O‘zbekiston Milliy Universiteti O‘zbek filologiyasi fakulteti filologiya tillarni o‘qitish: o‘zbek tili yo‘nalishi sirtqi 303-guruh talabasi Obidova Shohida Oripovnaning Hozirgi o‘zbek tili fanidan tayyorlagan mustaqil ish
tải về 1.95 Mb.
|
- Điều hướng trang này:
- Reja
- Grammatik shakllangan gap.
- Semantik funksional shakllangan gaplar
- Foydalanilgan adabiyotlar
O‘zbekiston Milliy Universiteti O‘zbek filologiyasi fakulteti filologiya tillarni o‘qitish: o‘zbek tili yo‘nalishi sirtqi 303-guruh talabasi Obidova Shohida Oripovnaning Umumiy psixologiyafanidan tayyorlagan mustaqil ishtaqdimotiMavzu: xotira haqida tushuncha va uning nerv-fiziologik asosi.Reja:
Gap kommunikativ nutqiy birlik sifatidaTildan foydalanish fikrni shakllantirish va bayon qilishdan iborat. Bu esa gap orqali amalga oshar ekan, demak, til yaxlit vujud sifatida sintaksisda namoyon bo'ladi.GAP kishilarning bir-biriga fikr, axborot uzatish uchun ishlatadigan asosiy birlik, fikr ifodalashning eng oddiy va usullik ko'rinishi. U so'zlovchi uchun fikr ifodalash va axborot uzatish, tinglovchi uchun axborot qabul qilish vositasi. Kishi ongidagi fikr tushunchalar asosida tiklanadi. Fikr nutqda gap sifatida yuzaga chiqadi. Fikr tushunchadan tashkil topganligi kabi gap ham tushunchaning shakli sanalgan so'z va so'z birikmalaridan tuziladi.Gapning tashkil etuvchilari: So‘z (ibora ham) Grammatik shakl So‘z birikmalari Grammatik shakllangan gap.Grammatik shakllangan gapda kesimlik kategoriyasi ma'nosi kesimlik qo'shimchalarining faqat o'zi bilan yoki bog'lama va kesimlik qo'shimchalari vositasida ifodalanishi mumkin.Misollar: 1. Sensan har narsadan mo‘tabar aziz (W-sen, Pm-san). 2. Ha, ha, ammamning buzog‘isan (W-buzoq, Pm-i+san). 3. U cho‘1 burguti edi (W — cho‘1 burguti. Pm — edi). 4. U shu yerda yashaydi (W — yasha, Pm - ydi). Semantik funksional shakllangan gaplar1) Modal so'z-gap (Kelasizmi?- Albatta) 2 ) Undov so'z- gap (Beh-behOh-oh) 3) Tasdiq/inkor so'z- gap (Ha, yo'q) 4) Taklif-ishora so'z-gap (Ma ) Bu so'z-gapning barchasida kesimlik kategoriyasi ma’nosi (TMZSh) so'zning lug'aviy ma’nosida mujassamlashgan bo'ladi. Shuning uchun bunday so'z-gap: a) hech qachon kesimlik qo'shimchalarini qabul qila olmaydi; b) nutqda alohida gap bo'lib keladi; d) boshqa gap tarkibiga kirganda, uning biror bo'lagi bilan semantik aloqaga kirishmaydi va o'z mustaqilligini saqlab qolaveradi.Kesimlik kategoriyasi ma’nolari kesimdagi atov birligi lug'aviy ma’nosiga singganligi tufayli so'z-gaplarda bu ma’nolarning har birini alohida-alohida va rang-barang ko'rinishlarda ifodalash imkoniyatlari cheklangan. Shu boisdan o'zbek tilida kesimlik qo'shimchalarini qabul qiladigan, kesimlik kategoriyasining barcha ma’nolarini ifodalay oladigan, lug'aviy ma’nosi kesimlik qo'shimchalariga befarq bo'lgan, ya’ni ularni erkin biriktira oladigan mustaqil so'z (fel, ot, sifat, son, ravish, taqlid va olmosh)lardan lug'aviy ma’nosida kesimlik kategoriyasi qo'shimchalarini biriktira olmaydigan, lekin ularning ma’nolaridan birini o'z lug'aviy ma’nosi bilan ko'chaytirgan holda ifodalab, boshqalarini nutqqa o'ta kuchsiz holda voqelantiruvchi so'z-gaplar guruhi alohida ajralib turadi.Foydalanilgan adabiyotlar:
E’tiboringiz uchun rahmat!tải về 1.95 Mb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|