Thần Học Luân Lý

Khế ước là sự chấp thuận hỗ tương giữa hai hoặc hơn hai người tìm cách dung hòa quyền lợi liên kết.

- Thực hiện được, - Thuộc về lẽ phải Ví dụ: Không ai có quyền bán vật gì không thuộc về mình, - Tốt về mặt luân lý.  - Được thẩm định thành giá . Ví dụ: Công việc, sản phẩm, hoặc ít ra món quà. Không thành giá cả Ví dụ: chỉ đường cho ai.

Chủ thể khế ước phải:

- Có khả năng làm khế ước. Ví dụ: người sử dụng được trí khôn.  - Đồng ý trong ngoài, - Cả đôi bên, - Làm khế ước rõ ràng bên ngoài, - Tự do.

Nguyên tắc:

 

4. Di chúc (Last will)

Di chúc là tuyên bố liên quan đến việc giải quyết (disposal) tài sản (property) của ai sau khi chết.

Nguyên tắc:

 

5. Thời hiệu (Prescription)

Thời hiệu là chiếm hữu chủ quyền dưới những điều kiện (condition) nào đó hoặc sau một thời gian (period) được luật xác định. Thời hiệu cần để khỏi áy náy lương tâm, chăm sóc tới của cải hơn.

            a/- Theo bản chất đồ vật (thing or claim).  Ví dụ: Công viên công cộng, đường phố...không thể thành thời hiệu cho tư nhân  (GL 199; 1362 Tố quyền hình sự)

- Động sản (movable goods) như vàng bạc...thời gian sẽ ngắn hơn. (coi thêm GL 1270 và 197).

            b/- Theo thời gian dài đủ: Ngày nay thời gian cần để chiếm hữu bất động sản (immovable goods) là 20 năm Ví dụ: đất đai.

            c/- Theo chính danh (good title) rất cần để chiếm hữu.  Ví dụ: Đó là đồ tặng, đồ bán, đồ thừa kế, hoặc Ngay tình (good faith): là phán đoán với ý ngay rằng mình chiếm hữu của đó không lỗi công bằng. (GL 198)

 

3. XÂM PHẠM QUYỀN TƯ HỮU

(Violation of proprietary rights)

Nguyên tắc:

 

2. " Trọng tính của tội bất công căn cứ trên tài sản bị hại nhiều hay ít, của người giầu hay nghèo:

(Kể là lỗi nặng, những ai xâm phạm tài sản người khác bằng số tiền người đó làm nuôi sống họ và gia đình họ trong một ngày, tùy theo điều kiện sinh sống của người bị xâm phạm. Nuôi sống đây phải kể lương thực, áo quần nhà ở...số tiền sẽ thay đổi theo điều kiện sinh sống của mỗi cá nhân, và lợi tức khác nhau trong mỗi quốc gia. Nói cách chặt chẽ, số tiền từ 100 đôla trở lên)

 3. " Không là tội nặng theo công bằng, nếu không gây buồn khổ lớn lao cho cá nhân hoặc cộng đoàn, tuy nhiên có thể có lỗi nặng phạm đức ái. Ví dụ: Một người tuy mất ít của nhưng lại rất buồn sầu vì tiếc xót.

            1. Gian lận (Fraud)

- Gian lận là chiếm hữu cách bất công của cải người khác dưới chiêu bài chân thật trong hình thức khế ước nào đó.

- Kinh thánh đã cấm điều này: "Các ngươi sẽ không làm điều bất công khi phân xử, khi đo đạc, cân lường, dung tích. Các ngươi hãy có đòn cân công minh, quả cân công minh" (Lv 19,35-36).

- Gian lận có nhiều hình thức: - Tăng giá, - Lừa dối về phẩm, về lượng, cân giả, nhãn hiệu giả, trốn thuế, tìm cách vỡ nợ (bankruptcy)...

- " Mọi hình thức gian lận đều bị luân lý qui trách tùy nặng nhẹ, vì lỗi công bằng, bác ái.

 

2. Cho vay nặng lãi và tiền lời (Usury and profiteering)

- Kinh Thánh Cựu Ước không cho lấy lời anh em mình (Xh 22,25; Lv 25,3; Nl 23,19). Tân Ước:"Hãy cho vay mượn, cho dù không trông báo đền, vì phần thưởng các ngươi sẽ lớn lao" (Lc 6,35).

 

4. Trộm cắp (Theft)

- Trộm cắp là chiếm đoạt của gì thuộc về người khác, trái ý chủ của.

- "Thẩm định trọng tội về tội trộm cắp, các nhà luân lý cho rằng: kể là lỗi nặng, những ai lấy của người khác bằng số tiền người đó làm nuôi sống họ và gia đình họ trong một ngày, tùy theo điều kiện sinh sống của người bị xâm phạm. Nuôi sống đây phải kể lương thực, áo quần nhà ở...số tiền sẽ thay đổi theo điều kiện sinh sống của mỗi cá nhân, và lợi tức khác nhau trong mỗi quốc gia. Nói cách chặt chẽ, số tiền từ 100 đôla trở lên. Tuy nhiên, tại các quốc gia thịnh vượng, số tiền phải lên tới 2, 3 trăm đôla mới kể là tội trọng.

 

5.  Lấy trộm mà không mắc tội:

            1- Khi túng thiếu ngặt nghèo (Extreme need).

"Khi một người gặp trường hợp khẩn thiết, người nghèo đói có quyền lấy từ sự giầu có của kẻ khác cái mà chính họ cần" (GS 69).  Khẩn thiết, Ví dụ: Có thể mất mạng, sức khỏe, tự do, tài sản quan trọng mà không thể tự giúp mình.

Nguyên tắc:

            2- Lấy bù kín đáo (Occult Compensation).

Là chủ nợ (creditor) lấy lại cách bí mật cái mà con nợ (debtor) phải trả cho chủ nợ.

Nguyên tắc:

 

Tóm tắt của GlCg92: " Kể là bất chính về luân lý những việc như a/Đầu cơ để thay đổi giá cả cách giả tạo nhằm thủ lợi và làm thiệt hại người khác, b/ Hối lộ để làm sai lệch những quyết đoán của người thi hành pháp luật, c/ Tự chiếm hoặc sử dụng riêng cho mình những tài sản của xã hội, hoặc của xí nghiệp, d/ Làm ăn cẩu thả, gây hư hại cho người thuê mình, đ/ Gian lận thuế, e/ Giả mạo các hóa đơn hoặc các chi phiếu, g/ Chi tiêu quá đáng (lãng phí). Cố ý gây thiệt hại cho tài sản tư hoặc công, đều nghịch với luân lý và phải bồi thường (2409).

 

4. BỒI HOÀN THIỆT HẠI

Đền bù không phải chỉ có nghĩa hẹp là đền bù những gây hại bất công, nhưng cũng có nghĩa đền bù những đả thương thể xác, hiếp dâm, ngoại tình, hạ giá (defamation) và làm nhục (dishonor).  Nhưng trong những trường hợp này thiệt hại đã mất không thể phục hồi lại được (restored anymore) , chỉ còn cách bồi thường (compensation) hoặc làm việc đền tội (satisfaction).

            * Bồi hoàn của bất công (Restitution of unjust possession)

- Của trộm cắp buộc phải bồi hoàn vì 3 nguyên tắc sau:

" Của thuộc về chủ "(res clamat domino),

" Của lời chủ được" (res fructificat domino)

" Của hư chủ chịu" (res perit domino).

- " Con cái lấy của cha mẹ, thường không buộc đền bù, chỉ cần xin lỗi, hoặc làm việc giúp đỡ gia đình đền bù lại, hoạc tùy theo ý cha mẹ.

- Chiếm giữ của có thể xảy ra trong 3 trường hợp sau:

1. Chiếm giữ gian tình (possessor in bad faith) là khi người nào biết của thuộc về ai mà cố tình giữ của ấy lại cho mình. Trường hợp này giống như ăn trộm.

Nguyên tắc:

 

2- " Nếu của bị mất, đã cho đi, bán đi, tiêu hủy đi, hắn vẫn phải đền trả theo công bằng.

2. Chiếm giữ ngay tình (possessor in good faith) là khi người nào không biết mà giữ của cải của ai. Ví dụ: mua về, người ta cho, tưởng là của họ chứ không biết là của trộm.

Nguyên tắc:

3. Chiếm giữ nghi tình (possessor in doubtful faith) là khi có lý đủ, nhưng không chắc, rằng đang giữ sai của cải của ai.

Nguyên tắc:

 

Nguyên tắc:

 

2- " Trên nguyên tắc, phải đền thuế trốn cho nhà Nước nếu không gặp bất tiện nặng, nếu có bất tiện nặng thì cho hội từ thiện một món quà tặng với ý định đền bù.

 

3- " Trường hợp kẻ phải trả thuế đã rơi vào cảnh khốn cùng (financial distress) đến nỗi đe dọa việc làm ăn hiện tại của ông ta, và nhu cầu nuôi sống gia đình, thì không phải đền gì cả (restitution may not at all), đàng khác lợi tức quốc gia cũng không cần đến món tiền đền đó trong lúc này. (Haring, The Law of Christ vol. III, 1966,494).

Nguyên tắc:

 

2- " Nếu có thể thì đền của cho chủ có của ấy.  Nếu có bất tiện nặng thì được đền bằng tiền, trừ khi chủ không nhận tiền, lúc đó phải đợi giải quyết cách khác.

 

3- " Có thể bồi hoàn mà không cho chủ nhân biết, bằng cách tặng chủ nó một món quà, nhưng liệu đừng nhận quà đáp lễ.

 

4- " Tôi tớ và công nhân có thể đền bằng cách làm thêm việc cho chủ hoặc làm cách khôn ngoan cẩn thận hơn.

 

5- " Bồi hoàn phải làm càng sớm càng tốt. Nếu để lâu, chủ càng đau khổ hơn, do đó lại phải bồi thêm phần thiệt hại.

 

7. CÁCH THA BỒI HOÀN (Excuses of restitution)

Nguyên tắc:

 

2- " Sự bất lực thể lý và luân lý cho phép đình hoãn bồi hoàn. Nếu bất lực vĩnh viễn, thì tha thứ vĩnh viễn. Ví dụ: Đã trở nên quá túng bấn, làm ăn mãi cũng vẫn nghèo mạt rệp.

 

3- " Sự bất lực luân lý, nếu con nợ có nhu cầu trầm trọng, mất địa vị xã hội Ví dụ: mạng sống, tự do, danh giá...

 

4- " Khi việc vỡ nợ (bankruptcy) được tuyên bố ra, toàn tài sản của con nợ bị đặt dưới luật pháp. Con nợ vẫn phải trả nợ, nếu sau này y làm ăn khá giả lại.  Cũng có chủ trương cho là vỡ nợ ngay tình, không phải trả nữa, nhưng vỡ nợ gian tình thì luôn phải trả, nếu có cơ hội.

---------------------

 (Điều răn thứ Tám)

- Dân thánh Chúa là dân phải làm chứng cho Thiên Chúa là Đấng Chân thật vô cùng. Những lời nói, việc làm dối trá đều phạm đến sự thật thà về luân lý. Đó là những bất trung với Thiên Chúa (GlCg92 2464).

- Kinh Thánh Cựu Ước diễn tả Thiên Chúa là Đấng Chân thật, thành tín vô cùng, Ngài truyền dạy mọi người phải nên giống sự Chân thật thánh thiện ấy:

"Ngươi biết rằng Giavê Thiên Chúa của ngươi, Ngài là Thiên Chúa, Thần trung tín, Đấng giữ giao ước, tín nghĩa với những ai yêu mến Ngài, và nắm giữ các lệnh truyền của Ngài cho đến ngàn đời" (Nl 7,9).

Chúa Kitô Tân Ước là Sự Thật, Ngài minh chứng cho Sự Thật.

- Trong Giáo hội Chúa, Tử đạo là chứng từ cao nhất cho chân lý đức tin.

 

1. NHỮNG XÂM PHẠM SỰ THẬT

            1. Làm chứng gian và thề gian

- Kinh Thánh cấm làm chứng gian: "Ngươi chớ làm chứng gian cho người đồng loại" (Xh 20,16).

Để tiến đến sự thật, trước hết buộc con người phải thật thà trong TƯ TƯỞNG. Phải đón nhận sự thật và đon đả tìm kiếm sự thật. (Tuyên ngôn TD Tôn Giáo 1, 2).

- Đức công bình, sự tôn kính và lòng yêu mến tha nhân đòi phải thật thà trong LỜI NÓI.Chúa Giêsu dạy:"Có nói có, không nói không, thêm điều đặt chuyện là do lòng tà mà ra" (Mt 5,37)

Khi được phát biểu công khai, một lời nói sai sự thật sẽ mang tính chất rất nặng nề, một lời nói sai như thế trước tòa án sẽ là lời làm chứng gian. Khi nói dối kèm theo lời thề sẽ gọi là thề gian.

Nguyên tắc:

            2. Nói Dối (The Lie)/trí nghĩ thật, lời nói sai

- Nói dối làm cho người có quyền biết sự thật bị sai lầm.

- Nói dối xúc phạm trực tiếp nhất đến sự thật.

- "Những lời của các ngươi, có thì nói có, không thì nói không, kỳ dư là do thần dữ mà ra" (Mt 5,37); Col 3,9; Ep 4,25;1 Pe 2,1; Ac 5,1-11)

Nguyên tắc:

            3. Nói lối (Mental reservation)/trí muốn giấu/lời nói 2 nghĩa

Cũng có thể là kiểu nói không thật, nhưng người nhanh trí hiểu là người ta không muốn nói rõ ra. Ví dụ: Chủ tôi không có ở nhà.  Nhưng thực ra muốn nói: Chủ tôi không có ở nhà để tiếp ông.

Nguyên tắc:

 

2- " Không được nói lối khi người có quyền hỏi.Vd. Quan tòa, Bề trên, khi làm khế ước chính đáng, khi vì công bình, bác ái phải nói thật cho kẻ sẽ bị lầm.

 

3- " Khi có lý do rất quan trọng, được thề (oath) kiểu nói lối rộng nghĩa (không muốn nói rõ sự thật ra).

 

4- " Không ai bị bắt buộc tự (cáo tội) nộp mình.

Đôi khi có sự việc phải nói giấu đi vì một lý do chính đáng nào đó. Khi vì ích lợi lớn hơn hoặc trong hoàn cảnh khẩn thiết, nếu nói thật ra sẽ bị lạm dụng có hại. Ví dụ: Nói giấu nơi ở của "cố đạo" đang bị lùng bắt, nói giấu để tự vệ trước kẻ tìm bắt đánh đập, để bảo vệ mạng sống kẻ vô tội, bảo toàn thân thể, để khỏi bị hãm hiếp, để bảo vệ của cải lớn lao, để bảo vệ bí mật quốc phòng, bảo vệ bí mật quan trọng nào đó...

Nguyên tắc:

 

2- " Quyền hỏi sự thật không phải là quyền tuyệt đối. Quyền này bị hạn chế bởi quyền tự vệ chống lại các xâm phạm đời tư.

 

3- " Không được dùng phương tiện xấu để đạt đích tốt, vì thế khi nói giấu không nên chủ ý nói dối theo bản chất của từ ngữ.

- Xã hội thông thường cần sự thật, và thường sự thật hay bị dối trá, nên người ta tìm ra cách thề.

- Kinh Thánh Cựu Ước ghi nhiều lời thề, nhưng Tân Ước bảo "Đừng thề.." (Mt 5,34-37).

Trên nguyên tắc, Tân Ước không lên án lời thề mà chỉ cấm những lạm dụng. "Khốn cho các ngươi, bọn dẫn đường mù quáng, các ngươi bảo: Ai lấy thánh điện mà thề...Phải làm điều này mà đừng bỏ các điều kia" (Mt 23,16-22).

Nguyên tắc:

 

2. " Muốn thề "hợp pháp" đòi 3 điều sau:

 

3. " Sự buộc giữ lời thề, tùy theo đối tượng thề hứa nặng hay nhẹ. Không ai bị bó buộc giữ lời thề làm việc bị cấm.  (GL 1204). Ví dụ thề giết người, 

            6.  Lời hứa (The Promise)

Nguyên tắc:

 

2. " Dù lời hứa thường, nhưng vì lỗi cẩu thả (sinful neglect) không giữ lời làm cho người được hứa bị thiệt hại, người hứa có bổn phận phải sửa chữa thiệt hại ấy.

 

3. " Khi người được hứa hủy lời hứa, hay người hứa có lí do chính đáng để bỏ lời hứa, khi bản chất lời hứa đã đổi, khi một bên đã chết, lời hứa làm điều xấu…thì không buộc giữ nữa, trừ những lời hứa theo đức công bằng, ví dụ trả nợ giùm, cầu cho nhau sau khi chết…

            7. Bí mật (The Secret)

Bí mật là giấu ẩn sự kiện nào không thể nói ra công khai. Có thể là một khuyết điểm (defect), một lỗi lầm (fault) Vd: đứa con hoang. Có thể là một giá trị cao. Vd: Bí mật quốc phòng.

Thường chia 3 loại bí mật:

            1. Bí mật tự nhiên (natural) do bản chất sự việc, mình biết được do tình cờ, do gạn hỏi, do người ta nhẹ dạ tỏ ra. Nếu nói ra họ sẽ bị tổn thương, bất bình.

            2. Bí mật ủy thác (entruted) mặc nhiên theo nhiệm vụ phải giữ, còn gọi là Bí mật nghề nghiệp Vd: Cha giải tội, bác sĩ, các nhà chính trị, các nhà quân sư, các luật gia, hoặc các bí mật tâm sự kín đáo, bí mật do lời tuyên thệ.

            3. Bí mật hứa giữ (promised) do lời hứa của người biết.

Nguyên tắc:

            8. Danh dự (honor)

- Danh dự là sự nhận biết giá trị một người, không những phục bên trong mà còn tỏ ra kính bên ngoài.

- Nền tảng của danh dự là sự trọn hảo, tốt lành thánh thiện mà người đó có được. Mọi thụ tạo là phản ảnh trọn hảo và mỹ lệ của Chúa. Con người lại được vinh dự hơn, vì là Hình Ảnh của Chúa. "Hỡi anh em, phàm những gì là chân thật, những gì là khả kính, những gì là công minh, những gì là tinh tuyền, những gì là khả ái, những gì là danh thơm tiếng tốt, và nếu có nhân đức nào, nếu có điều đáng khen nào, anh em hãy chú trọng đến tất cả" (Pl 4,8)

" Phải tôn kính những vị tại chức, vì họ đại diện cho cộng đồng phục vụ thiện ích (Rm 13,7,1 Pt 2,17), dù đạo , dù đời, dù cha mẹ..

- Danh dự là sự thiện quan trọng trong xã hội.

Nguyên tắc:

 

7. " Muốn phán đoán hợp pháp đòi những điều sau: a- Có quyền phán đoán, b- Tìm hiểu kỹ sự việc, c- Không có thành kiến trước.

                        a. Nhục mạ (Contumety)

Nhục mạ là làm tổn thương danh dự ai trước mặt họ. Có thể do lời nói, dấu hiệu hỗn láo, hoặc bỏ (omission) không tôn kính.

Nguyên tắc:

 

2. Đền bù nhục mạ cách công khai hay tư riêng tùy đã nhục mạ cách nào. Có thể xin lỗi bằng cách viết thư, xin lỗi người trên, tỏ vẻ yêu thương người dưới...tùy trường hợp. "Bề trên không buộc xin lỗi bề dưới kẻo quyền bính bị tổn thương" (Th. Augutinh).

                        b. Nói xấu (Detraction) và Vu khống (Calumny)

- Nói xấu (nói hành) là xâm phạm bất công danh giá tha nhân bằng cách nói ra khuyết điểm có thật của họ.

- Vu khống (bỏ vạ, cáo gian) là khi tạo ra khuyết điểm người ta không có, để làm hại danh giá tha nhân, làm cho người ta nghĩ xấu về tha nhân.

- Nói xấu và vu khống hại danh dự tha nhân, phạm đức công bằng và bác ái, nặng nhẹ tùy trường hợp.

- Châm biếm, diễu cợt với ác ý hạ giá người khác  cũng phạm công bình bác ái.

Nguyên tắc:

 

4. "Đền bù tội nói xấu, vu cáo bằng cách rút lời, xin lỗi, nói tốt lại...tùy theo bản chất và cách thức đã hạ nhục. Vd, Hạ nhục bằng báo chí, TV thì phải đền bằng báo chí, TV.

 

5. "Miễn đền trả khi: - Không gây hại cho ai Ví dụ: Nói không ai tin, - Nói quá lâu không ai còn nhớ, - Người bị nói xấu tha cho, - Đã bị nói xấu trả lại, - Không sửa được nữa (morally impossible) vì người nghe đã phân tán.