Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Thaùc Pongour thuoäc huyeän Ñöùc Troïng, caùch huyeän lî Ñöùc Troïng 20km, trung taâm thaønh phoá Ñaø Laït 40km. Töø Quoác loä 20, ñeán xoùm Trung reû traùi vaøo 6km laø ñeán thaùc. Laø thaùc lôùn huøng vó coøn goïi laø “Thaùc meï” thuoäc xaõ Taân Hoäi, huyeän Ñöùc Troïng.

Cao 50m, roäng treân 100m. Ngöôøi ñòa phöông thöôøng goïi laø “Thaùc 7 taàng” hay “Thaùc Thieân Thai”. Veà teân goïi Pongour coù hai giaûi thuyeát nhö sau:

Thaùc Pongour laø do teân ngöôøi Phaùp phieân aâm töø tieáng daân toäc baûn ñòa (Tieáng K’Ho) laø “OÂng chuû cuûa vuøng ñaát seùt traéng = kaolin (cao lanh). Qua moät soá taøi lieäu ñòa chaát hoïc cuûa ngöôøi Phaùp, vuøng naøy coù nhieàu kaolin. Nhö vaäy Pongour laø OÂng chuû hoaëc oâng vua xöù kaolin.

Giaû thuyeát thöù hai do taùc giaû Nguyeãn Hoàng Nhaät neâu leân naêm 1984, hieän nay khaù phoå bieán, ñöôïc nhieàu ngöôøi nhaéc ñeán. Pongour theo ngoân ngöõ K’Ho coù nghóa laø “4 söøng teâ giaùc”. Giaû thuyeát naøy laáy töø kho taøng truyeän coå K’Ho Chaøm, Churu vôùi noäi dung nhö sau:

Trong nhöõng naêm 80 cuûa theá kyû XX, taùc giaû Nguyeãn Nhaät Hoàng ñaõ tôùi thaêm vaø söu taàm veà truyeàn thuyeát cuûa thaùc Pongour. OÂng ñaõ vieát baøi thô baèng tieáng daân toäc K’Ho vaø khaéc leân taûng ñaù söøng teâ giaùc ñaàu tieân, xin taïm dòch nhö sau:

Xaây döïng 1933, ñöa vaøo hoaït ñoäng 1945, Nhaät môû roäng caùc phi cô chieán ñaáu. 1960-1975 do chieán tranh ñöôøng boä khoâng an toaøn neân saân bay ñöôïc traûi nhöïa 1480m, roäng 40m ñeå söû duïng cho maùy bay 35 taán trôû xuoáng. Hieän nay Haøng khoâng Vieät Nam môû theâm ñöôøng bay ñi Ñaø Naüng. Vaø trong töông lai, saân bay Lieân Khöông seõ ñöôïc xaây döïng thaønh saân bay quoác teá.

Nhìn vaøo phía beân traùi khoaûng 200m thaáy moät nhaø thôø laø Nhaø thôø Lieân Khöông, ñaây laø coâng trình kieán truùc khaù ñoäc ñaùo coù maùi voøm moâ phoûng theo kieåu nhaø haùt Opera ôû uùc, ñöôïc thieát keá bôûi kieán truùc sö Ñaëng Vieät Nga con gaùi cuûa coá chuû tòch Tröôøng Chinh.

Töø ngaõ 3 vaøo khoaûng 30km, hoûi ñöôøng vaøo thò traán Nam Ban chuùng ta tham quan moät thaùc nöôùc raát ñeïp laø Thaùc Voi, naèm ôû trung taâm khu kinh teá môùi cuûa ngöôøi Haø Noäi, vì chung quanh thaùc coù voâ soá hoøn ñaù lôùn nhoû, töø treân nhìn xuoáng troâng nhö nhöõng taám löng ñen boùng cuûa nhöõng chuù voi, coù ñieàu kì laï laø nhöõng hoøn ñaù naøy ñöôïc saép xeáp moät caùch ngaãu nhieân nhö ñaøn voi ñang teà töïu höôùng veà ngoïn thaùc cao 30m, taïo thaønh moät böùc tranh hoang sô, huøng vó tuyeät ñeïp.

Döôùi chaân nuùi Voi laø ngoâi laøng nhoû thuoäc thoân Ñanahoa, xaõ K’Long A, ôû ñaây coù caûnh laï maø du khaùch thöôøng ñeán xem, ñoù laø töôïng chuù gaø troáng cao 5m ñöùng treân moät uï ñaù cao. Ñaëc bieät laø töôïng gaø coù 9 cöïa. Töôïng gaø naøy lieân quan ñeán truyeàn thuyeát veà moät ngöôøi con gaùi baûn lónh, vì muoán laáy ñöôïc ngöôøi mình yeâu ñaõ baêng röøng loäi suoái quyeát tìm cho ñöôïc leã vaät thaùch cöôùi cuûa hoï nhaø trai: moät con gaø 9 cöïa! Nhöng coâ ñaõ phí hoaøi thôøi gian vì khoâng coù con gaø ñoù ôû treân ñôøi. Cuoái cuøng, coâ kieät söùc guïc cheát taïi nôi ñaây. Daân laøng ñaõ xaây böùc töôïng con gaø 9 cöïa ñeå an uûi naøng, laøm troïn veïn öôùc mô cuûa ngöôøi con gaùi ñaùng thöông. Hình töôïng gaø 9 cöïa, ngöïa 9 hoàng mao, voi 9 ngaø treân maâm leã vaät cuûa Sôn Tinh daâng xin cöôùi Mî Nöông. Ñieàu ñoù theå hieän öôùc mô chinh phuïc thieân nhieân cuûa ngöôøi Vieät Nam. Ngoaøi ra coøn theå hieän taäp tuïc cöôùi xin cuûa ngöôøi daân toäc thieåu soá vaø cheá ñoä Maãu heä theå hieän qua caâu chuyeän.

Prenn tieáng K’Ho laø “Vuøng ñaát bò ñaùnh chieám”, hay “Keû chieám ñaát”. Tröôùc theá kyû XVII, vua Porome, vuøng ñaát naøy bò ngöôøi Chaêm chieám ñoùng trong nhöõng cuoäc giao tranh vôùi ngöôøi K’Ho, nhaèm môû roäng ñaát ñai cuûa mình veà höôùng Taây.

Ñaây laø khu du lòch noåi tieáng ôû Ñaø Laït, naèm ôû chaân ñeøo Prenn, cao 30m, roäng 20m töø treân ñoå xuoáng nhu maøn nöôùc traéng xoùa. Ngay döôùi voøm ñaù cuûa thaùc coù chieác caàu goã baéc qua, taïo theâm caûnh neân thô cho thaùc. Tröôùc ñaây thaùc Prenn cuõng töøng laø nôi nghæ ngôi, döøng chaân trong nhöõng laàn ñi saên baén cuûa vua Baûo Ñaïi. Tröôùc 1963, Thaùc Prenn coù Thaûo Caàm Vieân, nuoâi nhieàu thuù, chim, hoa,… Ngoâ Ñình Nhu töøng döøng chaân ôû ñaây trong dòp ñi saên vaø töøng toå chöùc hoïp maët caùc boä laïc Taây Nguyeân.

Naêm 1972, tin ñoàn coù coïp veà khu vöïc thaùc neân ít ngöôøi ñeán ñaây.

Naêm 1978, thaùc Prenn ñöôïc giao laïi cho Cty Du lòch Laâm Ñoàng quaûn lyù vaø ñöôïc xaây döïng nhö ngaøy hoâm nay. Thaùng 10/1998, tænh Laâm Ñoàng ñaàu tö 41 tæ ñoàng ñeå taïo thaønh khu du lòch lôùn nhaát trong 50 thaéng caûnh du lòch ôû Ñaø Laït, xaây döïng Prenn thaønh Khu du lòch hieän ñaïi keát hôïp du lòch baûn ñòa cuûa daân toäc Taây Nguyeân, cuøng vôùi nhieàu coâng trình vaø khu giaûi trí: Thaêm röøng töï nhieân, thaùc nöôùc, heä thoáng nhaø vöôøn, thuù hoang, thaùc cao su, beå bôi nhaân taïo, heä thoáng caùp treo (3 ñöôøng caùp, moãi ñöôøng laø 15 caùp). Dieän tích thieát keá laø 160ha, trong ñoù 100ha röøng thoâng.

Naèm caùch Quoác loä 20 phía traùi khoaûng 200m. Ñaây laø thaùc ñoå töø ñoä cao 35m. Vaøo muøa möa thaùc maïnh vaø caûnh quan raát ñeïp. Naêm 1985, thaùc Datanla chöa khai thaùc du lòch, ñöôøng ñi xuoáng thaùc raát khoù khaên, caûnh quang coøn hoang sô. Khoaûng 1990, Datanla xaây döïng laïi laøm ñöôøng ñi xuoáng thaùc, taïo theâm ñieåm du lòch lyù töôûng ôû ñaây.

Ngoaøi heä thoáng thaùc ñoå töø treân xuoáng, ôû ñaây coøn coù vöïc töû thaàn. Hai beân vaùch ñaù thaúng ñöùng caùch nhau khoaûng hôn 1m, saâu 50m. Datanla theo tieáng K’Ho laø “Nöôùc döôùi laù”, coù ngöôøi goïi laø Suoái Maây vì vuøng naøy tröôùc coù raát nhieàu caây maây (Hay moät caùch giaûi thích khaùc laø suoái nöôùc töø treân cao ñoå xuoáng, hôi nöôùc boác leân cao nhö laøn söông maây)

Hoà Tuyeàn Laâm

Töø Quoác Loä 20 reõ theo ñöôøng Truùc Laâm Yeân Töû 2km seõ ñeán Hoà Tuyeàn Laâm. Hoà nöôùc do ñaép ñaäp ngaên doøng töø nuùi Voi Suoái Tía vaø soâng Ñaï Tam ñeå laøm thuûy lôïi töôùi nöôùc cho nhöõng caùnh ñoàng hoa maøu ôû vuøng Ñöùc Troïng, do Boä Thuûy Lôïi xaây döïng 1982-1987. Hoà roäng 32km² vaø saâu 30m.

Teân hoà cuõng laø moät ñieàu thuù vò, coù xuaát phaùt töø khung caûnh thieân nhieân trong laønh vaø tuyeät ñeïp: Nôi gaëp gôõ giöõa soâng suoái vaø caây röøng. Vì “Tuyeàn” laø “Suoái”, “Laâm” laø “Röøng”, vaø hieän nay gaàn nhö moïi ngöôøi ñeàu hieåu teân hoà theo nghóa naøy.

Hoà Tuyeàn Laâm keát hôïp Thieàn Vieän Truùc Laâm taïo neân moät thaéng caûnh tuyeät vôøi. Vaøo nhöõng ngaøy ñeïp trôøi, chuùng ta coù theå ñi taøu treân hoà ngaém caûnh ñeïp xung quanh vaø coù theå vaøo tham quan thaùc Baûo Ñaïi. Vaøo khu vöïc daõ ngoaïi nhö Phöông Nam, Nam Qua,… nghæ ngôi trong ngoâi nhaø saøn, uoáng röôïu caàn, aên thòt röøng laø ñieàu heát söùc thuù vò.

Hieän nay moät taäp ñoaøn Haøn Quoác ñang xin giaáy pheùp cuûa tænh Laâm Ñoàng ñeå xaây döïng moät saân golf 36 loã taïi khu vöïc hoà Tuyeàn Laâm, ñieàu ñoù coù nghóa laø moät dieän tích cöïc kyø lôùn röøng thoâng seõ bò phaù boû. Döï aùn ñang gaëp nhieàu söï khoâng ñoàng tình cuûa quaàn chuùng vì thöïc teá Ñaø Laït ñaõ coù moät saân golf ôû Ñoài Cuø (18 loã) nhöng lieân tuïc trong 10 naêm luoân loã vaø khoâng ñoùng goùp gì vaøo kinh teá cuûa Ñaø Laït noùi rieâng vaø Laâm Ñoàng noùi chung.

Do Hoøa thöôïng Thích Thanh Töø xaây döïng treân nuùi Phöôïng Hoaøng vaøo 4/1993 – 3/1994. Toaøn boä khu Thieàn vieän roäng 25ha, trong ñoù coù 2ha xaây döïng thieàn vieän vaø 23ha vöôøn caây, hoa caûnh. Ngoâi chính ñieän do kieán truùc sö Ngoâ Vieát Thuï thieát keá. Toaøn khu Thieàn Vieän bao goàm:

+Khu ngoaïi vieän: Goàm Chaùnh ñieän, nhaø khaùch, tham vaán ñöôøng, laàu chuoâng. Treân laàu chuoâng coù chieác Ñaïi hoàng chung naëng 1100kg do hai Phaät töû cuùng döôøng vaø do ngheä nhaân Nguyeãn Vaên Sinh (phaùp danh Chaêm Taøi) thöïc hieän. Treân maët chuoâng coù khaéc baøi thô cuûa Hoøa thöôïng Thích Thanh Töø.

Ngoaøi ra chung quanh laàu chuoâng coøn coù taïc hình caùc vò toå sö cuûa phaùi Thieàn Toâng Trung Quoác. Toå sö ñaàu tieân laø Ñaït Ma Toå sö (9 naêm quay maët vaøo vaùch ñeå nghieäm ra trieát lyù cao sieâu cuûa Phaät Phaùp)

+Khu noäi vieän: Thöôøng khoâng cho khaùch vaøo tham quan goàm Noäi Ni Vieän vaø Noäi Taêng Vieän, nôi ôû vaø hoïc taäp, tu luyeän cuûa caùc taêng ni trong chuøa. Trong khu noäi vieän ñöôïc saép xeáp raát traät töï vaø coù nhieàu khu vöïc troàng hoa raát ñeïp.

Sô neùt veà Toå sö phaùi Truùc Laâm Thieàn Toâng: Laø vua Traàn Nhaân Toâng (goïi laø Truùc Laâm Ñaàu Ñaøi) (1279-1298). Sau khi ñaùnh thaéng quaân Nguyeân vaø deïp yeân Chieâm Thaønh, oâng nhöôøng ngoâi cho vua Traàn Anh Toâng, leân nuùi Yeân Töû laäp ra phaùi thieàn Vieät Nam, goïi laø “Truùc Laâm”.

Teân goïi Ñaø Laït: Ñaø=Ña (Tieáng K’Ho: Con soâng doøng suoái. Laït=ngöôøi Laïch (moät nhaùnh cuûa toäc K’Ho). Ñaø Laït laø “Con soâng doøng suoái cuûa ngöôøi Laïch). Nghóa boùng: Queâ höông cuûa ngöôøi Laïch.

Sau khi Phaùp chieám Nam Kyø (1867) nhieàu ngöôûi Vieät ñaõ rôøi boû vuøng bò Phaùp chieám ñoùng ñeå ñeán caùc tænh Trung Boä. Nhaø thô, nhaø yeâu nöôùc, nhaø söû hoïc Nguyeãn Thoâng (1827-1884) laø vò quan trieàu Nguyeãn ñeà nghò trieàu ñình Hueá choïn vuøng ñaát Taây Nguyeân laäp ñoàn ñieàn gaày döïng ñaát nöôùc vöøa quaân söï vöøa kinh teá ñeå toå chöùc khaùng chieán laâu daøi, oâng ñaõ thaùm hieåm vuøng cao nguyeân Laâm Vieân vaø ñaõ gaëp boä toäc ngöôøi Laïch (goïi laø Sôn Quoác). Trieàu ñình Hueá khoâng daùm thöïc hieän keá hoaïch naøy vì Phaùp phaûn ñoái.

Ngöôøi Phaùp ñaàu tieân thaùm hieåm vuøng ñaát naøy laø baùc só Yersin. Sau 3 laàn thaùm hieåm tìm ñöôøng leân cao nguyeân Laâm Vieân, baùc só ngöôøi Phaùp goác Thuïy Só, ñaõ tìm ra cao nguyeân Langbiang vaøo 21/6/1893, sau ñoù oâng ñaõ xin yù kieán cuûa toaøn quyeàn P.Doumer ñeå xaây döïng thaønh khu nghæ ngôi cho ngöôøi Phaùp.

Tieáp theo laø cuoäc khaûo saùt tìm ñòa ñieåm xaây döïng thaønh phoá Ñaø Laït. Ñòa ñieåm ñaàu tieân ñöôïc choïn laø khu vöïc suoái Vaøng – suoái Baïc (Hoà Dankia). Naêm 1900, ñích thaân Paul Doumer leân Ñaø Laït quyeát ñònh choïn ñòa ñieåm xaây döïng nhö ngaøy nay.

Naêm 1903-1914, ñöôøng xe löûa chaïy töø Phan Rang leân Xom Gon gaàn Kroâng Pha. Naêm 1914 hoaøn thaønh tuyeán ñöôøng boä töø Phan Thieát qua Di Linh leân Ñaø Laït.

Trong chieán tranh TG laàn I (!914-1917), moät soá só quan ngöôøi Phaùp khoâng trôû veà chính quoác ñöôïc, neân yeâu caàu caáp thieát xaây döïng thaønh phoá Ñaø Laït laøm nôi nghæ döôõng. Naêm 1920 ñöôøng boä Phan Rang-Ñaø Laït hoaøn thaønh, ñöôøng xe löûa töø Xom Gon leân Ñaø Laït cuõng ñöôïc thieát laäp.

Naêm 1923 Kieán truùc sö E.Hebrard ñaõ toå chöùc quy hoaïch thaønh phoá Ñaø Laït ôû khu vöïc hieän nay coù söùc chöùa hôn 300.000 ngöôøi vaø tieán haønh xaây döïng cô sôû haï taàng, nhaø ôû.

Naêm 1933, Toaøn quyeàn Phaùp giao Ñaø Laït cho vua Baûo Ñaïi vaø trôû thaønh “Hoaøng trieàu cöông thoå” (Ñaát nhaø vua) vaø nhieàu coâng trình lôùn laàn löôït ra ñôøi nhö Nhaø thôø Chaùnh toøa, Dinh I-II-III, Nhaø ga xe löûa ÑL, Nhaø thôø Domain, Vieän Lyceùe Yersin.

1945, Ñaø Laït töøng laø nôi dieãn ra Hoäi nghò truø bò Phaùp - Vieät taïi KS Palace. Naêm 1949 Phaùp ñöa Baûo Ñaïi veà nöôùc, oâng vua naøy ñaõ ñoùng ñoâ ôû ñaây ñeán 1953 môùi sang Phaùp.

1954, sau Hieäp ñònh Geneøve, daân soá Ñaø Laït taêng nhanh, chuû yeáu laø daân töø Baéc vaøo nhö aáp Haø Ñoâng, aáp AÙnh Saùng…

Naêm 2003, thaønh phoá Ñaø Laït long troïng kyû nieäm 110 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån vôùi nhieàu hoaït ñoäng phong phuù, thu huùt khaùch du lòch trong vaø ngoaøi nöôùc.

Chuøa Linh Sôn

Chuøa toïa laïc treân moät ngoïn ñoài giöõa moät vöôøn cheø xanh roäng khoaûng 4ha, caùch trung taâm thaønh phoá Ñaø Laït chöøng 1km veà phía Taây Baéc. Chuøa ñöôïc xaây döïng naêm 1936-1940 do oâng Voõ Ñình Dung vaø Nguyeãn Vaên Tieán cuøng vôùi coâng ñöùc cuûa thaäp phöông baù taùnh. Vôùi loái kieán truùc AÙ Ñoâng, hai maùi xuoâi, hôi cong ôû phía cuoái, treân coù hai con roàng ñoái xöùng uoán khuùc giöõa neàn trôøi cao. Beân caïnh coù ngoâi thaùp 3 taàng hình baùt giaùc vaø caùch ñoù khoâng xa laø ngoâi tröôøng Cô baûn Phaät hoïc taïo theâm veû myõ quan cho ngoâi chuøa. Treân loái ñi tröôùc saân chuøa coù döïng moät böùc töôïng Quan Theá AÂm Boà Taùt ñöùng treân ñaøi sen cao, khoùi höông nghi nguùt. Xuoâi theo hai beân baäc caáp ñöa vaøo chính ñieän coù ñoâi roàng haù mieäng ñöôïc ñieâu khaéc moät caùch ngheä thuaät laø vò song thaàn gìn giöõ ngoâi chuøa. Treân ñieän Phaät thôø ñöùc Thích Ca Maâu Ni baèng ñoàng ñang thaâm thieàn nhaäp ñònh treân moät toøa sen, naëng 1250kg, ñöôïc ñuùc 1952. Toaøn caûnh chuøa Linh Sôn laø moät söï baøi trí haøi hoøa vaø trang nghieâm.

Coøn goïi laø Nhaø thôø Con gaø, vì treân noùc cuûa nhaø thôø coù töôïng con gaø baèng ñoàng, bieåu töôïng Chuù gaø troáng Goâloa cuûa ngöôøi Phaùp. Nhaø thôø ñöôïc xaây döïng töø 1931-1942.

Naèm trong khu Lam Sôn, treân ngoïn ñoài Mai Anh, ñöôïc xaây döïng töø 1940-1944 do phu nhaân Toaøn quyeàn Jean Decoux, Suzanne Humert, ñöùng ra quyeân goùp cuûa giaùo daân. Teân Domain de Marie (Laõnh ñòa Ñöùc Baø) cuõng töø ñoù maø ra. Ngöôøi ta cho raèng nhaø thôø ñöôïc xaây döïng baèng nhöõng chaát keát dính laø Voâi, maät mía vaø moät soá phuï gia khaùc. Khi xaây nhaø thôø baø coù taâm nguyeän luùc maát seõ ñöôïc hoân ôû ñaây. Vaøo naêm 1944, treân ñöôøng leân Ñaø Laït ñeå giaûi quyeát maâu thuaãn giöõa baø Nam Phöông Hoaøng haäu vaø Thöù phi Moäng Ñieäp, baø bò tai naïn giao thoâng treân ñoaïn ñöôøng Khe Sanh. Hieän nay phaàn moä cuûa baø vaãn coøn ôû nhaø thôø.

Ñöùng treân ñoài Mai Anh chuùng ta coù theå nhìn thaáy toaøn caûnh Ñaø Laït raát ñeïp. Ngoaøi ra vaøo trong khuoân nhaø thôø chuùng ta seõ thaáy nhieàu loaïi hoa ñeïp, ñaëc bieät laø hoa Haøi Tieân.

Khaùch saïn Palace Sofitel

Naêm 1916 Toøan quyeàn P.Doumer cho xaây döïng khaùch saïn ñaày ñuû tieän nghi laø Hotel du Langbiang Palace (khia tröông naêm 1922). Naêm 1993 Lieân doanh DRI, taäp ñoaøn Danao Hongkong vaø Coâng ty du lòch Laâm Ñoàng ñaõ söûa naâng caáp khaùch saïn, ñaït tieâu chuaån 5 sao, chính thöùc söû duïng vaøo naêm 1995, vôùi 43 phoøng nghæ cao caáp.

Tröôøng ñöôïc gheùp bôûi hai tröôøng laø Le Petit Lyceùe (1927) vaø tröôøng Le Grand Lyceùe (1935).

Tröôøng Le Petit Lyceùe bao truøm caû ngoïn ñoài treân ñöôøng Huøng Vöông (nay laø soá 1 Hoaøng Vaên Thuï). Tröôøng daïy chöông trình Phaùp baäc tieåu hoïc, sau ñoù trôû thaønh Trung taâm vaên hoùa Phaùp. Hieän nay laø Vaên phoøng Sôû VH-TT Laâm Ñoàng, vaø Nhaø VH-TT tænh Laâm Ñoàng.

Tröôøng Le Grand Lyceùe laø coâng trình kieán truùc ñoäc ñaùo cuûa Ñoâng Nam AÙ, maùi ñöôïc lôïp baèng nhöõng phieán ñaù maøu ñen raát ñeïp. Tröôùc kia tröôøng Grand Lyceùe laø tröôøng Trung hoïc daïy chöông trình Phaùp, sau ñoåi thaønh Trung taâm giaùo duïc Huøng Vöông, hieän nay laø Tröôøng Cao Ñaúng Sö Phaïm Laâm Ñoàng.

Hieän nay hai ngoâi tröôøng naøy ñang naèm trong tình traïng xuoáng caáp traàm troïng.

Dinh I - Dinh II - Dinh III

Dinh I naèm treân ñöôøng Huøng Vöông, tröôùc ñaây laø vaên phoøng laøm vieäc cuûa vua Baûo Ñaïi. Naêm 1954 duøng laøm nôi nghæ maùt cuûa Ngoâ Ñình Dieäm. Sau ño dinh thöï naøy vaãn laøm nôi nghæ maùt cho caùc nguyeân thuû quoác gia keá tieáp trong cheá ñoä cuõ.

Dinh II laø dinh toaøn quyeàn cuûa Jean Decoux, ñöôïc xaây döïng töø naêm 1933-1937. Moãi naêm J.Decoux leân ñaây laøm vieäc töø thaùng 5 ñeán thaùng 10. Döôùi thôøi Ngoâ Ñình Dieäm laø nôi nghæ maùt cuûa Ngoâ Ñình Nhu, sau nöõa laø cuûa Nguyeãn Cao Kyø. Hieän nay Dinh II ñöôïc toïn taïo thaønh nhaø khaùch, duøng ñeå tieáp ñoùn caùc ñoaøn khaùch quan troïng.

Dinh III tröôùc ñaây duøng laøm nhaø nghæ cuûa vua Baûo Ñaïi vaø gia ñình (neân coøn ñöôïc goïi laø Dinh Baûo Ñaïi), ñöôïc xaây döïng töø 1933-1938, do kieán truùc sö ngöôøi Phaùp vaø kieán truùc sö Huyønh Taán Phaùt thieát keá, coù dieän tích 2600m2, goàm 26 phoøng lôùn nhoû. Trong ngoâi bieät ñieän vöøa sang troïng vöøa vöông giaû cuûa vò vua cuoái cuøng nhaø Nguyeãn naøy coù phoøng laøm vieäc vôùi nhöõng aán tín, phoøng ñoïc saùch, phoøng nguû cuûa Hoaøng Haäu Nam Phöông, Thaùi töû Baûo Long vaø caùc hoaøng töû, coâng chuùa, cuøng phoøng tieáp khaùch, giaûi trí cuûa nhaø vua vaø gia ñình. Quanh bieät ñieän laø ñoài thoâng bao phuû, moät khu vöôøn troàng ñuû loaïi hoa vaø caây caûnh. Tuy ñöôïc xaây döïng gaàn moät theá kyû nhöng noù vaãn mang moät daùng daáp cuûa moät kieán truùc hieän ñaïi.

Heä thoáng thuûy ñieän Ña Nhim

Soâng Ña Nhim, tieáng K’Ho nghæa laø nöôùc maér, baét nguoàn töø huyeàn thoaïi Langbiang, vôùi löu löôïng nöôùc phong phuù, laïi naèm treân trieàn nuùi thaúng ñöùng, doñoù ñaõ coù bao döï aùn cuûa nhöõng nhaø thuûy lôïi teân tuoåi veà vò trí thieân nhieân hieám coù naøy.

Ngaøy 13/5/1959, thöïc hieän thoaû öôùc boài thöôøng chieán tranh Nhaät Vieät, hai chính phuû ñaõ duøng khoaûng c\hi phí naøy vaøo vieäc thieát laäp heä thoáng thuûy ñieän Ña Nhim, goàm 39 trieäu dollar tieàn boài thöôøng chieán tranh + 7,5 trieäu dollar vay theâm.

Heä thoáng thuûy ñieän Ña Nhim ñöôïc thieát laäp do moät döï aùn dung hoøa cuûa haõng Sogreùah (Phaùp) vaø haõng Nippon Koei (Nhaät), vôùi muïc ñích ñöa nöôùc soâng Ña Nhim töø Ñôn Döông veà Soâng Pha qua heä thoáng oáng taïo thaønh thaùc nöôùc cao 800m. söùc maïnh löu löôïng nöôùc ñöa töø ñoä cao naøy laøm ñoäng löïc quay nhöõng tua bin cuûa Nhaø maùy phaùt ñieän Ña Nhim.

Caùch Ñaø Laït 5km, ôû giöõa ñeøo Prenn. Datanla tieáng daân toäc coù nghóa laø Suoái Maây, vì tröôùc kia quanh vuøng naøy laø caû moät röøng maây chaèng chòt. Tuy caây maây ñaõ bò khai thaùc gaàn nhö tieät chuûng nhöng quang caûnh vaãn coøn neùt hoang daõ, ñaày bí aån cuûa thieân nhieân. Nöôùc töø gheành cao tuoân xuoáng tung boït traéng xoùa roài bieán thaønh doøng suoái len loûi qua caùc taûng ñaù, chaûy xa tít vaøo röøng saâu, raûi raùc taïo thaønh moät chuoãi thaùc. Ngöôøi ta keå raèng ngaøy xöa caùc naøng Tieân treân thöôïng giôùi thöôøng xuoáng taém ôû doøng thaùc naøy vaø ñeán hong toùc treân nhöõng taûng ñaù nhaün boùng vaø maùt röôïi kia, neân nôi naøy coøn goïi laø Suoái Tieân.

Döôùi loøng saâu coù moät vöïc ñaù hun huùt, troâng gheâ rôïn meänh danh laø Vöïc Töû Thaàn. Ñoù laø moät ñòa ñieåm khaù nguy hieåm.

Hoà Suoái Vaøng – Nhaø maùy nöôùc Suoái Vaøng

Suoái Vaøng naèm phía Baéc Ñaø Laït, caùch trung taâm thaønh phoá 12km. Khu vöïc traàm maëc naøy vôùi nhöõng ñoài coû theânh thang laø nôi Baùc só Yersin ñaõ ñeà nghò thaønh laäp trung taâm nghæ maùt. Nhöng sau khi khaûo saùt ñòa theá vuøng naøy khoâng maáy thuaän lôïi, hôn nöõa gaàn chaân nuùi, ñoä aåm cao, khoâng thoaùng khí nhö ôû Ñaø Laït neân vuøng naøy coøn khaù hoang sô nhö ngaøy nay.

Tuy vaäy gaàn ñaây ñaõ coù nhieàu döï kieán xaây döïng Suoái Vaøng thaønh khu du lòch thöù hai sau Ñaø Laït. Vuøng ñaát tuyeät vôøi naøy vôùi nhöõng maët hoà laõng ñaõng khoùi söông ñaõ thu huùt khoâng bieát bao du khaùch. Döôùi chaân ñoài ven hoà laø moät röøng thoâng xanh thaãm noåi leân treân nhöõng cuïm ñoài troøn nhaáp nhoâ chaïy ñeán chaân nuùi Langbiang. Ñoù laø nhöõng saân cuø lyù töôûng trong töông lai.

Suoái Vaøng coù moät thaùc nöôùc vaø hai hoà lôùn. Hoà Ankroet ôû döôùi vaø hoà Dankia ôû treân. Hai hoà naøy ñöôïc taïo thaønh bôûi hai ñaäp nöôùc cuøng teân chaén soâng Ña Dung. Nöôùc hai hoà naøy coøn ñöôïc duøng ñeå chaïy maùy phaùt ñieän cuûa nhaø maùy phaùt ñieän Ankroet.vôùi coâng suaát thieát keá laø 3100KWh, nhöng do maùy moùc cuõ neân gaàn ñaây chæ ñaït 2400KWh.

Hôn nöõa sau ngaøy giaûi phoùng, Ñan Maïch tieán haønh thöïc hieän hôïp ñoàng tröôùc kia ñaõ kyù keát vôùi chính quyeàn cuõ giuùp Ñaø Laït xaây döïng coâng trình loïc nöôùc. Nguoàn nöôùc trong xanh cuûa Suoái Vaøng ñöôïc ñöa veà thaønh phoá baèng moät heä thoáng bôm loïc theo quy trình cuõ nhöng maùy moùc khaù hieän ñaïi. Veà tieâu chuaån veä sinh, nguoàn nöôùc tinh loïc naøy ñöôïc Trung Taâm Y Teá Döï Phoøng Laâm Ñoàng thöôøng xuyeân kieåm nghieäm, xaùc nhaän raèng luoân ñaït tieâu chuaån quoác teá. Nhöng vì heä thoáng oáng nöôùc cuûa Ñaø Laït ñaõ cuõ, ñöôïc thaønh laäp töø thôøi Phaùp thuoäc neân nhieàu nôi bò roø ræ. Nöôùc coù nôi raát trong laønh, coù nôi khoâng.

Hieän nay nhaø maùy nöôùc Ñaø Laït ñang ra söùc caûi taïo heä thoáng oáng trong thaønh phoá ñeå ñöa nöôùc tôùi taän ngöôøi tieâu duøng. Chæ tieác laø nöôùc ôû quaù xa, ñòa hình caáp nöôùc cao neân tieâu hao ñieän naêng nhieàu gaáp hai ba laàn vuøng ñoàng baèng cho moãi khoái nöôùc.

ÔÛ khu vöïc Suoái Vaøng coù moät döï aùn xaây döïng khu du lòch môùi cuûa Ñaø Laït lieân doanh vôùi Singapore, nhöng chöa thöïc hieän ñöôïc.