Pedagogika, innovatsiya, integratsiya
tải về 7.45 Mb. Chế độ xem pdf
|
| Savol va topshiriqlar
1. 0 ‘qituvchi shaxsiga qo‘yilgan talablarning ortib borishi nim a bilan b o g iiq ? 2. Kasbiy layoqatlilik deganda Siz nimani tushunasiz? 3. 0 ‘qituvchining asosiy sifatlarini sanab bering. 4. 0 ‘qituvchining jam iyatda tutgan o ‘rni haqida gapiring. 5. 0 ‘qituvchi shaxsiga qo'yiladigan asosiy talablar nimalardan iborat. 6. Zam onaviy maktab o ‘qituvchisining vazifalari nimalardan iborat? 7. 0 ‘qituvchining m a’naviy qiyofasi deganda nimani tushunasiz? 8. M a’naviyat deganda nimani tushunasiz? Ill BOB. DIDAKTIKA DIDAKTIKANING PREDMETI VA UNING VAZIFALARI D idaktikaning predmeti ta ’lim -tarbiya m uassasasi sharoitida m uallim - ning rahbarligi ostida am alga oshadigan o ‘quv jarayonidir. D idaktikada ana shu jarayonn ing qonuniyatlari tadqiq qilinadi, har xil tipdagi ta ’lim -tarbiya m uassasalarida u yoki bu darajada beriladigan ta ’lim m azm unini belgi- lashning ilm iy asoslari, 0 ‘qitish vositalari va m etodlarining sam aradorligini oshirish y o 'lla ri ham da ta ’limning tashkiliy shakllari ishlab chiqiladi. D idaktika pedagogikaning ta ’lim va o 'q itish nazariyasini ishlab chiqadigan tarm og'idir. D idaktika yunoncha «didaktikos» so'zid an kelib chiqqan bo'lib, o 'q itish , o'rg an ish m a ’nosini bildiradi. Yaqin va O 'rta Sharqda Xorazmiy, Kindiy, Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, U m ar X ayyom kabi m utafakkirlar ilmiy didaktikaga asos solgan bo'Isalar, Am os Kom enskiy, shveysariyalik pedagog I. G. Pestalossi, nem is pedagogi A. D isterveglar Yevropada didaktikaning rivojlanishiga katta hissa qo'shdilar. Xorazm iy, Kindiy, Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, U m ar X ayyom , Tusiy va ularning izdoshlari qarashlarining muhim xususiyati shundan iborat ediki, m azkur olim lar doim o predm etning qiyofasi inson ongida m avhum lashuvi jarayoniga m ana shu predm etning m ohiyati va o 'z ig a xosligini tushunish sodir bo'lish i ham da shakllanishiga e ’tibor berganlar. U lar bilishning predm eti va m anbalariga, bilish jarayoni qanday bosqichlardan tarkib topishiga, bilish faoliyati bilan am aliy faoliyat o'rtasidag i m unosabatlarga qiziqqanlar. X orazm iy shaxsning uzluksiz kam ol topishi nazariyasini rivojlantirish borasida m uhim xizm at qildi, induktiv va deduktiv tafakkurdagi alohidalik ham da um um iylikning birligi prinsipini m uayyanlashtirdi. 19 K indiy substansiyani barcha ilm iy bilim lam ing bosh predm eti sifatida k o ‘rib chiqishda, eng avvalo, m iqdor va sifatni hissiy idrok etish zarurligini tasdiqladi. K im ki m iqdor va sifatni bilm asa, u substansiyani bilishdan ham m ahrum ligini uqtirdi. Olim o ‘zining didaktik g ‘oyalarida hissiy va ratsional bilishni ifodaladi. H issiy bilish - yakka narsalarni bilishdan iborat b o ‘lsa, oqilona bilish - um um iy narsalarni bilish ekanini ta ’kidladi. U ning fikricha, hissiy bilish faqat aql uchun m aterial beradi. Sabablar haqiqatni bilishda va o ‘zining ana shu haqiqatga m uvofiq xatti- harakatlarini anglashda insonning aqliga k o ‘m aklashadi. «H aqiqat, - deb yozgan edi Kindiy, - har qanday narsani va uning barqarorligini bilishning sababidir, binobarin, hayotdagi m avjud ham m a narsa haqiqiyligi bilan m avjuddir. H aqiqatni bilish zarur va shunga k o ‘ra m avjud narsalarni bilish m um kin »1. F orobiy o ‘qitish m etodlarining tasnifini ishlab chiqqan. U larni am aliy va nazariy m etodlarga ajratgan, shu tariqa o ‘qitishning am aliy y o ‘nalishi va kishilarning hayoti ham da kundalik faoliyati bilan b o g ‘liqligi g ‘oyalarini o lg ‘a surgan. Olim o ‘qitishning tajriba k o 'rsatm ali, induktiv va deduktiv, am aliy m etodlariga alohida e ’tibor bergan. B archa m etodlam i o ‘quvchining hayotiy tajribasiga, m an tiqiytafak kurigatayan gan holda birlashtirgan. 0 ‘quv jaray o n in i tashkil etishga q o ‘yiladigan talablarni ishlab chiqishda deduktiv m etodni ustun q o ‘yib, o ‘quvchilarga m aterialni tu shuntirishda nim alarga alohida e ’tibor berish haqida, eng m uhim narsalarni fanga ishonchli bilim lar beradigan va shubhalantirm aydigan dalillar bilan yoritish va hokazolar b o ‘yicha o ‘qituvchilar uchun qim m atli tavsiyalarini bayon qilgan2. Forobiy m atem atika fani m isollari asosida o ‘qitishning ilm iylik, k o ‘rsatm alilik, tushunarlilik va izchillik prinsiplarini ishlab chiqqan. B ilish jarayon i va fandagi bilim shakllarining m ohiyatini yoritgan. Uning fikricha, ana shu jaray o n lar qonunlar sifatida shakllanadi va ularga rioya qilish fikrlashni takom illashtiradi ham da m urakkab bilish jaray o n id a q o ‘pol xatolarning oldini oladi. Bilish jarayoni fikrlash m antiqi orqali am alga oshadi. M antiq obyektni anglashga qaratilgan va aql yetadigan m ohiyatlar tahlil etiladigan fikrlash jaray onining to ‘g ‘riligini belgilashga xizm at qiladi. M antiq quroldir va u narsalarni aniq bilishga yordam beradi. Forobiy bilish faoliyatini tashkil etish m asalalari b o ‘yicha ham anchagina m ufassal tavsiyalarni ishlab chiqqan. U ning yozishicha, yaxshi nazariyotchi b o ‘lish uchun nazariya qaysi fanga taalluqli b o ‘lsa-da, quyidagi uchta shartga rioya qilishi shart: 1 И збранные произведения мыслителя Ближнего и Среднего Востока IX-IIV веков. - М ., 1961 г. tải về 7.45 Mb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|