3. §Æc ®iÓm thµnh phÇn dinh dìng cña mét sè nhãm thøc
¨n chÝnh 3.1 Thøc ¨n thùc vËt 3.1.1 Thøc ¨n xanh
Bao gåm c¸c lo¹i cá xanh, th©n l¸, ngän non cña c¸c lo¹i c©y bôi, c©y gç ®îc sö dông trong ch¨n nu«i. Thøc ¨n xanh chøa 60 - 85% níc, ®«i khi cao h¬n. ChÊt kh« trong thøc ¨n xanh cã hÇu hÕt c¸c chÊt dinh dìng cÇn thiÕt cho ®éng vËt vµ dÔ tiªu ho¸. Gia sóc nhai l¹i cã thÓ tiªu ho¸ trªn 70% c¸c chÊt h÷u c¬ trong thøc ¨n xanh. Thøc ¨n xanh chøa hÇu hÕt c¸c chÊt dinh dìng cÇn thiÕt cho gia sóc. Chóng chøa protein dÔ tiªu ho¸, giÇu vitamin, kho¸ng ®a lîng, vi lîng ngoµi ra cßn chøa nhiÒu hîp chÊt cã ho¹t tÝnh sinh häc cao.
Thµnh phÇn dinh dìng cña thøc ¨n xanh phô thuéc vµo gièng c©y trång, ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ®Êt ®ai, kü thuËt canh t¸c, giai ®o¹n sinh trëng... C©y ®îc bãn nhiÒu ph©n nhÊt lµ ph©n ®¹m th× hµm lîng protein thêng cao, nhng chÊt lîng protein gi¶m v× lµm t¨ng nit¬ phi - protein nh nitrat, amit.
Nh×n chung thøc ¨n xanh ë níc ta rÊt phong phó vµ ®a d¹ng, nhng hÇu hÕt chØ sinh trëng vµo mïa ma, cßn mïa ®«ng vµ mïa kh« thiÕu nghiªm träng.
3.1.1.1 Rau, bÌo
Lµ nh÷ng c©y thøc ¨n xanh sèng trong m«i trêng níc. c¸c lo¹i rau bÌo thêng gÆp lµ: Rau muèng, rau lÊp, bÌo c¸i, bÌo tÊm, bÌo d©u, c¸c lo¹i rong, t¶o... ®Æc ®iÓm chung cña rau bÌo lµ hµm lîng chÊt kh« thÊp (6 - 10%) nªn gi¸ trÞ n¨ng lîng thÊp. Tuy nhiªn trong chÊt kh« t¬ng ®èi giµu protein th« (16 -17%) giµu kho¸ng ®a lîng vµ vi lîng (10 - 15%). XÐt vÒ hµm lîng axitamin, rau bÌo ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña lîn vµ gia cÇm vÒ histidin, izoleuxin, tryptophan thõa acginin, treonin, l¬xin, phenyalanin vµ tyroxin nhng thiÕu methionin. Lizin trong rau bÌo t¬ng ®èi giµu, chiÕm kho¶ng 4 - 6% protein th«. C¸c nguyªn tè kho¸ng cã nhiÒu trong rau bÌo lµ: Canxi (2,8 - 5%); kali (3 - 5%), nhng thiÕu ®ång (Cu) (2,3 - 29,5 mg/kg).
Nhîc ®iÓm c¬ b¶n cña rau bÌo lµ dÔ g©y nhiÔm bÖnh ký sinh trïng ®êng ruét cho gia sóc.
- Rau muèng: sinh trëng nhanh trong mïa ma, kÐm chÞu l¹nh, ®îc sö dông réng r·i trong ch¨n nu«i( nhÊt lµ ch¨n nu«i lîn) trong ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ thêi tiÕt, ®ñ ph©n, rau muèng cã n¨ng suÊt vµ chÊt lîng cao. Hµm lîng chÊt kh« ë rau muèng trung b×nh 100g/kg rau t¬i. Trong 1kg chÊt kh« cã 2450- 2500 kcal ( 10,3-10,5 MJ) n¨ng lîng trao ®æi; 170-250g protein th«, 130-200 g ®êng, 100-115g kho¸ng tæng sè... nªn gia sóc rÊt thÝch ¨n. Cã hai gièng rau muèng chÝnh: tr¾ng vµ ®á. Rau muèng tr¾ng cã thÓ trång c¹n vµ gieo b»ng h¹t. Gi¸ trÞ dinh dìng cña rau muèng ®á cao h¬n rau muèng tr¾ng.
- Rau lÊp: trång ë ®Êt nhiÒu bïn, sinh trëng nhanh trong ®iÒu kiÖn l¹nh (10-20 oC) cã kh¶ n¨ng chÞu ®ùng ®îc s¬ng gi¸. Rau lÊp lµ thøc ¨n chñ yÕu cña lîn vµ ngçng trong vô ®«ng. Gi¸ trÞ dinh dìng cña rau lÊp t¬ng tù nh rau muèng nhng chÊt kh« thÊp h¬n (83 g/kg thøc ¨n) protein th« còng thÊp (140-170 g/kg chÊt th«) ë c¸c tØnh phÝa B¾c, rau lÊp vµ bÌo d©u (vô ®«ng) cïng víi rau muèng (vô hÌ) t¹o nªn c¬ cÊu c©y thøc ¨n xanh quanh n¨m cho lîn ë vïng trung du vµ ®ång b»ng.
- BÌo d©u: sinh trëng tèt trong vô ®«ng, võa lµ nguån thøc ¨n gia sóc, võa lµ nguån ph©n xanh quý. Trong ®iÒu kiÖn th©m canh, mçi hecta bÌo mçi th¸ng cho 21-34 tÊn chÊt xanh t¬ng ®¬ng 1,9-2,9 tÊn chÊt kh« vµ 331- 838kg protein th« (tÝnh b×nh qu©n trong bèn th¸ng vô ®«ng). Do hµm lîng níc cña bÌo chiÕm tíi 90 % cho nªn cø 14 -17 kg bÌo d©u t¬i míi thu ®îc 1 kg bét bÌo kh«. Bét bÌo kh« cã hµm lîng protein th« biÕn ®éng tõ 19-26 % (tÝnh theo vËt chÊt kh«) hµm lîng protein cña bét bÌo d©u kh«ng thua kÐm bét cá alfalfa, ngoµi ra hµm lîng x¬ cßn thÊp h¬n. Tuú theo kü thuËt ph¬i sÊy hµm lîng caroten cña bét bÌo d©u ®¹t tõ 90-200 mg trong 1 kg bét. Hµm lîng xantofil còng ®¹t møc 155-183 mg/kg bét. Do giµu pr«tein, car«ten vµ hµm lîng x¬ thÊp, bét bÌo d©u thuéc lo¹i bét xanh ®¹t cÊp I theo tiªu chuÈn cña Anh( 1974). BÌo d©u chøa rÊt nhiÒu lo¹i nguyªn tè kho¸ng nh Canxi, Phèt pho, Kali, Natri, Magie, Lu huúnh, Clo, Silic, Nh«m, s¾t, mangan, ®ång, kÏm, ®¸ng lu ý lµ hµm lîng mangan vµ kÏm rÊt cao (Mn: 66 - 2944 ppm; Zn: 26 - 899 ppm). Hµm lîng lizin vµ methionin cña bÌo d©u kh«ng thua kÐm ®Ëu t¬ng (tÝnh theo hµm lîng protein) vµ cao h¬n cá alfalfa.
Ngêi ta ®· dïng bét bÌo d©u nu«i gµ (5% khÈu phÇn) ®· lµm t¨ng tû lÖ ®Î, t¨ng ®é në, gi¶m tû lÖ chÕt ph«i. BÌo d©u t¬i dïng nu«i lîn vµ vÞt còng cho kÕt qu¶ tèt, tuy nhiªn cÇn lu ý h¹n chÕ ¶nh hëng xÊu cña thuèc trõ s©u.
- BÌo tÊm c¸nh nhá: sinh trëng mét c¸ch tù nhiªn vµo mïa hÌ, sèng tr«i næi trªn mÆt níc ao hay ruéng. BÌo tÊm giÇu protein (180 - 190 g/kg chÊt kh«), Ýt x¬... bëi vËy thêng ®îc tËn dông ®Ó ch¨n nu«i lîn, vÞt, ngçng... BÌo tÊm tån t¹i tù nhiªn nh mét c©y d¹i.
- BÌo t©y: Còng nh bÌo tÊm, nã tån t¹i tù nhiªn ë c¸c mÆt níc ao, hå, ®Çm. BÌo t©y cã l¸ to v¬n cao trªn mÆt níc, ®ång thêi còng cã bé rÔ kh¸ ph¸t triÓn. BÌo t©y cã chÊt kh« thÊp (6 - 7%) nhiÒu x¬ (trªn 200 gam/kg chÊt kh«), giÇu kho¸ng 180 - 190 g/kg chÊt kh« vµ gi¸ trÞ n¨ng lîng thÊp (1800 - 1900 kcal/kg chÊt kh«, hay 7,6 - 8,0 MJ/kg chÊt kh«). BÌo t©y thêng ®îc tËn dông lµm thøc ¨n xanh cho lîn khi thøc ¨n khan hiÕm.
3.1.1.2 Cá hoµ th¶o
KhÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa cña níc ta ¶nh hëng rÊt lín ®Õn kh¶ n¨ng sinh trëng ph¸t triÓn cña cá hoµ th¶o. HÇu hÕt cá hoµ th¶o ®Òu sinh trëng nhanh vµo mïa hÌ, ra hoa kÕt qu¶ vµo vô thu vµ gÇn nh dõng sinh trëng vµo mïa ®«ng. §Õn mïa xu©n cá hoµ th¶o l¹i ph¸t triÓn nhanh vµ cho nhiÒu l¸. Cá hoµ th¶o cã u ®iÓm lµ sinh trëng nhanh, n¨ng suÊt cao nhng nhîc ®iÓm c¬ b¶n lµ nhanh ho¸ x¬, gi¸ trÞ dinh dìng theo ®ã còng gi¶m nhanh.
Lîng protein th« trong cá hoµ th¶o cña ta trung b×nh 9,8% (75-145g/kg chÊt kh«) t¬ng tù víi gi¸ trÞ trung b×nh cña cá hoµ th¶o ë nhiÖt ®íi. Hµm lîng x¬ kh¸ cao (269 - 372 g/kg chÊt kh«). Kho¸ng ®a lîng vµ vi lîng ë cá hoµ th¶o ®Òu thÊp ®Æc biÖt lµ nghÌo canxi vµ phèt pho. Trong 1kg chÊt kh«, lîng kho¸ng trung b×nh ë cá hoµ th¶o lµ Ca: 4.7 0.4 g, P: 2.6 0.1 g; Mg: 2.0 0.1 g; K: 19.5 0.7 g; Zn: 24 1.8 mg; Mn: 110 9.9 mg; Cu:8.3 0.07 mg; Fe: 450 45 mg.
Tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn khi sö dông cá hoµ th¶o cÇn chó ý:
-
Cá hoµ th¶o trong vô xu©n thêng nhiÒu níc gi¸ trÞ dinh dìng cao cÇn cho ¨n kÕt hîp thøc ¨n th« (r¬m; cá kh«).
-
Trong mïa hÌ (mïa sinh trëng nhanh) cÇn thu ho¹ch ®óng løa, kh«ng ®Ó cá giµ nhiÒu x¬ hiÖu qu¶ ch¨n nu«i gi¶m.
-
Cá hoµ th¶o thêng thiÕu canxi vµ phèt pho, cÇn cho ¨n phèi hîp víi c¸c lo¹i l¸ c©y, ®Æc biÖt lµ c©y bé ®Ëu.
- Cá voi (Pennisetum purpureum): Cá th©n ®øng, lµ dµi vµ nh©n gièng chñ yÕu b»ng ®o¹n th©n hay bôi. Cá voi thuéc nhãm c©y tæng hîp chuçi 4 Cacbon (C4) cã kh¶ n¨ng th©m canh cao. Trong ®iÒu kiÖn thuËn lîi cã thÓ ®¹t 25 - 30 tÊn chÊt kh« trªn 1 hecta trong 1 n¨m víi 7 - 8 løa c¾t. §«i khi cã thÓ ®¹t n¨ng suÊt cao h¬n nÕu ®¸p øng ®ñ ph©n bãn vµ níc. Hµm lîng protein th« ë cá voi trung b×nh 100 g/kg chÊt kh«. Khi thu ho¹ch ë 30 ngµy tuæi, hµm lîng protein th« ®¹t tíi 127 g/kg chÊt kh«. Lîng ®êng ë cá voi trung b×nh 70 - 80 g/kg chÊt kh«. Thêng th× cá voi thu ho¹ch 28 - 30 ngµy tuæi lµm thøc ¨n xanh cho lîn vµ thá; khi sö dông cho bß cã thÓ thu ho¹ch ë 40 - 45 ngµy tuæi; trong trêng hîp lµm nguyªn liÖu ñ chua cã thÓ c¾t ë 50 ngµy tuæi. ë ViÖt Nam thêng sö dông c¸c gièng cá voi th©n mÒm nh cá voi §µi Loan, Selection I, c¸c gièng King grass.
- Cá ghinª: (cá s÷a, Panicum maximum). Lµ gièng cá phæ biÕn ë nhiÖt ®íi, cã kh¶ n¨ng chÞu h¹n tèt, thÝch hîp víi nhiÒu lo¹i ®Êt. Cá ghinª cã thÓ thu ho¹ch 7 - 8 løa trong n¨m víi n¨ng suÊt tõ 10 - 14 tÊn chÊt kh« / hecta. Cá cã thÓ trång ®Ó ch¨n th¶ hay thu c¾t cho ¨n t¹i chuång. NÕu thu ho¹ch ë 30 ngµy tuæi gi¸ trÞ dinh dìng cao (139g protein th« 303g x¬ vµ 1920 - 2000 kcal/kg chÊt kh«). Cá ghinª nhanh ra hoa vµ ra hoa nhiÒu lÇn trong n¨m v× vËy nÕu ®Ó cá giµ gi¸ trÞ dinh dìng gi¶m nhanh. ë ViÖt Nam hiÖn cã tËp ®oµn cá ghinª kh¸ phong phó: dßng K280 chÞu h¹n tèt, dßng Likoni chÞu bãng d©m võa ph¶i vµ thÝch hîp ch¨n th¶, dßng I429 l¸ to thÝch hîp víi chÕ ®é thu c¾t trong vên gia ®×nh ch¨n nu«i nhá.
- Cá Pangola (Digitaria decumbens): cá th©n bß l¸ nhá, a nãng, chÞu dÉm ®¹p, ®îc dïng ®Ó c¾t lµm cá kh« hay ch¨n th¶. Cá Pangola cã thÓ thu c¾t 5-6 løa trong mét n¨m víi n¨ng suÊt chÊt kh« trung b×nh 12-15 tÊn/ha/n¨m. Trong trêng hîp lµm cá kh« cã thÓ c¾t víi chu kú dµi ngµy h¬n mÆc dï Protein cã gi¶m ®«i chót (70 - 80 g/kg chÊt kh«) lîng x¬ cao (330 - 360 g/kg chÊt kh« (N¨ng lîng trao ®æi: 1800 KCal/kg chÊt kh« hay 7.5 - 7.8 MJ). HiÖn nay cã 2 gièng Pangola: gièng th«ng thêng vµ gièng Pa - 32. Gièng th«ng thêng l¸ nhá, xanh sÉm, th©n m¶nh ®îc sö dông nhiÒu h¬n gièng Pa - 32.
3.1.1.3 C©y bé ®Ëu
§iÒu kiÖn khÝ hËu, ®Êt ®ai nhiÖt ®íi nh×n chung Ýt thuËn lîi cho c¸c gièng ®Ëu ®ç «n ®íi cã gi¸ trÞ dinh dìng cao. Cßn c¸c gièng ®Ëu ®ç nhiÖt ®íi tuy thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu nhng n¨ng suÊt vµ gi¸ trÞ dinh dìng kh«ng cao. Trªn ®ång cá tù nhiªn tû lÖ ®Ëu ®ç rÊt thÊp chØ chiÕm 4 - 5% vÒ sè lîng loµi, cã n¬i cßn Ýt h¬n vµ hÇu nh kh«ng ®¸ng kÓ vÒ n¨ng suÊt.
§Ëu ®ç thøc ¨n gia sóc ë níc ta thêng giÇu protein th«, vitamin, giÇu kho¸ng Ca, Mg, Mn, Zn, Cu, Fe nhng Ýt P, K h¬n cá hoµ th¶o. Tuy vËy hµm lîng Protein th« ë ®Ëu ®ç trung b×nh 167 g/kg chÊt kh«, xÊp xØ gi¸ trÞ trung b×nh cña ®Ëu ®ç nhiÖt ®íi, thÊp h¬n gi¸ trÞ trung b×nh cña ®Ëu ®ç «n ®íi (175g/kg CK).
§Ëu ®ç thøc ¨n gia sóc thêng cã hµm lîng chÊt kh« 200 - 260 g/kg thøc ¨n, gi¸ trÞ n¨ng lîng cao h¬n cá hoµ th¶o.
¦u ®iÓm cña ®Ëu ®ç thøc ¨n gia sóc lµ kh¶ n¨ng céng sinh víi vi sinh vËt trong nèt sÇn ë rÔ nªn cã thÓ sö dông ®îc nit¬ trong kh«ng khÝ t¹o nªn thøc ¨n giÇu protein, giÇu vitamin, kho¸ng ®a lîng vµ vi lîng mµ kh«ng cÇn bãn nhiÒu ph©n. Nhîc ®iÓm c¬ b¶n cña ®Ëu ®ç thøc ¨n gia sóc lµ thêng chøa chÊt khã tiªu ho¸ hay ®éc tè lµm cho gia sóc kh«ng ¨n ®îc nhiÒu. Bëi vËy cÇn thiÕt ph¶i sö dông phèi hîp víi cá hoµ th¶o ®Ó n©ng cao hiÖu suÊt sö dông thøc ¨n.
HiÖn nay ë níc ta cha cã nhiÒu gièng ®Ëu ®ç thøc ¨n xanh, gièng stylo vµ keo giËu ®îc chó ý h¬n c¶.
- §Ëu Stylo (stylosanthes): Lµ ®Ëu ®ç nhiÖt ®íi, th©n th¶o, chÞu h¹n, thÝch hîp víi ®Êt nghÌo dinh dìng vµ chua. Stylo thêng cã l«ng vµ nhanh ho¸ x¬ nªn gia sóc kh«ng thÝch ¨n t¬i. Ngêi ta thêng dïng cá stylo phñ ®Êt chèng xãi mßn. KÕt hîp lµm thøc ¨n gia sóc, hµm lîng chÊt kh« cña stylo t¬ng ®èi cao trung b×nh 240g/kg CK chÊt xanh. Trong chÊt kh« hµm lîng protein thÊp(155-167g/kg CK) x¬ cao(266-272g/kg) thêng th× ®Ëu stylo ®îc gieo xen víi cá ghinª hay pangola ®Ó ch¨n th¶ hoÆc lµm cá kh«. HiÖn nay cã c¸c gièng Stylo-Cook (gièng l©u n¨m) Stylo-Verano (gièng 1 n¨m). Stylo - Verano ®· ph¸t t¸n tù nhiªn ë mét sè vïng miÒn Nam níc ta.
- §Ëu keo giËu (Leucaena leucephala): cßn cã tªn lµ b×nh linh (Nam bé), t¸o nh¬n (Trung bé) hay bä chÝt... keo giËu ph¸t triÓn ë hÇu hÕt c¸c vïng sinh th¸i ë níc ta, nhng nhiÒu ë Nam Trung bé, nh ë Kh¸nh Hoµ. Keo giËu sinh trëng tèt trªn ®Êt tho¸t níc, Ýt chua, cã thÓ thÝch øng víi ®Êt mÆn võa ven biÓn. Keo giËu chÞu kh« h¹n rÊt tèt nhng kh«ng chÞu óng ®Æc biÖt lµ khi cßn non.
Bét keo giËu lµ thøc ¨n bæ sung caroten, vitamin, chÊt kho¸ng cho gia cÇm vµ gia sóc non. Lîng protein trong l¸ keo giËu kh¸ cao (270 - 280 g/kg CK) tû lÖ x¬ thÊp (155 g/kg CK) vµ hµm lîng caroten kh¸ cao (200 mg). Keo dËu cã chøa ®éc tè mimosine nªn chØ sö dông 25% trong khÈu phÇn gia sóc nhai l¹i, 10% ®èi víi lîn vµ 3 - 4% ®èi víi gia cÇm.
3.1.2 Thøc ¨n th«
Thøc ¨n th« bao gåm cá kh«, r¬m, th©n c©y ng« giµ, c©y l¹c, th©n ®Ëu ®ç vµ c¸c phô phÈm n«ng nghiÖp kh¸c. Lo¹i thøc ¨n nµy thêng cã hµm lîng x¬ cao (20 - 35% tÝnh trong chÊt kh«) vµ t¬ng ®èi nghÌo chÊt dinh dìng. Nhng ë níc ta b×nh qu©n ®Êt n«ng nghiÖp tÝnh trªn mét ®Çu ngêi rÊt thÊp (0,1ha/ngêi), b·i ch¨n th¶ Ýt; phÇn lín b·i ch¨n l¹i lµ ®åi nói träc cã ®é dèc cao, ®Êt xÊu vµ kh« c»n. Do ®ã ë nhiÒu vïng, thøc ¨n th« vµ phô phÈm n«ng nghiÖp trë thµnh thøc ¨n chÝnh cña tr©u bß nhÊt lµ trong mïa kh« vµ vô ®«ng. Tuy nhiªn c¸c chÊt dinh dìng trong phô phÈm n«ng nghiÖp kh«ng ®ñ ®¸p øng nhu cÇu cña gia sóc, cho nªn cÇn bæ sung thªm mét phÇn cá xanh hoÆc c¸c lo¹i thøc ¨n kh¸c.
R¬m: Hµng n¨m íc tÝnh ë níc ta cã kho¶ng 20 triÖu tÊn r¬m (1 lóa: 1 r¬m). R¬m cã hµm lîng x¬ cao (320-350 g/kg CK) nghÌo protein (20-30g/kg). ChÊt x¬ cña r¬m khã tiªu ho¸ v× bÞ lignin ho¸. NÕu ®îc kiÒm ho¸ b»ng urª, amoniac hay xót sÏ lµm t¨ng tû lÖ tiªu ho¸ vµ gi¸ trÞ dinh dìng. Tuy gi¸ trÞ dinh dìng cña cña r¬m thÊp nhng l¹i lµ nguån thøc ¨n rÎ tiÒn vµ n«ng d©n cã tËp qu¸n sö dông tõ l©u ®êi.
C©y ng« sau khi thu b¾p: Lµ nguån thøc ¨n th« quan träng cho tr©u bß ë nhiÒu vïng. Gi¸ trÞ dinh dìng cña chóng phô thuéc vµo gièng ng« vµ thêi vô thu ho¹ch. Trong 1 kg th©n c©y ng« cã 600 - 700 g chÊt kh«, 60 - 70 g protein, 280 - 300 g x¬. Tû lÖ sö dông vµ gi¸ trÞ dinh dìng cña th©n c©y ng« sÏ ®îc n©ng lªn nÕu ®îc chÕ biÕn b»ng urª hoÆc amoniac.
Cá kh«: Cã gi¸ trÞ dinh dìng cao h¬n so víi c¸c lo¹i phô phÈm n«ng nghiÖp kh¸c. ChÊt lîng cña chóng phô thuéc vµo gièng cá, ®iÒu kiÖn thêi tiÕt lóc ph¬i kh« (nÕu gÆp ma chÊt dinh dìng sÏ kÐm). Còng nh ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n. Cá kh« ®îc ph¬i kiÖt, cho ®Õn lóc hµm lîng níc chØ cßn 15 - 17%. Khi ®é Èm trong cá kh« cßn trªn 18%, c¸c vi sinh vËt vµ nÊm mèc dÔ ph¸t triÓn lµm gi¶m gi¸ trÞ dinh dìng cña cá kh« trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n. Cá t¬i non ®îc ph¬i kh« nhanh cã gi¸ trÞ dinh dìng cao h¬n cá giµ qu¸ løa. Cá kh« lµ c©y hä ®Ëu cã hµm lîng protein vµ kho¸ng ®a lîng, vi lîng cao h¬n cá kh« lµ c©y cá hoµ th¶o.
3.1.3 Thøc ¨n cñ qu¶
Lµ lo¹i thøc ¨n dïng t¬ng ®èi phæ biÕn cho gia sóc nhÊt lµ gia sóc cho s÷a. Thøc ¨n cñ qu¶ thêng gÆp ë níc ta lµ s¾n, khoai lang, bÝ ®á vv.... §Æc ®iÓm chung cña nhãm thøc ¨n nµy lµ chøa nhiÒu níc, nghÌo protein, chÊt bÐo, c¸c nguyªn tè kho¸ng ®a lîng, vi lîng, nhng giµu tinh bét, ®êng vµ hµm lîng x¬ thÊp, dÔ tiªu ho¸. Thøc ¨n cñ qu¶ rÊt thÝch hîp cho qu¸ tr×nh lªn men ë d¹ cá. Do ®ã chóng cã hiÖu qu¶ râ rÖt ®èi víi gia sóc nhai l¹i ®ang cho s÷a vµ thêi kú vç bÐo. Nhng nÕu sö dông cho lîn, cÇn bæ sung thªm thøc ¨n giµu protein vµ chÊt kho¸ng.
- Khoai lang: Thêi gian sinh trëng ng¾n, trång ®îc nhiÒu vô trong n¨m c¶ ë ®ång b»ng, miÒn nói vµ trung du. Lîng chÊt kh« trong cñ lµ 270 - 290 g/kg biÕn ®éng tuú theo gièng, mïa vô thu ho¹ch. Hµm lîng protein trong khoai lang rÊt thÊp (35 - 39 g/kg chÊt kh«) nhng l¹i giµu tinh bét vµ ®êng (850 - 900 g/kg CK). Hµm lîng kho¸ng trong cñ khoai lang cã 2,6 g Canxi; 1,7 g phèt pho; 0,4 g magie; 4,5 g kali; 6 mg kÏm; 17 mg mangan; 5 mg ®ång).
- S¾n: §îc sö dông réng r·i trong ch¨n nu«i ë trung du vµ miÒn nói. Tû lÖ chÊt kh«, tinh bét trong cñ s¾n cao h¬n trong cñ khoai lang, cßn tû lÖ protein, chÊt bÐo vµ chÊt kho¸ng l¹i thÊp h¬n. Trung b×nh trong 1kg chÊt kh« cã 22 - 28 g protein; 3 - 4 g chÊt bÐo vµ 650 g tinh bét trong s¾n ngät vµ 850g trong s¾n ®¾ng. Cñ s¾n t¬i chøa nhiÒu ®éc tè cyanoglucozit cha ho¹t ho¸. Mçi khi tÕ bµo cña cñ s¾n bÞ ph¸ huû do x©y s¸t hay th¸i c¾t, chÊt Cyanoglucozit bÞ enzym linamarinaza ho¹t ho¸ vµ s¶n sinh ra cyanhydric tù do (HCN). Axit nµy g©y ®éc cho gia sóc, nÕu chóng cã nång ®é thÊp sÏ lµm cho gia sóc chËm lín, kÐm sinh s¶n. NÕu axit nµy cã hµm lîng cao sÏ lµm cho gia sóc chÕt ®ét ngét. Hµm lîng HCN trong s¾n ®¾ng cao h¬n trong s¾n ngät. Khi ph¬i díi ¸nh n¾ng mÆt trêi hoÆc nÊu chÝn sÏ lµm gi¶m ®¸ng kÓ hµm lîng cyanhydric.
Cñ s¾n t¬i cã t¸c dông tèt cho qu¸ tr×nh lªn men d¹ cá. NÕu dïng cho lîn vµ gia cÇm chØ nªn cho ¨n mét tû lÖ thÝch hîp trong khÈu phÇn (20 - 30%).
3.1.4 Thøc ¨n h¹t
Thøc ¨n h¹t gåm cã c¸c lo¹i h¹t cña c©y hoµ th¶o vµ c©y bé ®Ëu. H¹t hoµ th¶o chøa nhiÒu tinh bét cßn h¹t c©y bé ®Ëu l¹i rÊt giµu protein. Gia sóc tiªu ho¸ vµ hÊp thu tèt c¸c chÊt dinh dìng trong h¹t. Thµnh phÇn dinh dìng thøc ¨n h¹t thêng æn ®Þnh Ýt bÞ biÕn ®æi bëi t¸c ®éng cña yÕu tè ngo¹i c¶nh nh thøc ¨n xanh, thøc ¨n th« vµ cñ qu¶.
3.1.4.1 H¹t hoµ th¶o
H¹t hoµ th¶o lµ nguån cung cÊp chñ yÕu hydratcacbon giµu n¨ng lîng cho gia sóc cã d¹ dµy ®¬n. Thµnh phÇn chÝnh cña h¹t lµ tinh bét. H¹t sau khi ph¬i kh« thêng cã hµm lîng vËt chÊt kh« biÕn ®æi tõ 850 - 900g/kg. 85-90% hîp chÊt chøa nit¬ trong h¹t lµ protein. Protein chøa nhiÒu trong ph«i cña h¹t vµ líp vá ngoµi bao bäc phÇn néi nhò. H¹t hoµ th¶o cã hµm lîng tinh bét ®êng kh¸ cao (70 - 80%) vµ tû lÖ x¬ thÊp. VÝ dô ë ng« tû lÖ x¬ lµ 1,5 - 3,5%, nhng ë thãc kh«ng t¸ch trÊu cã tû lÖ x¬ lµ 9 - 12%, cßn thãc lo¹i bá trÊu cã tû lÖ x¬ biÕn ®éng tuú theo tõng lo¹i 4 - 8%. Hµm lîng protein trong hoµ th¶o còng biÕn ®éng tuú theo tõng lo¹i vÝ dô tû lÖ protein trong ng« biÕn ®éng tõ 8 - 12%; trong khi ®ã thãc chØ cã 7,8 - 8,7%, cßn trong g¹o biÕn ®éng tõ 7 - 8,7%.
- Ng«: HiÖn nay cã nhiÒu gièng ng« ®ang ®îc trång ë níc ta, c¸c gièng nµy cho h¹t víi mµu s¾c kh¸c nhau nh mµu vµng, tr¾ng, ®á. Ng« vµng chøa nhiÒu caroten vµ c¸c s¾c tè kh¸c, do ®ã lµm cho lßng ®á trøng vµng h¬n còng nh lµm cho s÷a vµ mì cña gia sóc cã mµu ®Æc trng ®îc ngêi tiªu dïng a chuéng. Ng« chøa kho¶ng 720 - 800 g tinh bét/kg chÊt kh« vµ hµm lîng x¬ rÊt thÊp, gi¸ trÞ n¨ng lîng trao ®æi cao 3100 - 3200 kcal/kg.
Hµm lîng protein th« trong ng« biÕn ®éng rÊt lín tõ 80 - 120 g/kg phô thuéc vµo gièng. Tû lÖ chÊt bÐo trong h¹t ng« t¬ng ®èi cao ( 4 - 6%) chñ yÕu tËp trung trong mÇm ng«. Bét ng« b¶o qu¶n khã h¬n h¹t v× chÊt bÐo dÔ bÞ oxy ho¸. Gia sóc, gia cÇm tiªu ho¸ tèt c¸c chÊt dinh dìng trong h¹t ng« (tû lÖ tiªu ho¸ xÊp xØ 90%). tuy nhiªn lîng protein cña ng« t¬ng ®èi thÊp so víi nhu cÇu cña gia sóc. Trong protein cña ng« thiÕu tíi 30 - 40% Lizin, 15 - 30% tryptophan, 80% l¬xin so víi nhu cÇu cña lîn. Gièng ng« ®ét biÕn Opack - 2 cã hµm lîng lizin vµ tryptophan kh¸ cao. Ng« t¬ng ®èi nghÌo c¸c nguyªn tè kho¸ng nh canxi (0,01%); kali (0,45%) mangan (7,3 mg/kg) ®ång (5,4 mg/kg) v× vËy cÇn phèi chÕ hîp lý tû lÖ ng« trong khÈu phÇn.
Nh×n chung gi¸ trÞ dinh dìng cña ng« ë níc ta kh«ng kÐm g× c¸c gièng ng« ®îc trång ë níc ngoµi.
- Thãc: Lµ nguån l¬ng thùc chñ yÕu cho con ngêi ë c¸c níc nhiÖt ®íi, nhng còng ®îc sö dông 1 phÇn lµm thøc ¨n gia sóc. Lîng protein, chÊt bÐo, gi¸ trÞ n¨ng lîng trao ®æi cña thãc thÊp h¬n ng«, cßn x¬ l¹i cao h¬n. Tû lÖ protein trung b×nh cña thãc lµ 78 - 87 g/kg vµ x¬ tõ 90 - 120 g/kg.
Thãc t¸ch trÊu cã gi¸ trÞ dinh dìng cao h¬n, gia sóc tiªu ho¸ vµ hÊp thô tèt h¬n. TrÊu chiÕm kho¶ng 20% träng lîng h¹t thãc. TrÊu rÊt giµu silic (trªn 210 g/kg CK) c¸c m¶nh trÊu s¾c, nhän dÔ lµm tæn th¬ng thµnh ruét. Do ®ã khi dïng thãc lµm thøc ¨n gia sóc cÇn ph¶i lo¹i bá trÊu. G¹o cã hµm lîng x¬ 40 - 80 g/kg vµ protein lµ 70 - 87 g/kg. Hµm lîng lizin, acginin, tryptophan trong protein cña g¹o cao h¬n ng«. Nhng hµm lîng c¸c nguyªn tè kho¸ng ®a lîng, vi lîng ë g¹o l¹i rÊt thÊp so víi nhu cÇu cña gia sóc,gia cÇm.
C¸m g¹o còng lµ s¶n phÈm phô cña c«ng nghiÖp xay x¸t. C¸m g¹o ®îc h×nh thµnh tõ líp vá néi nhò, mÇm ph«i cña h¹t, còng nh mét phÇn tõ tÊm. Do ®ã hµm lîng protein trong c¸m g¹o cao: 120 - 140 g/kg CK. Hµm lîng mì trong c¸m g¹o còng rÊt cao: 110 - 180 g/kg CK. ChÊt bÐo trong c¸m g¹o rÊt dÔ bÞ oxy ho¸, kh«ng nªn dù tr÷ l©u.
3.1.4.2 H¹t bé ®Ëu (®Ëu ®ç)
H¹t c©y bé ®Ëu giµu protein vµ c¸c axitamin kh«ng thay thÕ cho gia sóc, gia cÇm. Gi¸ trÞ sinh häc cña protein ®Ëu ®ç cao h¬n protein h¹t hoµ th¶o, trung b×nh ®¹t 72 - 75%. Protein ®Ëu ®ç dÔ hoµ tan trong níc vµ giµu lizin nªn gia sóc dÔ tiªu ho¸ vµ hÊp thu. C¸c nguyªn tè kho¸ng nh Ca, Mg, Zn, Mn, Cu trong ®Ëu ®ç cao h¬n so víi h¹t hoµ th¶o, nhng chóng l¹i nghÌo phèt pho vµ kali h¬n.
PhÇn lín h¹t ®Ëu ®ç chøa ®éc tè hoÆc c¸c chÊt øc chÕ qu¸ tr×nh tiªu ho¸. Thøc ¨n h¹t bé ®Ëu ë vïng nhiÖt ®íi lµ ®Ëu t¬ng, l¹c, ®Ëu c« ve, ®Ëu hång ®µo, vv... Thµnh phÇn ho¸ häc cña c¸c lo¹i ®Ëu nµy rÊt kh¸c nhau.
- §Ëu t¬ng: Lµ nguån thøc ¨n thùc vËt giµu protein (370 - 380 g/kg), chÊt bÐo (160 - 180 g/kg) vµ n¨ng lîng trao ®æi (3300 - 3900 Kcal/kg). Gi¸ trÞ sinh häc cña protein ®Ëu t¬ng gÇn víi protein ®éng vËt. §Ëu t¬ng giµu axitamin kh«ng thay thÕ nhÊt lµ Lizin, tryptophan lµ nh÷ng axitamin thêng bÞ thiÕu trong thøc ¨n cã nguån gèc thùc vËt.
NÕu sö dông h¹t ®Ëu t¬ng lµm thøc ¨n gia sóc nhÊt thiÕt ph¶i xö lý nhiÖt ®Ó ph©n huû vµ lµm mÊt hiÖu lùc cña c¸c ®éc tè nh chÊt kh¸ng trypsin, hem«glutinin, saponin, ureaza, lipoxydaza...
Trong c«ng nghiÖp, ®Ëu t¬ng ®îc sö dông ®Ó Ðp dÇu, nh÷ng s¶n phÈm phô lµ kh« dÇu ®Ëu t¬ng ®îc coi lµ nguån thøc ¨n giµu protein cã gi¸ trÞ cao. Khi Ðp dÇu ®Ëu t¬ng ®· ®îc xö lý nhiÖt, nªn hÇu hÕt c¸c ®éc tè kÓ trªn ®· bÞ ph©n huû hoÆc lµm mÊt hiÖu lùc do ®ã lµm t¨ng kh¶ n¨ng tiªu ho¸ vµ hÊp thô protein cña gia sóc. Kh« dÇu ®Ëu t¬ng s¶n xuÊt theo ph¬ng ph¸p chiÕt ly thêng cã hµm lîng protein cao h¬n vµ cã hµm lîng chÊt bÐo thÊp h¬n so víi kh« ®ç t¬ng s¶n xuÊt theo ph¬ng ph¸p Ðp c¬ häc.
- L¹c: Lµ c©y bé ®Ëu phæ biÕn ë vïng nhiÖt ®íi. H¹t l¹c cã hµm lîng chÊt bÐo rÊt cao 48 - 50%, cßn trong cñ l¹c c¶ vá hµm lîng chÊt bÐo ®¹t 38-40%. trong ch¨n nu«i thêng sö dông l¹c ë d¹ng kh« dÇu. Tû lÖ protein trong kh« dÇu l¹c nh©n lµ 45 - 50%; trong kh« dÇu Ðp c¶ vá lµ 30 - 32%, tû lÖ x¬ t¬ng øng lµ 5,7% vµ 27,2% trong chÊt kh«. Tû lÖ chÊt bÐo trong kh« dÇu l¹c biÕn ®éng tõ 7 - 12% tuú thuéc vµo kü thuËt Ðp. Nhng kh« dÇu l¹c nghÌo lizin (3,9% trong protein), do ®ã khÈu phÇn cã kh« l¹c cÇn ®îc bæ sung thªm ®Ëu t¬ng, bét c¸ hoÆc lizin trong khÈu phÇn.
ë níc ta do ®é Èm kh«ng khÝ cao nhiÖt ®é cao nªn khi kh« dÇu l¹c cßn tû lÖ níc trªn 15% rÊt dÔ bÞ mèc lµm gi¶m chÊt lîng kh« dÇu vµ kh« dÇu bÞ nhiÔm aflatoxin cã h¹i cho gia sóc, gia cÇm nhÊt lµ ®èi víi vÞt vµ gia sóc non.
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |
