Thực trạng dinh dưỡng phụ nữ tuổi sinh đẻ và phụ nữ có thai

Theo kết quả giám sát của Viện Dinh dưỡng, tỉ lệ CED ở PNTSĐ đã giảm từ 26,7% năm 2000 xuống còn 22,7% năm 2005, 20,2% năm 2010, và 15,1% năm 2014 [54]. Tính chung từ năm 2000 đến năm 2014 giảm 11,6%, giảm trung bình hơn 0,8% mỗi năm. Tỉ lệ CED của PNTSĐ Việt Nam ở mức trung bình có ý nghĩa sức khỏe cộng đồng theo phân loại của WHO. Tỉ lệ CED năm 2014 không thay đổi so với năm 2013.

Tỉ lệ CED ở PNTSĐ năm 2014 là 15,1%, khác nhau ở các nhóm tuổi khác nhau, cao nhất là ở nhóm 15 - 24 tuổi với 19,1% phụ nữ bị CED, giảm dần khi tuổi tăng lên, còn 11,4% ở phụ nữ 25 - 34 tuổi và 9,5% ở phụ nữ 35 - 49 tuổi. Ở mọi nhóm tuổi, tỉ lệ CED ở PNTSĐ sống ở nông thôn đều cao hơn ở PNTSĐ sống ở thành thị. Tỉ lệ CED chung cho PNTSĐ khác nhau có ý nghĩa thống kê ở thành thị và nông thôn, tỉ lệ này lần lượt là 12,1% và 16,3%. Nếu xét theo dân tộc, tỉ lệ CED ở PNTSĐ là người Kinh (14,9%) thấp hơn so với ở PNTSĐ thuộc các dân tộc ít người (15,8%). Ngoài các điều tra toàn quốc, các nghiên cứu về TTDD của PNTSĐ còn được thực hiện ở các địa phương khác nhau trong cả nước. Kết quả các nghiên cứu cho thấy tỉ lệ CED của PNTSĐ rất khác nhau ở những vùng miền khác nhau [69], [70], [71].

Tình trạng dinh dưỡng của PNCT thể hiện qua mức tăng cân khi có thai. Mức tăng cân khi có thai được khuyến nghị dựa vào TTDD của người mẹ trước khi có thai. Phụ nữ Châu Á có xu hướng chậm lên cân trong thai kì. Ước tính phần lớn phụ nữ ở Nam Á lên cân ít hơn 5 kg so với việc tăng 10 - 15 kg ở phụ nữ những nước công nghiệp hóa. Mức tăng cân của phụ nữ khi có thai rất khác nhau, ở phụ nữ bình thường (18,5 ≤ BMI ≤ 25), khi có thai tăng trung bình khoảng 15,0 kg trong nghiên cứu của Nikolopoulos H. ở Canada [72], 7,4 kg trong nghiên cứu của Adu-Afarwuah S. ở Ghana [73], tăng 14,5 kg ở Trung Quốc [74], tăng 10,0 kg trong nghiên cứu tại Thái Nguyên của Young M.F. và cộng sự [75] hay tăng 13,5 kg trong nghiên cứu của Phan Bích Nga tại Bệnh viện Phụ sản Hà Nội [56].

2. 
   Khái luận về thiếu máu: thực trạng, nguyên nhân, hậu quả và các giải pháp cải thiện thiếu máu ở phụ nữ tuổi sinh đẻ.
   

1. 
   Thực trạng thiếu máu ở phụ nữ tuổi sinh đẻ
   

Theo số liệu toàn cầu về thiếu máu của WHO, phân loại theo mức ý nghĩa sức khỏe cộng đồng, với PNCT, số quốc gia có tỉ lệ thiếu máu mức nặng, trung bình và nhẹ là 68, 91 và 33 quốc gia. Ở PNTSĐ, chỉ có duy nhất một quốc gia có tỉ lệ thiếu máu không có ý nghĩa sức khỏe cộng đồng là vương quốc Bỉ. Số quốc gia có tỉ lệ thiếu máu ở PNTSĐ ở mức nặng, trung bình và nhẹ về ý nghĩa sức khỏe cộng đồng lần lượt là 54, 78 và 58 quốc gia [79].

Thiếu máu là vấn đề có ý nghĩa sức khỏe cộng đồng ở Việt Nam. Hạ thấp tỉ lệ thiếu máu dinh dưỡng ở trẻ em và PNTSĐ là một trong những mục tiêu quan trọng của Chiến lược Dinh dưỡng quốc gia. Theo số liệu cuộc điều tra quy mô toàn quốc về thiếu vi chất dinh dưỡng năm 2008 trên 56 tỉnh thành, tỉ lệ thiếu máu chung ở PNCT là 36,5%, thuộc mức trung bình về mức ý nghĩa sức khỏe cộng đồng. Có hai vùng có tỉ lệ thiếu máu cao là vùng núi Tây Bắc (56,7%) và Nam miền Trung (56,4%). Các vùng đồng bằng sông Hồng, vùng núi Đông Bắc, bắc miền Trung, Tây Nguyên, Đông Nam bộ và đồng bằng sông Mê Kông còn lại đều ở mức trung bình về mức ý nghĩa sức khỏe cộng đồng. Tỉ lệ thiếu máu ở PNTSĐ và PNCT toàn quốc năm 2014 - 2015 lần lượt là 25,5% và 32,8%, thuộc mức trung bình về ý nghĩa sức khỏe cộng đồng [15].

Ngoài các nghiên cứu trên quy mô toàn quốc kể trên, trong thời gian qua, tại Việt Nam cũng có nhiều nghiên cứu nhỏ lẻ khác phản ánh sự phân bố của tỉ lệ thiếu máu và các yếu tố liên quan ở PNTSĐ tại một số vùng miền. Kết quả cho thấy tỉ lệ thiếu máu rất khác nhau ở những địa điểm khác nhau. Tỉ lệ thiếu máu ở PNCT và PNTSĐ ở ngoại thành Hà Nội lần lượt là 36,3% và 25,5% [80], ở phụ nữ 20 - 35 tuổi tại Bắc Giang là 16,2% [81], ở PNCT Hưng Yên là  25,1% [82], trong khi ở PNCT Đắk Lắk là 50,1% [83]. Tại thành phố Hồ Chí Minh, tỉ lệ thiếu máu, thiếu sắt và thiếu máu thiếu sắt ở PNCT lần lượt là 17,5%; 42,7% và 9,9% [84]. Tỉ lệ thiếu máu tăng dần theo tuổi [81], [85], theo tuổi thai [83], có mối liên quan với số con, mức thu nhập [82], kiến thức và thực hành phòng chống thiếu máu kém làm tăng nguy cơ thiếu máu [80]. Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy PNCT bị thiếu máu có nguy cơ sảy thai cao gấp 2,3 lần và nguy cơ sinh non gấp 2,6 lần so với phụ nữ bình thường [83].

Ở tầm vĩ mô, thiếu máu góp phần gây nên gánh nặng bệnh tật, tử vong, ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế xã hội của mỗi quốc gia và toàn cầu. Theo ước tính của Ngân hàng Thế giới, hao tổn về mặt kinh tế của bệnh thiếu máu rất lớn. Việc cải thiện tình trạng thiếu máu nhẹ cũng làm tăng khả năng lao động lên 10 - 20%. Thiếu 3 vi chất chính là sắt, vitamin A, iod đã là hao tổn 5% tổng sản phẩm quốc nội, trong đó thiệt hại về kinh tế do thiếu máu thiếu sắt là 1,1% tổng sản phẩm quốc nội. Loại trừ tận gốc sự thiếu hụt các vi chất này thông qua một chương trình toàn diện và bền vững cũng chỉ tiêu tốn dưới 0,3% tổng sản phẩm quốc nội. Dựa vào kết quả phân tích từ 15 nước, Quỹ cứu trợ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc cũng ước lượng rằng giá trị năng suất lao động bị mất do thiếu máu là khoảng 4 USD/ đầu người hoặc 0,9% tổng sản phẩm quốc nội. Chỉ riêng ở Nam Á, con số này đã lên tới xấp xỉ 5 tỉ đô la Mỹ hàng năm [89].

4. 
   Các giải pháp phòng chống thiếu máu dinh dưỡng ở phụ nữ tuổi sinh đẻ
   

1. 
   Can thiệp dựa vào thực phẩm
   

Ở nhiều cộng đồng, lượng sắt từ chế độ ăn uống không đáp ứng nhu cầu của các cá thể, đặc biệt là trẻ 6 - 24 tháng tuổi, PNCT và PNTSĐ. Phác đồ bổ sung 60 mg sắt hàng tuần liên tục trong 16 tuần đã được khuyến cáo nhằm tăng lượng sắt dự trữ cho người phụ nữ để khi có thai đủ dự trữ sắt đáp ứng nhu cầu. Liều sắt bổ sung trong các chương trình đại trà cho PNCT là 60 mg/ngày ít nhất trong vòng 6 tháng khi có thai. Tuy nhiên, nếu thời gian bổ sung khi có thai ngắn, khuyến nghị sử dụng liều cao hơn là 120 mg/ngày. Ở những nơi có tỉ lệ thiếu máu ở PNCT cao trên 40%, bà mẹ được khuyến nghị tiếp tục bổ sung sắt sau khi sinh để đảm bảo đủ dự trữ sắt trong cơ thể. Trong trường hợp thiếu máu nặng, bên cạnh acid folic, PNCT cũng như PNTSĐ cần sử dụng phác đồ điều trị là 120 mg sắt/ngày liên tục trong 3 tháng. Sau đó PNCT cần tiếp tục bổ sung sắt với liều 60 mg/ngày như khuyến nghị với PNCT bình thường [95].

Ở những cộng đồng có tỉ lệ nhiễm giun móc 20 - 30% hoặc cao hơn và thiếu máu là phổ biến, nhiễm giun móc có thể là một nguyên nhân quan trọng của tình trạng thiếu máu, đặc biệt là thiếu máu vừa đến nặng. Giun móc gây mất máu qua đường ruột, lượng máu bị mất tỉ lệ thuận với số lượng giun lây nhiễm trên vật chủ. Ở những cộng đồng có tỉ lệ nhiễm giun móc trên 20%, PNCT được khuyến nghị tẩy giun một lần vào quý thứ hai của thai kì. Nếu tỉ lệ nhiễm giun ở cộng đồng cao trên 50%, cần tẩy giun nhắc lại thêm một lần vào quý thứ ba của thai kì.

2. 
   Mối liên quan giữa dinh dưỡng của mẹ và sự tăng trưởng của trẻ
   

1. 
   Mối liên quan giữa dinh dưỡng của mẹ và cân nặng sơ sinh
   

Theo thống kê của WHO, mỗi năm có khoảng hơn 20 triệu trẻ em sinh ra có CNSS thấp trên toàn cầu và phần lớn các trẻ này được sinh ra tại các nước đang phát triển [49]. Trẻ có CNSS thấp có nguy cơ cao bị bệnh tật và tử vong so với những trẻ có CNSS bình thường và cũng có nguy cơ chậm phát triển sau khi sinh với hậu quả lâu dài là ảnh hưởng tới sự phát triển thể chất, tâm thần của trẻ [108]. Một trong những nguyên nhân chính của tình trạng CNSS thấp ở các nước đang phát triển là tình trạng nghèo dinh dưỡng của người mẹ trước và trong suốt thời kì có thai, dẫn tới sự chậm phát triển của bào thai đặc biệt là trong quý thứ ba của thai kì [109].

Nhiều nghiên cứu đã chứng minh mẹ bị thiếu dinh dưỡng, thiếu vi chất dinh dưỡng sẽ sinh con thiếu cân, có nguy cơ sinh con dưới 2500 g [110], [111]. Các công trình nghiên cứu cũng chỉ ra rằng người mẹ thiếu dinh dưỡng (chỉ số BMI thấp) và khẩu phần ăn của người mẹ trong thời gian có thai có liên quan đến CNSS [111], [112]. Nghiên cứu trên hơn 50.000 bà mẹ sinh trẻ tại Aberdeen từ năm 1948 đến 1964 cho thấy, trên 55% số bà mẹ có chiều cao dưới 152,4 cm và cân nặng dưới chuẩn sinh trẻ có cân nặng dưới 25 percentile trong khi con số này là 6,6% ở phụ nữ cao trên 167,6 cm và cân nặng trên chuẩn [113]. Theo thống kê của WHO, ở những bà mẹ có cân nặng dưới 40 kg, tỉ lệ trẻ sơ sinh có cân nặng dưới 2500 g cao gấp 2,5 lần so với nhóm bình thường [49]. Những bà mẹ có chế độ dinh dưỡng hợp lý, được bổ sung các chất dinh dưỡng một cách đầy đủ sẽ sinh ra những đứa trẻ khoẻ mạnh. Người ta ước tính phụ nữ ở các nước đang phát triển có cân nặng 44 - 55 kg vẫn có thể sinh con có CNSS trên 3000 g nếu họ tăng được 10,5 kg trong suốt thai kì [114].

Khi có thai, cơ thể người phụ nữ tăng nhu cầu chuyển hóa và lượng các vi chất dinh dưỡng quan trọng. Chính vì vậy, chế độ ăn kém chất lượng và lượng ăn vào không đủ kết hợp với nhu cầu các chất dinh dưỡng tăng lên do sự phát triển của thai nhi và nhau thai có thể dẫn tới thiếu đa vi chất dinh dưỡng ở PNCT, góp phần làm tăng tỉ lệ CNSS thấp. Ramakrishnan và cộng sự phân tích 45 bài báo cho thấy việc bổ sung vitamin và chất khoáng từ trước và trong khi có thai có liên quan với giảm nguy cơ sinh non, giảm tỉ lệ sinh trẻ có CNSS thấp hay cân nặng nhỏ so với tuổi thai [99]. Cân nặng sơ sinh của trẻ có liên quan đến việc tiêu thụ các thực phẩm giàu vi chất dinh dưỡng hơn là liên quan đến năng lượng và lượng protein tiêu thụ. Các chỉ số nhân trắc của trẻ khi sinh có liên quan với lượng tiêu thụ sữa, rau có lá màu xanh đậm và trái cây từ giữa thai kì [29].

2. 
   Mối liên quan giữa dinh dưỡng của mẹ và sự tăng trưởng của trẻ
   

Nhiều nghiên cứu đã được thực hiện cho thấy chiều cao cũng như dinh dưỡng của người mẹ có ảnh hưởng lớn đến TTDD của trẻ khi sinh cũng như sự tăng trưởng của trẻ sau này [119], [120], [121]. Phân tích số liệu từ 109 cuộc điều tra với 2,6 triệu trẻ 0 - 59 tháng tuổi tại 54 quốc gia có thu nhập trung bình và thấp, Emre Ozaltin và cộng sự chỉ ra rằng, tầm vóc của người mẹ có liên quan với tỉ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh, tỉ lệ nhẹ cân và thấp còi ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, con của các bà mẹ có chiều cao dưới 145 cm có nguy cơ bị SDD thấp còi cao gấp hai lần so với con của các bà mẹ có chiều cao trên 160 cm [122]. Nghiên cứu tại Trung Quốc [123] cho thấy chiều cao của trẻ khi được 2 tuổi có liên quan có ý nghĩa với chiều cao của mẹ (p < 0,001), tỉ lệ thấp còi ở trẻ dưới 2 tuổi có mẹ thấp dưới 156 cm cao gấp 2,07 lần so với tỉ lệ này ở trẻ dưới 2 tuổi có mẹ cao trên 156 cm. Yaw Addo O. và cộng sự nghiên cứu trên 7630 cặp mẹ con ở 5 quốc gia là Brazil, Guatemala, Ấn Độ, Philippine và Nam Phi cho thấy chiều cao của mẹ tăng 1 cm dự đoán tăng 0,024 SD (Standard Deviation) chiều dài của trẻ sơ sinh, 0,037 SD chiều cao của trẻ khi được 2 tuổi và 0,44 SD chiều cao của trẻ khi trưởng thành. Ở trẻ có mẹ cao dưới 150,1 cm, tỉ lệ thấp còi gấp 3,2 lần khi trẻ được 2 tuổi và gấp 4,7 lần khi trẻ trưởng thành so với trẻ cùng lứa tuổi có mẹ cao trên 150,1 cm [124].

3. 
   
   Каталог: FileUpload -> Documents -> 2017
   Documents -> CỘng hoà XÃ HỘi chủ nghĩa việt nam qcvn 01 78: 2011/bnnptnt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia thứC Ăn chăn nuôi các chỉ tiêu vệ sinh an toàn và MỨc giới hạn tốI Đa cho phép trong thứC Ăn chăn nuôI
   Documents -> TỔng cục dạy nghề
   Documents -> BỘ giáo dụC ĐÀo tạo bộ y tế viện dinh dưỠng nguyễn thị thanh hưƠng thực trạng và giải pháP
   Documents -> Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o bé y tÕ ViÖn dinh d­ìng Ph¹m hoµng h­ng HiÖu qu¶ cña truyÒn th ng tÝch cùc ®Õn ®a d¹ng ho¸ b÷a ¨n vµ
   Documents -> TỜ khai xác nhận viện trợ HÀng hóA, DỊch vụ trong nưỚC
   Documents -> Phụ lục I mẫU ĐƠN ĐỀ nghị ĐĂng ký LƯu hàNH
   2017 -> ĐỂ CẢi thiện tình trạng thiếu máu của phụ NỮ CÓ thai luậN Án tiến sỹ dinh dưỠNG
   2017 -> VỚi sắt acid folic lên tình trạng dinh dưỠng của phụ NỮ mang thai và TĂng trưỞng của trẻ
   
   
   
   tải về 3.27 Mb.
   
   Chia sẻ với bạn bè của bạn: