ë phót thø 120.

2.3.3. NhËn ®Þnh kÕt qu¶:

* ThËn b×nh th­êng:

- ë phim chôp 5 - 7 phót sau tiªm thuèc c¶n quang ®· thÊy thuèc hiÖn h×nh ngÊm ®Òu ë 2 thËn, chøng tá thuèc ®· ngÊm vµo nhu m« thËn vµ bµi tiÕt qua ®­êng niÖu.

- 15 phót sau tiªm thÊy hiÖn h×nh thuèc râ ë ®µi-bÓ thËn, cã thÓ thÊy thËn vµ ®µi bÓ thËn cã h×nh d¹ng kÝch th­íc b×nh th­êng, mçi qu¶ thËn cã 3 nhãm ®µi thËn to, mçi ®µi to chia ra 2 - 3 ®µi thËn nhá, mçi ®µi thËn nhá tËn cïng b»ng h×nh cµng cua. Nhãm ®µi thËn trªn h­íng lªn trªn, nhãm ®µi thËn gi÷a h­íng ra ngoµi, nhãm ®µi thËn d­íi h­íng xuèng d­íi vµ ra ngoµi.

- NiÖu qu¶n: cã chç th¾t, chç ph×nh, nh­ng kh«ng to, ®­êng kÝnh 0,5 - 0,7 cm, niÖu qu¶n ch¹y däc theo hai bªn cét sèng.

* BÖnh lý:

+ Chøc n¨ng:

- Kh«ng thÊy thuèc c¶n quang ngÊm qua thËn do:

. ThËn mÊt hoµn toµn chøc n¨ng.

. Cã thÓ do mét nguyªn nh©n nµo ®ã g©y ph¶n x¹ øc chÕ thËn, thËn im lÆng kh«ng ®¸p øng viÖc ngÊm thuèc.

. Kh«ng cã thËn ë vÞ trÝ b×nh th­êng, thËn l¹c chç.

- Cã ngÊm thuèc c¶n quang nh­ng chËm so víi b×nh th­êng do chøc n¨ng thËn bÞ suy gi¶m nh­ng ch­a mÊt hoµn toµn (nÕu trªn 30 phót kh«ng thÊy thuèc bµi tiÕt ë ®µi-bÓ thËn th× chøc n¨ng bµi tiÕt ®· gi¶m). Trong tr­êng hîp nµy cÇn chôp thªm 1 phim sau 2 h ®Ó ®¸nh gi¸ thËn ®· mÊt chøc n¨ng hoµn toµn hay ch­a.

+ H×nh thÓ: cã thÓ cã biÕn d¹ng vÒ h×nh thÓ nh­ sau:

- H×nh ¶nh c¸c ®µi-bÓ thËn d·n c¨ng thµnh tõng chïm trßn do chÝt t¾c ë phÝa d­íi.

- H×nh ¶nh khuyÕt c¸c ®µi-bÓ thËn do c¸c khèi u ¸c tÝnh.

- H×nh ¶nh ®µi-bÓ thËn kÐo dµi kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c ®µi thËn réng do c¸c khèi nang trong thËn.

- H×nh ¶nh ®µi-bÓ thËn nham nhë, gÆp trong lao thËn.

- C¸c h×nh ¶nh dÞ tËt bÈm sinh: thËn l¹c chç, thËn ®¬n, thËn mãng ngùa, chÝt hÑp chç nèi niÖu qu¶n-bµng quang.

- Ph¸t hiÖn hÑp hoÆc t¾c niÖu qu¶n do sái hoÆc c¸c nguyªn nh©n kh¸c; nÕu cßn nghi ngê sái c¶n quang niÖu qu¶n th× chôp thËn ng­îc dßng lµ ph­¬ng ph¸p chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh cã gi¸ trÞ.

- Nh»m ph¸t hiÖn h×nh ®µi-bÓ thËn niÖu qu¶n trong tr­êng hîp chôp thËn thuèc tÜnh m¹ch kh«ng ngÊm.

3.2. ChØ ®Þnh, chèng chØ ®Þnh:

+ ChØ ®Þnh: TÊt c¶ c¸c tr­êng hîp kh«ng chôp ®­îc UIV hoÆc chôp UIV cho kÕt qu¶ kh«ng râ. T×m c¸c ®­êng dß l­u th«ng tõ thËn sang hÖ thèng b¹ch huyÕt.

+ Chèng chØ ®Þnh:

Khi cã nhiÔm khuÈn ®­êng niÖu: viªm bµng quang, viªm niÖu ®¹o v× dÔ g©y viªm bÓ thËn ng­îc dßng.

- ThÊy râ h×nh ¶nh ®µi-bÓ thËn- niÖu qu¶n víi c¸c h×nh ¶nh bÖnh lý nh­ phÇn chôp UIV ®· m« t¶.

- X¸c ®Þnh vÞ trÝ c¸c dÞ vËt hoÆc c¸c ®o¹n chÝt t¾c trªn thËn hoÆc.

- ThÊy ®­îc c¸c ®­êng dß l­u th«ng tõ thËn sang hÖ b¹ch huyÕt.

+ ¦u ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p: ®­a thuèc trùc tiÕp vµo bÓ thËn, thuèc kh«ng bÞ pha lo·ng, nªn ®µi bÓ thËn râ; cã thÓ kÕt hîp röa bÓ thËn råi ®­a thuèc kh¸ng sinh vµo bÓ thËn vµ lÊy n­íc tiÓu tõ bÓ thËn ®Ó xÐt nghiÖm tõng bªn thËn.

+ Nh­îc ®iÓm: chØ biÕt ®­îc h×nh d¸ng ®µi-bÓ thËn mµ kh«ng biÕt ®­îc h×nh th¸i thËn, chøc n¨ng thËn, dÔ g©y nhiÔm khuÈn tõ d­íi lªn, nÕu b¬m m¹nh cã thÓ g©y vì ®µi bÓ thËn, lµ kü thuËt t­¬ng ®èi phøc t¹p nªn ®­îc chØ ®Þnh khi thËt cÇn thiÕt.

Ph¸t hiÖn c¸c bÖnh lý bµng quang, ph¸t hiÖn dÞ d¹ng bµng quang vµ thÓ tÝch bµng quang víi bÖnh nh©n ®­îc nhËn thËn tr­íc ghÐp.

Chôp X quang thËn sau khi b¬m h¬i vµo quanh hè thËn sau phóc m¹c, h¬i ®­îc vµo tæ chøc quanh thËn, h¬i sÏ t¸ch thËn vµ tæ chøc nªn nh×n thÊy râ thËn vµ tuyÕn th­îng thËn.

- Ph¸t hiÖn bãng thËn, kÝch th­íc thËn, tuyÕn th­îng thËn.

- Ph¸t hiÖn c¸c dÞ d¹ng cña thËn.

- Ph¸t hiÖn c¸c khèi u sau phóc m¹c, c¸c æ ¸p xe c¹nh thËn.

- B¬m khÝ vµo khoang phóc m¹c qua kim chäc vµo ®iÓm sau trùc trµng tr­íc x­¬ng cïng côt: b¬m khÝ vµo trong thÊy nhÑ lµ ®óng vÞ trÝ.

- KhÝ ®­îc dïng lµ: «xy hoÆc khÝ trêi, l­îng khÝ b¬m vµo 300 - 500ml.

Chó ý: khi b¬m khÝ vµo bªn nµo ph¶i n»m nghiªng vÒ bªn ®ã, chôp X quang ngay sau khi b¬m khÝ. B¬m khÝ xong ®Ó BN n»m phñ phôc 5-10’ ®Ó h¬i ®i lªn hè thËn råi míi chôp, tr­íc chôp cÇn x¸c ®Þnh l­îng h¬i ®· lªn hè thËn ch­a cã thÓ gâ vïng hè thËn thÊy trong, hoÆc tèt nhÊt lµ chiÕu X quang kiÓm tra.

- Sau khi chôp cho bÖnh nh©n n»m t­ thÕ ®Çu thÊp trong 24h.

5.3. Tai biÕn: Tai biÕn th­êng gÆp lµ ®au l­ng, ®au bông, trµn khÝ d­íi da, trµn khi trung, thÊt t¾c m¹ch h¬i. §Æc biÖt cÇn ®Ò phßng cã thÓ cã ph¶n x¹ ngõng tim ®ét ngét do khèi khÝ Ðp vµ kÝch thÝch lªn c¬ hoµnh. HiÖn nay, ph­¬ng ph¸p nµy Ýt ®­îc dïng v× cã siªu ©m thËn, nã chØ ®­îc dïng trong mét sè tr­êng hîp ®Ó nhËn ®Þnh h×nh th¸i tuyÕn th­îng thËn.

6. Chôp ®éng m¹ch thËn.

6.1. ChØ ®Þnh, chèng chØ ®Þnh:

6.1.1. ChØ ®Þnh:

- §Ó chÈn ®o¸n nh÷ng thay ®æi ë ®éng m¹ch thËn: hÑp, t¾c, th«ng, phång ®éng m¹ch thËn.

- T¨ng huyÕt ¸p møc ®é nÆng mµ ®iÒu trÞ thuèc h¹ ¸p kÐm cã t¸c dông kÐm hoÆc kh«ng cã t¸c dông, nhÊt lµ víi ng­êi trÎ tuæi.

- U, thËn ®a nang.

- ChÊn th­¬ng g©y vì r¸ch nhu m« thËn ®øt m¹ch m¸u.

- §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng ®éng m¹ch thËn cña ng­êi cho thËn tr­íc khi lÊy thËn ®Ó ghÐp.

- §¸nh gi¸ phôc håi m¹ch m¸u vµ chøc n¨ng qu¶ thËn sau ghÐp.

HiÖn nay, siªu ©m, CT scanner, céng h­ëng tõ lµ nh÷ng ph­¬ng ph¸p kh«ng x©m nhËp cho kÕt qu¶ chÝnh x¸c nªn chØ ®Þnh nµy Ýt ®­îc ¸p dông, chØ dïng khi cÇn thiÕt.

- Luån èng th«ng catheter qua ®éng m¹ch bÑn lªn ®éng m¹ch chñ bông theo kiÓu Seldinger. Khi èng th«ng lªn trªn chç ph©n chia ®éng m¹ch thËn 1 - 2cm th× b¬m thuèc c¶n quang b»ng m¸y b¬m cao ¸p víi tèc ®é tiªm vµ ¸p lùc m¹nh kho¶ng 10ml/gi©y míi cã thÓ t¹o cho thuèc c¶n quang cho¸n chç ®­îc lßng m¹ch vµ yªu cÇu ph¶i chôp víi thêi gian ph¸t tia ng¾n (< 0,5 gi©y). Cã thÓ dïng ph­¬ng ph¸p quay camera liªn tôc tõ khi b¬m thuèc ®Õn khi thËn bµi tiÕt hÕt thuèc; cã thÓ chôp tõng bªn thËn b»ng c¸ch ®­a èng th«ng vµo ®éng m¹ch thËn cÇn chôp.

+ B×nh th­êng:

Gi©y thø 1-3: thÊy ®éng m¹ch thËn vµ c¸c nh¸nh (th× ®éng m¹ch).

Gi©y thø 4-6: thÊy h×nh thËn (th× thËn).

Gi©y thø 12: thÊy tÜnh m¹ch thËn (th× tÜnh m¹ch).

Gi©y thø 60: thÊy h×nh ®µi-bÓ thËn (th× bµi tiÕt).

+ BÖnh lý:

- T¨ng sinh m¹ch ë vÞ trÝ cã khèi u ¸c tÝnh cña thËn.

- Gi¶m sinh m¹ch m¸u ë nh÷ng vïng cã khèi u nang.

- Ph×nh ®éng m¹ch thËn, hÑp ®éng m¹ch thËn ë bÖnh nh©n t¨ng huyÕt ¸p, cã thÓ thÊy nh¸nh phô cña ®éng m¹ch thËn.

Béc lé b¹ch m¹ch: dïng kim nhá luån vµo b¹ch m¹ch, b¬m thuèc c¶n quang dÇu lo¹i lipiodol cùc láng (lipiodol ultra fluide) b»ng b¬m ¸p lùc.

Chôp phim thËn sau b¬m 30’ ®Õn 1h.

7.2. §¸nh gi¸ kÕt qu¶: sau khi tiªm, thuèc c¶n quang ngÊm vµo hÖ thèng b¹ch m¹ch quanh thËn. Tr­êng hîp bÖnh lý cã thÓ thÊy d·n c¸c ®­êng b¹ch m¹ch, hoÆc thÊy ngÊm thuèc vµo ®µi bÓ thËn lµ cã dß d­ìng chÊp vµo thËn (®¸i d­ìng chÊp).

8. Chôp c¾t líp vi tÝnh trong chÈn ®o¸n h×nh th¸i (CT scanner).

8.1. Nguyªn lý:

N¨m 1971, CT scanner ®­îc øng dông lÇn ®Çu tiªn ®Ó chôp sä n·o. Tõ ®ã tíi nay, CT scanner ph¸t triÓn kh«ng ngõng vµ ph¹m vi øng dông cña kü thuËt nµy ®­îc më réng vµo nhiÒu chuyªn khoa, trong ®ã cã chÈn ®o¸n h×nh th¸i thËn-tiÕt niÖu. Nguyªn lý cña chôp c¾t líp vi tÝnh dùa vµo sù kh¸c nhau vÒ ®Ëm ®é cña c¸c chÊt cÊu t¹o nªn tæ chøc-c¬ quan ®­îc chôp hiÖn ra trªn mµn h×nh t¹i c¸c líp c¾t kh¸c nhau qua xö lý b»ng m¸y vi tÝnh.

Trong c¬ thÓ, c¸c m«, c¬ quan kh¸c nhau ®­îc cÊu t¹o nªn bëi c¸c chÊt cã träng l­îng ph©n tö kh¸c nhau vµ cã ®Ëm ®é kh¸c nhau. C¸c tæ chøc cã träng l­îng ph©n tö lín, ®Ëm ®é cao sÏ c¶n nhiÒu tia X; Khi ®ã, h×nh chôp c¾t líp vi tÝnh ®­îc thÓ hiÖn b»ng h×nh s¸ng trªn phim, vÝ dô nh­ h×nh x­¬ng. C¸c tæ chøc cã träng l­îng ph©n tö nhá, ®Ëm ®é thÊp sÏ Ýt c¶n tia X; Khi ®ã, chôp CT scanner sÏ cho h×nh tèi (hay h×nh ®en) trªn phim , nh­: h×nh cña dÞch, n­íc, h¬i.

C¸c kÕt qu¶ thu ®­îc qua ®äc c¸c phim chôp c¾t líp vi tÝnh gióp ta cã thÓ chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh hoÆc chÈn ®o¸n ph©n biÖt c¸c h×nh h¬i, h×nh dÞch, h×nh m¸u míi ch¶y, h×nh m¸u ®«ng, dÞch thÊm, dÞch tiÕt, ¸p xe, c¸c khèi u… ë tÊt c¶ c¸c c¬ quan, trong ®ã cã thËn-tiÕt niÖu.

Trong kü thuËt chôp c¾t líp vi tÝnh, c¸c líp c¾t cã ®é dµy lµ 10mm, b¾t ®Çu tõ ®èt sèng D11 ®Õn ®èt sèng th¾t l­ng L5. Trong mét sè tr­êng hîp cÇn ph¶i lµm râ nhu m« thËn vµ ®­êng tiÕt niÖu th× cã thÓ tiªm thuèc c¶n quang ®­êng tÜnh m¹ch tr­íc khi tiÕn hµnh lµm kü thuËt chôp vi tÝnh c¾t líp.

- U ë nhôc thËn: trªn phim chôp c¾t líp vi tÝnh thÊy cã khèi t¨ng tû träng, lµm to mét cùc cña thËn, chÌn Ðp ®µi-bÓ thËn vïng t­¬ng øng.

- U chÌn ®Èy niÖu qu¶n vµ g©y gi·n ®µi-bÓ thËn phÝa trªn.

- U tuyÕn th­îng thËn: thÊy khèi u t¨ng tû träng d¹ng kÐn vïng cùc trªn thËn, cã thÓ mét bªn hoÆc hai bªn. Sau tiªm thuèc c¶n quang khèi u kh«ng ngÊm thuèc c¶n quang.

- KÐn thËn: chØ thÊy mét kÐn ®¬n ®éc cã kÝch th­íc tïy thuéc vµo ®é lín cña kÐn.

- ThËn ®a kÐn: lµ nh÷ng æ gi¶m tû träng h×nh trßn, bê râ, kÝch th­íc kho¶ng vµi centimet, kh«ng ®Òu, th­êng kÌm theo kÐn trong gan.

- ChÊn th­¬ng thËn: chôp c¾t líp vi tÝnh cho thÊy h×nh d¹ng, vÞ trÝ c¸c ®­êng dËp vì.

siªu ©m trong chÈn ®o¸n bÖnh thËn-tiÕt niÖu
1. Nguyªn lý.

Siªu ©m ®­îc t¹o ra do sù rung c¬ häc nh÷ng ©m thanh víi tÇn sè rÊt cao, tõ 1 Mega Hertz (MHz) - 12 MHz (1 MHz = 1 triÖu xung ®éng trong 1 gi©y).

Tèc ®é sãng siªu ©m ®­îc lan truyÒn trong m«i tr­êng vËt chÊt phô thuéc vµo sù ®µn håi cña m«i tr­êng.

Sãng siªu ©m qua m«i tr­êng thuÇn nhÊt sÏ ®i th¼ng, nh­ng khi qua tiÕp gi¸p víi hai m«i tr­êng cã mËt ®é kh¸c nhau th× sinh ra hiÖn t­îng ph¶n x¹, khóc x¹ vµ hÊp thu. HiÖn t­îng nµy ®­îc øng dông trong chÈn ®o¸n bÖnh qua thÓ hiÖn trªn mµn ¶nh hoÆc chôp ghi h×nh. Tuú theo sãng ©m ph¶n x¹ trªn mµn h×nh nhiÒu hay Ýt mµ cho c¸c h×nh ¶nh kh¸c nhau: sù ®Æc cña mét khèi u th× cho sãng giÇu ©m (cã h×nh s¸ng); chÊt dÞch, kÐn hoÆc h¬i, tæ chøc x­¬ng sÏ cho ph¶n x¹ trë l¹i Ýt th× cho h×nh nghÌo ©m (cã h×nh tèi). Dùa trªn nguyªn lý nµy, siªu ©m ®­îc øng dông vµo chÈn ®o¸n bÖnh thËn-tiÕt niÖu.

Siªu ©m thËn-tiÕt niÖu ®­îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ, kÝch th­íc, h×nh d¹ng, cÊu tróc vµ sù liªn quan gi÷a thËn víi c¸c t¹ng kh¸c. §Æc biÖt, siªu ©m cã gi¸ trÞ cao trong chÈn ®o¸n c¸c bÖnh lý khu tró ë thËn nh­: nang thËn, sái thËn, ¸p xe thËn, thËn ø n­íc.

Nh­ng siªu ©m l¹i cho kÕt qu¶ rÊt m¬ hå trong c¸c bÖnh lý thËn lan to¶ nh­: héi chøng thËn h­, viªm cÇu thËn cÊp, viªm cÇu thËn m·n vµ nhiÔm tinh bét thËn. Tuy nhiªn, khi c¸c bÖnh nµy ®· tiÕn triÓu tíi giai ®o¹n suy thËn, ¶nh h­ëng nghiªm träng tíi kÝch th­íc thËn, th× siªu ©m l¹i cho kÕt qu¶ râ rµng (thËn nhá h¬n b×nh th­êng). Nh­ng, trong ®a sè c¸c tr­êng hîp kh«ng cã tû lÖ gi÷a gi¶m kÝch th­íc vµ suy gi¶m chøc n¨ng thËn. Do vËy, trong l©m sµng ph¶i kÕt hîp c¸c xÐt nghiÖm vÒ thËn-tiÕt niÖu vµ nÕu cÇn siªu ©m nhiÒu lÇn ®Ó cã chÈn ®o¸n chÝnh x¸c gióp ®¹t hiÖu qu¶ cao trong ®iÒu trÞ.

Siªu ©m ®­îc chØ ®Þnh vµo c¸c tr­êng hîp sau ®©y:

- §¸i m¸u. - ChÊn th­¬ng thËn.

- §¸i khã, ®¸i bÝ. - §au vïng thËn-niÖu qu¶n.

- Suy thËn cÊp, m·n. - Nghi ngê thËn to.

- Nghi ngê thËn ®a nang. - Kh«ng thÊy thËn trªn X quang.

- Nghi ngê dÞ d¹ng héi chøng thËn-tiÕt niÖu.

- Theo dâi qu¶ thËn ghÐp.

- T¨ng huyÕt ¸p.

2.2. H×nh ¶nh siªu ©m thËn b×nh th­êng:

- ThËn h×nh h¹t ®Ëu, rèn thËn ë phÝa trong.

- KÝch th­íc 2 thËn th­êng kh«ng gièng nhau, thay ®æi 1-1,5cm, chiÒu dµi 9 - 12cm, réng 4-6cm, dÇy 0,3 – 0,4cm, ®­êng bê ®Òu, bªn tr¸i cã l¸ch ®Ì vµo nªn nhu m« thËn tr¸i cã h×nh tam gi¸c.

- NiÖu qu¶n kh«ng thÊy trªn siªu ©m, nÕu thÊy ®­îc th­êng lµ dÞ d¹ng chØ cã mét niÖu qu¶n, hoÆc niÖu qu¶n bÞ gi·n to (chØ thÊy 1/3 trªn vµ 1/3 d­íi s¸t bµng quang).

- §éng tÜnh m¹ch thËn thÊy râ, th­êng lµ mét ®éng m¹ch mét tÜnh m¹ch.

2.3. H×nh ¶nh siªu ©m thËn bÖnh lý:

2.3.1. BÖnh lý thËn lan to¶: th­êng thÊy ë hai thËn.

+ Viªm cÇu thËn cÊp: kÝch th­íc thËn lín h¬n b×nh th­êng, ®­êng viÒn c¨ng nh½n, giíi h¹n tuû-vá râ.

+ Viªm cÇu thËn m·n: kÝch th­íc nhá, ®­êng viÒn kh«ng ®Òu, giíi h¹n tuû-vá kh«ng râ.

+ BÖnh lý thËn ®a nang: kÝch th­íc thËn lín, ®­êng viÒn kh«ng ®Òu, giíi h¹n tuû-vá mÊt, toµn bé thËn cã rÊt nhiÒu nang, c¸c nang kh«ng th«ng víi nhau, cã thÓ cã gan- tôy ®a nang.

+ Lao thËn:

KÝch th­íc thay ®æi kh«ng râ rµng, ®­êng viÒn kh«ng ®Òu, hay gÆp ø n­íc tõng vïng vµ cã nh÷ng nèt v«i ho¸ trong mçi thËn, mét sè tr­êng hîp ø n­íc toµn bé do hÑp niÖu qu¶n do viªm lao.

+ ThËn ø n­íc: h×nh ¶nh siªu ©m ®­îc ®¸nh gi¸ qua sù tæn th­¬ng gi÷a bÓ thËn víi ®µi thËn vµ niÖu qu¶n, cã thÓ cã 3 møc ®é:

- §é 1: vïng ph¶n ©m trung t©m cã mét vïng siªu ©m tr¾ng ë gi÷a do n­íc ø l¹i g©y gi·n bÓ thËn, c¸c ®µi thËn gi·n nhÑ.

- §é 2: bÓ thËn gi·n râ rÖt chÌn Ðp lµm nhu m« thËn hÑp l¹i.

- §é 3: bÓ thËn vµ ®µi thËn gi·n thµnh mét nang lín, kh«ng ph©n biÖt ®­îc bÓ thËn vµ ®µi bÓ thËn. Nhu m« thËn cßn rÊt máng.

ThÊy vÞ trÝ vµ nguyªn nh©n g©y t¾c nghÏn:

. Sái niÖu qu¶n.

. DÞ d¹ng khóc nèi niÖu qu¶n-bÓ thËn.

. Teo niÖu qu¶n bÈm sinh.

. Lao thËn.

. ChÌn Ðp tõ ngoµi vµo nh­: h¹ch, u vïng chËu, thai, ung th­ cæ tö cung, u x¬ tuyÕn tiÒn liÖt, K tuyÕn tiÒn liÖt, c¸c bÖnh lý vïng sau phóc m¹c (u hay x¬ ho¸...), ch¶y m¸u thËn g©y côc m¸u ®«ng bÝt t¾c niÖu qu¶n, trµo ng­îc bµng quang do bµng quang c¨ng to (bµng quang thÇn kinh).

+ Sái thËn: h×nh ¶nh siªu ©m lµ bãng siªu ©m dµy cã h×nh vßm (cã thÓ thËn ø n­íc do sái ë niÖu qu¶n), th­êng gÆp sái ë bÓ thËn, ®µi thËn, sái ë nhu m« thËn, sái san h« th­êng cã d¹ng nhiÒu sái n»m liªn tôc nèi tiÕp nhau.

+ Abces thËn: th­êng lµ khèi siªu ©m hçn hîp trong cã ho¸ dÞch, giíi h¹n kh«ng râ, thay ®æi trong qu¸ tr×nh bÖnh lý.

+ Abces quanh thËn: quanh thËn cã líp dÞch kh«ng ®ång nhÊt, cã khi thÊy h¬i bªn trong.

+ M¸u tô quanh thËn: h×nh ¶nh cã líp siªu ©m trèng h×nh liÒm ë vïng d­íi bao thËn cã thÓ ®Èy lÖch thËn, th­êng cã nguyªn nh©n g©y chÊn th­¬ng thËn.

+ ChÊn th­¬ng thËn: cã thÓ thÊy c¸c h×nh ¶nh trªn siªu ©m ®Æc tr­ng cho møc ®é tæn th­¬ng.

- DËp nhu m« ®¬n thuÇn: th­êng lµ vïng cã h×nh siªu ©m kÐm ë mét cùc cña thËn, giíi h¹n kh«ng râ.

- DËp nhu m« cã tô m¸u d­íi bao: thÊy líp siªu ©m trèng d­íi bao thËn, nÕu nÆng h¬n t¹o ra mét æ m¸u tô lín quanh thËn, th­êng ®i kÌm theo cã dÞch trong æ bông nªn cÇn ph¶i kh¸m kü ®Ó kh«ng bá sãt tæn th­¬ng vì gan l¸ch (ph¶i theo dâi 6-24h).

- DËp n¸t thËn: thËn mÊt, lÉn vµo khèi m¸u tô sau phóc m¹c.

+ U thËn: siªu ©m chØ x¸c ®Þnh ®­îc u nh­ng kh«ng ph©n biÖt ®­îc u lµnh, u ¸c, trõ tr­êng hîp: angiomyolipoma: cã h×nh ¶nh khèi siªu ©m rÊt dµy cã thÓ nhá hay lín, cã thÓ mét hay nhiÒu khèi, giíi h¹n râ, th­êng ë cùc trªn vïng liªn quan víi « mì quanh thËn. Th­êng gÆp ë n÷ nhiÒu h¬n nam, l©m sµng kh«ng cã triÖu chøng.

+ DÞ d¹ng thËn tiÕt niÖu bÈm sinh: siªu ©m cã thÓ ph¸t hiÖn dÞ tËt bÈm sinh hÖ tiÕt niÖu, th­êng gÆp ë n÷ vµ kÕt hîp víi dÞ tËt phô khoa, cã thÓ gÆp lµ:

- Teo thËn bÈm sinh.

- ThËn l¹c chç th­êng n»m ë vïng chËu.

- Cã mét thËn.

- ThËn h×nh mãng ngùa (gièng tuyÕn gi¸p): hai thËn dÝnh víi nhau ë cùc d­íi vµ b¾t ngang qua cét sèng.

- ThËn ®«i: hai bÓ thËn, hai niÖu qu¶n (th­êng cã t¾c nghÏn mét trong hai niÖu qu¶n).

- BÓ thËn ngoµi thËn.

2.3.3. §¸nh gi¸ qu¶ thËn ghÐp:

Siªu ©m Doppler ®­îc dïng nh­ lµ mét ph­¬ng ph¸p chñ yÕu ®Ó x¸c ®Þnh suy chøc n¨ng cña qu¶ thËn ghÐp lµ do nguyªn nh©n g×: c¬ giíi (t¾c nghÑt bÓ thËn, t¾c m¹ch) hay do nguyªn nh©n ®µo th¶i qu¶ thËn ghÐp.

Th­êng ®­îc chØ ®Þnh khi cã siªu ©m thËn tiÕt niÖu, tuy nhiªn trong mét sè tr­êng hîp ®­îc chØ ®Þnh siªu ©m bµng quang.

- §au tøc vïng bµng quang (h¹ vÞ).

- Cã biÓu hiÖn viªm nhiÔm ®­êng tiÕt niÖu d­íi: ®¸i d¾t, ®¸i buèt.

- §¸i ra m¸u ch­a râ nguyªn nh©n.

Cã d¹ng u chåi sïi nh« vµo lßng bµng quang.

Th­êng ë nhiÒu vÞ trÝ, nh­ng hay gÆp lµ ë tam gi¸c bµng quang. L­u ý mét sè tr­êng hîp sím chØ thÊy dµy v¸ch khu tró ë mét vïng nµo ®ã, bÖnh nh©n ®i kh¸m bÖnh v× ®¸i ra m¸u.

- Khi siªu ©m cã m¸u côc trong bµng quang lµm khã chÈn ®o¸n v×:

. M¸u côc cã thÓ g©y vµ h×nh ¶nh gièng nh­ u.

. M¸u côc cã thÓ che lÊp h×nh ¶nh thùc sù cña u.

- Khi thÊy K hay nghi ngê qua h×nh ¶nh siªu ©m ph¶i xem cã di c¨n cña c¸c tæn th­¬ng ¸c tÝnh l©n cËn kh«ng, th­êng gÆp nhÊt lµ: tiÒn liÖt tuyÕn, tö cung, ®¹i trµng sigma.

3.2.2. C¸c bÖnh lý kh¸c cña bµng quang:

+ Sái bµng quang: th­êng dÔ chÈn ®o¸n v× Ýt bÞ c¶n trë, ®«i khi sái rÊt lín, h×nh trßn nh½n ®Õn møc khã tin lµ sái.

+ Viªm bµng quang: víi h×nh ¶nh viªm bµng quang cÊp vµ m·n kh«ng râ trªn siªu ©m, chØ cã tÝnh chÊt gîi ý nh­: dµy v¸ch vµ phï nÒ líp niªm m¹c, gi¶m kh¶ n¨ng chøa n­íc tiÓu, cã nhiÒu cÆn trong bµng quang.

+ M¸u trong bµng quang: tïy theo møc ®é Ýt hay nhiÒu:

- NÕu cã m¸u sè l­îng Ýt: cã thÓ cã h×nh ¶nh cÆn bµng quang.

- NÕu cã m¸u sè l­îng nhiÒu vµ míi: do chÊn th­¬ng thËn hay do u bµng quang, cho h×nh ¶nh siªu ©m dµy thµnh ®¸m cã giíi h¹n râ rÖt, cã thÓ cã fibrin ho¸ thµnh h×nh m¹ng l­íi.

TiÓu tiÖn khã, cã c¶m gi¸c ng¾t ngõng, ®¸i buèt, ®¸i d¾t th­êng gÆp ë nam giíi ®é tuæi > 50.

B×nh th­êng tiÒn liÖt tuyÕn cã h×nh tam gi¸c trªn mÆt c¾t ngang däc trªn x­¬ng mu, víi träng l­îng vµ kÝch th­íc: ngang 2,5-3cm; cao 3-3,5cm; tr­íc sau 2,5-3cm.

+ Ph× ®¹i lµnh tÝnh tiÒn liÖt tuyÕn (u x¬), kÝch th­íc tiÒn liÖt tuyÕn to h¬n b×nh th­êng (quan träng nhÊt cao > 4cm), bê ®Òu, cã chÊm v«i ho¸ nhá, 2 thïy bªn cã thÓ nh« h¼n vµo lßng bµng quang, thÊy râ miÖng niÖu ®¹o, gianh giíi bµng quang vµ tiÒn liÖt tuyÕn râ, kh«ng x©m lÊn.

Chó ý: Cã thÓ h×nh ¶nh siªu ©m vµ triÖu chøng l©m sµng kh«ng t­¬ng øng víi nhau: tiÒn liÖt tuyÕn rÊt lín kh«ng g©y bÝ tiÓu, nh­ng cã tr­êng hîp tiÒn liÖt tuyÕn kh«ng to l¾m nh­ng l¹i g©y bÝ tiÓu, nguyªn nh©n do sù ph× ®¹i xÈy ra ë nh÷ng phÇn kh¸c nhau cña tuyÕn.

+ Ung th­ tiÒn liÖt tuyÕn:

- TiÒn liÖt tuyÕn to kh«ng ®Òu.

- Tæn th­¬ng khu tró ë bªn tr¸i hay bªn ph¶i, siªu ©m kÐm hay dµy.

- Bao tuyÕn bÞ ph¸ vì vµ x©m lÊn ra ngoµi vïng chËu hay v¸ch bµng quang.

+ Viªm tiÒn liÖt tuyÕn:

- CÊp tÝnh:

. KÝch th­íc tiÒn liÖt tuyÕn to (®Æc biÖt ë ng­êi trÎ tuæi).

. Siªu ©m kÐm s¸ng h¬n b×nh th­êng.

. NÕu nÆng cã thÓ cã tæn th­¬ng khu tró lµ nh÷ng æ ¸p xe.

. Th­êng kÌm víi viªm mµo tinh hoµn, tinh hoµn.

- M·n tÝnh:

. CÊu tróc tuyÕn kh«ng ®ång nhÊt.

. NhiÒu chÊm v«i.

+ Cßn cã nh÷ng biÓu hiÖn bÊt th­êng kh¸c cña tiÒn liÖt tuyÕn qua siªu ©m nh­:

- V«i ho¸ tiÒn liÖt tuyÕn.

- Nang tiÒn liÖt tuyÕn: cã thÓ sinh ra do nhiÒu nguyªn nh©n, khi nang qu¸ to hay n»m ngang cæ bµng quang cã thÓ g©y ra c¸c triÖu chøng t¾c nghÏn.
xÐt nghÞªm x©m nhËp trong chÈn ®o¸n

bÖnh thËn-tiÕt niÖu

XÐt nghiÖm x©m nhËp trong chÈn ®o¸n bÖnh thËn-tiÕt niÖu lµ c¸c ph­¬ng ph¸p phøc t¹p, ph¶i ®­îc tiÕn hµnh vµ gi¸m s¸t bëi c¸c c¸n bé y tÕ chuyªn ngµnh. Do vËy, c¸c xÐt nghiÖm nµy th­êng chØ ®­îc lµm khi cã chØ ®Þnh chÆt chÏ.

Lµ thñ thuËt x©m nhËp cã gi¸ trÞ cao trong chÈn ®o¸n, nh­ng cÇn cã sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c b¸c sÜ l©m sµng vµ b¸c sÜ chuyªn khoa gi¶i phÉu bÖnh.

- ChÈn ®o¸n c¸c lo¹i bÖnh cña thËn.

- Theo dâi tiÕn triÓn cña bÖnh vµ kÕt qu¶ ®iÒu trÞ.

- Ph¸t hiÖn vµ nghiªn cøu bÖnh sinh.

- C¸c bÖnh thËn: héi chøng thËn h­, viªm cÇu thËn tiªn ph¸t, viªm thËn-bÓ thËn

- §¸i m¸u toµn b·i kh«ng râ nguyªn nh©n.

- ChÈn ®o¸n ®µo th¶i ghÐp, ngé ®éc thuèc cyclosporin A.

- Suy thËn cÊp, m·n khi khã kh¨n chÈn ®o¸n vÒ nguyªn nh©n, khi cÇn chÈn ®o¸n

- ThËn ø n­íc, ø mñ, viªm thËn-bÓ thËn nhiÔm khuÈn.

- BÖnh nh©n cã mét thËn (kh«ng kÓ thËn ghÐp), thËn ®a nang.

- T¨ng HA kh«ng ®¸p øng víi thuèc h¹ huyÕt ¸p.

- Suy tim.

- Suy thËn m·n cã møc läc cÇu thËn < 30ml/phót, thËn teo nhá.

- Rèi lo¹n ®«ng m¸u.

- Rèi lo¹n t©m thÇn, ®éng kinh, bÐo ph×, søc khoÎ toµn th©n gi¶m sót nÆng, ng­êi lín > 60 tuæi, trÎ < 10 tuæi.

- C¸c xÐt nghiÖm n­íc tiÓu: protein niÖu 24h, tÕ bµo, vi khuÈn niÖu.

- C¸c xÐt nghiÖm vÒ m¸u: thêi gian m¸u ch¶y, m¸u ®«ng, tû lÖ prothrombin, sè
l­îng tiÓu cÇu, urª, creatinin, møc läc cÇu thËn.

- Phim X quang thËn th­êng, thËn thuèc tÜnh m¹ch kh«ng Ðp.

- 2 tói c¸t nhá ®Ó lãt d­íi bông bÖnh nh©n vïng h¹ s­ên 2 bªn ph¶i vµ tr¸i.

- 1 gèi mÒm dÑt ®Ó kª ®Çu bÖnh nh©n t­ thÕ n»m sÊp.

- S¨ng cã lç, g¹c v« khuÈn, b¨ng dÝnh.

- Khay ®ùng dông cô v« khuÈn: novocain hoÆc xylocain g©y tª.

- Kim sinh thiÕt tèi thiÓu cÇn 2 bé: dïng lo¹i kim ®Ó c¾t m¶nh thËn (Vim-

- C¸c lä ®ùng ho¸ chÊt cè ®Þnh tæ chøc sinh thiÕt:

. Paraformaldehyd 4% dïng cè ®Þnh cho c¶ kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö vµ hiÓn vi quang
häc.

. Glutaraldehyd vµ acid osmic dïng cho kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö.

. Dung dÞch Bouin, cån (dubosquebauzil) hoÆc zenkerformol, hoÆc formalin
(formaldehyd ®Æc 37-40%) dïng cho kÝnh hiÓn vi quang häc.

- NÕu sö dông kÝnh hiÓn vi huúnh quang, ph¶i cè ®Þnh ngay trong nit¬ láng hoÆc

- NÕu sinh thiÕt qua mµn huúnh quang cÇn thªm glucosa 20% 1 chai, b¬m tiªm,

- NÕu sinh thiÕt qua da ph¶i cã m¸y siªu ©m.

- NÕu sinh thiÕt theo h­íng dÉn cu¶ siªu ©m ph¶i cã ®Çu dß thÝch hîp.

1.3. TiÕn hµnh sinh thiÕt:

Cã 2 ph­¬ng ph¸p:

+ Sinh thiÕt më: R¹ch mét vÕt mæ nhá t­¬ng øng bê ngoµi thËn, dïng kim Ducrot Montera c¾t mét m¶nh thËn.

M¶nh sinh thiÕt thËn sÏ ®­îc xÐt nghiÖm tÕ bµo miÔn dÞch huúnh quang kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö.

1.4. Tai biÕn:

+ §¸i m¸u 5 - 7%.

- §¸i m¸u vi thÓ vµ ®¹i thÓ nhÑ sau 24 - 48h tù khái.

- §¸i ra m¸u ®¹i thÓ møc ®é nÆng cÇn theo dâi s¸t vµ xö lý kÞp thêi.

+ Ch¶y m¸u quanh thËn.

+ Dß ®éng-tÜnh m¹ch thËn.

+ Rèi lo¹n chøc n¨ng thËn.

+ Kim chäc vµo c¸c c¬ quan kh¸c.

+ NhiÔm khuÈn huyÕt nÆng.

+ Sèc.

- ChØ ®Þnh: ®Ó chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh bÖnh lý bµng quang, nguyªn nh©n g©y ®¸i ra m¸u, g¾p lÊy sái bµng quang qua néi soi.

- Chèng chØ ®Þnh: niÖu ®¹o ®ang viªm cÊp, t×nh tr¹ng toµn th©n nÆng.

- Ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh: dïng m¸y soi ®­a vµo bµng quang qua niÖu ®¹o ®Ó quan s¸t trùc tiÕp niªm m¹c bµng quang vµ t×m dÞ vËt.

- H×nh ¶nh b×nh th­êng: vïng cæ bµng quang niªm m¹c mµu hång, c¸c n¬i kh¸c mµu tr¾ng nh¹t cã vµi m¹ch m¸u nhá, thØnh tho¶ng cã n­íc tiÓu tõ niÖu ®¹o giá giät xuèng.

- H×nh ¶nh bÖnh lý:

. Khèi l­îng bµng quang nhá (50 - 60ml): do viªm m·n tÝnh, lao bµng quang.

. Sái bµng quang: cã thÓ g¾p ra hoÆc kÑp n¸t vôn råi ®¸i ra.

. Viªm bµng quang cÊp: toµn bé niªm m¹c ®á, xung huyÕt, cã thÓ cã chç xuÊt huyÕt.

. Viªm bµng quang m·n: niªm m¹c nh¹t mµu cã c¸c d¶i x¬ tr¾ng, r¶i r¸c c¸c r¶i x¬ cuèn trßn nh­ xoang èc.

. C¸c khèi u bµng quang.

. VÞ trÝ ch¶y m¸u:

T¹i bµng quang.

Tõ thËn: thÊy n­íc tiÓu tõ thËn qua niÖu giá giät xuèng bµng quang cã mµu hång, ®á.

2.1.2 .C¸c néi sái tiÕt niÖu ng­îc dßng kh¸c: Lµ c¸c thñ thuËt rÊt Ýt khi ®­îc tiÕn hµnh vµ cã tÝnh chuyªn khoa s©u, v× vËy, trong ph¹m vi bµi nµy chØ ®­îc giíi thiÖu s¬ l­îc.

* Néi soi niÖu ®¹o: §­îc sö dông trong chÈn ®o¸n c¸c bÖnh lý niÖu ®¹o (u, hÑp niÖu ®¹o).

+ M¸y soi niÖu ®¹o cã nhiÒu kÝch cì kh¸c nhau (8 ch - 20 ch) vµ ®­îc l¾p èng kÝnh ®Ó quan s¸t.

+ Dông cô nong b»ng qu¶ bãng b¬m c¨ng ®Õn 20, 22, 24 ch d­íi ¸p lùc 15 atm.

+ Cã thÓ c¾t chç hÑp niÖu ®¹o b»ng m¸y c¾t qua néi soi (Sache), mét l­ìi dao nhá ®­îc g¾n vµo m¸y ®Ó c¾t d­íi sù quan s¸t cña phÉu thuËt viªn.

* Néi soi niÖu qu¶n-thËn:

Néi soi niÖu qu¶n-thËn ®­îc chØ ®Þnh:

- §Ó t×m c¸c tæn th­¬ng vµ ch¶y m¸u ë ®­êng tiÕt niÖu trªn (®µi-bÓ thËn, niÖu qu¶n) khi c¸c ph­¬ng ph¸p chôp bÓ thËn-niÖu qu¶n ng­îc dßng, siªu ©m thËn, chôp vi tÝnh c¾t líp kh«ng t×m thÊy u hoÆc nguyªn nh©n ch¶y m¸u.

- §iÒu trÞ c¸c khèi u, chÝt hÑp ®Æc biÖt lµ sái niÖu qu¶n.

- §Èy sái niÖu qu¶n lªn ®µi-bÓ thËn ®Ó t¸n sái ngoµi c¬ thÓ.

- C¾t vµ ®èt khèi u ë bÓ thËn-niÖu qu¶n.

Kh¸c víi néi soi ng­îc dßng, néi soi qua da cho phÐp ®i xu«i dßng ®Ó chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ c¸c bÖnh lý trong ®µi-bÓ thËn.

N¨m 1941 Rupel vµ Brown dïng m¸y soi bµng quang qua ®­êng dÉn l­u thËn lÊy ®­îc mét hßn sái ë khóc nèi bÓ thËn-niÖu qu¶n. Cho ®Õn nay ®· cã nhiÒu tiÕn bé ®¸ng kÓ trong lÜnh vùc néi soi qua da. Mét trong c¸c tiÕn bé ®ã lµ ¸p dông kü thuËt nµy ®Ó t¸n sái qua da.

T¸n sái qua da ®­îc chØ ®Þnh trong c¸c tr­êng hîp sau:

Sái san h«: th­êng lµ sái nhiÔm khuÈn. Sau khi ®­îc lÊy toµn bé hay phÇn lín, c¸c sái cßn l¹i khã lÇy th× ®­îc xö trÝ b»ng t¸n sái qua da.

Sái ë tói thõa hoÆc sái thËn nh­ng ®­êng bµi xuÊt kh«ng hoµn toµn th«ng suèt.

Sái ë thËn n»m ë vÞ trÝ bÊt th­êng hoÆc ®­êng bµi xuÊt dÞ d¹ng.

C¸c chØ ®Þnh kh¸c cña sö dông néi soi qua da lµ ®iÒu trÞ hÑp khóc néi bÓ thËn-niÖu qu¶n vµ c¾t bá c¸c khèi u cña bÓ thËn, chäc hót c¸c nang thËn.

Mét sè thñ thuËt can thiÖp kh¸c ®­îc sö dông réng r·i h¬n trong chÈn ®o¸n bÖnh thËn-tiÕt niÖu nh­: UIV, chôp b¬m h¬i niÖu qu¶n ng­îc dßng, chôp ®éng m¹ch thËn, chôp bµng quang (®· ®­îc nªu lªn ë bµi X quang trong chÈn ®o¸n bÖnh thËn-tiÕt niÖu).

3. §ång vÞ phãng x¹ trong chÈn ®o¸n bÖnh thËn.

§ång vÞ phãng x¹ cã ý nghÜa quan träng trong viÖc ®¸nh gi¸ nhu m« thËn vµ ®­êng tiÕt niÖu vÒ gi¶i phÉu vµ chøc n¨ng. Trong l©m sµng ®­îc øng dông:

Ghi h×nh chøc n¨ng (functional agcut).

Ghi h×nh th¸i thËn (morphologic agcut).

. ¹³¹I hippuran.

. CT-99m DTPA (technetium- 99m diethylene triaminepentoacetic acid).

Hippuran ®­îc dïng phæ biÕn trong kinh ®iÓn ®Ó th¨m dß chøc n¨ng thËn, nh­ng ph¶i dïng víi liÒu cao nªn cã mét l­îng gamma qu¸ lín cho bÖnh nh©n vµ ghi h×nh x¹ chÊt l­îng kh«ng cao. Ngµy nay chÊt TC-99m MAG 3 vµ TC-99m PA thay hippuran ®­îc hÊp thu rÊt nhanh vµo hång cÇu vµ cho h×nh ¶nh rÊt râ nªn ®­îc dïng réng r·i.

ChØ ®Þnh:

- §o chøc n¨ng thËn.

- §¸nh gi¸ thËn ghÐp.

- §¸nh gi¸ suy thËn cÊp.

- Ghi h×nh chøc n¨ng.

Trong ®ã ®­îc ®Æc biÖt nhÊn m¹nh ®¸nh gi¸ qu¶ thËn sau ghÐp, cã thÓ chôp thËn b»ng ®ång vÞ phãng x¹ ®­îc thùc hiÖn ngay sau khi cuéc phÉu thuËt ghÐp. XÐt nghiÖm cho phÐp ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng t­íi m¸u cña qu¶ thËn ghÐp vµ chøc n¨ng èng thËn (nhÊt lµ c¸c tr­êng hîp ghÐp thËn tõ tö thi). Cã thÓ ph¸t hiÖn c¸c biÕn chøng ngo¹i khoa sím víi c¸c tr­êng hîp ghÐp m¹ch m¸u thËn víi c¸c m¹ch m¸u chËu. Chôp ®éng m¹ch thËn b»ng ®ång vÞ phãng x¹ cho biÕt t×nh tr¹ng t­íi m¸u cña tÊt c¶ c¸c phÇn cña qu¶ thËn ®­îc ghÐp, ®ång thêi cho biÕt: t×nh tr¹ng t¾c m¹ch (thrombosis) cña qu¶ thËn ®­îc ghÐp, ngoµi ra cßn cho thÊy vÞ trÝ ®­êng nèi kh«ng tèt g©y dß rØ lµm cho chÊt phãng x¹ tho¸t ra ngoµi ®­êng niÖu (b»ng n­íc tiÓu cã chÊt ®ång vÞ phãng x¹ ra chç dß rØ...).

- C¸ch tiÕn hµnh do x¹ h×nh th¸i b»ng TC-99m DTPA.

Tiªm 2-3 mci TC-99m DTPA vµo tÜnh m¹ch råi dïng m¸y ®Õm phãng x¹ t¹i 2 thËn. Sau 2 phót cho thÊy h×nh ¶nh thËn, ph©n bè x¹ trªn mçi thËn, h×nh d¸ng vµ l­u th«ng niÖu qu¶n. §­êng cong biÓu diÔn ho¹t ®éng phãng x¹ cña mçi thËn cã 3 pha: pha ®éng m¹ch, pha bµi tiÕt, pha bµi xuÊt. §o ho¹t ®éng phãng x¹ theo thêi gian, tõ ®ã ®¸nh gi¸ chøc n¨ng 2 thËn vµ tÝnh ®­îc møc läc cÇu thËn ë mçi qu¶ thËn.

D­îc chÊt phãng x¹ ®­îc dïng:

TC-99m DMSA (technetium 99m dimercapto succinic acid).

TC-99m glucoheptonate.

+ ChØ ®Þnh:

- Ghi h×nh th¸i vá thËn.

- Ghi h×nh th¸i thËn.

- Ghi h×nh th¸i bµng quang.

+ KÕt qu¶ sÏ cho h×nh th¸i h×nh th­êng hoÆc bÊt th­êng ë bÖnh nh©n cÇn theo dâi.





héi chøng Phï do bÖnh thËn
Phï lµ t×nh tr¹ng ø n­íc ë khoang gian bµo, do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau. Phï lµ triÖu chøng l©m sµng hay gÆp vµ xuÊt hiÖn sím trong bÖnh cÇu thËn. VÞ trÝ: phï hai mi m¾t, phï tr­íc x­¬ng chµy, quanh m¾t c¸, mu bµn ch©n, vïng cïng côt lµm mÊt nÕp nh¨n trªn da, mÊt c¸c hâm tù nhiªn quanh m¾t c¸ ch©n, phï mÒm Ên lâm râ rÖt. Phï nhiÒu vÒ s¸ng, chiÒu gi¶m phï t¹o nªn sù thuyªn gi¶m gi¶ t¹o. Phï møc ®é nhÑ, kÝn ®¸o th­êng kh«ng cã triÖu chøng, nhiÒu tr­êng hîp bÖnh nh©n kh«ng biÕt bÞ phï tõ bao giê kÌm theo nh÷ng triÖu chøng t¶n m·n nh­ mÖt mái, ®au ©m Ø vïng th¾t l­ng, ¨n kh«ng ngon, kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn thÓ lùc. Phï to, t¨ng c©n nhiÒu g©y c¶m gi¸c khã chÞu: mÖt mái, kh«ng muèn ®i l¹i, buån n«n, n«n, ®i láng, ®¸i Ýt, xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng bông Ëm ¹ch khã tiªu, nÆng bông, c¨ng tøc khã thë, tøc thë khi n»m do trµn dÞch æ bông, trµn dÞch mµmg phæi.

- Trµn dÞch æ bông (cæ ch­íng tù do): bông to bÌ, mÊt nÕp nh¨n ë thµnh bông, rèn låi, kh«ng cã tuÇn hoµn bµng hÖ, gâ ®ôc vïng thÊp, dÊu hiÖu ba ®éng (+). Chäc dÞch æ bông cã dÞch, dÞch thÊm kh«ng mµu, ph¶n øng Rivalta (-).

- Trµn dÞch mµng phæi vµ th­êng xuÊt hiÖn ë mµng phæi ph¶i, møc ®é nhÑ hoÆc trung b×nh, mét sè tr­êng hîp trµn dÞch mµng phæi møc ®é nÆng. DÊu hiÖu thùc thÓ khi th¨m kh¸m lµ héi chøng 3 gi¶m: rung thanh gi¶m, gâ ®ôc, r× rµo phÕ nang gi¶m. X quang cã h×nh ¶nh trµn dÞch, chäc dÞch mµng phæi: dÞch thÊm kh«ng mµu, ph¶n øng Rivalta (-).

- Trµn dÞch mµng tinh hoµn: hai tinh hoµn to, c¨ng, trong buång tèi soi ®Ìn pin cã mµu hång.

Sù trao ®æi dÞch ë kho¶ng gian bµo ®­îc chi phèi bëi hai ¸p lùc: ¸p lùc thñy tÜnh vµ ¸p lùc keo. Sù chªnh lÖch gi÷a ¸p lùc thñy tinh vµ ¸p lùc keo trong vµ ngoµi mao m¹ch duy tr× sù trao ®æi dÞch ë kho¶ng gian bµo.

S¬ ®å 9. Qu¸ tr×nh vËn chuyÓn n­íc ë mao tÜnh m¹ch vµ mao ®éng m¹ch.

+ ë phÝa mao ®éng m¹ch:

- ¸p lùc thñy tÜnh (ALTT) trong lßng mao ®éng m¹ch: 30 mmHg, ¸p lùc keo (ALK): - 25 mmHg (tr¸i chiÒu víi ¸p lùc thñy tÜnh). Trong tæ chøc kÏ: ALTT= 8 mmHg, ALK = - 10 mmHg.

- ¸p lùc ®Èy n­íc tõ mao ®éng m¹ch vµo kho¶ng kÏ lµ: (30 mmHg- 8 mmHg) + {(-25 mmHg) – (- 10 mmHg)} = 7 mmHg

+ ë phÝa mao tÜnh m¹ch:

Trong mao tÜnh m¹ch ALTT = 15 mmHg, ALK =-25 mmHg. Trong dÞch kÏ ALTT = 8 mmHg, ALK = -10 mmHg. ¸p lùc hót dÞch tõ kho¶ng kÏ vµo mao tÜnh m¹ch: (15 mmHg- 8 mmHg) + {(-25 mmHg) - (-10 mmHg)} = - 8 mmHg.

S¬ ®å 10. C¬ chÕ bÖnh sinh cña phï trong héi chøng thËn h­

- Héi chøng thËn h­: protein nhiÒu > 3,5g/diÖn tÝch c¬ thÓ 1,73 m²/ngµy dÉn ®Õn gi¶m albumin m¸u, gi¶m ¸p lùc keo.

- X¬ gan giai do¹n mÊt bï: gan gi¶m kh¶ ngang tæng hîp albumin, gi¶m ¸plùc keo.

- ThiÓu d­ìng do tuæi giµ, do bÖnh lý m·n tÝnh ¨n uèng kÐm, suy kiÖt do bÖnh lý ¸c tÝnh g©y gi¶m protein m¸u.

Do ø trÖ dÞch ë kho¶ng gian bµo vµ tæn t­¬ng nhu m« thËn (phï nÒ, xuÊt tiÕt, t¨ng sinh) l­u l­îng tuÇn hoµn gi¶m, l­îng m¸u ®Õn thËn gi¶m, chøc n¨ng läc cña cÇu thËn gi¶m. Gi¶m møc läc cÇu thËn g©y ø n­íc, ø muèi trong c¬ thÓ, lµm t¨ng khèi l­îng dÞch ngo¹i bµo.

L­îng m¸u ®Õn thËn gi¶m kÝch thÝch bé m¸y c¹nh cÇu thËn t¨ng tiÕt renin, mÆt kh¸c l­îng m¸u ®Õn thËn gi¶m, l­u l­îng dÞch trong èng l­în gÇn gi¶m t¸c ®éng lªn bé phËn nhËn c¶m ë vïng muculadens, nh÷ng th«ng tin nµy ®­îc truyÒn ®Õn tÕ bµo c¹nh cÇu thËn (ph¶n x¹ khø håi èng-cÇu thËn) ho¹t ho¸ tÕ bµo c¹nh cÇu thËn, t¨ng c­êng tiÕt renin, t¨ng tiÕt aldosteron, t¨ng hÊp thu muèi n­íc ë èng thËn, hËu qu¶ sÏ t¨ng khèi l­îng dÞch ngo¹i bµo. T¨ng aldosteron thø ph¸t gÆp trong c¸c bÖnh sau: héi chøng thËn h­, x¬ gan mÊt bï, suy tim .

Gi¶m l­u l­îng tuÇn hoµn kÝch thÝch t¸c ®éng lªn bé phËn nhËn c¶m ¸p lùc ë xoang ®éng m¹ch c¶nh c¶nh ho¹t ho¸ hÖ giao c¶m, t¨ng tiÕt ADH, mÆt kh¸c l­u l­îng m¸u ®Õn thËn gi¶m møc läc cÇu thËn gi¶m g©y t¨ng natri m¸u còng cã t¸c dông kÝch thÝch tiÕt ADH.

Do t¸c dông cña c¸c yÕu tè gi·n m¹ch nh­ histamin, bradykinin, sù ho¹t ®éng cña hÖ thèng bæ thÓ chñ yÕu lµ C3a vµ C5a, leucotrien lµm t¨ng tÝnh thÊm thµnh m¹ch g©y phï nÒ.

+ Viªm cÇu thËn m·n.

+ Héi chøng thËn h­.

+ Tæn th­¬ng thËn do c¸c bÖnh trong c¸c bÖnh néi khoa:

- Luput ban ®á, x¬ cøng b× da, viªm ®a c¬, viªm tæ chøc liªn kÕt hçn hîp.

- Héi chøng Goodpasturª: viªm cÇu thËn vµ kh¸i huyÕt.

- Viªm c¸c vi m¹ch (microscopic arteritis).

- BÖnh u h¹t Wegener (Wegener granulomatosis).

- Amyloidosis.

- NhiÔm ®éc thai nghÐn: phï, protein niÖu, héi chøng thËn h­.

Phï chØ xuÊt hiÖn trong bÖnh lý cÇu thËn, bÖnh lý èng kÏ thËn, bÖnh ®éng m¹ch thËn kh«ng bao giê g©y phï.

CÇn ph©n biÖt phï thËn víi phï do nguyªn nh©n kh¸c:

+ Phï do suy tim:

Phï xuÊt hiÖn sau c¸c dÊu hiÖu suy tim ph¶i, suy tim toµn bé: khã thë khi g¾ng søc, m«i tÝm, tÜnh m¹ch cæ næi, gan to, ph¶n håi gan tÜnh m¹ch c¶nh (+). Phï xuÊt hiÖn ®Çu tiªn ë hai ch©n.

S¬ ®å 11. Sinh lý bÖnh phï trong viªm cÇu thËn cÊp tÝnh

Phï th­êng t¨ng vÒ chiÒu. NhÞp tim nhanh, tiÕng thæi t©m thu ë mám, tiÕng ngùa phi, huyÕt ¸p gi¶m, tim to trªn X quang, gi·n c¸c buång tim, chøc n¨ng thÊt tr¸i gi¶m trªn siªu ©m. BÖnh sinh phï do suy tim: ø m¸u giËt lïi, t¨ng ¸p lùc thñy tÜnh ë c¸c mao tÜnh m¹ch, t¨ng tÝnh thÊm thµnh m¹ch do thiÕu «xy, c­êng aldosteron thø ph¸t vµ t¨ng tiÕt AVP (arginin vasopressin) do l­îng m¸u l­u hµnh gi¶m, l­îng m¸u ®Õn thËn gi¶m. Protein niÖu (-).

+ Phï do x¬ gan:

- Cæ tr­íng do t¨ng ¸p lùc tÜnh m¹ch cöa: bông to rèn låi, gâ ®ôc vïng thÊp, dÊu hiÖu ba ®éng (+), l¸ch to, men gan (SGOT, SGPT) vµ bilirubin t¨ng, ph¶n øng Gros vµ maclagan (+), cholesterol ester gi¶m, prothrombin gi¶m.

- Phï hai ch©n do gi¶m albumin m¸u vµ do gi¶m tho¸i biÕn aldosteron ë gan, t¨ng hÊp thu muèi n­íc ë èng thËn. Phï hai ch©n, phï mÆt xuÊt hiÖn sau cæ ch­íng.

- L·o suy: ¨n uèng kÐm, ch¸n ¨n, ¨n kh«ng tiªu, hay buån n«n.

- Suy kiÖt do bÖnh lý ¸c tÝnh giai ®o¹n cuèi.

+ Phï do thiÕu vitamin B₁ :

Viªm ®a d©y thÇn kinh: rèi lo¹n c¶m gi¸c (tª b×, kiÕn bß), gi¶m c¶m gi¸c. Ph¶n x¹ g©n x­¬ng gi¶m, c¶m gi¸c hai ch©n yÕu, hay khuþu ch©n. Phï nhÑ hai ch©n. Mét sè tr­¬ng hîp suy tim víi biÓu hiÖn khã thë, nhÞp tim nhanh, huyÕt ¸p thÊp, tim to trªn film X quang.