Caàu Ñoàng NaI - Soâng Ñoàng Nai

Daøi 543,9m, roäng 16m, troïng taûi 25 taán, ñöôïc xaây döïng cuøng thôøi vôùi caàu Saøi Goøn vaø XL Bieân Hoaø. Soâng Ñoàng Nai daøi 586km. Soâng ñöôïc baét nguoàn töø cao nguyeân Laâm Vieân chaûy qua ñòa phaän tænh Ñoàng Nai sau ñoù hôïp vôùi soâng Saøi Goøn vaø ñoå ra vònh Gaønh Raùi: Soâng Ñoàng Nai coù giaù trò veà ñôøi soáng vaø kinh teá lôùn nhö nöôùc sinh hoaït, giao thoâng, noâng nghieäp vaø ñaëc bieät laø thuûy ñieän.

Heä thoáng soâng Ñoàng Nai-Vaøm Coû laø moät heä thoáng keùp, vì hai con soâng Ñoàng Nai vaø Vaøm Coû chæ coù gaëp nhau ôû cöûa Soaøi Raïp vaø ñöôïc noái vôùi nhau baèng nhöõng con keânh nhaân taïo. Ñaây laø heä thoáng lôùn thöù 3 trong nöôùc sau heä thoáng soâng Hoàng vaø heä thoáng soâng Cöûu Long, chieàu daøi doøng chính Ñoàng Nai laø 635km vaø dieän tích toaøn löu vöïc laø 44.100km², phaùt trieån chuû yeáu ôû Nam Taây Nguyeân vaø Ñoâng Nam Boä, moät phaàn ôû Taây Nam Boä, ngoaøi ra coøn coù moät phaàn naèm treân ñaát Campuchia, ôû thöôïng löu caùc soâng Vaøm Coû Ñoâng vaø Saøi Goøn, roäng khoaûng 6700km², chieám khoaûng 15% dieän tích toaøn löu vöïc. Toaøn boä heä thoáng coù tôùi 265 phuï löu, phaùt trieån ñeán caáp 4, trong ñoù caùc soâng quan troïng nhö: Ña Dung vôùi chieàu daøi doøng soâng 91km vaø dieän tích löu vöïc laø 1250km², soâng Ñaéc Nung vôùi chieàu daøi 79km vaø dieän tích löu vöïc laø 1140km², soâng La Ngaø vôùi chieàu daøi 272km vaø dieän tích löu vöïc laø 4170km², Soâng Beù vôùi chieàu daøi 314km vôùi dieän tích löu vöïc 7170km², soâng Saøi Goøn vôùi chieàu daøi 256km vaø dieän tích löu vöïc 5560km² vaø soâng Vaøm Coû vôùi chieàu daøi 218km vôùi dieän tích löu vöïc 12.800km² sau TP.HCM, soâng Ñoàng Nai ñoå ra bieån theo 3 chi löu, hai chi löu caáp moät laø Loøng Taøu vaø Soaøi Raïp vaø moät chi löu caáp hai laø Ñoàng Thanh. Soaøi Raïp laø cöûa soâng roäng tôùi 11km, song loøng soâng nhieàu coàn baõi khoù ñi laïi, chæ coù cöûa Loøng Taøu môøi thöïc laø daïng cöûa vònh (etchuye) saâu tôùi 18m, cho neân taøu beø lôùn deã daøng ra vaøo caûng TP.HCM.

Heä thoáng Ñoàng Nai–Vaøm Coû coù toång löôïng nöôùc vaøo khoaûng 32,8 tyû m³/naêm, töông öùng vôùi lôùp doøng chaûy 814mm/naêm trong toång löôïng naøy, phaàn nöôùc ñöôïc cung caáp töø Campuchia vaøo qua caùc soâng Vaøm Coû vaø Saøi Goøn laø 2,4 tyû m³/naêm, töùc laø khoaûng 7,4% module doøng chaûy toaøn löu vöïc laø 26,1 l/s/km². Tuy nhieân söï phaân phoái laø khoâng ñoàng ñeàu trong löu vöïc. Treân neàn chính Ñoàng Nai, module doøng chaûy taïi Trò An laø 39,9 l/s/km², treân soâng Ñaéc Nung taïi Ñaéc Noâng laø 34,1 l/s/km², treân soâng La Ngaø taïi Taø Pao laø 37,9 l/s/km², treân Soâng Beù taïi Phöôùc Hoøa laø 37,2 l/s/km², soâng Saøi Goøn taïi Loäc Ninh laø 24,2 l/s/km², coøn treân soâng Vaøm Coû taïi Caàn Ñang laø 17,3 l/s/km². Löôïng phuø sa cuõng khoâng nhieàu, toång löôïng phuø sa vaøo khoaûng 3,36 trieäu taán/naêm vôùi ñoä ñuïc bình quaân khoaûng 200g/m³ vaø heä soá xaâm thöïc khoaûng 227 taán/naêm/km².

Thuûy cheá soâng Ñoàng Nai cuõng ñôn giaûn, vì chæ coù moät muøa luõ vaø moät muøa caïn keá tieáp nhau. Taïi Trò An, muøa luõ keùo daøi 5 thaùng (thaùng 7 – 11), löôïng nöôùc chieám tôùi 82,8% toång löôïng naêm, thaùng coù löôïng nöùôc lôùn nhaát laø thaùng 8, chieám 21%. Muøa caïn daøi 7 thaùng (12–6) vôùi löôïng nöôùc laø 17,2% toång löôïng naêm, vaø thaùng kieät nhaát laø thaùng 3, coù löôïng nöôùc baèng 0,8% toång löôïng. Luõ soâng Ñoàng Nai khoâng ñoät ngoät, do maïng löùôi soâng coù daïng loâng chim, ñoä doác löu vöïc khoâng lôùn, lôùp voû phaân hoùa daøy vaø ñoä che phuû röøng coøn cao. Do cöûa soâng coù daïng vònh neân thuûy trieàu taùc ñoäng maïnh, nhaát laø treân caùc soâng Vaøm Coû vaø soâng Saøi Goøn, qua Bieân Hoøa 30 km vaãn coøn thaáy taùc ñoäng cuûa thuûy trieàu.

Cuø Lao Phoá

Töø treân caàu, ôû ngaõ 3 soâng veà phía thöôïng löu laø Cuø Lao Phoá. Ngöôïc doøng lòch söû, naêm 1679, khi trieàu Minh ôû Trung Hoa bò nhaø Thanh laät ñoå coù khoaûng 30.000 binh só vaø gia ñình trong nhoùm baøi Thanh phuïc Minh ñaõ ñeán vaø xin Chuùa Nguyeãn cho laøm daân Vieät. Trong ñoù coù moät nhoùm do Traàn Thöôïng Xuyeân laøm thuû lónh ñaõ ñeán cö truù taïi ñaây vaø laäp neân moät caûng coù hoaït ñoäng thöông maïi saàm uaát ñöôïc goïi laø Noâng Naïi ñaïi phoá. Naêm 1698, thöøa leänh cuûa Chuùa Nguyeãn, Chöôûng cô Nguyeãn Höõu Caûnh ñaõ vaøo Nam kinh lyù, oâng thaáy vuøng ñaát naøy truø phuù vaø yeân bình neân ñaõ döøng chaân taïi ñaây. OÂng ñaõ chia ñaët caùc ñôn vò haønh chaùnh vaø chình quyeàn taïi Nam Boä, hai huyeän ñaàu tieân laø Phöôùc Long (thuoäc Dinh Traán Bieân – Bieân Hoaø) vaø Taân Bình (Dinh Phieân Traán – Saøi Goøn). Soâng Ñoàng Nai laø ranh giôùi töï nhieân giöõa TP.HCM vaø tænh Ñoàng Nai. Noâng Naïi ñaïi phoá töùc laø Chôï Lôùn cuûa xöù Ñoàng Nai, Ñoàng Nai aâm theo tieáng Quaûng Ñoâng, vieát chöõ Noâng Naïi.

Veà chôï vaø caûng Cuø Lao Phoá, tö lieäu ít thaáy, cô baûn vaãn laø Gia Ñònh Thaønh Thoâng Chí cuûa Trònh Hoaøi Ñöùc, oâng Trònh Hoaøi Ñöùc tieác thay, chaøo ñôøi vaøo khoaûng 1765, khi ñöôïc 10 tuoåi “gaëp buoåi nhieãu nhöông, meï dôøi ñeán Phieân Traán vaø cho Trònh Hoaøi Ñöùc hoïc vôùi Voõ Tröôøng Toaûn” (Ñaïi Nam lieät truyeän).

Toå tieân cuûa Trònh Hoaøi Ñöùc laø tænh Phöôùc Kieán (Trung Hoa), theo Ñaïi Nam Lieät Truyeän, thì sang Traán Bieân “Luùc nhaø Thanh chieám Trung Hoa” cha laøm quan thôøi Voõ Vöông Nguyeãn Phuùc Khoaùt, luùc Cuø Lao Phoá coøn höng thònh nhöng oâng noäi Trònh Hoaøi Ñöùc laø moät trong nhöõng ngöôøi saùng laäp mieáu Quang Ñeá(chuøa Oâng), coù teân ghi trong danh saùch nhöõng ngöôøi ñöùng ra laäp chuøa, naêm 1684, töùc laø sau khi Traàn Thaéng taøi ñeán Bieân Hoøa. Tuy khoâng noùi roõ, oâng noäi cuûa Trònh Hoaøi Ñöùc coù theå ñi theo Traàn Thaéng Taøi, hoaëc tröôùc, hoaëc sau vaøi naêm. Vaø cha cuûa hoï Trònh cuõng goùp coâng vaøo höông khoùi cuûa chuøa Quang Ñeá noùi treân naêm 1743.

Nhö vaäy, ta thaáy nhöõng gì Trònh Hoaøi Ñöùc ghi cheùp veà Cuø Lao Phoá laø tö lieäu ñaùng tin caäy nhaát, ngoaøi ra toâi chöa gaëp tö lieäu naøo töông ñoái cuï theå hôn. Hoï Trònh ghi laïi: “Noâng Naïi Ñaïi Phoá, luùc ñaàu khai thaùc do Traàn Thöôïng Xuyeân, töùc Traàn Thaéng Taøi chieâu taáp ngöôøi buoân nöôùc Taøu ñeán kieán thieát phoá xaù maùi ngoùi töôøng voâi, laàu cao, quaùn roäng, doïc theo bôø soâng lieân laïc daøi 5 daëm, chia vaø vaïch laøm 3 ñöôøng phoá, ñöôøng phoá lôùn loùt ñaù traéng, ñöôøng phoá ngang loùt ñaù ong, ñöôøng phoá nhoû loùt gaïch xanh, ñöôøng roäng baèng phaúng, keû buoân tuï taäp, ghe thuyeàn lôùn ôû bieån vaø ôû soâng ñeán ñaäu, coù nhöõng xaø lan ( ngöoøi dòch laïi hieåu laø kieåu beø chôû haøng hoùa), aáy laø moät choã ñaïi ñoâ hoä, nhöõng nhaø buoân baùn to duy ôû ñaây laø nhieàu hôn” (Ñoaïn trích daãn treân ñaây laø ôû muïc “Thaønh tri chí”).

Trong Gia Ñònh thaønh thoâng chí, ôû muïc “Sôn duyeân chí”, laïi ghi veà gaønh ñaù treân soâng, nay coøn thaáy: “Phía baéc gaønh ñaù coù vöïc saâu laøm choã cho taøu bieån caùc nöôùc ñeán ñaäu. Xöa nay, thuyeàn buoân ñeán ñaây haï neo xong thì leân bôø thueâ phoá ôû, roài ñeán nhaø chuû mua haøng, taïi ñaáy keâ khai nhöõng haøng hoùa trong thuyeàn vaø khuaân caát leân, thöông löôïng giaù caû. Chuû mua ñònh giaù mua bao taát caû haøng hoùa toát xaáu, khoâng boû soùt laïi thöù gì. Ñeán ngaøy tröông buoàm trôû veà goïi laø hoài Ñöôøng (trôû veà Trung Hoa)”

Ñoïc raûi raùc nhöõng tö lieäu trong Gia Ñònh thaønh thoâng chí, ta coù theå taïm ñuùc keát:

-Cuø Lao Phoá trôû thaønh moät caûng quan troïng ñaàu tieân cuûa Nam Boä, ñoùn nhaän thöông thuyeàn nöôùc ngoaøi, höng thònh suoát khoaûng 90 naêm töø khi Traàn Thaéng Taøi ñeán vôùi quaân ñoäi, suy thoaùi töø khoaûng 1775, töùc laø khoaûng sau 90 naêm, ñeå nhöôøng cho Saøi Goøn(soâng Taân Bình). Trònh Hoaøi Ñöùc moâ taû vò trí khaù cuï theå, daøi 5 daëm, ñaïi khaùi töø mieáu Quan Coâng nay haõy coøn aên veà phía Baéc. Saûn phaåm ñöa vaøo caûng laø moùn gì, hoï Trònh khoâng noùi roõ, cuõng nhö soá löôïng taøu thuyeàn. Nhöng ta ñoaùn laø haøng tieâu duøng.

-Tröôùc khi Traàn Thaéng Taøi ñöôïc Chuùa Nguyeãn ñöa ñeán Cuø Lao Phoá, ñaõ coù ngöôøi Vieät töø mieàn Trung ñeán ôû nuùi Dinh (Moâ Xoaøi) vuøng Baø Ròa töø naêm 1658 vaø vuøng Long Thaønh. Nhôø vaäy khi Traàn Thaéng Taøi ñeán Cuø Lao Phoá ñaõ coù daân Vieät, dó nhieân ngöôøi daân toäc cuõng tôùi lui trao ñoåi haøng hoùa. Traàn Thaéng Taøi ñeán vôùi quaân só vaø gia quyeán, nhöng quaân só naøy vaãn tieáp tuïc caàm vuõ khí theo ñöoåi binh nghieäp. Soá thöông gia laïi ñeán sau vôùi voán lieáng ñeå laäp chôï. Kieåu mua baùn ôû Cuø Lao Phoá laø daïng xuaát nhaäp khaåu vôùi kho haøng döï tröõ haøng hoùa nhaäp vaøo vaø döï tröõ haøng hoùa thaâu mua vôùi nhieàu chaân reát. Neân goïi ñoù laø nhöõng “Tö saûn maïi baûn” chaêng? Toaøn laø dòch vuï, phi saûn xuaát. Möùc höng thònh cuûa Cuø Lao Phoá phaûi chaêng ñaït ñænh cao vaøo naêm 1767, töùc laø 70 naêm sau khi caûng naøy phaùt trieån. Baèng côù laø naêm 1747, coù boïn thöông khaùch ngöôøi Phöôùc Kieán vôùi laõnh tuï laø Lyù Vaên Quang töï xöng laø Giaûn Phoá ñaïi vöông cuøng vôùi 300 quaân möu toan ñaûo chính, chieám laáy Dinh Traán Bieân, töùc laø toan naém quyeàn ôû khu vöïc Bieân Hoøa roäng lôùn. Töø Cuø lao, chuùng vöôït qua chieác caàu vaùn baét qua raïch Caùt, roát cuoäc aâm möu thaát baïi. Giaûn Phoá töùc laø Giaûn Phoá traïi (aâm laïi maáy tieáng Campuchia, vì vieát chöõ Ñoâng vaø chöõ Giaûn hôi gioáng nhau, neân laém nôi ñoïc laø Ñoâng Phoá hoùa ra voâ nghóa).

-Laâm saûn, ngaø voi, söøng teâ giaùc, loäc nhung khoâng theå taùi sinh nhanh choùng, vì vaäy maø caïn kieät. Cuø Lao Phoá suy thoaùi vì thieáu haøng hoùa ñöa ra ngoaøi (cuõng laø tröôøng hôïp caûng Haø Tieân thôøi Maïc Cöûu). Baáy giôø nhaèm luùc Taây Sôn khôûi binh, thöông gia thaáy khoâng coù lyù do ñeå baùm Cuø Lao Phoá, hoï thaáy neân dôøi xuoáng Saøi Goøn-Chôï Lôùn ñeå ñoùn nhaän nguoàn luùa gaïo doài daøo cuûa Ñoàng baèng Soâng Cöûu Long baét ñaàu dö ñeå xuaát caûng, dòch vuï luùa gaïo xem ra beàn vöõng hôn. Quaân Taây Sôn saün cô hoäi ñoù ñoát phaù chôï phoá cuûa Cuø lao.

Chi tieát “Nhaø cöûa gaïch ñaù” bò cöôùp ñi raát quan troïng. Theo kyõ thuaät ñi ghe buoàm, ghe phaûi chôû naëng chaïy môùi vöõng. Chuyeán qua Cuø Lao Phoá, ghe chôû theâm ñaù vaø goã myõ thuaät, khaù naëng roài raùp laïi ñaõ chaïm troå ñeå xaây caát chuøa mieáu, nhaø cöûa cho nhanh.

Ngöôøi Phaùp ñeán khi Cuø Lao Phoá ñaõ trôû thaønh xoùm laøng bình thöôøng, khoâng coøn daáu aán gì veà thôùi oanh lieät ñaõ qua. Nay choïn cuø lao laø ñòa baøn cuûa xaõ Hieäp Hoøa, trong thaønh phoá Bieân Hoøa. Con soá ñình chuøa khaù nhieàu, cuûa laøng xöa nay ñaõ trôû thaønh aáp, chöùng toû thôøi nhaø Nguyeãn ôû ñaây coù hôn 10 laøng xaõ vôùi ñình laøng. Ngöôøi xöa coøn ñaâu? Ñoïc löôïc söû Cuø Lao Phoá do nhaø xuaát baûn Ñoàng Nai aán haønh 1994, thaáy ghi caùc doøng hoï Nguyeãn, Leâ, Tröông, Huyønh laø nhöõng doøng hoï lôùn ñeán sinh cô laäp nghieäp töø laâu ñôøi, chieám tyû leä cao trong xaõ, coøn ngoâi maû ngoùi raát xöa maø hoï Nguyeãn nhaän laø cuûa doøng hoï mình. Vaø theo luaän vaên cuûa Toân Thò Ñieäp veà Cuø Lao Phoá thì caùc doøng hoï treân xuaát hieän gaàn 300 naêm nhöng chæ chieám moät tyû leä nhoû. Laïi coøn oâng Bì Vaên Laâu cho bieát hoï Bì goác Taøu, laïi coøn hoï Toáng Ñình goác Taøu.

Nguyeãn Höõu Caûnh ñeán Cuø Lao Phoá ngay luùc cuø lao vôùi caûng ñang höng thònh, nhöng baáy giôø caên cöù vaø cô caáu quaân söï cuûa ta ñaët ôû Saøi Goøn raát quan troïng vôùi ñoàn dinh oâng. Nguyeãn Höõu Caûnh vaøo Cuø Lao Phoá vôùi thuûy quaân, tuy khoâng ghi roõ nhöng ta chaéc laø vaøo Cuø Lao Phoá theo cöûa Caàn Giôø, ngöôïc leân Bieân Hoøa. Vaø cuoäc haønh quaân phía soâng Cöûu Long cuûa oâng theo ñöôøng thuûy, khi oâng maát ôû Raïch Gaàm, quan taøi ñöôïc ñöa veà Cuø Lao Phoá, khoâng quaøn ôû Saøi Goøn, töø Cuø Lao Phoá veà mieàn Trung, choân ôû queâ laø Quaûng Bình cuõng theo ñöôøng thuûy.

Cô ngôi maø nay hieåu laàm laø phaàn moä cuûa oâng chæ laø nôi quaøn quan taøi chöù khoâng phaûi laø phaàn moä, ñoàng baøo ñòa phöông vì toân kính oâng neân ñaép moä töôïng tröng ñeå ghi nhôù. Neáu laø moä thì phaûi to hôn vaø ñaëc bieät phaûi coù thaønh bao boïc phaàn ñaát roäng, theo tieâu chuaån cuûa quan to. Vò trí maø mieáu Bình Kính thôø Nguyeãn Höõu Caûnh thôøi xöa ñaõ thay ñoåi, laâu ngaøy muïc naùt, nöôùc xoaùy lôû vaøo bôø, neân ñôøi Töï Ñöùc naêm 1851 phaûi dôøi vaøo phía trong vaøi möôi meùt, ngay bôø cuõ (Ñaïi Nam nhaát thoáng chí ghi dôøi ôû phía sau 10 tröôïng).

Nay coù leõ neân boá trí khu Cuø Lao Phoá thaønh moät ñieåm du lòch lyù töôûng. Ñeàn thôø Quan Coâng coøn ñoù, ñình Bình Kính coøn ñaây, soâng Ñoàng Nai roäng, gioù maùt. Phía meù soâng tröôùc ñình, coù leõ neân troàng caây baèng laêng, caây baûn ñòa, troå boâng ñeïp. Thôøi xöa, Traàn Thaéng Taøi ñoùng quaân beân phía chôï Bieân Hoøa, söû ghi xöù Baøn Laân, sau ñoåi thaønh Taân Laân. Coù theå hieåu Baøn Laân laø tieáng Baèng laêng noùi traïi ra.

Caûng Cuø Lao Phoá thaønh hình treã hôn phoá coå Hoäi An vaø suy thoaùi sôùm hôn phoá coå Hoäi An.

Nguyeãn Höõu Caûnh

Trong soá caùc ñaáng danh thaàn vaø löông töôùng cuûa xöù Ñaøng Trong, Nguyeãn Höõu Caûnh laø ngöôøi coù duyeân nôï vôùi naêm Daàn hôn caû. OÂng chaøo ñôøi naêm Canh Daàn (1650) taïi vuøng ñaát nay thuoäc xaõ Chöông Tín, Phöôùc Loäc, tænh Quaûng Bình, nhöng toå tieân oâng laïi laø ngöôøi laøng Gia Mieâu, huyeän Toáng Sôn (nay thuoäc tænh Thanh Hoùa).

Caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ truy tìm vaø döïng laïi ñöôïc moät sô ñoà phaû heä goàm raát nhieàu ñôøi cuûa doøng hoï Nguyeãn Höõu Caûnh. Vieãn toå xa nhaát cuûa oâng hieän ñaõ bieát ñeán laø Ñònh Quoác Coâng Nguyeãn Baëc (?-980) moät trong nhöõng töôùng quaân xuaát saéc, cuõng laø baïn vaø laø beà toâi thaân tín cuûa Ñinh Tieân Hoaøng. Haäu Dueä cuûa Nguyeãn Baëc haàu nhö thôøi naøo cuõng coù ngöôøi laäp neân söï nghieäp lôùn, trong ñoù coù nhaân vaät lòch söû vó ñaïi laø Nguyeãn Traõi (1380-1442).

Naêm 1442, vuï aùn oan nghieät Leä Chi Vieân ngôõ nhö ñaõ ñaåy Nguyeãn Traõi vaøo choã hoaøn toaøn bò tuyeät töï. Nhöng may maén thay, nhôø khoân kheùo mai danh aån tích, moät ngöôøi vôï thöù cuûa Nguyeãn Traõi vaãn baûo toàn ñöôïc gioït maùu cuûa oâng. Vaø töø gioït maùu quí giaù coøn soùt laïi cuûa nhaân vaät löøng danh taøi ñöùc naøy, moät loaït nhöõng ngöôøi con kieät xuaát ñöôïc sinh soâi. Hoï Nguyeãn, doøng hoï taïo laäp ra xöù Ñaøng Trong vaø toå tieân cuûa Nguyeãn Höûu Caûnh laø hai chi xa cuûa Nguyeãn Traõi.

Naêm 1588, Nguyeãn Hoaøng vaøo laøm Traán thuû xöù Thuaän Hoùa (vuøng töø phía Nam tænh Haø Tónh keùo daøi ñeán heát tænh Thöøa Thieân Hueá ngaøy nay). Ñeå coù theå bí maät xaây döïng moät cô ñoà rieâng, khi ñi, Nguyeãn Hoaøng ñaõ tuyeån choïn vaø ñem theo raát nhieàu ngöôøi thaân tín, trong soá ñoù coù Tham töôùng Chöôûng cô Nguyeãn Trieàu Vaên.

Ñeán Thuaän Hoùa moät thôøi gian, Nguyeãn Trieàu Vaên ñònh cö ôû Quaûng Bình, con trai cuûa oâng cuõng laø danh töôùng cuûa xöù Ñaøng Trong- Chieâu Vuõ Haàu Nguyeãn Höõu Daät ñaõ chaøo ñôøi. Nguyeãn Höõu Daät laø baäc vaên voõ song toaøn. Môùi 16 tuoåi oâng ñaõ khieán cho chuùa Nguyeãn Phuùc Nguyeân phaûi neå phuïc. OÂng töøng laø vaên thaàn cao caáp, cuõng laø taùc giaû cuûa Hoa Vaên Caùo Thò. OÂng töøng laø moät trong soá nhöõng voõ quan cao caáp nhaát cuûa xöù Ñaøng Trong thôøi caùc chuùa Nguyeãn Phuùc Nguyeân (1613-1635), Nguyeãn Phuùc Lan (1635-1648) vaø Nguyeãn Phuùc Taàn (1648-1687). OÂng cuõng nhieàu laàn toû roõ laø ngöôøi coù bieät taøi xem thieân vaên, khieán cho bao voõ töôùng ñöông thôøi phaûi goïi pheùp lôïi duïng thieân thôøi cuûa oâng laø thaàn hieäu.

Nguyeãn Höõu Daät coù hai ngöôøi con noåi tieáng vôùi ñôøi, ñoù laø Haøo Löông Haàu Nguyeãn Höõu Haøo (?- 1713) vaø Leã Thaønh Haàu Nguyeãn Höõu Caûnh (1650-1700). Moät nhaø ba cha con cuøng ñöôïc phong tôùi töôùc haàu, khi laøm quan vaên laø vaên thaàn troïng yeáu, khi laøm quan voõ laø voõ quan cao caáp, ñôøi chaúng maáy ai saùnh ñöôïc. Haøo Löông Haàu Nguyeãn Höõu Haøo laø taùc giaû cuûa Song Tinh Baát Daï Truyeän, moät trong nhöõng taùc phaåm vaên hoïc quan troïng xöù Ñaøng Trong theá kyû thöù 17. OÂng cuõng ñoàng thôøi laø töôùng quaân ñaàu tieân ñaõ theå nghieäm vieäc duøng quaân ñoäi ñi khaån hoang. Veà sau caùc chuùa Nguyeãn ñaõ coi ñaây laø moät trong nhöõng phöông thöùc khai khaån ñaát ñai coù vò trí quan troïng ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long.

Töông töï nhö cha laø Nguyeãn Höõu Daät vaø anh laø Nguyeãn Höõu Haøo, taøi naêng Nguyeãn Höõu Caûnh nôû roä töø raát sôùm vaø traûi roäng treân nhieàu lónh vöïc khaùc nhau. Khi môùi ôû tuoåi möôøi taùm ñoâi möôi, Nguyeãn Höõu Caûnh ñaõ töøng theo cha ñi ñaùnh giaëc, laäp ñöôïc nhieàu coâng lao vaø do ñoù ñaõ ñöôïc chuùa Nguyeãn Phuùc Taàn phong daàn tôùi chöùc Cai Cô laø moät trong nhöõng chöùc voõ quan thuoäc baäc cao cuûa xöù Ñaøng Trong luùc baáy giôø. Naêm 1681, cha laø töôùng quaân Chieâu Vuõ Haàu Nguyeãn Höõu Daät qua ñôøi, hai anh em Nguyeãn Höõu Haøo vaø Nguyeãn Höõu Caûnh ñeàu laø nhöõng ngöôøi coù khaû naêng noái nghieäp xuaát saéc. Nhöng neáu nhö danh töôùng Nguyeãn Höõu Haøo cuõng coù luùc toû ra sô suaát, thaäm chí ñaõ coù laàn khieán cho chuùa Nguyeãn Phuùc Traên (1687-1691) phaûi noåi giaän, thì ngöïôc laïi, Nguyeãn Höõu Caûnh laø ngöôøi luoân luoân xöû vieäc moät caùch caån troïng, treân thì an loøng chuùa, döôùi thì ñeïp yù daân, hoaïn loä chaéc chaén vaø theânh thang kyø laï.

Noùi tôùi Nguyeãn Höõu Caûnh laø noùi tôùi haøng loaït nhöõng söï kieän lôùn, vöøa coù yù nghóa voâ cuøng ñaëc bieät ñoái vôùi xöù Ñaøng Trong, vöøa coù giaù trò quan troïng ñôùi vôùi lòch söû nöôùc nhaø. Tuy nhieân noåi baät nhaát vaãn laø söï kieän naêm 1693 vaø söï kieän naêm 1698.

Theo ghi cheùp cuûa Ñaïi Nam Lieät Truyeän thì töø naêm Nhaâm Thaân (1692), tình hình bieân giôùi Vieät - Chieâm trôû neân raát caêng thaúng, Vua Chieâm laø Baø-Tranh ñaõ taùo baïo cho quaân ñaùnh ra taän ñaát Dieân Ninh (vuøng töông öùng vôùi Phuù Yeân ngaøy nay). Chuùa Nguyeãn luùc baáy giôø laø Nguyeãn Phuùc Chu (1591-1725) lieàn sai Nguyeãn Höõu Caûnh caàm quaân ñi ñaùnh deïp. Töôùng giöõ chöùc vuï tham möu cho ñaïo quaân naøy cuûa Nguyeãn Höõu Caûnh laø Nguyeãn Ñình Quang. Ñaàu naêm 1693, Nguyeãn Höõu Caûnh cho quaân oà aït taán coâng, Baø-Tranh choáng ñôõ khoâng noåi neân bò thua vaø bò baét. Toaøn boä löïc löôïng töôùng só Chieâm Thaønh ñeàu haï vuõ khí ñaàu haøng. Vôùi söï kieän 1693 naøy, bieân giôùi cöïc Nam cuûa xöù Ñaøng Trong ñaõ keùo ñeán taän vuøng Bình Thuaän ngaøy nay. Caùnh cöûa phía Baéc cuûa mieàn ñaát chaâu thoå soâng Ñoàng Nai vaø soâng Cöûu Long truø phuù nhöng daân cö coøn raát thöa thôùt ñaõ ñöôïc môû toang.

Taát caû ñaát ñai maø ñaïo quaân Nguyeãn Höõu Caûnh môùi chieám ñöôïc (töông öùng vôùi caùc tænh Khaùnh Hoøa, Ñaéc Laéc, Ninh Thuaän, Laâm Ñoàng vaø Bình Thuaän ngaøy nay), chuùa Nguyeãn Phuùc Chu laäp thaønh moät traán, goïi laø traán Thuaän Thaønh vaø quan Traán thuû ñaàu tieân cuûa traán naøy cuõng chính laø Nguyeãn Höõu Caûnh. OÂng ñöôïc thaêng chöùc Chöôûng cô laø chöùc voõ quan cao caáp nhaát cuûa chuùa Nguyeãn ñöông thôøi. Taïi ñaây, Chöôûng cô Traán Thuû Nguyeãn Höõu Caûnh ñaõ coù coâng toå chöùc cho nhaân daân khai khaån ñaát hoang, oån ñònh cuoäc soáng vaø thieát laäp traät töï xaõ hoäi ngaøy caøng vöõng vaøng.

Söï kieän thöù hai, söï kieän naêm Maäu Daàn (1698) laø söï kieän troïng ñaïi nhaát cuûa cuoäc ñôøi töôùng quaân Nguyeãn Höõu Caûnh, söï kieän khieán cho teân tuoåi cuûa oâng soáng maõi tong taâm khaûm cuûa nhaân daân Saøi Goøn Gia Ñònh noùi rieâng vaø caû ñoàng baèng Nam boä noùi chung. Vaøo muøa xuaân naøy, Nguyeãn Höõu Caûnh ñöôïc chuùa Nguyeãn Phuùc Chu trao chöùc Thoáng Suaát, ñem quaân ñi kinh löôïc vuøng phía Nam traán Thuaän Thaønh. Vôùi chuyeán kinh löôïc naøy, Nguyeãn Höõu Caûnh ñaõ nhaäp vuøng ñaát töông öùng vôùi mieàn Ñoâng Nam Boä ngaøy nay vaøo xöù Ñaøng Trong. Baáy giôø: “Ñaát ñai ñöôïc môû roäng hôn ngaøn daëm, daân soá coù boán vaïn hoä” (Gia Ñònh thaønh thoâng chí, quyeån 3 - Trònh Hoaøi Ñöùc). Caùc thö tòch coå ñeàu cho hay, vôùi chuyeán kinh löôïc muøa xuaân naêm Maäu Daàn naøy, Nguyeãn Höõu Caûnh ñaõ laøm moät loaït caùc vieäc raát quan troïng. Moät laø chia ñaët heä thoáng haønh chính môùi. Taát caû ñaát ñai thu ñöôïc, Nguyeãn Höõu Caûnh goïi chung laø phuû Gia Ñònh. Phuû naøy quaûn lónh ñeán hai dinh, ñoù laø dinh Traán Bieân (vôùi moät huyeän thoáng thuoäc duy nhaát laø Phöôùc Long) vaø dinh Phieân Traán (cuõng vôùi moät huyeän thoáng thuoäc duy nhaát laø Taân Bình). Quan laïi caùc dinh ñeàu ñöôcï caét ñaët roõ raøng, goàm Kyù Luïc (troâng coi veà haønh chính vaø thueá khoùa), Löu Thuû (troâng coi veà quaân söï) vaø Cai Boä (troâng coi veà tö phaùp). Giuùp vieäc cho quan ñöùng ñaàu hai dinh noùi treân laø caùc Xaù Ti vaø moät soá ñôn vò vuõ trang. Ñoái vôùi ngöôøi Trung Quoác di daân sang nöôùc ta laøm aên sinh soáng, Nguyeãn Höõu Caûnh taäp hôïp hoï laïi thaønh nhöõng toå chöùc haønh chaùnh rieâng. Soá ñònh cö ôû dinh Traán Bieân thì coù xaõ Thanh Haø, soá ñònh cö ôû Phieân Traán thì coù xaõ Minh Höông. Vieäc quan troïng thöù hai maø Nguyeãn Höõu Caûnh ñaõ thöïc hieän ñöôïc trong naêm Maäu Daàn (1698) laø nhanh choùng chieâu moä nhaân daân ñi khaån hoang laäp aáp. Ñaïi Nam Lieät Truyeän (Tieàn bieân, Quyeån 1) cheùp roõ, Nguyeãn Höõu Caûnh ñaõ “chieâu moä daân phieâu taùn töø chaâu Boá Chính (nay thuoäc Quaûng Bình-NKT) trôû vaøo Nam, cho ñöôïc ñeán ôû ñaát aáy (töùc laø ñaát Traán Bieân vaø Phieân Traán-NKT) roài chia ñaët xaõ thoân vaø phöôøng aáp khai khaån ñaát ñai, ñònh nghaïch toâ thueá ghi teân vaøo soå ñinh”. Toùm laïi, Nguyeãn Höõu Caûnh ñaõ nhanh choùng khaúng ñònh bieân cöông môùi moät caùch raát chaéc chaén. OÂng khoâng chæ laø moät töôùng lónh taøi ba maø coøn laø moät nhaø quaûn lí haønh chaùnh xuaát saéc.

Nhaân daân khaép mieàn ñaát môùi ñôøi ñôøi nhôù ôn oâng, kieâng kò teân oâng, cho neân, Caûnh thì noùi traïi thaønh Kieång. OÂng coøn coù teân laø Kính, cho neân, kính noùi traïi thaønh kieáng. Vaø ñeå toû roõ söï kì cöïu cuûa mình, khoâng ít ngöôøi thöôøng töï nhaän mình laø daân hai huyeän (daân ôû hai huyeän ñaàu tieân laø Phöôùc Long vaø Taân Bình do Nguyeãn Höõu Caûnh laäp ra naêm Maäu Daàn, 1698).

Naêm 1770, Nguyeãn Höõu Caûnh ñöôïc leänh caàm quaân tieán xuoáng bieân giôùi Taây Nam ngaøy nay. Nhôø uy ñöùc ñaëc bieät cuûa mình, Nguyeãn Höõu Caûnh haàu nhö khoâng phaûi ñaùnh maø vaãn nhanh choùng giaûi quyeát tình hình raát phöùc taïp. Raát tieác laø laàn aáy chaúng may oâng bò beänh naëng roài qua ñôøi. Naêm ñoù Nguyeãn Höõu Caûnh troøn 50 tuoåi.

Ngaøy nay ñeàn thôø Nguyeãn Höõu Caûnh coøn ñöôïc baûo toàn ôû khaù nhieàu ñòa phöông, trong ñoù lôùn nhaát laø ôû An Giang, Ñoàng Nai vaø Quaûng Bình. Nhöng ñoäc ñaùo nhaát, ñeàn thôø Nguyeãn Höõu Caûnh coøn ñöôïc laäp ôû Nam Vang. ÔÛ ñôøi, töôùng caàm quaân maø duøng söùc maïnh aùp cheá, haún nhieân thieân haï seõ sôï maø theo, coù ñieàu, phaøm ñaõ sôï maø theo thì khoâng beàn, thaäm chí coøn ngaám ngaàm tìm caùch phaûn khaùng ngay trong khi buoäc phaûi theo. Nhöng cuõng ôû ñôøi, töôùng caàm quaân maø duøng uy ñöùc ñeå phuû duï, thì thieân haï seõ phuïc maø theo vaø moät khi ñaõ phuïc maø theo laø theo maõi, moät loøng soáng cheát vôùi baäc mình kính phuïc vaø toân thôø. Xöù Ñaøng Trong, theá kyû 17, coù moät ngöôøi nhôø uy ñöùc maø ñöôïc daân theo, ngöôøi ñoù laø Nguyeãn Höõu Caûnh. Vaø trong nhieàu naêm duøng uy ñöùc, naêm Maäu Daàn 1698 laø naêm ñaëc bieät nhaát, naêm troïng ñaïi cuûa vò töôùng quaân löøng danh naøy.

Toång kho Long Bình

Toång kho Long Bình cuõ, tröôùc ñaây laø trung taâm cung caáp vuõ khí ñaïn döôïc cho quaân ñoäi Myõ vaø chö haàu trong chieán tranh Vieät Nam. Kho Long Bình ñöôïc xaây döïng töø naêm 1964 vôùi dieän tích ban ñaàu chæ 6km² nhöng vaøo naêm 1966 ñaõ ñöôïc xaây döïng laïi vaø maø môû roäng leân 24km². Toøan boä toång kho Long Bình coù 6 haàm ngaàm chöùa treân 150.000 taán vuõ khí ñaïn döôïc, khu vöïc naøy ñöôïc baûo veä caån maät vôùi 6 haøng raøo theùp gai kieân coá, 72 thaùp canh vaø 3 tieåu ñoaøn tuùc tröïc baûo veä.

Ñöôïc khaùnh thaønh ngaøy 18/8/1998 do taäp ñoaøn Bourbon cuûa Phaùp ñaàu tö vôùi toång soá voán laø 54 trieäu USD, dieän tích 20.000m². Sieâu thò coù treân 20.000 maët haøng vaø 90% haøng hoaù laø saûn xuaát taïi Vieät Nam. Taäp ñoaøn Bourbon laø moät trong nhöõng taäp ñoaøn lôùn nhaát cuûa Phaùp veà löông thöïc thöïc phaåm. Caùc döï aùn Bourbon ñaõ ñaàu tö taïi Vieät Nam nhö nhaø maùy ñöôøng Bourbon Taây Ninh - Nhaø maùy thöùc aên gia suùc Bourbon… Trong qui hoaïch phaùt trieån taïi Vieät Nam, Bourbon ñaõ vaïch roõ seõ thoân tính toaøn boä heä thoáng sieâu thò Vieät Nam vôùi khaùch haøng chuû yeáu laø taàng lôùp trung löu. Do vaäy hieän nay Bourbon ñaõ coù theâm 3 ñaïi sieâu thò taïi Vieät Nam: sieâu thò Cora An Laïc 120.000m², sieâu thò Cora-Mieàn Ñoâng 10.000m² vaø sieâu thò Cora-Haø Noäi roäng 42.000m²

Ñöôïc thaønh laäp naêm 1963 vôùi dieän tích 335ha, naèm ôû TP. Bieân Hoøa, ngay treân truïc giao thoâng Baéc Nam, caùch TP.HCM 27km, caùch Vuõng Taøu 90km. Keát caáu haï taàng töông ñoái hoaøn chænh: söû duïng ñieän löôùi quoác gia, traïm bieán aùp 40 MVA, nöôùc ñöôïc caáp 25.000m³/ngaøy, ñöôøng giao thoâng 20km noäi boä, thoâng tin lieân laïc vôùi toång ñaøi noäi boä noái maïng quoác gia vaø quoác teá… Hieän nay ñang naâng caáp coâng trình haï taàng vaø xaây döïng heä thoáng xöû lí nöôùc thaûi. Öu tieân ñaàu tö chieàu saâu, ñoåi môùi coâng ngheä vaø caùc saûn phaåm khoâng coù chaát thaûi.

Ñöôïc thaønh laäp naêm 1993 taïi TP. Bieân Hoøa, naèm ñoái dieän vôùi khu coâng nghieäp Bieân Hoøa I. Toång dieän tích 396ha trong ñoù dieän tích xaây döïng nhaø maùy laø 264ha, dieän tích caây xanh 34ha, dieän tích ñöôøng boä 78ha, vaø ñaát chuyeân duøng 24ha. Heä thoáng caáp ñieän döï kieán naâng aáp traïm 80 MVA töø nguoàn ñieän quoác gia. Nöôùc cung caáp 5000m³/ ngaøy cho toaøn khu, heä thoáng oáng daãn 20.500m. Thoâng tin lieân laïc baèng toång ñaøi ñieän töû vôùi 1024 soá maïch IDD lieân laïc tröïc tieáp quoác teá vaø quoác noäi. Coù heä thoáng xöû lí nöôùc thaûi loûng 12.000m³/ngaøy vaø khu vöïc xöû lí chaát thaûi raén, heä thoáng thoaùt nöôùc möa ra soâng Ñoàng Nai daøi 13.920m vaø ñöôøng giao thoâng noäi khu daøi 20km. Soá dieän tích goïi voán ñaàu tö phaùt trieån laø 26ha vôùi caùc nghaønh ngheà: cô khí, ñieän töû, may maëc, da giaøy, saûn phaåm töø nhöïa, cao su, cheá bieán löông thöïc thöïc phaåm, saûn phaåm gia duïng vaø tieâu duøng khoâng coù nhieàu nöôùc thaûi ñoäc haïi.

Khu Coâng Nghieäp AMATA

Naèm caùch TP.HCM 30km, naèm caïnh khu coâng nghieäp Bieân Hoøa II. Toång dieän tích 760ha ñöôïc xaây döïng qua 5 giai ñoaïn trong ñoù giai ñoaïn moät xaây döïng 100ha chöa keå dieän tích ñöôøng giao thoâng noái Quoác loä vaøo khu coâng nghieäp.

+ Heä thoáng ñieän: giai ñoaïn moät xaây döïng traïm ñieän 40 MVA. Ngoaøi ra AMATA seõ xaây döïng moät nhaø maùy ñieän ñeå cung caáp noäi boä.

+ Heä thoáng caáp nöôùc: coâng ty caáp nöôùc Ñoàng Nai cung caáp böôùc ñaàu 5000m³/ngaøy. AMATA seõ xaây döïng nhaø maùy caáp nöôùc rieâng 30.000m³/ngaøy, laáy nguoàn nöôùc töø soâng Ñoàng Nai.

+ Heä thoáng thoâng tin qua toång ñaøi töï ñoäng 960 ñöôøng daây baûo ñaûm lieân laïc deã daøng trong nöôùc vaø quoác teá.

+ Giao thoâng: Khu coâng nghieäp noái lieàn Quoác loä 1 baèng ñöôøng chính roäng 52m. Ngoaøi ra heä thoáng ñöôøng noäi khu coâng nghieäp ñaûm baûo söï vaän haønh lieân tuïc vaø an toaøn.

+ Xöû lyù chaát thaûi: xaây döïng nhaø maùy xöû lyù chaát thaûi theo tieâu chuaån qui ñònh cuûa luaät baûo veä moâi tröôøng. Öu tieân ñaàu tö cô khí luyeän kim, hoaù chaát, myõ phaåm, deät may, ñieän töû…

Khu Thieân Chuùa Giaùo Hoá Nai

Caùch Bieân Hoaø 10km, tröôùc 1954 laø röøng hoang. Vaøo 1954, Hoá Nai coù khoaûng 40.000 daân töø caùc tænh phía Baéc di cö vaøo ñaëc bieät laø tænh Haø Nam Ninh cuõ theo söï uûng hoä cuûa Giaùo Hoäi, Ngoâ Ñình Dieäm thaønh laäp caùc xaõ Hoá Nai nhö vaønh ñai baûo veä Saøi Goøn. Daân ôû ñaây coù ngheà truyeàn thoáng laø khai thaùc laâm saûn vaø moäc. Hieän nay coù khoaûng 16 xaõ, 29 nhaø thôø, 28 tröôøng hoïc, moät beänh vieän, 19 traïm y teá vaø 12 nhaø baûo sanh. Hoá Nai ñöôïc chia laøm 4 khu Hoá Nai 1-2-3-4 vôùi daân soá hieän nay treân 700.000 ngöôøi.

Thaùc Trò An laø baäc haï cuoái cuøng cuûa soâng Ñoàng Nai tröôùc khi chaûy vaøo ñoàng baèng. Naêm 1983 vôùi söï giuùp ñôõ cuûa Lieân Xoâ (cuõ) ñaõ khôûi coâng xaây döïng coâng trình thuûy ñieän Trò An vôùi toång kinh phí laø 150 trieäu rup vaø 51 tæ ñoàng Vieät Nam. Ña soá caùc thieát bò nhaäp töø Lieân Xoâ cuõ. Hoà Trò An roäng 232km² vôùi söùc chöùa 2,7 tæ m³, coâng suaát nhaø maùy laø 400MW, saûn löôïng ñieän 1,7 tæ KWH/naêm. Ñeán thaùng 9/1988 ñaõ vaän haønh ñöa vaøo tieâu duøng.

Ñaây laø coâng trình thuyû ñieän lôùn nhaát mieàn Nam, giaûi quyeát caáp baùch ñieän cho caùc ngaønh coâng nghieäp vaø sinh hoaït. Töø loøng hoà Trò An thu veà treân 10 ngaøn taán caù, laøm thay ñoåi caûnh quang phuïc vuï cho du lòch.

Ngaõ Ba Daàu Giaây - Caây Cao Su

Caùch TP. HCM 67km, neáu reõ traùi vaøo QL 20 khoaûng 234km laø ñeán TP. Ñaø Laït ngaøn hoa. Thaúng theo QL 1A ra caùc tænh mieàn Trung vaø phía Baéc. Sôû dó coù teân laø Daàu Giaây vì tröôùc kia khu vöïc naøy coù raát nhieàu caây Daàu vaø treân nhöõng caây Daàu naøy coù daây leo chaèng chòt. Coøn coù caùch giaûi thích khaùc veà ñòa danh Daàu Giaây: Sau naêm 1954, moät soá giaùo daân theo hai giaùo phaän Buøi Chu vaø Phaùt Dieäm di cö vaøo trong khu vöïc mieàn Nam vaø ñònh cö taïi khu vöïc naøy! Vaø hoï ñem theo moät taäp tuïc thoùi quen troàng caây traàu ven khu vöïc mình sinh soáng. Khu ngaõ 3 naøy hoï troàng raát nhieàu caây Traàu Daây nhöng ngöôøi Haø Nam Ninh khoâng noùi ñöôïc chöõ Tr, hoï ñoïc Tr thaønh Gi! Nhö hoï ñoïc oâng trôøi thaønh oâng giôøi! Traàu Daây ñoïc traïi thaønh Daàu Giaây.

Do phaùt sinh ôû vuøng röøng nhieät ñôùi aåm, caây cao su heâveâa phaùt trieån thuaän lôïi trong ñieàu kieän nhieät ñoä trung bình naêm thay ñoåi töø 22-27C vaø löôïng möa haèng naêm 1500-2000mm, möa nhieàu vaø döôùi daïng möa raøo vaøo buoåi tröa, chieàu. Neáu möa keùo daøi vaø möa vaøo buoåi saùng seõ khoâng thuaän lôïi cho vieäc caïo muû cao su vì seõ deã gaây neân beänh loeùt mieäng caïo vaø caây kieät nhöïa. Caây cao su öa gioù nheï vaø aùnh saùng vöøa phaûi, haøng naêm caây coù moät thôøi kyø ruïng laù vaøo muøa khoâ töø thaùng 1 ñeán thaùng 3.

Caây cao su ñöôïc mang vaøo nöôùc ta töø naêm 1877. Töø naêm 1890 ñeán naêm 1920, ngöôøi Phaùp baét ñaàu môû roäng dieän tích troàng thöû nghieäm vaø hình thaønh nhöõng ñoàn ñieàn cao su nhoû taïi khu vöïc ngoaïi oâ Saøi Goøn, Thuû Daàu Moät, Bieân Hoaø vôùi toång dieän tích khoaûng 7000ha. Töø naêm 1921-1945, caùc ñoàân ñieàn cao su ñöôïc môû roäng vaø phaùt trieån maïnh vôùi toång dieän tích taêng leân 138.000ha.

Sau khi giaûi phoùng mieàn Baéc, caây cao su ñöôïc troàng thöû nghieäm thaønh coâng taïi noâng tröôøng Taây Hieáu (Phuû Quyø, Ngheä An) töø naêm 1958 vaø töø naêm 1961 caây cao su ñöôïc troàng ñaïi traø töø Ngheä An ñeán Vónh Linh vôùi toång dieän tích cuûa naêm cao nhaát laø 6000ha. Taïi mieàn Nam, sau hieäp ñònh Giônevô naêm 1954, ngöôøi Phaùp trôû laïi vaø taäp trung khai thaùc caây cao su phuïc vuï cho noâng nghieäp cuûa hoï. Naêm 1963, toång dieän tích cao su ñaït ñeán möùc cao nhaát laø 192.800ha, ñöa Vieät Nam thaønh nöôùc coù dieän tích cao su ñöùng haøng thöù 8 trong 18 nöôùc troàng cao su treân theá giôùi. Caùc ñoàn ñieàn cao su lôùn ôû mieàn Nam luùc ñoù naèm trong tay caùc Cty Ñoâng Döông, Ñaát Ñoû, SPTR, Bieån Ñoâng (CEXO), Taây Ninh (SHT) vaø Cao nguyeân Ñoâng Döông (CHDI) taïi ÑakLak cuûa tö baûn Phaùp. Vuøng cao su taäp trung hình thaønh ôû mieàn Ñoâng Nam Boä. Do chieán tranh, nhieàu ñoàn ñieàn cao su bò boû hoang, bò taøn phaù, bò chaát ñoäc hoaù hoïc… neân dieän tích caây cao su thu heïp daàn. Naêm 1974,dieän tích cao su chæ coøn 68.400ha vôùi saûn löôïng 21.000 taán/naêm. Ñeán naêm 1976, chæ coøn 40.000ha, phaàn lôùn laø vöôøn cao su giaø coãi.

Sau ngaøy mieàn Nam ñöôïc hoaøn toaøn giaûi phoùng vaø ñaát nöôùc thoáng nhaát, Ñaûng vaø Nhaø nöôùc sôùm coù chuû tröông taäp trung nguoàn löïc ñeå khai hoang, taêng dieän tích caây cao su. Ñaëc bieät, töø naêm 1981 ñeán naêm 1985, nhôø söï hôïp taùc thu huùt voán ñaàu tö töø Lieân Xoâ (cuõ) vaø moät soá nöôùc Ñoâng Aâu nhö CHDC Ñöùc, Ba Lan, Hungari… Dieän tích caây cao su ñaõ taêng leân 100.000ha vôùi caùc noâng tröôøng Phuù Rieàng, Ñoàng Nai, Ñoàng Phuù, Bình Long, Daàu Tieáng… Do chuû ñoäng nghieân cöùu cuøng vôùi söï hôïp taùc vôùi Vieän Nghieân cöùu caây cao su RRIM cuûa Malaysia, ngaønh cao su ñaõ öùng duïng caùc kyõ thuaät môùi, gioáng môùi cho naêng suaát cao 1,2-1,5 taán/ha treân toaøn boä dieän tích caây cao su môùi troàng

Sau hôn 20 naêm taäp trung nguoàn voán trong nöôùc vaø tranh thuû söï hôïp taùc cuûa caùc nöôùc, toång dieän tích caùc vöôøn caây cao su ñaõ leân ñeán khoaûng 300.000ha, trong ñoù caùc vöôøn caây cao su quoác doanh ñaït khoaûng 250.000ha, coøn laïi laø cao su tö nhaân, tieåu ñieàn. Naêm 1997, caû nöôùc môû roäng dieän tích caây cao su leân ñeán 300.000ha, ñaõ xaây döïng 26 nhaø maùy hieän ñaïi chuyeân cheá bieán caùc loaïi muû cao su nguyeân lieäu, ñaït tieâu chuaån xuaát khaåu, vôùi toång coâng suaát 200.000 taán/naêm. Naêm 1997, ngaønh cao su caû nöôùc ñaõ khai thaùc vaø cheá bieán khoaûng 180.000 taán muû cao su quy khoâ, ñöùng haøng thöù 5 trong caùc quoác gia saûn xuaát cao su thieân nhieân treân theá giôùi

Trieån khai chuû tröông thaønh laäp caùc toång coâng ty quoác gia coù thöïc löïc maïnh, Chính phuû ñaõ thaønh laäp Toång coâng ty cao su Vieät Nam vôùi 21 coâng ty thaønh vieân. Ngaønh cao su nöôùc ta cuõng ñaõ gia nhaäp Hieäp hoäi caùc nöôùc saûn xuaát cao su thieân nhieân theá giôùi (ARNPC). Caây cao su laø loaïi caây kinh teá quan troïng ñöùng haøng thöù ba sau gaïo vaø caø pheâ veà cung caáp nguoàn xuaát khaåu chuû löïc cuûa ngaønh noâng nghieäp nöôùc ta. Toaøn boä dieän tích cuûa vöôøn caây cao su hieän nay ñöa vaøo saûn xuaát ñeàu laø caây nhoùm moät vaø caây nhoùm hai ñang thôøi kyø sung söùc vôùi naêng suaát bình quaân treân 1 taán/ ha.

Caây cao su phaùt trieån maïnh treân vuøng Ñoâng Nam Boä vôùi toång dieän tích naêm 1997 laø 168.524ha taïi caùc tænh Bình Döông, Bình Phöôùc, Taây Ninh, Ñoàng Nai, Baø Ròa-Vuõng Taøu, Bình Thuaän. ÔÛ ÑaékLaéc, Gia Lai, Kon Tum thuoäc Taây Nguyeân vôùi toång dieän tích 27.464ha. Caây cao su cuõng ñöôïc ñöa ñeán caùc vuøng ñaát duyeân haûi mieàn Trung nhö Quaûng Trò, Haø Tónh vôùi toång dieän tích 3181ha. Ñoàng thôøi vôùi vieäc taäp trung troàng môùi, khai thaùc, Toång coâng ty Cao su Vieät Nam ñaõ ñaàu tö lôùn ñeå xaây döïng môùi caùc nhaø maùy cheá bieán muû cao su vôùi trang thieát bò hieän ñaïi, coâng suaát treân 200.000 taán/ naêm cho ra caùc saûn phaåm ñaït tieâu chuaån xuaát khaåu.

Nhaèm taïo ñieàu kieän cho ngaønh cao su tieáp tuïc phaùt trieån maïnh vôùi ñònh höôùng chieán löôïc taêng töø 300.000ha leân 700.000ha vaøo naêm 2005, Thuû töôùng Chính Phuû cho pheùp ngaønh cao su ñöôïc boå sung nguoàn voán ñaàu tö xaây döïng cô baûn töø nguoàn lôïi töùc vöôït keá hoaïch haøng naêm, pheâ duyeät thôøi haïn cho vay ñeå khai hoang troàng cao su treân ñaát môùi laø 15 naêm, nghieân cöùu ñieàu chænh möùc thueá lôïi töùc ñoái vôùi saûn phaåm cao su sô cheá töø 35% coøn 25%. Ngaønh cao su ñang ñieàu tra toång theå quyõ ñaát thích hôïp troàng caây cao su, taäp trung phaùt trieån maïnh taïi caùc tænh vuøng duyeân haûi mieàn Trung vaø khu Boán cuõ bao goàm caùc tænh Thanh Hoùa, Ngheä An, Haø Tænh, Quaûng Bình, Quaûng Trò, Thöøa Thieân Hueá, Quaûng Nam, Ñaø Naüng, Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh, Phuù Yeân, Khaùnh Hoøa, Bình Thuaän vôùi toång dieän tích 70.000ha, taïi khu vöïc Taây Nguyeân vôùi toång dieän tích 330.000ha (nôi ñaây ñaõ trôû thaønh vuøng troïng ñieåm cao su cuûa caû nöôùc), taïi vuøng Ñoâng Nam Boä vôùi toång dieän tích 300.000ha.

Doác Meï Boàng Con

Goàm moät doác lôùn vaø moät doác nhoû nhö laø moät ngöôøi meï boàng moät ngöôøi con neân môùi coù teân goïi nhö theá.

Moät caâu chuyeän khaùc ñöôïc ngöôøi daân keå raèng xöa coù moät phuï nöõ coù mang bò cheát taïi ñaây, sau ñoù haøng ñeâm ngöôøi ta thöôøng thaáy coù moät ngöôøi meï treân tay beá con hay qua laïi treân ngoïn doác naøy. Chính vì theá maø cö daân ôû ñaây ñaët doác naøy laø doác Meï boàng con.

Ngaõ 3 Taân Phong - Moä Coå Haøng Goøn

Moä Coå Haøng Goøn ñöôïc phaùt hieän bôûi moät kyõ sö caàu ñöôøng ngöôøi Phaùp laø Bouchot J. Vaøo naêm 1927 khi môû ñöôøng lieân tænh giöõa Long Khaùnh vaø Baø Ròa. Moä coå coù kieán truùc goàm hai haøng truï bao quanh moät haàm moä. Toång soá truï laø 10, laøm baèng ñaù granit hay bazan, coù chieàu cao 2,5-3m, ñaëc bieät coù hai truï laø nhöõng taám ñan baèng ganit vôùi kích thöôùc lôùn 7,2 x 1m vaø 1 x 0,35m. Phaàn haàm moä coù daïng hình hoäp, ñöôïc gheùp baèng 6 taám ñan baèng granit kích thöôùc 4,2 x 2,7m vaø cao 1,6m. Theo Sauin E., di tích naøy coù nieân ñaïi caùch nay khoaûng 3950 naêm. Töø naêm 1992, moä coå Haøng Goøn ñaõ ñöôïc truøng tu: xaây döïng ñöôøng baûo veä, laùt gaïch beân haàm moä ñeå choáng xoùi moøn vaø troàng caây kieång xung quanh. Ñaây laø ñieåm tham quan khaù haáp daãn vì laø ngoâi moä coå nhaát vaø qui moâ nhaát taïi Vieät Nam coøn ñöôïc baûo toàn ñeán ngaøy nay.

Coøn goïi laø nuùi Soùt, cao 843m, sau nuùi Baø Ñen ôû Taây Ninh cao 986m. Treân nuùi coù chuøa Gia Laøo, vaøo nhöõng ngaøy raèm ngöôøi daân ôû caùc nôi thöôøng veà ñaây haønh höông raát ñoâng. Treân nuùi gaén lieàn vôùi moät truyeàn thuyeát sau:

Hieän nay trong chuøa Gia Laøo coù 3 pho töôïng ñöôïc moïi ngöôøi goïi laø OÂng Vaøng, Coâ Baïc, OÂng Chì. Bieát ñöôïc caâu chuyeän thöông taâm ñoù ngöôøi ta ñaõ goïi ngoïn nuùi naøy laø Chöùa Chan ñeå noùi leân tình caûm chöùa chan cuûa hai cha con hoï. Töø ngaõ 3 neáu reõ 2km seõ ñeán ngaõ 3 OÂng Ñoàn, thò traán Gia Ray vaø 7km seõ leân nuùi Gia Laøo. Ñi thaúng 98km seõ ñeán Phan Thieát (ñaây laø ngoïn nuùi cuoái cuøng cuûa daõy Tröôøng Sôn taïi khu vöïc Ñoâng Nam Boä).

Taïi ñaây tröôùc kia laø moät khu vöïc noùng boûng, goàm caùc caên cöù cuûa quaân ñoäi Saøi Goøn vaø quaân ñoäi Caùch maïng caøi theá raêng löôïc vôùi nhau. Ñieàu ñaëc bieät laø khu vöïc naøy coù raát nhieàu laù buoâng, coù leõ töø nguyeân nhaân ñoù neân môùi ñaët teân laø Khu Röøng laù. Vôùi röøng laù buoâng nôi ñaây ñaõ sinh ra moät ngheà kinh teá phuï, ñoù laø ngheà ñan noùn gioû, vaø cung caáp laù cho ngaønh tieåu thuû coâng nghieäp. Nhöõng saûn phaåm töø laù naøy laïi laø nhöõng maët haøng ñöôïc öa chuoäng ôû caùc thò tröôøng AÂu, Myõ. Noù ñem laïi moät nguoàn ngoaïi teä khoâng nhoû ñöa neàn kinh teá ñi leân.

Moùn aên Nam Boä raát ña daïng, thay ñoåi tuøy giai ñoaïn ngaén daøi, thöû ñuùc keát laïi vaøi neùt lôùn laø ñieàu khoâng ñôn giaûn. Qua thôøi gian, ta thöû neâu leân vaøi neùt ñònh hình.

- Aên saùng loùt loøng coøn goïi laø ñieåm taâm khoâng naèm trong ñeà muïc taát yeáu cuûa moùn aên. Neáu laø nhaø noâng hoaëc gia ñình khaù giaû, ngöôøi lao ñoäng thöôøng aên ba böõa: saùng, tröa xeá vaø toái, baèng khoâng chæ coù hai böõa thoâi, buoåi saùng thöôøng thaû noåi cho töøng ngöôøi lieäu ñònh.

• 
  - Hoài tröôùc 1945, nhieàu gia ñình khaù giaû coøn duy trì kieåu loùt chieáu, ngoài aên treân ñaát, coù leõ theo aûnh höôûng cuûa ngöôøi Chaêm. Kieåu aên treân boä vaùn, ngoài xeáp baèng nhö chaúng coøn thay ñoåi ôû gia ñình trung löu mieàn queâ. Ngoài treân boä vaùn thì phaûi theo tö theá xeáp baèng, quen thoùi neân khi ngoài treân gheá deã moûi chaân. Vaû laïi, boä vaùn ngaøy nay ñaét tieàn, ñi-vaêng thì coøn quaù nhoû heïp.
  

- Khoâng thích duøng nóa, ngoaïi tröø duøng nóa nhoû ñeå ghim nhöõng mieáng traùi caây nhö xoaøi goït saün. Gaàn nhö khoâng duøng caây dao nhoû ñeå caét thòt. Con vaät ñaõ bò gieát, caét ra töøng mieáng, pha cheá roài bò caét thì quaû laø taøn aùc vaø thoâ thieån ñoái vôùi ngöôøi ngoài beân caïnh. Neáu caàn thì caét saün tröôùc khi ñem ra dóa nhö tröôøng hôïp thòt boø luùc laéc.

- Aûnh höôûng Taây phöông chæ thaáy trong tröôøng hôïp aên côm taám, côm bì vaøo buoåi saùng goïi noâm na côm dóa. Duøng caùi ñóa treït vaø to cuûa phöông Taây vôùi muoãng vaø nóa. Theo toâi hieåu, ñaây laø kieåu trình baøy goïn do ngöôøi Haûi Nam baøy ra töø tröôùc naêm 1945, goïi côm xaøo. Ngöôøi Haûi Nam hoài theá kyû 19 vì ôû ñaûo gaàn Höông Caûng ñaõ choïn ngheà naáu beáp cho taøu buoân Taây Phöông, ñi theo taøu bieån.

Veà moùn aên ôû Nam Boä theo nghóa vuøng Saøi Goøn vaø phía ñoàng baèng, coù theå chia laøm 3 loaïi: moùn cuùng oâng baø hoaëc thaàn thaùnh, moùn nhaäu vaø moùn aên côm.

-Dòp cuùng gioã toå tieân, chaúng ai hieåu roõ oâng baø thôøi xa xöa khi vaøo Nam thích aên moùn gì, cheá bieán caùc moùn ra sao, nhöng tuøy hoaøn caûnh maø coù 4 moùn: haàm, luoäc, raùn, kho. Neân hieåu khoâng phaûi laø daâng cuùng theo cha hoaëc meï ñaõ quaù coá nhöng laø cho toå tieân ñôøi oâng coá cuûa gia chuû, hieåu ngaàm raèng nhöõng baø con xa gaàn thôøi xa xöa cuõng ñöôïc tham döï, vì vaäy neáu cuùng ba maâm ôû ba baøn thôø (giöõa, beân traùi, beân maët hoaëc moät baøn thôø) thì thöùc aên phaûi gioáng nhau. Moùn haàm, töùc thòt heo haàm, thöôøng gioø heo haàm maêng tre Maïnh Toâng, loaïi maêng ngon nhaát cuûa Nam Boä (gôïi tích oâng Maïnh Toâng trong Nhò Thaäp Töù Hieáu). Moùn thòt luoäc laø thòt ba chæ xaét moûng. Xaøo laø moùn thòt bò caâu thuùc veà hình thöùc: xaøo chua, xaøo maën, vôùi rau caûi ñoà loøng hoaëc toâm, gaàn nhö tuyeät ñoái khoâng duøng thòt röøng. Moùn kho thöôøng laø thòt heo, caù loùc kho vôùi nöôùc döøa ñeå gôïi phong vò mieàn Nam. ÔÛ mieàn queâ, ngaøy xöa baøy ñaùm gioã linh ñình vôùi quaù nhieàu moùn khaùc nhau, laém khi aên khoâng heát moùn, nhöng cô baûn phaûi ñuû 4 moùn coå truyeàn nhö treân, coù theå goïi laø nghi thöùc nhaát caû nöôùc. Nhieàu moùn phuï, coù theå doïn chung vôùi 4 moùn chính nhö rau, bì cuoán, nem chua. Ngoaøi ra coøn ñeå daønh ôû moät baøn rieâng, khoâng cuùng treân baøn thôø voán ñaõ chaät choäi, chôø khi ñaõi khaùch seõ doïn ra nhö thòt boø xaøo, baùnh mì caø-ri, chaû gioø… Thôøi xöa oâng baø ta khoâng coù kieåu aên traùng mieäng nhö ngöôøi phöông Taây, vaû laïi traùi caây ñaõ ñöôïc chöng saün treân baøn thôø roài. Röôïu phaûi laø röôïu ñeá, vì toå tieân ta khoâng bieát röôïu Taây, Taøu.

Döï ñaùm gioã cuûa gia ñình, cuûa baïn thaân laø dòp aên uoáng vöøa phaûi, quan troïng nhaát laø noùi chuyeän thaân maät, aên laø ñeå höôûng phöôùc oâng baø, vì moùn aên ñaõ ñöôïc oâng baø chöùng giaùm roài.

Laém khi ôû queâ, ôû gia ñình nhaø vöôøn, coù baøy ra tieäc nhaäu lai rai ôû tröôùc saân, beân vöôøn caây aên traùi nhaèm caàm giöõ nhöõng ngöôùi khaùch ñeán quaù sôùm, thöôøng laø nhaäu vôùi vaøi mieáng thòt gaø, ñoà loøng ñôn sô, nhaát laø khoâng coù nhöõng moùn hoang daõ nhö ruøa, raén. Vaøi moùn ñaëc saûn nhö chaû, cua, gaø quay, caø ri, heo quay baùnh hoûi coù theå doïn cuøng, ôû gia ñình nöõa queâ nöõa chôï.

Gaàn nhö tuyeät ñoái khoâng cuùng nhöõng ñoà cheá bieán saün, ñöïng trong hoäp, laém gia ñình vì hoaøn caûnh ñaõ ñaët buoåi tieäc gioã ôû nhaø haøng, ñeán giôø nhaø haøng ñem ñeán vì vaäy maát veû nghieâm tuùc. Tröôøng hôïp naøy ngöôøi trong gia ñình neân töï pha cheá moät vaøi moùn nhö khoå qua doàn thòt, thòt kho ñeå cuùng treân baøn thôø, coøn nhöõng moùn ñaët ôû nhaø haøng thì chæ ñeå daønh ñaõi baïn beø.

Theo söï quan saùt cuûa chuùng toâi, gaàn nhö vaéng maët moùn maém. ÔÛ phía Nam, phaûi chaêng ñoù laø daáu aán cuûa ngöôøi Chaêm, ngöôøi Khô-me, ngöôøi Vieät chæ muoán nhöõng gì thuaàn tuùy cuûa oâng baø töø nhieàu theá heä tröôùc, chöùng toû gia ñình mình ñaõ oån ñònh, coù neà neáp chöù khoâng phaûi ôû trong thôøi kyø du canh du cö luùc môùi khaån hoang.

Caù kho nay goïi laø caù kho toä, ban ñaàu laø kho trong caùi meû kho, noâm na laø caùi toâ beå ngoaøi vaønh, duøng kho caù kieåu taïm bôï, laém khi ñeå treân than löûa cuûa caùi caø-raøn. AÊn coøn dö cöù ñeå daønh, hoâm sau aên trôû laïi. Caù kho trong toâ thöôøng laø caù vuïn cuûa nhaø ngheøo aên coøn laïi, tieát kieäm nhöng neáu nhö coù nöôùc maém ngon, kho tôùi lui nhieàu laàn thì nöôùc maém caù bieån seõ hoaø quyeän vôùi caù kho, toaùt leân höông vò ñaët bieät. Vì toâ beå phaûi ñeå nghieâng nghieâng treân than löïu khoâng nhieàu nöôùc. “Thaïch suøng coøn thieáu meû kho”, phaûi chaêng ñoù laø caùi toâ beå kho caù vuïn, hoâm tröôùc aên coøn dö cöù ñeå daønh, neáu khoâng coøn caù thì coøn nöôùc seàn seät trong toâ duøng ñuõa maø “queät” cuõng aên taïm ñöôïc böõa côm ngheøo. Muoán ñöôïc ngon neân boû nhieàu tieâu soï. Nöôùc maém ngon ñem kho cho ñaëc, quyeän vôùi caù thì ngon gaáp boäi, phaûi laø caù ñoàng ñeå haøi hoaø vôùi nöôùc maèm caù bieån ñaäm ñaëc.

Canh chua aên vôùi caù kho toä quaû laø raát haøi hoaø, caû hai moùn ñeàu cay. Saùng kieán kho caù ñoàng ñaëc bieät laø caù roâ vôùi nöôùc maém ngon, trình baøy trong kieåu bao bì baèng goám thoâ ñen ñuõa (caùi meû kho) thay theá baèng caùi toâ, ñaët haøng saün ôû loø goám cho coù veû saïch seõ; laàn ñaàu tieân töø sau naêm 1960 ôû quaùn Caây Döøa-ñöôøng Leâ Lai, gaây söï haáp daün ñoái vôùi khaùch saønh ñieäu Saøi Goøn roài phoå bieán trôû laïi caùc tænh ôû phía ñoàng baèng. Lyù töôûng nhaát laø löïa caù roâ ngon, coøn töôi, chöa coù caù roâ maäp beùo thì taïm kho caù treâ, caù loùc. Theo “ñieäu ngheä”, böõa côm ôû quaùn ñöôïc giôùi thieäu tröôùc vôùi vaøi moùn aên chôi nhö goûi ngoù sen vaø bao töû heo, aên caù kho, laém ngöôùi ñoøi theâm döa caûi.

Vaãn laø moùn aên côm thöôøng leä trong gia ñình, coøn maém chöng, teùp kho hoaëc moùn bí rôï (bí ñoû) haàm vôùi nöôùc coát döøa. Coù theå duøng caù treâ nöôùng chaám vôùi nöôùc maém göøng, theâm canh bí ñao naáu thòt heo, canh baàu naáu vôùi caù treâ, caù boáng keøo kho (mieàn nöôùc lôï). Caù toâm ña daïng, vöøa caù bieån vöøa caù ñoàng giuùp cho böõa aên cuûa giôùi bình daân taïm goïi laø “qua buoåi”, thí duï caù choát, caù linh kho tieâu laøm thöùc aên chính yeáu. Laïi coù moùn caù khoâ nhö khoâ caù loùc, khoâ caù tra, caù ñuoái aên theâm chuùt ít cho vui mieäng.

Caù bieån coù thöïc ñôn rieâng tuøy vuøng, theâm toâm cua ngaøy nay giaù quaù cao. Noùi chung caù bieån raát ngon nhöng ñoøi hoûi caùch pha cheá thích hôïp. Tröø tröôøng hôïp caù thu kho, thì caù bieån chæ aên ngon ôû löûa ñaàu, neáu dö, ñeå daønh haâm noùng laïi thì maát höông vò. Bôûi vaäy ta thaáy nhieàu mieàn bieån vaãn theøm thòt heo, thòt boø, caù ñoàng, caù vuøng nöôùc ngoït.

3- Moùn Nhaäu: Nhaäu laø tieáng thanh khoâng gôïi yù thoâ tuïc, xem töï vò cuûa Huyønh Tònh Cuûa naêm 1896, nhaäu ghi laø uoáng! Aên nhaäu töùc laø aên uoáng, nhaäu röôïu laø uoáng röôïu vaø nhaäu nöôùc laø uoáng nöôùc. Uoáng röôïu chaúng coù gì xaáu, chæ xaáu khi ñeán möùc thaùi quaù, laõng phí tieàn baïc vaø söùc khoûe. Ngaøy nay quaùn nhaäu moïc leân khaù nhieàu, nôi sang troïng, nôi giaù cao thì xöng laø “cöûa haøng ñaëc saûn” ñeå gôïi veû vaên minh vaø ñaïo lyù. ÔÛ thoân queâ, tieäc nhaäu laø chuyeän bình thöôøng, giöõa baïn thaân vôùi nhau, sau muøa gaët haùi thaønh coâng, chaên nuoâi coù lôïi (nhö ñaøn vòt, ao caù…) Nhaäu ngoaøi saân, ngoaøi vöôøn, laáy khung caûnh maùt meû thieân nhieân laøm boái caûnh, ñoàng thôøi cuõng traùnh söï toø moø cuûa treû con, sôï gaây taùc haïi. Nhaäu phaûi coù röôïu nhaäu nhö ôû Nam Boä, röôïu khoâng quan troïng baèng “moài nhaäu”. Moài nhaäu ñôn giaûn nhö moät con vòt luoäc, hay con caù loùc, chuû nhaø thöôøng töï troïng, khoâng muoán laøm phieàn vôï con ôû nhaø. Moùn aên phaûi goïn, moät moùn laø ñuû ñeå thöôûng thöùc höông vò cuûa moùn aáy maø thoâi. Ví duï, thòt chuoät khoâng theå nhaäu xen vôùi thòt raén, cua. Nhaäu ñoøi hoûi haøi hoøa höõu cô giöõa röôïu, moùn aên, coïng rau, nöôùc chaám, dó nhieân coù baïn tri aâm, tri kyû. Ngöôøi naøy thích ba khía, traùi me, ngöôøi kia thích con cua loät ñaàu muøa, coù keû nhôù vaø theøm moùn cua ñoàng xaøo vôùi coïng laù maùi ñaøn, laïi theøm maém soáng vôùi xoaøi chua ñaàu muøa.

Moùn ngon ñeä nhaát, ñeán baäc vua chuùa coøn theøm laø “Con ñuoân chaø laø”, chöõ goïi “Hoà ña töû”, “Hoà ña” laø caây döøa röøng, töùc caây chaø laø hoang daïi mieàn nöôùc maën, gioáng nhö caây cau troàng laøm kieång, traùi nhoû taïm haùi ñeå aên traàu nhöng beân trong cuû huõ (ñoït non) ñeán muøa sau teát thöôøng coù con ñuoân. Con ñuoân naøy nhoû hôn ñuoân aên ñoït döøa, tröùng ñeå ôû beï laù non, lôùn, leân nôû thaønh con ñuoân (nhö con nhoäng) döøa röøng. Phaûi baét con ñuoân naøy tröôùc khi noù nôû ra con böôùm. Ñuoân to vaø maäp, moãi ñoït caây chaø laø chæ coù moät con ñuoân maø thoâi. Ñem ñuoân nöôùng treân væ saét, cho heùo, roài aên, chaám nöôùc maém nhó nguyeân chaát. Con ñuoân non beùo ngaäy vì taêng tröôûng, aên roøng cuû huõ caây chaø laø. Nay thaáy ôû vaøi quaùn nhaäu baøy baùn vôùi giaù 8000 ñoàng/moät con! Caùc moùn nhaäu vöøa sang troïng, vöøa daân daõ naøy khoâng theå keå heát, laém khi quaùi ñaûn, ít phoå bieán. Vuõ Baèng (ñaõ quaù coá) ghi laïi caùc moùn laï, coù theå coù, nhöng laém khi khoâng phoå bieán, naøo ñem mieáng thòt boø töôi treo ôû vöôøn quít, cho kieán vaøng bu laïi “ñaùi” vaøo, nöôùc ñaùi con kieán vaøng khaù chua, vì vaäy maø taùc ñoäng nhanh, khieán thòt boø soáng trôû thaønh thòt taùi ? Chaùo coùc khaù nguy hieåm, aên coù theå ngoä ñoäc neáu gaëp loaïi coùc goïi laø coùc kieát. Chaùo dôi, theâm maùu con”dôi quaï”ôû caùc cuø lao soâng Caû hoaëc ôû ven röøng ñöôïc khen laø boå vaø ngon vì ñoû töôi maøu hoàng huyeát caàu. Ngaøy nay, moùn nhaäu bôùt caàu kyø hôn, coù theå laø con chuoät maäp beùo ñaàu muøa, soáng ngoaøi ñoàng luùa chín, chuoät khaù saïch seõ, trôøi sa möa, chuoät aên toaøn coû non, khoâng nhö chuoät ôû coáng raõnh thaønh phoá. Chuoät roâ-ti aên vôùi xoaøi chua ñaàu muøa baêm nhoû, vò chua seõ ñaùnh tan muøi hoâi cuûa chuoät. Laïi coøn moùn teùp loät voû, chaám vaøo nöôùc döøa töôi, nöôùc döøa laøm ñoåi maøu con teùp soáng, troâng ñoû hoàng nhö vöøa luoäc.

Moùn nhaäu thôøi kinh teá thò tröôøng, phaûi mang tính phoå bieán, ít nhaát cuõng leân tieáp thò thaønh coâng nôi Saøi goøn, nôi taäp trung daân nhaäu saønh ñieäu cuûa caû nöôùc vaø Ñoâng Nam AÙ. Nhieàu ngöôøi thích nhaäu vôùi moùn teùp thòt heo luoäc xaét moûng (kieåu Goø Coâng). Daùm treo baûng hieäu laém ngöôøi laøm giaøu nhôø moùn laåu maém: maém kho, laáy nöôùc caát, maém soâi leân, boác muøi thôm(hoaëc khoâng thôm, khoù ngöûi), laïi theâm thòt xaét moûng luoäc, caù ba sa… naáu chung trong caùi laåu, muùc ra aên tuøy thích. Muïc ñích cuûa ngöôøi aên laåu maém laø taän höôûng caùc loaïi “rau röøng” vôùi muøi vò chaùt, ñaéng, laïi coøn moùn aên cho maùt löôõi nhö boâng suùng, laù tai töôïng, coïng boâng suùng xoáp, ruùt nöôùc maém kho. Coù ngöôøi ñeám thöû, thaáy laåu maém aên vôùi treân 20 loaïi rau röøng khaùc nhau, naøo ñoït xoaøi, ñoït chuøm ruoät, ñoït chieác hoaëc böôûi chua. Aên nhieàu loaïi rau hoang daõ laø daáu aán thôøi khaån hoang xa xöa, thaáy ñaéng, chaùt, hoaëc chua laø baûo ñaûm “khoâng cheát”, ví duï nhö ñoït côm nguoäi, coïng rau döøa chæ. Laåu maém laø moùn aên taäp theå, naêm saùu ngöôøi baïn quaây quaàn chung quanh caùi laåu (loø, tieáng Quaõng Ñoâng caùi loø löu). Theâm buùn, côm laø no, dó nhieân coù röôïu. Nay baøy theâm laåu caù boàng keøo, laåu caù treâ traéng, trong töông lai, coøn nhieàu thöù laåu khaùc, hoang daõ. Con löôn laøm laåu canh chua nay vaãn chöa loãi thôøi, eách thì chieân bô, raén thì ngaøy caøng ñaét tieàn, xöa noåi danh hieäu:“Tri kyû”, uoáng maùu raén pha röôïu Taây, aên moùn raén xaøo, raén naáu chaùo ñaäu xanh. Laïi coøn con caù chìa voâi cuøng vôùi nöôùc lôï Nhaø Beø, aên taïi choã, vôùi baïn beø, cuõng ngon nhö con caù cheõm. Moùn chaùo vòt Thanh Ña noåi danh töø laâu giaù bình daân. “Löôn, ruøa, eách, raén” laø boán moùn hoang daõ nhaéc laïi thôøi khaån hoang xöa, sang troïng hôn thòt boø, thòt gaø. Nay laïi baøy ra moùn cua rang me, thòt boø “tuøng xeûo”, gaãm laïi khoâng thaáy laï.

Baùnh xeøo khoâng theå aên saùng nhöng aên buoåi chieàu, buoåi toái thay theá cho côm. Baùnh xeøo to, nhieàu nhaân beân trong, baùn giaù cao, kieåu baùnh khoaùi cuûa Hueá caûi bieán. Neân keå theâm nhöõng loaïi cheø, nhö cheø khoai moân nöôùc coát döøa, cheø hoät sen, cheø ñaäu xanh ñöôøng caùt (goïi taøu thöng, ñaäu vaø ñöôøng, tieáng Quaõng Ñoâng aâm laïi).

Caùc moùn aên coøn thay ñoåi gaãm laïi töï thaân noù, moùn naøo cuõng ngon neáu thænh thoaûng ta muoán aên trôû laïi moät laàn. Laâm Ngöõ Ñöôøng baûo: “Tình yeâu ñaát nöôùc laø söï thöông nhôù, theøm thuoàng moùn aên maø cha meï cho mình aên luùc mình nhoû tuoåi. Phaûi coù khoâng khí bôø soâng töø raïch, quaùn lôïp laù, caàn nhaát laø baïn tri aâm…”



LAÂM ÑOÀNG – ÑAØ LAÏT