Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät

Vieät Nam laø moät trong nhöõng quoác gia naèm treân baùn ñaûo Ñoâng Döông, dieän tích laõnh thoå treân 330.000km². Toïa ñoä cuï theå cuûa laõnh thoå nhö sau: Töø 102^o08’ ñeán 109^o28’ kinh tuyeán Ñoâng. Töø 8^o02’ ñeán 23^o23’ vó tuyeán Baéc. Laõnh haûi roäng 12 haûi lyù (Tính töø ñöôøng cô sôû). Vuøng ñaëc quyeàn kinh teá roäng 200 haûi lyù (Tính töø ñöôøng cô sôû). Daân soá gaàn 78 trieäu ngöôøi (soá lieäu thoáng keâ naêm 1998) vôùi 54 daân toäc anh em.

Bieân giôùi cuï theå: Phía Baéc giaùp Trung Quoác, Taây giaùp Laøo vaø Campuchia, Ñoâng giaùp bieån Ñoâng, phía Nam vaø Taây Nam giaùp bieån Ñoâng vaø Vònh Thaùi Lan. Bieân giôùi ñaát lieàn daøi hôn 3730km, bôø bieån daøi hôn 3260km.

• 
  Chieàu daøi laõnh thoå ôû nôi daøi nhaát (tính theo ñöôøng thaúng chim bay töø cöïc Baéc xuoáng cöïc Nam): 1650km.
  
• 
  Chieàu daøi laõnh thoå ôû nôi roäng nhaát: Baéc Boä: 600km, vaø Nam Boä: 400km
  
• 
  Nôi heïp nhaát cuûa laõnh thoå (tính theo ñöôøng thaúng chim bay töø cöïc Taây sang cöïc Ñoâng): chöa ñaày 50km.
  

Nuùi chieám 3/4 dieän tích laõnh thoå. Cuï theå:

• 
  Loaïi coù chieàu cao so vôùi möïc nöôùc bieån töø 1000m trôû xuoáng chieám 85% dieän tích nuùi.
  
• 
  Loaïi coù chieàu cao töø 1000m ñeán döôùi 2000m so vôùi möïc nöôùc bieån chieám 14% dieän tích nuùi.
  
• 
  Loaïi coù chieàu cao töø 2000m trôû leân so vôùi möïc nöôùc bieån chieám khoaûng 1% dieän tích nuùi maø thoâi.
  
• 
  Ñænh nuùi cao nhaát: Phanxipaêng (ÔÛ Laøo Cai) cao 3143m.
  

Vieät Nam coù tôùi haøng ngaøn nhöõng doøng soâng lôùn nhoû, phaàn lôùn laø ngaén vaø doác chaûy chuû yeáu töø Taây Baéc – Ñoâng Nam. Doïc theo bôø bieån Vieät Nam, cöù khoaûng 20km laïi coù moät cöûa soâng.

Ñoàng baèng Vieät Nam chæ chieám chöa ñaày 1/4 dieän tích laõnh thoå. Hai ñoàng baèng lôùn nhaát laø:

• 
  Ñoàng baèng Baéc boä (Chaâu thoå soâng Hoàng): 15.000km².
  
• 
  Ñoàng baèng Nam Boä (Chaâu thoå soâng Cöûu Long): 40.000km².
  
• 
  Do söï boài ñaép töï nhieân, ñoàng baèng Vieät Nam ñang caøng ngaøy caøng ñöôïc môû roäng.
  

Bieån Vieät Nam coù maáy ñieåm ñaùng löu yù sau ñaây:

• 
  Noùng quanh naêm. Nhieät ñoä bieån luoân luoân cao hôn nhieät ñoä khoâng khí (Trung bình khoaûng 12^oC vaøo muøa ñoâng, khoaûng treân döôùi 27^oC vaøo muøa haï).
  
• 
  Cheá ñoä thuûy trieàu khaù phöùc taïp: Coù caû nhaät trieàu laãn baùn nhaät trieàu.
  
• 
  Trong vuøng bieån Ñoâng cuûa Vieät Nam coù hai doøng haûi löu lôùn. Moät doøng hoaït ñoäng maïnh vaøo muøa Haï, chaûy theo höôùng Taây Nam – Ñoâng Baéc. Moät doøng khaùc hoaït ñoäng maïnh vaøo muøa Ñoâng, chaûy theo höôùng Ñoâng Baéc – Taây Nam.
  
• 
  Ngoaøi ra, trong khu vöïc Vònh Baéc Boä coøn coù theâm hai doøng haûi löu nhoû nöõa, thöôøng thay ñoåi doøng chaûy theo gioù muøa.
  

Khí haäu Vieät Nam hoaøn toaøn naèm trong vaønh ñai nhieät ñôùi cuûa Baéc Baùn caàu, nhöng thieân veà Baéc chí tuyeán hôn laø veà xích ñaïo.

• 
  Nhieät ñoä trung bình haèng naêm töø 22^oC ñeán 27^oC.
  
• 
  Löôïng möa trung bình töø 1500mm ñeán 2000mm.
  
• 
  Ñoä aåm khoâng khí trung bình 80%, nhieät böùc xaï trung bình haèng naêm laø 100 Kcal/cm³.
  

• 
  Taøi nguyeân röøng.
  
• 
  Taøi nguyeân thuûy saûn vaø haûi saûn.
  
• 
  Taøi nguyeân khoaùng saûn.
  
• 
  Taøi nguyeân du lòch.
  

• 
  Quoác hieäu chính thöùc: Coäng Hoøa Xaõ Hoäi Chuû Nghóa Vieät Nam.
  
• 
  Thuû ñoâ: Haø Noäi.
  
• 
  Quoác kyø: Côø ñoû, sao vaøng 5 caùnh.
  

- 64 Tænh thaønh, trong ñoù coù 5 thaønh phoá tröïc thuoäc Trung Öông: Haø Noäi, TP.HCM, Haûi Phoøng, Ñaø Naüng, Caàn Thô. Töø ñaàu naêm 2004, tænh Caàn Thô taùch thaønh TP. Caàn Thô vaø tænh Haäu Giang (thò xaõ Vò Thanh); tænh ÑakLak taùch thaønh ÑakLak vaø Ñak Noâng (thò xaõ Gia Nghóa); tænh Lai Chaâu taùch thaønh Lai Chaâu vaø Ñieän Bieân (thaønh phoá Ñieän Bieân Phuû).

• 
  Trong 64 tænh thaønh, coù 35 quaän vaø 490 huyeän vaø thò xaõ.
  
• 
  Coù 21 thaønh phoá tröïc thuoäc tænh:
  

• 
  Laâm Ñoàng: 10.172,6km²
  

• 
  Thanh Hoùa: 11.168,3km²
  
• 
  Gia Lai: 16.212km²
  
• 
  Quaûng Nam: 11.043km²
  
• 
  Sôn La:14.210km²
  
• 
  Ngheä An: 16.371km²
  

Ngoaøi ra coøn coù 4 tænh thaønh coù dieän tích döôùi 1000km²:

• 
  Ñaø Naüng: 942km²
  
• 
  Höng Yeân: 889km²
  
• 
  Haø Noäi: 921km²
  
• 
  Haø Nam: 826,66km²
  

• 
  TP.HCM: 5096.700 ngöôøi
  
• 
  Thanh Hoùa: 3.613.400 ngöôøi
  

• 
  Ngheä An: 2.890.400 ngöôøi
  
• 
  Haø Taây: 2.387.700 ngöôøi
  
• 
  Ñoàng Nai: 2.040.500 ngöôøi
  
• 
  Haø Noäi: 2.420.200 ngöôøi
  
• 
  An Giang: 2.905.200 ngöôøi
  

• 
  Haø Noäi: 2628 ngöôøi/km²
  
• 
  TP.HCM: 2439 ngöôøi/km²
  

1. 
   Tieàn Söû
   

1. 
   Ñaëc ñieåm noåi baät:
   

ÔÛ nhieàu khu vöïc khaùc treân theá giôùi, thôøi tieàn söû thöôøng chæ töông öùng vôùi thôøi ñoà ñaù, böôùc sang thôøi ñoà ñoàng thì cuõng coù nghóa laø ñaõ böôùc sang thôøi ñaïi coù nhaø nöôùc. Nhöng keát quaû nghieân cöùu cuûa giôùi söû hoïc Vieät Nam trong haøng chuïc naêm qua laïi cho moät keát luaän khaùc hôn, raèng: Thôøi tieàn söû ôû Vieät Nam khoâng chæ bao goàm toaøn boä thôøi ñoà ñaù maø coøn baêng qua caû toaøn boä thôøi ñoà ñoàng. Coù theå noùi, ñaây laø ñaëc ñieåm noåi baäc nhaát.

2. 
   Caùc giai ñoaïn lôùn cuûa thôøi tieàn söû:
   

• 
  Giai ñoaïn ñoà ñaù:
  

• 
  Môû ñaàu caùch nay khoaûng 300.000 naêm
  
• 
  Chaám döùt caùch nay khoaûng 4000 naêm
  
• 
  Giai ñoaïn ñoà ñaù bao haøm boán chaëng lôùn:
  

• 
  Ñoà ñaù cuõ: vôùi caùc neàn vaên hoùa tieâu bieåu nhö Thaåm Hai, Thaåm Khuyeân, Nuùi Ñoï, Sôn Vi…, môû ñaàu caùch nay khoaûng 300.000 naêm vaø chaám döùt caùch nay khoaûng 11.000 naêm.
  
• 
  Ñoà ñaù giöõa: vôùi neàn vaên hoùa tieâu bieåu nhaát laø Hoøa Bình, coù nieân ñaïi môû ñaàu caùch nay khoaûng 11.000 naêm vaø chaám döùt caùch nay khoaûng treân 9000 naêm.
  
• 
  Ñoà ñaù môùi: vôùi caùc neàn vaên hoaù tieâu bieåu nhö Baéc Sôn, Quyønh Vaên, Baøo Troù, Haï Long…, môû ñaàu caùch nay khoaûng treân 9000 naêm vaø chaám döùt caùch nay khoaûng 4000 naêm
  
• 
  Ñænh cao toät cuøng cuûa ñoà ñaù môùi: theå hieän taäp trung ôû vaên hoaù Phuøng Nguyeân. Ñaây cuõng laø giai ñoaïn sô kyø cuûa giai ñoaïn ñoà ñoàng ôû Vieät Nam
  

• 
  Giai ñoaïn ñoà ñoàng:
  

• 
  Môû ñaàu caùch nay khoaûng 4000 naêm.
  
• 
  Bò thay theá daàn bôûi ñoà saét caùch nay khoaûng 2500 naêm
  
• 
  Giai ñoaïn ñoà ñoàng ôû Vieät Nam bao haøm boán chaëng lôùn:
  

• 
  Sô kì: vôùi neàn vaên hoaù tieâu bieåu laø Phuøng Nguyeân, nieân hieäu môû ñaàu caùch nay khoaûng 4000 naêm.
  
• 
  Trung kì: vôùi neàn vaên hoaù tieâu bieåu laø Ñoàng Ñaäu, coù nieân ñaïi môû ñaàu caùch nay khoaûng 3300 naêm.
  
• 
  Haäu kì: vôùi neàn vaên hoùa tieâu bieåu laø Goø Mun, coù nieân ñaïi caùch ngaøy nay khoaûng 3100 naêm.
  
• 
  Ñænh cao toät cuøng: vôùi neàn vaên hoùa tieâu bieåu laø Ñoâng Sôn, coù nieân ñaïi môû ñaàu caùch nay khoaûng 2800 naêm. ÔÛ khoaûng giöõa cuûa vaên hoùa Ñoâng Sôn, ñoà saét baét ñaàu xuaát hieän. Töø Ñoâng Sôn vaø treân cô sôû Ñoâng Sôn, söï chuyeån hoùa cuûa xaõ hoäi dieãn ra ngaøy moät maïnh meõ. Nhaø nöôùc ra ñôøi.
  

Veà nieân ñaïi môû ñaàu, taát caû caùc boä chính söû tröôùc ñaây ñeàu laáy naêm Nhaâm Tuaát (2879 TCN). Khoa hoïc lòch söû hieän ñaïi ñaõ baùc boû nieân ñaïi môû ñaàu naøy. Hieän nay, nieân ñaïi môû ñaàu cuûa thôøi sô söû ôû Vieät Nam ñöôïc xaùc ñònh laø caùch ngaøy nay khoaûng töø 2600 naêm ñeán 2500 naêm.

Veà nieân ñaïi keát thuùc, taát caû caùc boä chính söû tröôùc ñaây ñeàu laáy naêm 208 TCN. Khoa hoïc lòch söû hieän ñaïi ñaõ baùc boû nieân ñaïi keát thuùc naøy. Hieän nay, nieân ñaïi keât thuùc cuûa thôøi sô söû ñöôïc xaùc ñònh laø naêm 179 TCN, naêm Trieäu Ñaø ñaùnh baïi An Döông Vöông vaø xaùc laäp neàn ñoâ hoä ôû nöôùc ta.

b. Hai giai ñoaïn lôùn cuûa thôøi sô söû:

Thôøi sô söû (hay thôøi döïng nöôùc) ôû nöôùc ta bao goàm hai giai ñoaïn lôùn:

• 
  Giai ñoaïn Huøng Vöông vôùi nöôùc Vaên Lang, môû ñaàu caùch ñaây khoaûng töø 2600 naêm ñeán 2500 naêm vaø chaám döùt vaøo naêm 208 TCN (töùc laø caùch nay 2200 naêm). Söû cuõ coù noùi ñeán 18 ñôøi Huøng Vöông vôùi nhöõng teân goïi raát cuï theå. Tuy nhieân, ñoù chæ laø lòch söû hoùa caùc chuyeän keå daân gian chöù khoâng phaûi laø lòch söû. Vaên Lang laø moät giai ñoaïn coù thaät cuûa lòch söû Vieät Nam, nhöng söï thaät lòch söû veà Vaên Lang khoâng hoaøn toaøn nhö moâ taû cuûa söû cuõ. Kinh ñoâ cuûa Vaên Lang xöa, ñöôïc xaùc ñònh laø khu vöïc huyeän Phong Chaâu cuûa tænh Phuù Thoï ngaøy nay.
  
• 
  Giai ñoaïn An Döông Vöông vôùi nöôùc Aâu Laïc, môû ñaàu naêm 208 TCN vaø keát thuùc naêm 179 TCN (töùc laø toàn taïi tröôùc sau khoaûng 30 naêm). Kinh ñoâ cuûa Aâu Laïc laø Coå Loa (nay thuoäc huyeän Ñoâng Anh-Haø Noäi)
  

Caùc boä chính söû tröôùc ñaây ñeàu laáy naêm 111 TCN (naêm nhaø Taây Haùn laät ñoå Nam Vieät roài thay Nam Vieät thoáng trò nöôùc ta) laø naêm môû ñaàu. Khoa hoïc lòch söû hieän ñaïi ñaõ baùc boû nieân ñaïi naøy. Vaø thay vaøo ñoù laø naêm 179 TCN, naêm Trieäu Ñaø (vua Nam Vieät) ñaõ ñaùnh baïi An Döông Vöông, thieát laäp neàn ñoâ hoä ñoái vôùi nöôùc ta.

• 
  NAM VIEÄT (hoï Trieäu): Thaønh laäp naêm 206 TCN. Ñoâ hoä nöôùc ta töø naêm 179 TCN. Chaám döùt aùch ñoâ hoä töø naêm 111 TCN. Toång coäng 68 naêm.
  
• 
  TIEÀN HAÙN (hay Taân Haùn – hoï Löu): Thaønh laäp naêm 206 TCN, laät ñoå Nam Vieät roài thay Nam Vieät ñeå ñoâ hoä nöôùc ta töø naêm 111 TCN. Chaám döùt aùch ñoâ hoä naêm 08 sau CN. Toång coäng 119 naêm.
  
• 
  NHAØ TAÂN (Vöông Maõn): Laät ñoå vaø thay Tieàn Haùn ñoâ hoä nöôùc ta. Thaønh laäp naêm 08, ñoâ hoä nöôùc ta töø naêm 08. Chaám döùt aùch ñoâ hoä naêm 25. Toång coäng 17 naêm.
  
• 
  HAÄU HAÙN (hay Ñoâng Haùn – hoï Löu) deïp boû nhaø Taân roài thay nhaø Taân ñoâ hoä nöôùc ta: Thaønh laäp naêm 25. Ñoâ hoä nöôùc ta töø naêm 25. Chaám döùt aùch ñoâ hoä naêm 220. Toång coäng 195 naêm.
  
• 
  NHAØ NGOÂ (hoï Toân): laø moät trong 3 nöôùc cuûa thôøi hoãn chieán Tam Quoác (Ngoâ, Thuïc vaø Nguïy). Ñoâ hoä nöôùc ta töø naêm 220. Chaám döùt aùch ñoâ hoä naêm 280. Toång coäng 60 naêm
  
• 
  NHAØ TAÁN (hoï Tö Maõ): Thoáng nhaát Trung Quoác thay nhaø Ngoâ ñoâ hoä nöôùc ta. Khôûi ñaàu naêm 280. Chaám döùt aùch ñoâ hoä naêm 420. Toång coäng140 naêm
  
• 
  NAM TRIEÀU (Toáng, Teà, Löông, Traàn): Ñaây laø thôøi loaïn laïc cuûa Trung Quoác, söû goïi laø thôøi Nam- Baéc trieàu. Nam trieàu vôùi nhieàu trieàu ñaïi khaùc nhau ñaõ tröïc tieáp ñoâ hoä nöôùc ta. Khôûi ñaàu naêm 420. Chaám döùt aùch ñoâ hoä naêm 542 (Nam trieàu coøn toàn taïi cho ñeán naêm 581, nhöng töø naêm 542, ta giaønh ñöôïc ñoäc laäp nhôø thaéng lôïi cuûa cuoäc khôûi nghóa do Lyù Bí laõnh ñaïo). Toång coäng 122 naêm.
  
• 
  NHAØ TUØY (Hoï Döông): Thaønh laäp naêm 581. Xaâm löôïc vaø ñoâ hoä nöôùc ta töø naêm 602. Chaám döùt aùch ñoâ hoä nöôùc ta töø naêm 618. Toång coäng 16 naêm.
  
• 
  NHAØ ÑÖÔØNG (Hoï Lyù): Thaønh laäp naêm 618. Thay nhaø Tuyø ñoâ hoä nöôùc ta töø naêm 618. Chaám döùt aùch ñoâ hoä naêm 905. Nhaø Ñöôøng coøn toàn taïi ñeán naêm 907, nhöng hai naêm sau cuøng, chuùng khoâng coøn ñuû söùc ñeå ñoâ hoä nöôùc ta. Vaû chaêng, naêm 905, hoï Khuùc ñaõ khoân kheùo thieát laäp ñöôïc chính quyeàn ñoäc laäp vaø töï chuû. Toång coäng: 287 naêm.
  

3. 
   Tính chaát cuûa thôøi Baéc thuoäc
   

- Doøng noåi baät thöù hai cuûa lòch söû thôøi Baéc thuoäc laø doøng ñaáu tranh lieân tuïc vaø ngoan cöôøng cuûa nhaân daân ta. Haøng loaït nhöõng cuoäc khôûi nghóa ñaõ buøng noå, taán coâng khoâng khoan nhöôïng vaøo toaøn boä cô ñoà thoáng trò cuûa caùc trieàu ñaïi phong kieán Trung Quoác ñoâ hoä. Ñieåm laïi, chuùng ta thaáy noåi leân nhöõng cuoäc khôûi nghóa tieâu bieåu nhaát sau ñaây:

• 
  Khôûi nghóa Hai Baø Tröng, noå ra naêm 40, choáng laïi aùch ñoâ hoä cuûa nhaø Ñoâng Haùn (töùc Haäu Haùn). Hai baø ñaõ daønh ñöôïc chính quyeàn trong ba naêm (40-43). Söû goïi laø thôøi Tröng Nöõ Vöông
  
• 
  Khôûi nghóa Baø Trieäu (töùc Trieäu Thò Trinh), noå ra naêm 384, choáng laïi aùch thoáng trò cuûa quaân ñoâ hoä nhaø Ngoâ.
  
• 
  Khôûi nghóa Lyù Bí (töùc Lyù Boân) dieãn ra naêm 542, choáng laïi aùch ñoâ hoä cuûa nhaø Löông (moät trong nhöõng trieàu ñaïi cuûa Nam Trieàu). Ñaàu naêm 544, Lyù Bí leân ngoâi Hoaøng Ñeá, xöng laø Lyù Nam Ñeá. Ñaët quoác hieäu laø Vaïn Xuaân, ñaët nieân hieäu laø Thieân Ñöùc (cuõng coù saùch cheùp laø Ñaïi Ñöùc), treân danh nghóa nöôùc Vaïn Xuaân toàn taïi ñeán naêm 602.
  
• 
  Khôùi nghóa Lyù Töï Tieân vaø Ñinh Kieán, noå ra naêm 687, choáng laïi aùch ñoâ hoä cuûa nhaø Ñöôøng.
  
• 
  Khôûi nghóa Mai Thuùc Loan, noå ra naêm 722, choáng laïi aùch ñoâ hoä cuûa nhaø Ñöôøng, Mai Thuùc Loan leân ngoâi hoaøng ñeá, xöng laø Mai Haéc Ñeá.
  
• 
  Khôûi nghóa Phuøng Höng (?- 791), choáng laïi aùch ñoâ hoä cuûa nhaø Ñöôøng, Phuøng Höng ñaõ daønh ñöôïc chính quyeàn trong moât thôøi gian khaù daøi. OÂng qua ñôøi (789), con oâng laø Phuøng An ñaõ toân cha laø Boá Caùi Ñaïi Vöông.
  
• 
  Khôûi nghóa Döông Thanh, noå ra naêm 819, keùo daøi ñeán naêm 820, choáng laïi aùch thoáng trò cuûa nhaø Ñöôøng.
  

Kyû nguyeân naøy goàm 5 chaëng noái tieáp nhau, tuy coù nhöõng luùc ñaát nöôùc ta phaûi chòu nhöõng thöû thaùch raát cam go, nhöng xu höôùng chung vaãn laø phaùt trieån moät caùch toaøn dieän vaø maïnh meõ, naêm chaëng naøy cuï theå nhö sau:

Ñaây laø chaëng ñöôøng coù nhieàu doøng hoï noái nhau trò vò ñaát nöôùc.

• 
  HOÏ KHUÙC (905 – 930). Tuy chöa ñaët quoác hieäu vaø nieân hieäu, chöa xöng Ñeá hay xöng Vöông, thaäm chí coøn töï coi mình laø quan laïi cuûa Trung Quoác, nhöng hoï Khuùc ñaõ coù coâng ñaët neàn taûng caên baûn ñaàu tieân cho kyû nguyeân ñoäc laäp, töï chuû vaø thoáng nhaát cuûa nöôùc nhaø. Hoï Khuùc truyeàn noái ñöôïc 3 ñôøi, naém quyeàn trong 25 naêm.
  

• 
  Khuùc Thöøa Duï (905 – 907)
  
• 
  Khuùc Haïo (907 – 917)
  
• 
  Khuùc Thöøa Myõ (917- 930)
  

• 
  HOÏ DÖÔNG (931- 937): Naêm 930, quaân Nam Haùn sang xaâm löôïc nöôùc ta laàn nhaát, cuoäc khaùng chieán do Khuùc Thöøa Myõ laõnh ñaïo ñaõ thaát baïi. Nhöng ngay laäp töùc moät boä töôùng cuûa cuûa hoï Khuùc laø Döông Ñình Ngheä ñaõ ñaùnh ñuoåi ñöôïc quaân Nam Haùn ra khoõi bôø coõi. Sau thaéng lôïi Döông Ñình Ngheä ñaõ thaønh laäp chính quyeàn môùi do oâng ñöùng ñaàu. Söï kieän naøy toû roõ, ñeán ñaây, ñoäc laäp vaø töï chuû laø xu höôùng khoâng theå naøo ñaûo ngöôïc. Naêm 937 Döông Ñình ngheä bò Kieàu Coâng Tieãn (con nuoâi vaø cuõng laø boä töôùng cuûa oâng) gieát haïi ñeå tranh ñoaït quyeàn haønh.
  

• 
  HOÏ NGOÂ (938-944): naêm 937, ñöôïc tin Coâng Tieãn gieát haïi Döông Ñình Ngheä, Ngoâ Quyeàn laäp töùc ñöa quaân ñeán hoûi toäi. Hoát hoaûng, Kieàu Coâng Tieãn ñaõ ñi caàu cöùu quaân Nam Haùn. Ngoâ Quyeàn lieàn gieát cheát Kieàu Coâng Tieãn vaø ñaùnh tan quaân Nam Haùn ôû Baïch Ñaèng. Sau ñoù, oâng leân ngoâi, ñoùng ñoâ ôû Coå Loa. Söû goïi laø thôøi Ngoâ Vöông. OÂng trò vì ñöôïc saùu naêm. Sau oâng, con vaø chaùu oâng coøn tieáp tuïc noái nhau trò vì theâm moät thôøi gian nöõa, nhöng vai troø cuûa hoï Ngoâ thì keå nhö ñaõ chaám döùt sau caùi cheát cuûa Ngoâ Quyeàn. Vôùi traän thaéng lòch söû ôû Baïch Ñaèng naêm 938 vaø vôùi söï nghieäp kieán thieát ñaát nöôùc sau chieán tranh, Ngoâ Quyeàn ñaõ coù coâng khaúng ñònh moät caùch hieân ngang kyû nguyeân ñoäc laäp, töï chuû vaø thoáng nhaát nöôùc nhaø.
  

• 
  HOÏ ÑINH (968-980): Sau khi Ngoâ Quyeàn maát, ñaát nöôùc laâm vaøo thôøi kyø loaïn laïc chöa töøng thaáy. Caùc theá löïc caùt cöù noåi leân khaép nôi. Theo quy luaät chung, theá löïc naøo yeáu seõ bò tieâu dieät sôùm, theá löïc naøo maïnh seõ toàn taïi laâu hôn. Ñaàu nöûa sau theá kyû thöù 10, chæ coøn laïi 12 theá löïc maïnh, söû goïi ñoù laø loaïn 12 söù quaân. Naêm 967, Ñinh Boä Lónh ñaõ deïp tan loaïn 12 söù quaân vaø naêm 968, Ñinh Boä Lónh leân ngoâi Hoaøng Ñeá, xöng laø Ñinh Tieân Hoaøng, ñaët quoác hieäu laø Ñaïi Coà Vieät, ñònh ñoâ ôû Hoa Lö. Naêm 970, oâng ñaët nieân hieäu laø Thaùi Bình. Hoï Ñinh truyeàn noái ñöôïc hai ñôøi:
  

• 
  Ñinh Tieân Hoaøng: 968-979
  
• 
  Ñinh Pheá Ñeá (töùc Ñinh Toaøn): 980
  

• 
  NHAØ TIEÀN LEÂ (980-1009): Nhaø Tieàn Leâ ñöôïc laäp neân do söï löïa choïn vaø suy toân cuûa caùc quan laïi cuøng caùc nhaø sö. Baáy giôø, vaän nöôùc laâm nguy bôûi möu ñoà xaâm laêng cuûa nhaø Toáng maø Ñinh Toaøn khoâng ñuû uy tín, caøng khoâng ñuû taøi naêng ñeå ñieàu khieån vaän meänh quoác gia. Laø quan Thaäp ñaïo Töôùng quaân, laïi ñang naém quyeàn Phoù vöông cho Ñinh Toaøn, Leâ Hoaøn ñöôïc suy toân leân ngoâi cuõng laø ñieàu hôïp lyù. Nhaø Tieàn Leâ truyeàn noái ñöôïc 3 ñôøi, trò vì 29 naêm:
  

- Leâ Trung Toâng (3 ngaøy cuûa thaùng 11/1005)

- Leâ Long Ñónh (töùc Leâ Ngoïa Trieàu: 1005-1009)

Trong thôøi Tieàn Leâ, Leâ Hoaøn laø ngöôøi ñaõ coù coâng raát lôùn:

• 
  Ñaùnh tan cuoäc xaâm laêng cuûa quaân Toáng vaøo naêm 981.
  
• 
  Ñaùnh baïi söï quaáy phaù cuûa Chieâm Thaønh vaøo naêm 982.
  
• 
  Tieáp tuïc xaây döïng vaø cuûng coá kinh ñoâ Hoa Lö, ban haønh nhieàu chính saùch cai trò raát tích cöïc vaø tieán boä.
  

Trieàu Lyù ñöôïc thaønh laäp do söï ñoàng loøng suy toân cuûa quan laïi vaø caùc nhaø sö cuoái thôøi Tieàn Leâ, sau khi Leâ Long Ñónh qua ñôøi vaøo naêm 1009.

- Ngöôøi coù coâng khai saùng trieàu Lyù laø Lyù Coâng Uaån.

- Nhaø Lyù coù maáy coáng hieán noåi baät sau ñaây:

• 
  Veà chính trò: Thieát laäp guoàng maùy nhaø nöôùc cuûa quyù toäc hoï Lyù. Dôøi ñoâ töø Hoa Lö veà Thaêng long (1010). Ñaët quoác hieäu môùi laø Ñaïi Vieät (1045).
  

• 
  Veà quaân söï: Ñaùnh baïi quaân Chieâm ôû bieân cöông phía Nam (1069). Ñaïi phaù quaân Toáng xaâm laêng (1077)
  

• 
  Veà vaên hoùa: Taïo ñieàu kieän cho Phaät giaùo vaø Ñaïo giaùo phaùt trieån maïnh meõ.
  

• 
  Nhaø Lyù toàn taïi tröôùc sau ñöôïc 215 naêm, goàm 9 ñôøi hoaøng ñeá noái nhau trò vì. Cuï theå nhö sau:
  

+ Lyù Thaùi Toâng (Lyù Phaät Maõ) :1028-1054

+ Lyù Thaùnh Toâng (Lyù Nhaät Toân) :1054-1072

+Lyù Nhaân Toâng (Lyù Caøn Ñöùc) :1072-1127

+Lyù Thaàn Toâng (Lyù Döông Hoaùn) :1128-1138

+Lyù Anh Toâng (Lyù Thieân Toä) :1138-1175

+Lyù Cao Toâng (Lyù Long Traùt) :1175-1210

+Lyù Hueä Toâng (Lyù Haïo Saûm) :1210-1224

+Lyù Chieâu Hoaøng (Lyù Phaät Kim - coâng chuùa uùt cuûa Lyù Hueä Toâng): 1224-1225

c. Nöôùc Ñaïi Vieät thôøi Traàn (1226-1400)

- Nhaø Traàn ñöôïc thaønh laäp treân cô sôû lôïi duïng hoân nhaân ñeå laät ñoå nhaø Lyù voán ñaõ ñoå naùt töø haøng chuïc naêm tröôùc ñoù.

- Hoaøng ñeá khôûi ñaàu cuûa nhaø Traàn laø Traàn Thaùi Toâng (töùc Traàn Caûnh – choàng Lyù Chieâu Hoaøng).

- Nhaø Traàn coù maáy coáng hieán lôùn sau ñaây:

• 
  Veà chính trò: Taùi thieát vaø cuûng coá guoàng maùy nhaø nöôùc cuûa quyù toäc (moät hình thöùc voán dó ñaõ coù töø thôøi Lyù). Laäp cheá ñoä hai ngoâi: Thöôïng Hoaøng vaø Hoaøng Ñeá nhaèm traùnh caùc naïn tranh giaønh ngoâi baùu thöôøng coù giöõa caùc hoaøng töû.
  

• 
  Veà quaân söï: Xaây döïng caùc löïc löôïng vuõ trang theo phöông chaâm quaân só coát ôû tinh nhueä chöù khoâng phaûi coát ôû soá ñoâng. Ba laàn ñaïi phaù quaân Nguyeân Moâng xaâm löôïc (laàn 1: 1258; laàn 2: 1285; laàn 3: 1288)
  

• 
  Veà vaên hoùa: Ñöa neàn giaùo duïc vaø thi cöû Nho hoïc tieán ñeán moät giai ñoaïn phaùt trieån môùi, raát maïnh meõ. Trong khi Phaät giaùo vaø Ñaïo giaùo vaãn coù cô hoäi ñeå tieáp tuïc khaúng ñònh vò trí cuûa mình. Taïo ñieàu kieän cho taát caû caùc lónh vöïc khaùc cuûa ñôøi soáng vaên hoùa ñi leân, goùp phaàn quan troïng vaøo vieäc ñeå laïi cho lòch söû daáu aán saâu saéc vaên hoùa Lyù - Traàn.
  

+Traàn Thaùi Toâng (Traàn Caûnh) :1226 – 1258

+Traàn Thaùnh Toâng (Traàn Hoaûng) :1258 – 1278

+Traàn Nhaân Toâng (Traàn Khaâm) :1278 – 1293

+Traàn Anh Toâng (Traàn Thuyeân) :1293 – 1314

+Traàn Minh Toâng (Traàn Maïnh) :1314 – 1329

+Traàn Hieán Toâng (Traàn Vöôïng) :1329 – 1341

+Traàn Duï Toâng (Traàn Haïo) :1341 – 1369

+Döông Nhaät Leã (cöôùp ngoâi) :1369 – 1370

+Traàn Ngheä Toâng (Traàn Phuû) :1370 – 1372

+Traàn Dueä Toâng (Traàn Kính) :1372 – 1377

+Traàn Pheá Ñeá (Traàn Hieän) :1377 – 1388

+Traàn Thuaän Toâng (Traàn Ngung) :1388 – 1398

+Traàn Thieáu Ñeá (Traàn An) :1398 – 1400

- Naêm 1400, Hoà Quyù Ly cöôùp ngoâi nhaø Traàn laäp ra nhaø Hoà. Thôøi Hoà coù maáy ñieåm ñaùng löu yù sau:

• 
  Quoác hieäu môùi cuûa ta laø Ñaïi Ngu.
  
• 
  Kinh ñoâ môùi laø Ñaïi Laïi (Vónh Loäc, Thanh Hoaù ngaøy nay)
  
• 
  Nhaø Hoà truyeàn ñöôïc hai ñôøi:
  

• 
  Hoà Quyù Ly chæ ôû ngoâi moät naêm (1400)
  
• 
  Hoà Haùn Thöông (1400 – 1407)
  

• 
  Cuoái naêm 1406, quaân Minh traøn sang xaâm löôïc nöôùc ta, cuoäc chieán do nhaø Hoà laõnh ñaïo bò thaát baïi.
  

- Döôùi thôøi Minh, nhaân daân ta ñaõ khoâng ngöøng noåi daäy ñaáu tranh döôùi nhieàu daïng hình thöùc khaùc nhau. Döôùi ñaây laø nhöõng cuoäc ñaáu tranh tieâu bieåu:

• 
  Khôûi nghóa Traàn Ngoãi – Traàn Quyù Khoaùng (1407 – 1413). Caû hai laõnh tuï cuûa cuoäc khôûi nghóa naøy ñeàu xöng Ñeá (Traàn Ngoãi laø Giaûn Ñònh Ñeá, Traàn Quyù Khoaùng laø Truøng Quang Ñeá). Söû goïi ñaây laø thôøi Haäu Traàn.
  

• 
  Khôûi nghóa Phaïm Ngoïc (1419 – 1420).
  

• 
  Khôûi nghóa Leâ Ngaõ (1419 – 1420).
  
• 
  Phong traøo AÙo ñoû (1407 – 1427).
  
• 
  Tuy nhieân, lôùn nhaát vaø giaønh ñöôïc thaéng lôïi veû vang nhaát vaãn laø cuoäc khôûi nghóa Lam Sôn do Leâ Lôïi phaùt ñoäng vaø laõnh ñaïo (1418 – 1427)
  

Sau thaéng lôïi vó ñaïi cuûa cuoäc chieán tranh giaûi phoùng, Leâ Lôïi leân ngoâi Hoaøng ñeá. Trieàu Leâ ñöôïc laäp keå töø ñoù. Treân danh nghóa trieàu Leâ coù lòch söû triï vì laâu nhaát, tuy nhieân, khoâng phaûi luùc naøo quyeàn löïc cuûa nhaø Leâ treân vuõ ñaøi chính trò cuûa nöôùc nhaø cuõng maïnh meõ nhö nhau. Caên cöù vaøo thöïc traïng naøy, söû chia trieàu Leâ laøm 3 chaëng, trong ñoù chaëng ñaàu tieân goïi laø thôøi Leâ Sô.

Döôùi thôøi Leâ, lòch söû coù maáy ñieåm noåi baät sau ñaây:

• 
  Thaêng Long ñöôïc taùi laäp laøm kinh ñoâ.
  
• 
  Quoác hieäu Ñaïi Vieät ñöôïc tieáp tuïc söû duïng.
  
• 
  Boä maùy nhaø nöôùc thôøi Leâ Sô khoâng phaûi laø boä maùy nhaø nöôùc cuûa quyù toäc nhö thôøi Lyù vaø Traàn, ngöôïc laïi, ñaây laø boä maùy nhaø nöôùc cuûa baù quan vaên voõ ñöôïc tuyeån choïn trong traêm hoï, chuû yeáu thoâng qua con ñöôøng thi cöû.
  
• 
  Veà maët tö töôûng, thôøi Leâ Sô laø thôøi Nho giaùo chieám vò trí ñoäc toân.
  
• 
  Veà kinh teá, ñaây laø thôøi kyø maø Ñaïi Vieät thöïc söï laø moät cöôøng quoác trong khu vöïc.
  

+Leâ Thaùi Toå (Leâ Lôïi) :1428 – 1433

+Leâ Thaùi Toâng (Leâ Nguyeân Long):1433 – 1442

+Leâ Nhaân Toâng (Leâ Bang Cô) :1442 – 1459

+Leâ Nghi Daân (cöôùp ngoâi) :1459 – 1460

+Leâ Thaùnh Toâng (Leâ Tö Thaønh) :1460 – 1497

+Leâ Hieán Toâng (Leâ Tranh) :1497 – 1504

+Leâ Tuùc Toâng (Leâ Thuaàn) :6 thaùng cuoái naêm 1504

+Leâ Uy Muïc (Leâ Tuaán) :1505 – 1509

+Leâ Töông Döïc (Leâ Oaùnh) :1510 – 1516

+Leâ Chieâu Thoáng (Leâ Y) :1516 – 1522

+Leâ Cung Hoaøng (Leâ Xuaân) :1522 – 1527