‘QITUVCHI SHAXSIGA QO‘YILADIGAN

fazilatidir. U o ‘qituvchining sabotli boMish, o ‘z hissiyotini idora qila olishi, 
bolalarga pedagogik ta ’sir o ‘tkazish vosita va m e ’yorlarini belgilashi 
va aniqlashiga yordam beradigan fazilat hisoblanadi. Yuksak pedagogik 
odobga ega b o ‘lgan o ‘qituvchigina sinfda m o ‘tadil psixologik iqlim o ‘rnata 
oladi, bolalar qalbiga tez y o ‘l topa oladi. Pedagogik taraqqiyotning sam arali 
boMishi o ‘qituvchidan quyidagi qobiliyat turlarini talab qiladi:
1. Bilish qobiliyati.
2. Tushuntira olish qobiliyati.
3. K uzatuvchanlik qobiliyati.
4. N utq qobiliyati.
5. Tashkilotchilik qobiliyati.
6. O b ro ‘ orttira bilish qobiliyati.
7. To‘g ‘ri m uom ala qila olish qobiliyati.
8. K elajakni k o ‘ra bilish qobiliyati.
9. D iqqatni taqsim lay olish qobiliyati.
0 ‘qituvchi tashkilotchilik fazilatiga ham ega b o ‘lm og‘i lozim. Buning 
uchun o ‘qituvchi tashabbuskorlik va tashkilotchilik qobiliyatiga ega b o ‘lib, 
har doim tetik, g ‘ayratli, o ‘z kuchi va imkoniyatiga ishongan bo‘lm og‘i zarur. 
Tashabbuskor va g ‘ayratli o ‘qituvchi bolalarni o ‘z orqasidan ergashtira oladi, 
o ‘quvchilar unga ergashadi. 0 ‘qituvchilik kasbi juda katta ruhiy va jism oniy 
kuch talab etadi, shuning uchun o ‘qituvchining salomatligiga ham m a’lum 
talablar qo ‘yiladi. 0 ‘qituvchining ovoz paychalari rivojlangan, ko‘rish qobiliyati 
yaxshi boMishi, uzoq vaqt tikka tura olishi, ko ‘p yurishi, epchil harakat qila 
olishi (ayniqsa, boshlang‘ich sinf o ‘qituvchilari) kerak. Chunki kichik maktab 
o ‘quvchilari tinib-tinchimaydigan, o ‘ta qiziquvchan, serharakat boMadilar. Bu 
sharoitda 
0
‘qituvchi ham shu xususiyatlarga ega bo‘lm og‘i lozim .O‘qituvchi 
shaxsiga q o ‘yiladigan umumiy talablar bilan bir qatorda, boshlang‘ich sinf 
o ‘qituvchisi kasbining o ‘ziga xosligi ham ayrim muayyan talablarni keltirib 
chiqaradi. Chunonchi, boshlang‘ich sinf o ‘qituvchisi anatomiya, fiziologiya, 
maktab gigiyenasi fanlaridan xabardor bo‘lm og‘i, o ‘quvchilar faoliyatini 
shu fanlar tavsiyasi asosida tashkil etishi lozim (sinflari gigiyenik talabga 
javob berishi, o ‘quvchi!ar kun tartibi. ularning aqliy, jism oniy rivojlanish ini 
kuzatish va to 'g ‘ri y o ‘naltirish); o ‘qituvchi o ‘z nutqini idora qilishi; adabiy 
nutq m e’yorlariga rioya qilishi. ovozining baland-pastligiga ahamiyat berishi 
(ortiqcha baland ovoz bilan gapirish ham. sekin gapirish ham bolalarni charchatib 
qo‘vadi); nutqning jonli, ifodali boMishiga e’tibor berishi, bolalarni charchatib 
qo‘ymaslik maqsadida 
dn u'u ish turlarini tez-tez o ‘zgattira olishi, ota-onaiar 
o ‘rtasida pedagogik 
bilimlami (anT'n qilishi, ular bilan yaqindan aloqa o ‘rnata 
olishi (bu faoliyat turi boshhm^.M^h sinf o ‘quvchilariiwi!.‘ xulq-atvorini, 
m ayllarini,jism oniy holatmi o ;rganishgayordam beradi) va ulargatarbiyaviy
15

ta ’sir o ‘tkazishga yordam lashishi kerak. N ihoyat, u o ‘z ustida tinm ay 
ishlam og‘i lozim. Ayniqsa, qadriyatlarim izni o ‘rganishga, o ‘zligim izni 
tanishim izga, qadim iy m adaniyatim izni bilishga ehtiyoj katta bo'lm o qd a, 
zero, bu narsalarni bilm ay turib m ustaqilligim izni m ustahkam lab, buyuk 
davlat qurib b o ‘lmaydi. Shunday ekan, b o sh lan g 'ich sinfdan boshlab bolalar 
sharqona tarbiya ta ’siriga olinm og'i, m illiy qadriyatni b ilm o g 'i lozim. Bu 
o'qituvchidan shu sohada chuqur bilim ga ega bo'lishn i talab etadi.
O 'qituvchining shaxsiy m a ’naviy-axloqiy sifatlari bilan o 'qitu v ch in in g
k asbiy-m a’naviy-axloqiy sifatlarini yaqqolroq tasavvur qilish uchun 
quyidagi jadvallarga e ’tibor qaratam iz:
O 'qituvchin in g kasbiy shakllanishi kollejda ta ’lim olish jaray on id an 
boshlanadi. K ollejning o 'q u v reja va fanlar b o 'y ich a dasturlarida b o 'lajak
o'qituvchilarga shu kasbning sir-u asrorlarini o'rg atish , nazariy bilim lar 
berish va k o 'n ik m alar hosil qilish nazarda tutiladi. Ta’lim jaray o n id a 
fanlar b o 'y ic h a am alga oshiriladigan sem inar, am aliy va laboratoriya 
m ash g'ulotlari nazariy bilim larni m ustahkam lashgagina em as, balki ularni 
am aliy ish jaray o n id a q o 'llash g a ham im kon beradi. B unday m ash g 'u lo tlar 
tanlangan kasb to 'g 'r i ekaniga ishonch hissini uyg 'o tad i. K o 'p g in a talabalar 
I kursdan boshlab pedagogika va psixologiya fani b o 'y ic h a ilmiy tadqiqot 
ishlariga ja lb etiladi. Ilm iy tadqiqot ishlariga jalb etilgan tadqiqotchilar 
o'tkaziladigan sem inar va konferensiyalarda m a ’ruzalar bilan qatnashadilar, 
shuningdek, kasbiy y o 'n a lish g a ega b o 'lg an ja m o a ishlarida ishtirok etadilar.
16

O ’q itm d n n in n
kasbiy-ma'naviy-axloqiy
sifatlari
Pedagogik
maboratni
muntazam
oshirib
borish
Kasbiy
fidoyilik
Kelajakka
boMgan
islionch
Fanning 
oxirgi 
yutuqlan- 
dan xabar- 
dorlilik
Tashkilot-
chilik
qobiliyati
O 'quw hi 
Pedjizoizik
Tartib- 
O'quvchi 
0 .misi!l 
urxnikadan 
« V -o '/in i
intizomlilik 
fiknm 
<,-/iin q ir ju
umrnili ча 
b.whqansh
tinglay 
0|,s|, 
samarjli
olish
foydalanish
Nutq
tuxnika-
siga
egalik
K asb iv -
iw dago-
gik
fikrlash
iMiqbolm
oldindan
ko‘ra
bilish
Iio d k o r-
lik
Ilm iy tadqiqot ishlariga ja lb etilgan tadqiqotchilar o ‘tkaziladigan sem inar 
v a konferensiyalarda m a’ruzalar bilan qatnashadilar, shuningdek, kasbiy 
y o ‘nalishga ega b o ‘lgan jam o a ishlarida ishtirok etadilar. Talabalar bilan 
olib boriladigan bunday tadbirlam ing m uhim aham iyati shundan iboratki, 
bu tadbirlar topshirilgan ishga jid d iy yondashish hisjsini tarbiyalaydi.
2 - “ 6 
17

B o ‘lajak o ‘qituvchining kasbiy shakllanib borishida 1-kursdan boshlab 
o ‘tkaziladigan uzluksiz pedagogik am aliyot alohida aham iyatga ega. Bu 
am alyot 1, 2- kurslarda am alga oshiriladi. Uning asosiy m aqsadi o ‘qishning 
birinchi yilidan boshlaboq talabalarni m aktabga o ‘rgatish, o ‘qituvchilik 
kasbidan xabardor qilib borishdir, qolaversa, uzluksiz am aliyot kasb 
tanlashga y o ‘llash vazifasini ham o ‘taydi. B unday am aliyotlar birinchi 
kursning o ‘zidayoq: tanlagan kasbim to ‘g ‘rim i? Shu kasbni egallashga 
m enda im koniyat va xohish bor edim i, degan savollarga jav o b qaytarish 
im koniyatini beradi. B unday am aliyot davom ida talabalar m aktab va s in f 
jihozi, sin f o ‘qituvchisining ish tartibi, plan-konspekti, 
0
‘quvchilar tarkibi, 
ularning uy sharoitlari, darslik va o ‘quv qurollari bilan ta ’m inlanganligi 
kabilar bilan tanishadilar. 0 ‘qituvchining darslarini kuzatadilar, sinfdan va 
m aktabdan tashqari tarbiyaviy tadbirlarda o ‘qituvchiga yordam beradilar, 
m aktabda kuni uzaytirilgan guruhlari b o ‘lsa, shu guruh tarbiyachilari ishi 
bilan tanishib boradilar. O ta-onalar m ajlislarini tayyorlashda va o ‘tkazishda 
o ‘qituvchiga yordam berishadi. X ulosa qilib aytganda, uzluksiz pedagogik 
am aliyot talabalarni o ‘quv-pedagogik am aliyotga tayyorlab boradi.
0 ‘qituvchining kasbiy shakllanish jarayon id a m aktab rahbariyati 
va jam oatchiligi katta rol o ‘ynaydi. Yosh o ‘qituvchilarga tajribali 
o ‘qituvchilarni biriktirib q o ‘yish, ularning darslarini kuzatish, m etod- 
birlashm a ishlariga ja lb etish m aktab rahbariyatining vazifasidir. M aktabda 
o ‘qituvchiriing o ‘z ustida ishlashiga, ilm iy-nazariy va m etodik bilim larini 
tinm ay oshirib borishiga katta aham iyat beriladi. 0 ‘qituvchi asta-sekin 
o ‘z kasbini o ‘zlashtirib borish bilan birga. ota-onalar o ‘rtasida pedagogik 
bilim larni targ ‘ib etadi.
O 'qituvchilik kasbiga kirish va pedagogik m ahoratni egallash jaray o n i 
uni m aktab o ‘qituvchilari jam o asig a kiritib, unda o ‘z o ‘rnini topib keta 
olishiga b o g ‘ liq. Jam oaning yordam idan yuz o ‘girm aslik, qiyinchiliklarga 
duch kelganda ruhan tushm ay, o ‘z xatolarini k o ‘ra bilish va uni y o ‘qotish 
uchun harakat qilish uning o ‘qituvchi b o ‘lib shakllanishidan darak beradi.
Shu bilan birga, o ‘z -o ‘zini tarbiyalab borishga, o ‘z ustida tinm ay 
ishlashga harakat qilish kasbiy fazilatlarning ajralm as qism i hisoblanadi.
« Q ‘z b e k i s t o n
R e s p u b l i k a s i
d a v l a t
t a 'l i m i
m u a s s a s a l a r i
p e d a g o g
k a d r l a r n i n g a t t e s t a t s i y a s i t o ‘g ‘r i s i d a » n i z o m ish lab c h i q i l d i v a b u n i z o m
1993-yil 1 2 - a v g u s t d a V a z i r l a r M a h k a m a s i n i n g q a r o r i b ila n t a s d i q l a n d i .
A t t e s t a t s i y a o ‘q i t u v c h i l a r v a b o s h q a p e d a g o g x o d i m l a r g a m e h n a t l a r i n i n g
p i r o v a r d n a t i j a s i g a k o ‘ra ish h a q i o lish im k o n i n i. a g a r p e d a g o g t a ’lim
v a t a r b i y a j a r a y o n i d a y a x s h i ish la sa . lining m e h n a ti e ’ti b o r d a n c h e t d a
q o l m a s l i g i g a k a f o l a t b e r a d i.
18

tải về 7.45 Mb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn: