Các yếu tố bảo đảm tiêu chuẩn chất lượng
Cảm quan
Cỏ nhọ nồi thán sao có màu đen thẫm nếu bóp sẽ vụn nát (không phải cháy thành than). Mùi thơm nhẹ.
Độ ẩm
Không quá 13 % (DĐVN IV, phụ lục 9.6; 2 g, 105 0C, 4 giờ).
Tro toàn phần
Không quá 20 % .
Tỷ lệ hư hao
Cỏ nhọ nồi phiến: không quá 15 %.
Cỏ nhọ nồi thán sao: Không quá 30 %.
Tính vị, quy kinh
Vị ngọt, chua, tính lạnh. Vào hai kinh can, thận
Công năng, chủ trị
Lương huyết, chỉ huyết, bổ can thận. Cỏ nhọ nồi thán sao tăng cường tác dụng chỉ huyết. Chủ trị: Can, thận âm hư, các chứng huyết nhiệt, chứng ho ra máu, nôn ra máu, đại tiện và tiểu tiện ra máu, chảy máu cam, chảy máu dưới da, băng huyết rong huyết, râu tóc sớm bạc, răng lợi sưng đau.
Cách dùng, liều lượng
Ngày dùng 12 - 20 g, dạng thuốc sắc hoặc viên.
Kiêng kỵ
Tỳ vị hư hàn, ỉa chảy phân sống không nên dùng.
Bảo quản
Nơi khô, mát, tránh mốc mọt.
25. CỎ XƯỚC (Ngưu tất nam)
Radix Achyranthis asperae
Vị thuốc là rễ đã phơi hay sấy khô của cây Cỏ xước (Achyranthis aspera L.).
Họ Rau giền (Amaranthaceae).
Phương pháp chế biến
Cỏ xước phiến: Dược liệu rửa sạch, rễ to thái phiến, rễ nhỏ cắt đoạn 3-5 cm, phơi hoặc sấy khô.
Cỏ xước chích rượu
Cỏ xước phiến 10 kg
Rượu trắng (40 - 45 % ethanol) 1,5 lít
Tẩm rượu trắng vào cỏ xước phiến, trộn đều, đậy kín, ủ trong khoảng 30 phút cho thấm hết rượu, cho vào chảo sao nhỏ lửa đến khi có mùi thơm của rượu bốc lên, phiến thuốc có mầu nâu nhạt. Lấy thuốc ra khay, để nguội, đóng gói.
Có thể sao nóng ngưu tất phiến, phun rượu vào, sao phiến thuốc có mầu nâu nhạt. Lấy thuốc ra khay, để nguội, đóng gói.
Cỏ xước chích nước muối
Cỏ xước phiến 10 kg
Muối ăn 200 g
Hòa tan muối vào khoảng 500 ml nước. Tẩm nước muối vào cỏ xước phiến, trộn đều, ủ trong khoảng 30 phút cho thấm hết nước muối, sao nhỏ lửa đến khi bắt đầu có muối kết tinh ở đáy chảo. Lấy thuốc ra khay, để nguội.
Các yếu tố bảo đảm tiêu chuẩn chất lượng
Cảm quan
Chế với rượu: Phiến thuốc có màu nâu nhạt, mùi thơm đặc trưng của cỏ xước và của rượu.
Chế với nước muối: Phiến thuốc có màu nâu nhạt, mùi thơm đặc trưng của cỏ xước.
Định tính
- Lấy 2 g bột cỏ xước chế mỗi loại, thêm 50 ml dung dịch natri clorid 1% (TT), đun sôi nhẹ, lọc, cho dịch lọc vào ống nghiệm, lắc, xuất hiện cột bọt bền vững sau 15 phút (saponin).
- Sắc ký lớp mỏng
Chất hấp phụ: Bản mỏng Silicagel G, tráng sẵn (Merck) đã được hoạt hoá ở 105 - 110 0C trong 30 phút.
Hệ dung môi triển khai: cloroform – Methanol (19:1)
Hiện màu: Đèn tử ngoại bước sóng 254 nm và dung dịch vanilin 1 % trong acid sulfuric đặc.
Cách thử:
Cân 2 gam mỗi loại cỏ xước đã cắt nhỏ cho vào bình cầu 100 ml, thêm 10 ml methanol đun hồi lưu cách thủy 20 phút. Lọc lấy dịch lọc, cho thêm 30 ml dung dịch acid hydroclorid 10 %, đun hồi lưu trong 1 giờ. Chuyển dịch chiết vào bình gạn dung tích 125 ml. Cho vào bình gạn 10 ml cloroform, lắc nhẹ và rút lấy dịch cloroform. Dùng dịch chiết cloroform chấm s¾c ký.
Chấm lên bản mỏng 10µl dung dịch thử. Sau khi triển khai được khoảng 11 - 12 cm, lấy bản mỏng ra, để khô ở nhiệt độ phòng. Soi quan sát sắc ký đồ ở đèn tử ngoại bước sóng 254 nm, Sắc ký đồ của các mẫu cỏ xước đều xuất hiện 3 vết màu nâu đen. Khi phun thuốc thử hiện màu, sấy ở 110 0C cho đến khi hiện rõ vết. Sắc ký đồ của 3 mẫu cỏ xước chế có ít nhất 5 vết rõ trong đó có 2 vết màu xanh đen, 3 vết màu xanh ngọc.
Định lượng
Chất chiết được trong dược liệu: Cân chính xác khoảng 2 gam cỏ xước chế mỗi loại đã biết trước độ ẩm (a) cho vào bình nón nút mài 100 ml, lấy chính xác 50 ml ethanol 96 % (TT)
cho vào bình. Cân khối lượng bình, để yên 1 giờ. Lắp bình cầu với một sinh hàn ngược, đun hồi lưu cách thủy trong một giờ. Để nguội và tháo bình ra, sấy khô bên ngoài bình, cân lại khối lượng bình, nếu khối lượng giảm thì bổ sung dung môi cho bằng khối lượng ban đầu. Lọc dịch chiết trong bình qua giấy lọc gấp nếp. Lấy chính xác 25 ml dịch lọc cho vào cốc đã sấy khô và biết khôi lượng (m1). Cô cách thủy để thu cắn. Sấy cốc có cắn đến khối lượng không đổi ở 110 0C. Cân ghi lại khối lượng (m 2). Hàm lượng chất chiết được tính theo công thức:
2. (m2 – m1).104
X % =
a (100 - d)
X : Hàm lượng chất chiết được (%)
m1: Khối lượng cốc (g)
m2 : Khối lượng cốc và cắn (g)
d: Độ ẩm của dược liệu (%)
a: Khối lượng cỏ xước đem thử (g)
Hàm lượng chất chiết được bằng phương pháp chiết nóng với ethanol 96 % của cả 3 mẫu cỏ xước phiến, cỏ xước chích rượu và chích nước muối không nhỏ hơn 45 %.
Độ ẩm: (DĐVN IV, phụ lục 9.6; 5 g, 105 oC, 5 giờ).
Cỏ xước phiến: Không quá 12 %.
Cỏ xước chích rượu: Không quá 15 %.
Cỏ xước chích nước muối: Không quá 15 %.
Tro toàn phần:
Cỏ xước phiến: Không quá 8 %.
Cỏ xước chích rượu: Không quá 8 %.
Cỏ xước chích nước muối: Không quá 9 %.
Tỷ lệ hư hao:
Cỏ xước phiến: Không quá 25 %.
Cỏ xước chích rượu: Không quá 15 %.
Cỏ xước chích nước muối: Không quá 15 %.
Tính vị quy kinh
Vị đắng, chua, tính bình. Quy vào kinh can, thận
Công năng - chủ trị
Ngưu tất chế rượu:
Bổ can thận, hoạt huyết thông kinh. Chủ trị: Chữa thấp khớp, ngã sưng đau, đau lưng, nhức xương, sau khi đẻ máu hôi không ra và kinh nguyệt đau.
Ngưu tất chế muối:
Bổ can thận, mạnh gân cốt. Chủ trị: Chữa đau lưng mỏi gối, hoa mắt chóng mặt do can dương vượng.
Liều dùng
Ngày 8 - 16g, dạng thuốc sắc, phối ngũ trong các bài thuốc.
Kiêng kỵ:
Phụ nữ có thai, kinh nguyệt nhiều, người khí hư.
Bảo quản
Để nơi thoáng gió, khô mát, tránh mốc mọt.
26. ĐẠI HOÀNG
Rhizoma Rhei
Thân rễ đã cạo vỏ để nguyên hay thái thành phiến phơi hay sấy khô của các loài Đại hoàng (Rheum palmatum L.) hoặc (Rheum officinale Baillon), hoặc giống lai của hai loài trên, họ Rau răm (Polygonaceae).
Phương pháp chế biến
Đại hoàng phiến: Loại bỏ tạp chất, rửa sạch, ủ mềm, thái lát dày phơi âm can nơi thoáng mát hoặc sấy nhẹ đến khô.
Đại hoàng chế rượu
Đại hoàng phiến 10 kg
Rượu trắng 3 lít
Lấy đại hoàng phiến thêm rượu trén đều, cho vào dụng cụ chưng, chưng trong 24 - 32 giờ, đến khi chuyển màu đen lấy ra, tãi ra phơi âm can.
Đại hoàng chích giấm
Đại hoàng phiến 10 kg
Giấm gạo 1,5 lít
Dùng giấm phun ẩm đều vào đại hoàng phiến, ủ trong 30 phút, cho vào nồi đun nhỏ lửa, sao tới khô khi có màu vàng đậm, không còn mùi giấm bốc lên, lấy ra.
Đại hoàng sao đen: Cho Đại hoàng phiến vào nồi, sao to lửa đến khi mặt ngoài màu đen xém, bên trong màu nâu sẫm, nhưng vẫn còn hương vị Đại hoàng, lấy ra, tãi cho nguội.
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |