ch. III: cuoäc ñoái thoaïi giöõa thieân chuùa
vaø daân ngöôøi 102. Caáu truùc neàn taûng cuûa phuïng vuï
Nghieân cöùu caùc saùch phuïng vuï, chuùng ta thaáy nhöõng coâng thöùc Phuïng vuï hieän nay cuõng nhö trong quaù khöù thuoäc nhieàu theå vaên vaø loaïi vaên khaùc nhau. Chính vì theá maø caùc nhaø chuù giaûi luoân coá gaéng tìm xem chuùng coù hình thöùc naøo, phaùt xuaát töø ñaâu cuõng nhö ñaõ ñöôïc soaïn thaûo theo qui luaät naøo. Ñaây laø coâng vieäc khoâng theå boû qua, vì noù giuùp ta thaáy roõ ñöôïc veû phong phuù cuûa kinh nguyeän phuïng vuï, vaø thöôøng giuùp ta hieåu baûn vaên caùch khaùch quan hôn, ñoàng thôøi cuõng laøm ta chuù yù tôùi söï quan troïng cuûa moät soá loaïi vaên nhö nhöõng lôøi tung hoâ, kinh caàu hay nhöõng lôøi huaán duï. Tuy nhieân, neáu ta chæ chuù taâm ñeán nhöõng khía caïnh ñoù thoâi, ta coù theå seõ queân raèng nhöõng coâng thöùc aáy ñaõ ñöôïc soaïn thaûo ñeå trôû thaønh kinh nguyeän cuï theå vaø soáng ñoäng cuûa Giaùo Hoäi; raèng trong quaù trình cuï theå, phuïng vuï thöïc söï laø moät ñoái thoaïi giöõa Thieân Chuùa vaø daân Ngöôøi, vieäc ñoái thoaïi maø Dom Greùa goïi laø ‘cuoäc ñaøm ñaïo baát taän giöõa Taân Lang vaø Taân Nöông’ :
‘Trong lôøi ca tuïng, Taân Nöông, töùc Giaùo Hoäi, noùi veà ngöôøi yeâu cuûa mình vaø laáy laøm thích thuù ñeå noùi leân taát caû nhöõng veû ñeïp cuûa Ngöôøi; trong baøi ñoïc, ñeán löôït Ngöôøi Yeâu noùi vôùi Taân Nöông vaø laøm cho Naøng ñöôïc vui thích khi ñöôïc nghe thaáy tieáng cuûa mình; vaø trong kinh caàu nguyeän, Taân Nöông khi ñaõ tìm ñöôïc Ngöôøi Yeâu, ñaõ nhaän ra söï hieän dieän vaø tieáng cuûa Ngöôøi, Naøng thoû theû vôùi Ngöôøi, keå cho Ngöôøi nhöõng öôùc voïng, nhöõng khoå ñau, nhöõng nieàm vui, nhöõng nhu caàu vaø nhöõng lôøi taï ôn’ 1.
Coâng ñoàng Vaticano II cuõng khoâng noùi khaùc hôn :
‘Trong phuïng vuï, Thieân Chuùa noùi vôùi daân Ngöôøi; Chuùa Kitoâ coøn ñang rao giaûng Tin Möøng, vaø daân chuùng ñaùp laïi Thieân Chuùa baèng nhöõng lôøi kinh, tieáng haùt (PV 33, x. 7,84}.
Moät soá caùc söû gia phuïng vuï cuõng coi quaù trình noùi treân nhö caáu truùc neàn taûng cuûa phuïng vuï, vaø coi ñoù khoâng phaûi laø moät ngaãu nhieân, nhöng laø söï ñaùp öùng saâu xa cuûa nhieäm cuïc cöùu ñoä. Theo hoï, thoaït ñaàu ngöôøi ta nghe lôøi Chuùa qua caùc baøi ñoïc Saùch Thaùnh. Lôøi Thieân Chuùa ‘ñeán vôùi caùc taâm hoàn vaø gôïi leân nôi hoï nhöõng lôøi ca’.
Tieáp theo laø kinh nguyeän cuûa coäng ñoàng ñöôïc phaân ra laøm hai giai ñoaïn: tröôùc heát laø kinh nguyeän cuûa toaøn theå daân chuùng, sau ñoù laø lôøi nguyeän cuûa vò chuû teá ñoïc nhaân danh daân chuùng.
Caáu truùc naøy khoâng theå aùp duïng cho moïi haønh ñoäng phuïng vuï, vaø cuõng khoâng hoaøn toaøn dieãn tieán ñuùng theo caáu truùc phuïng vuï luùc ban ñaàu, ñaëc bieät laø nhöõng lôøi ca. Tuy nhieân ta coù theå coâng nhaän noù ‘thöïc söï dieån taû cuoäc soáng cuûa Giaùo Hoäi’1
i. vieäc ñoïc thaùnh kinh trong phuïng vuï
I. HERWEGEN L’Ecriture sainte dans la liturgie, LMD 5(1946)7-20
B.BEA, Valeur patorale de la Parole de Dieu dans la liturgie, LMD 47-48(1956)129-148
B. BOTTE, H. CAZELLES..., La Parole dans la liturgie, eùd. du Cerf, 1970
J.DANIELOU, Bible et liturgie, eùd du Cerf, 1951 Le mysteøre liturgique, intervention actuelle de Dieu dans l’histoire, LMD 79(1964)28-39.
P.GRELOT, La parole de Dieu s’addresse-t-elle aø l’homme aujourd’hui?
LMD 80(1965)152-200
A. ROSE, La parole vivante de Dieu dans la liturgie, LMD 82(1965)43- 58
J.M.R. TILLARD, Proclamation de la parole et eùveùnement sacramentel,
trong: Assembleùes du Seigneur, 2eø seùrie, n. 3, tr. 83-195, eùd du Cerf, 1969
Nhö ‘Qahal Yahveù’ cuûa Cöïu öôùc, coäng ñoaøn phuïng vuï ñöôïc trieäu taäp tröôùc heát ñeå nghe lôøi Thieân Chuùa, Ñaáng ñaõ phaùn : ‘Chôù chi hoâm nay caùc ngöôi coù theå nghe thaáy tieáng Ngöôøi, vaø ñöøng cöùng loøng nhö khi coøn ôû sa maïc nöõa...’ (Tv.94,7-8). Ñaây laø moät trong nhöõng ñaëc ñieåm thieát yeáu nhaát cuûa phuïng töï Kitoâ giaùo, tieáp theo phuïng töï Do thaùi: haàu nhö khoâng moät vieäc cöû haønh phuïng vuï quan troïng naøo maø laïi khoâng ñi keøm vôùi vieäc ñoïc Lôøi Chuùa. Ñoù cuõng chính laø ñieåm maø Coâng ñoàng Vaticano II luoân nhaéc ñi nhaéc laïi (PV. 6,7,24,35,51,56,78,90,106)
103. Taàm quan troïng cuûa vieäc ñoïc Lôøi Chuùa trong Phuïng vuï
Quaû thöïc, phuïng vuï Kitoâ giaùo ñaõ thöøa keá ñöôïc thoùi quen ñoïc saùch Thaùnh moãi khi hoäi hoïp nhau caàu nguyeän (Lc.4,16; Cv.13,27), tuy nhieân Giaùo Hoäi ñaõ maëc cho vieäc ñoïc Saùch Thaùnh naøy moät yù nghóa môùi. Chính Chuùa Kitoâ phuïc sinh khi hieän ra vôùi caùc moân ñeä treân ñöôøng ñi Emaus, ñaõ nhaéc cho hoï nhöõng ñoaïn Kinh Thaùnh noùi veà Ngöôøi (Lc.24,27 vaø 31). Roài khi hieän ra vôùi caùc moân ñeä ñang hoäi hoïp, Ngöôøi cuõng nhaán maïnh cho caùc oâng raèng nhöõng gì Moâ-seâ, caùc ngoân söù vaø thaùnh vònh noùi veà Ngöôøi phaûi ñöôïc thöïc hieän (Lc.24,44). Chính trong quan ñieåm ñoù maø Giaùo Hoäi luoân ñoïc cho con caùi mình nhöõng ñoaïn Cöïu öôùc, vaø choáng laïi taát caû nhöõng ai muoán laøm sai laïc nhöõng saùch ñoù. Theâm vaøo Cöïu öôùc, Giaùo Hoäi cuõng truyeàn ñoïc nhöõng giaùo huaán cuûa caùc toâng ñoà, vaø ñaëc bieät laø nhöõng lôøi giaûng daïy cuûa Chuùa Kitoâ, töùc Tin Möøng. Vieäc ñoïc saùch thaùnh naøy ñaõ trôû thaønh ñieåm chính yeáu vaø truyeàn thoáng trong moïi cöû haønh phuïng vuï caùc ngaøy Chuùa nhaät keå töø thôøi thaùnh Giustino. Thaùnh nhaân noùi ‘Ngöôøi ta ñoïc nhöõng thö cuûa caùc toâng ñoà vaø caùc saùch ngoân söù, tuøy nhö thôøi giôø cho pheùp’1 Vaø coù leõ töø theá kyû III, ngöôøi ta ñaõ ñoïc saùch thaùnh moãi ngaøy 2, vaø vieäc phaùt trieån phuïng vuï vaøo theá kyû IV ñaõ daønh cho noù moät ñòa vò quan troïng.
Theo nghi leã Roma hieän nay, ngöôøi ta ñoïc kinh thaùnh trong haàu heát caùc nghi leã phuïng vuï, ñaëc bieät laø trong Thaùnh leã, phuïng vuï caùc giôø kinh vaø vieäc cöû haønh caùc bí tích. Thaùnh leã luoân ñoïc moät ñoaïn Tin möøng theo sau ít nhaát laø moät ñoaïn saùch Thaùnh trích trong Cöïu öôùc hay Taân öôùc. Trong phuïng vuï caùc giôø kinh, ngoaøi baøi saùch Thaùnh ôû giôø ñoäc vuï, Lôøi Chuùa coøn ñöôïc laëp laïi döôùi hình thöùc ñoaûn huaán trong caùc giôø khaùc. Vaø trong Nghi thöùc bí tích canh taân vieäc ñoïc saùch Thaùnh chieám moät ñòa vò quan troïng. Töø nay, trong phuïng vuï, caùc tín höõu nghe ñoïc boán saùch Tin möøng theo chu kyø ba naêm vaøo ngaøy Chuùa nhaät vaø theo chu kyø moät naêm vaøo ngaøy trong tuaàn. Ngaøy Chuùa nhaät, ngoaøi baøi ñoïc trích trong Cöïu öôùc, coøn coù moät baøi ñoïc trích trong thö thaùnh Phaoloâ theo chu kyø ba naêm. Coøn caùc ngaøy trong tuaàn, ngöôøi ta ñoïc xen keõ caùc baøi ñoïc trích trong Cöïu öôùc vaø Taân öôùc theo chu kyø hai naêm. Trong caùc giôø kinh phuïng vuï, caùc baøi ñoïc cuõng ñöôïc phaân phoái theo chu kyø hai naêm.
Ngoaøi ra, Coâng ñoàng coøn muoán ngöôøi ta ‘coå voõ vieäc suy toân Lôøi Chuùa vaøo nhöõng ngaøy aùp leã caû cuõng nhö trong vaøi ngaøy leã muøa Voïng, muøa Chay, nhöõng ngaøy Chuùa nhaät vaø nhöõng ngaøy leã troïng nhaát laø ôû nhöõng nôi thieáu linh muïc’ (PV.35,4). Suy toân Lôøi Chuùa goàm caùc yeáu toá sau ñaây: ñoïc saùch Thaùnh, haùt thaùnh ca, dieãn giaûng Lôøi Chuùa, caàu nguyeän chung, ñoïc kinh Laïy Cha. Coù theå toå chöùc suy toân Lôøi Chuùa trong caùc cuoäc hoïp döï toøng hay caùc buoåi caàu nguyeän ñaïi keát. Töø nay, khi khoâng coù thaùnh leã, vieäc cöû haønh caùc bí tích vaø caùc nghi thöùc chuùc laønh ñöôïc tieán haønh trong khuoân khoå moät cuoäc suy toân Lôøi Chuùa
104.YÙ nghóa vieäc ñoïc saùch Thaùnh trong phuïng vuï
Neáu Thaùnh kinh giöõ moät vai troø ñaëc bieät trong phuïng vuï, thì phuïng vuï cuõng giöõ moät vai troø khoâng keùm quan troïng trong vieäc hieän taïi hoùa Lôøi Chuùa. Quaû thöïc, Lôøi Chuùa maø ta nghe trong khi cöû haønh phuïng vuï khoâng phaûi laø moät lôøi noùi ñaõ qua, nhaéc laïi nhöõng bieán coá cuûa moät thôøi xa xöa, nhöng traùi laïi laø nhöõng lôøi soáng ñoäng cuûa caùc ngoân söù, caùc toâng ñoà vaø cuûa chính Chuùa Kitoâ ñang noùi vôùi ta hoâm nay, ñang gôïi leân trong ta nhöõng taâm tình maø ta seõ ñaùp laïi sau khi ñaõ nghe trong nhöõng baøi ñaùp ca hay nhöõng khuùc haùt. Thöïc vaäy, Chuùa ñaõ khoâng ñeå laïi cho con ngöôøi moät cuoán saùch nhöng ñaõ sai caùc toâng ñoà ñeán vôùi hoï, ñeå noùi cho hoï nhöõng ñieàu Chuùa ñaõ truyeàn cho caùc oâng hay Chuùa Thaùnh Thaàn ñaõ linh höùng cho caùc oâng. Vì theá, khi cöû haønh phuïng vuï, Chuùa vaãn coøn noùi vôùi ngöôøi cuûa thôøi ñaïi chuùng ta, nhöng laø noùi qua taùc vuï cuûa Giaùo Hoäi.
Lôøi Chuùa trong phuïng vuï trôû thaønh lôøi soáng ñoäng, lôøi hieän taïi khoâng nhöõng baèng vieäc ñoïc leân, nhöng nhaát laø baèng caùc nghi thöùc bí tích. Do ñoù, Lôøi Chuùa trong phuïng vuï maëc theâm moät chieàu kích môùi, vaø vôùi nhöõng tieâu thöùc cuûa Cöïu öôùc, noù ñoùng vai troø giaûi thích nhöõng daáu phuïng vuï vaø daáu bí tích. Trong khi ñoù, nhöõng daáu naøy chöùa ñöïng nhöõng hoaït ñoäng cuûa Thieân Chuùa trong lòch söû cöùu ñoä bao goàm caû Cöïu öôùc laãn Taân öôùc.
Do ñoù, ta coù theå hieåu moái lieân heä cuûa bí tích vôùi quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai nhö theá naøo? Theo thôøi gian, daáu bí tích ñeán sau bieán coá cuûa lòch söû tieân baùo noù. Nhöng bieán coá naøy ñaõ keát thuùc cuøng vôùi bieán coá nhaäp theå vaø phuïc sinh cuûa Chuùa Kitoâ, nhöng ñöôïc hieän taïi hoùa trong nghi thöùc phuïng vuï vaø trôû thaønh ñieàm baùo cuûa töông lai.
Nhö vaäy, chuùng ta hieåu roõ ñöôïc söï lieân keát beàn chaët giöõa ngoân töø vaø bí tích, söï lieân keát naøy ñaõ ñöôïc phuïng vuï canh taân luoân ñeà cao. Bôûi vaäy, theo caùc nghi thöùc môùi, vieäc cöû haønh Lôøi Chuùa luoân ñi keøm vôùi vieäc cöû haønh bí tích, ñuùng nhö öôùc muoán cuûa caùc Nghò phuï Coâng ñoàng Vaticano II (PV.35)
105. Ngoân ngöõ Thaùnh kinh, ngoân ngöõ Phuïng vuï
Giaùo Hoäi khoâng chæ ñoïc laïi nhöõng chöõ ghi cheùp trong saùch Thaùnh nhöng coøn coâng boá Lôøi chöùa ñöïng vaø cung caáp söùc soáng cho mình. A. Rose ñaõ noùi raát chí lyù : ‘Khoâng phaûi chuùng ta tìm ra Lôøi chính thoáng vaø ñaày ñuû cuûa Thieân Chuùa trong boä Kinh thaùnh in saün tröôùc, maø treân moâi mieäng cuûa Giaùo Hoäi ñang caàu nguyeän tröôùc’1
Ñieàu ñoù coù nghóa laø phuïng vuï, khi söû duïng ngoân ngöõ Thaùnh kinh ñaõ khoâng söû duïng noù caùch noâ leä, nhöng ñaõ laøm noù trôû thaønh ngoân ngöõ cuûa mình, ñaõ thích öùng noù vôùi söù ñieäp hieän taïi. Ñoù cuõng laø ñieàu Taân öôùc ñaõ laøm khi nhaéc laïi nhöõng bieán coá hay nhöõng ñoaïn Cöïu öôùc.
Trong nhieàu tröôøng hôïp, ñaëc bieät laø trong caùc baøi ca, Phuïng vuï ñaõ töï yù söûa chöõa vaên baûn Thaùnh kinh. Td. Ca nhaäp leã Chuùa nhaät II muøa Voïng ñaõ ñoåi haún caâu cuûa Isaia 30,28” ‘ñeåå tieâu dieät muoân daân’ thaønh ‘ñeå cöùu ñoä muoân daân ’. Ngoaøi ra, baét ñaàu moãi ñoaïn thaùnh thö, ngöôøi ta thöôøng theâm :’Anh chò em thaân meán’; Tröôùc moãi ñoaïn Phuùc aâm: ‘Luùc aáy’, ‘Khi aáy’ v.v. Coù nhöõng tröôøng hôïp boû moät hai caâu, hay laáy nhöõng caâu vaén gheùp laïi vôùi nhau nhö ta thöôøng gaëp trong caùc caâu xöôùng ñaùp sau caùc ñoaûn huaán. Tuy nhieân, nhö theá khoâng coù nghóa laø Phuïng vuï ñaõ coi thöôøng vaên baûn Thaùnh kinh vaø töï ñoäng söûa ñoåi caùch deã daøng. Traùi laïi, caû trong Phuïng vuï, Giaùo Hoäi vaãn toû ra toân troïng ngoân ngöõ, kieåu noùi cuûa Thaùnh kinh, vaø nhöõng thay ñoåi kia chæ laø luaät tröø, ñöôïc theå hieän vôùi nhöõng lyù do heát söùc quan troïng.
106. Baøi ñoïc noái tieáp vaø baøi ñoïc theo ñeà taøi
Theo nguyeân taéc, taát caû moïi saùch cuûa Thaùnh kinh ñeàu ñaùng ñöôïc ñoïc. Vì theá, ngay töø Hoäi ñöôøng Do thaùi, ngöôøi ta ñaõ coù thoùi quen ñoïc noái tieáp trong moãi buoåi hoäi moät ñoaïn cho tôùi khi heát moät cuoán saùch, môùi baét ñaàu sang cuoán khaùc. Loái ñoïc nhö vaäy ñöôïc meänh danh laø Baøi ñoïc noái tieáp
Nghieân cöùu caùc saùch baøi ñoïc cöïu traøo cuûa Nghi leã Roma chuùng ta thaáy Giaùo Hoäi Latinh ñaõ theo kieåu ñoïc naøy, hay ít laø theo loái Baøi ñoïc baùn noái tieáp, nghóa laø trong nhöõng ngaøy khoâng coù gì ñaëc bieät thì ñoïc noái tieáp moät cuoán saùch, coøn trong nhöõng ngaøy leã ñaëc bieät, ngöôøi ta choïn nhöõng ñoaïn saùch thích hôïp hôn vôùi ngaøy leã aáy.
Saùch baøi ñoïc hieän nay cuûa Nghi leã Roma theo loái baøi ñoïc baùn noái tieáp trong Muøa thöôøng nieân, vaø baøi ñoïc theo ñeà taøi ôû nhöõng muøa phuïng vuï khaùc. Nhö vaäy, ngöôøi ta daønh ba naêm ñeå ñoïc ba Phuùc aâm Nhaát laõm, vaø Phuùc aâm Thaùnh Gioan ñöôïc daønh ñeå ñoïc vaøo muøa Chay vaø muøa Phuïc Sinh nhö thoùi quen vaãn giöõ töø laâu ñôøi.
107. Söï hoøa hôïp giöõa caùc baøi ñoïc
Moät trong nhöõng ñieåm ñöôïc caùc vò chuû chaên vaø ñaëc bieät laø caùc Nghò Phuï coâng ñoàng Vaticano II ñeå yù tôùi nhieàu laø laøm sao ñeå lieân heä giöõa Cöïu öôùc vaø Taân öôùc ñöôïc nhaän thaáy roõ raøng hôn. Vì theo chöông trình cöùu ñoä cuûa Thieân Chuùa, thì Cöïu öôùc tieân baùo, vaø Taân öôùc thöïc hieän, ñaëc bieät laø trong maàu nhieäm phuïc sinh, moät maàu nhieäm coøn ñöôïc Giaùo Hoäi cöû haønh vaø hieän taïi hoùa cho tôùi ngaøy theá maït (PV 5,6). Ñoù laø coá gaéng choïn nhöõng baøi sao cho aên hôïp vôùi nhau: Baøi Cöïu öôùc, Thaùnh vònh ñaùp ca, Thaùnh thö vaø Tin Möøng. Laøm nhö vaäy khoâng coù nghóa laø boùp meùo Thaùnh Kinh, nhöng cuõng vì toân troïng Thaùnh Kinh maø Giaùo Hoäi khoâng muoán ñi tìm nhöõng söï hoøa hôïp quaù deã daõi, baèng caùch söûa ñoåi hay caét Thaùnh Kinh ra töøng caâu nhoû roài gheùp laïi thaønh baøi.
Muoán tìm ra moái lieân heä, chuùng ta phaûi baét ñaàu töø baøi Tin Möøng. Vì qua nhöõng vieäc Chuùa Kitoâ thöïc hieän vaø lôøi Ngöôøi noùi maø chuùng ta hieåu ñöôïc chöông trình cuûa Thieân Chuùa, vaø cuõng do ñoù nhöõng hình boùng, nhöõng ñieàu tieân baùo trong Cöïu öôùc ñöôïc roõ nghóa.
Nhöõng lieân heä naøy coù theå laø lieân heä giöõa lôøi tieân tri vaø söï thöïc hieän lôøi tieân tri aáy. Td. Chuùa nhaät III muøa Voïng naêm C, ngoân söù Sophonia (3,14-18) tieân baùo: ‘Hôõi Israel haõy hoan hæ ... Vua Israel laø Chuùa ôû giöõa caùc ngöôi’. Lôøi tieân baùo aáy ñaõ ñöôïc thöïc hieän, vì trong baøi Tin Möøng (Lc 3,10-18), Gioan loan baùo laø ‘Ñaáng quyeàn naêng hôn toâi seõ ñeán’. Ñeán löôït baøi thaùnh thö cuûa thaùnh Phaoloâ gôûi giaùo ñoaøn Philippheâ cuõng cuøng ñeà taøi ñoù ‘Anh em haõy vui leân... vì Chuùa ñaõ gaàn ñeán’. Thaùnh vònh ñaùp ca cuõng phuï hoïa : ‘Haõy nhaûy möøng vaø ca ngôïi, vì ôû giöõa ngöôi coù Ñaáng Thaùnh cuûa Israel thaät cao caû !’
Lieân heä naøy cuõng coù theå laø khi baøi Tin möøng trích moät caâu naøo cuûa Cöïu öôùc, thì caû ñoaïn Cöïu öôùc ñoù seõ ñöôïc choïn: Td. Baøi ñoïc naêm B Chuùa nhaät II Muøa Voïng, Tin Möøng Mc.3,1-3 coù caâu: ‘Haõy söûa ñöôøng Chuùa cho ngay thaúng’. ñoù laø trích saùch Isaia 40,1-5,9-11, trong ñoù coù caâu: ‘Haõy doïn ñöôøng Chuùa, haõy söûa ñöôøng Chuùa cho ngay thaúng...’. Thö thaùnh Pheâroâ (2Pr. 3,8-14) cuõng nhaán maïnh ñeán vieäc canh taân noäi taâm.
Tuy nhieân, moái lieân heä naøy nhieàu khi teá nhò hôn, ñaëc bieät laø ñoái vôùi thaùnh vònh trong caùc ñaùp ca. Td. Naêm A Chuùa nhaät III muøa Chay, chuùng ta ñoïc Tin Möøng Gioan 4,5-42 vôùi chuû ñeà veà ‘nöôùc haèng soáng’ vaø ôn Thaùnh: ‘Neáu chò nhaän bieát ôn cuûa Thieân Chuùa ...thì chaéc chò seõ xin Ngöôøi vaø Ngöôøi seõ cho chò nöôùc haèng soáng’; Baøi trích saùch Xuaát Haønh 17,3-7 keå laïi daân Israel keâu traùch Moâ-seâ ñoøi nöôùc uoáng: ‘Xin cho chuùng toâi nöôùc ñeå chuùng toâi uoáng’. Ñaây laø chuû ñeà veà bí tích röûa toäi, moät chuû ñeà giaû thieát tin vaøo Lôøi Chuùa. Chính vì theá maø ngöôøi ta choïn Thaùnh vònh 94,1-2, 6-7, 8-9: ‘Chôù chi hoâm nay caùc baïn nghe tieáng Ngöôøi: caùc ngöôi ñöøng cöùng loøng’, trong khi thaùnh thö (Rm. 5,1-2; 5-8) cuõng nhaán maïnh tôùi ñöùc tin: ‘Ñöôïc neân coâng chính nhôø ñöùc tin, chuùng ta ñöôïc soáng hoøa thuaän vôùi Thieân Chuùa’.
Trong caùc Chuùa nhaät Muøa thöôøng nieân, lieân heä chæ taäp chuù vaøo baøi Tin möøng vaø baøi Cöïu öôùc, coøn thaùnh thö nhieàu khi khoâng coù lieân heä gì. Vì theá, phaûi thaän troïng trong khi chuù giaûi. Ñaøng khaùc, caùc baøi ñoïc ôû nhöõng ngaøy thöôøng trong tuaàn cuõng khoâng ñöôïc lieân keát vôùi nhau, vì baøi ñoïc ñöôïc toå chöùc theo kieåu baùn noái tieáp. Do ñoù, neáu khi gaëp lieân heä, thì ñoù chæ laø tình côø.
108. Chu kyø caùc baøi ñoïc
Theo caùch toå chöùc hieän nay, baøi ñoïc caùc ngaøy Chuùa nhaät ñöôïc phaân thaønh chu kyø ba naêm , vaø caùc ngaøy thöôøng trong tuaàn ñöôïc chia theo chu kyø hai naêm, nhöng nhö vaäy khoâng coù choã daønh cho Tin möøng nhaát laõm vaø cuõng khoâng ñuû ñeå ñoïc heát nhöõng ñoaïn quan troïng cuûa toaøn boä Thaùnh kinh. Cuõng khoâng neân chia thaønh boán naêm, vì nhö theá seõ phaûi chia Thaùnh kinh thaønh nhöõng ñoaïn quaù nhoû khoâng ñuû ñeå thính giaû hieåu ñöôïc yù nghóa cuûa noù. Vaø neáu chu kyø boán naêm seõ cho pheùp ñoïc noái tieáp Tin möøng Thaùnh Gioan vaøo moät naêm trong muøa thöôøng nieân, nhöng nhö vaäy, nhieàu ñoaïn Tin möøng seõ laëp laïi ít laø hai laàn trong moät naêm, ñoàng thôøi boû qua moät taäp quaùn vaãn coøn giaù trò laø ñoïc Tin Möøng Thaùnh Gioan vaøo Muøa Chay vaø muøa Phuïc Sinh.
Tuy nhieân, caùch chia hieän nay cuõng khoâng hoaøn toaøn thoûa maõn ñöôïc taát caû ñoøi hoûi muïc vuï, vaø moãi kieåu chia vaãn giöõ ñöôïc nhöõng öu theá cuûa chuùng. Coù moät ñieåm moïi ngöôøi phaûi coâng nhaän laø caùch phaân chia hieän nay, cho pheùp tín höõu ñöôïc nghe Thaùnh kinh nhieàu hôn (PV 51), laøm hoï coù dòp thöôûng thöùc veû ngoït ngaøo cuûa Lôøi Chuùa (PV 24), ñoàng thôøi duøng Lôøi Chuùa ñeå huaán luyeän cuoäc soáng Kitoâ höõu cuûa hoï (PV 48).
109. Chuù giaûi vaø aùp duïng Lôøi Chuùa : Baøi giaûng
Vieäc ñoïc saùch Thaùnh coøn ñöôïc keùo daøi, ít laø trong nhöõng leã troïng baèng baøi giaûng. Ñaây chính laø vieäc chuù giaûi nhöõng ñoaïn Thaùnh kinh vöøa ñoïc, ñem aùp duïng noù vaøo hoaøn caûnh cuï theå, ñaùp laïi nhöõng nhu caàu hieän taïi cuûa nhöõng ngöôøi tham döï. Ñaây laø moät haønh ñoäng phuïng vuï, vì muïc ñích chính yeáu cuûa noù laø phaân phaùt baùnh Lôøi Chuùa cho giaùo daân; ñaây cuõng laø moät haønh ñoäng phuïng vuï vì noù ñöôïc lieân keát thaønh moät vôùi caùc baøi ñoïc, vaø laø haønh ñoäng do chính Giaùo Hoäi chæ thò (PV 52). Neáu vò chuû teá khoâng theå giaûng, moät linh muïc hay moät phoù teá khaùc coù theå thay theá, tuy nhieân phaûi laøm sao vaãn coøn giöõ ñöôïc moái lieân heä giöõa baøi giaûng vaø vieäc phuïng vuï ñang cöû haønh (PV 24, 35, 52).
Nhö thaùnh Giustinoâ ñaõ laøm chöùng1, vieäc giaûng trong thaùnh leã ñaõ ñöôïc thöïc hieän ngay töø coå thôøi trong caùc buoåi hoäi hoïp ngaøy Chuùa nhaät, hay thöôøng hôn, vaø ngaøy nay chuùng ta coøn ñöôïc thöøa höôûng nhöõng baøi giaûng raát giaù trò cuûa caùc Giaùo phuï ñeå laïi.
110.Aûnh höôûng cuûa Thaùnh Kinh treân Phuïng vuï toaøn theå
Thaùnh kinh khoâng nhöõng ñöôïc trích ra ñeå ñoïc, ñeå giaûng, nhöng noù coøn in daáu treân taát caû moïi haønh ñoäng phuïng vuï, ñuùng nhö coâng ñoàng Vaticano II ñaõ khaúng ñònh :
‘Trong vieäc cöû haønh phuïng vuï, Thaùnh kinh giöõ vai troø toái quan troïng. Thöïc vaäy, ngöôøi ta trích töø Thaùnh Kinh nhöõng baøi ñeå ñoïc, ñeå daãn giaûi trong baøi giaûng, cuõng nhö nhöõng thaùnh vònh ñeå haùt. Chính nhôø nguoàn caûm höùng vaø söùc phaán khôûi cuûa Thaùnh kinh maø xuaát phaùt nhöõng lôøi kinh, lôøi nguyeän vaø nhöõng baøi phuïng ca, ñoàng thôøi nhöõng haønh ñoäng vaø caùc bieåu hieäu trôû thaønh coù yù nghóa’ (PV 24).
Quaû thöïc, chính nhöõng lôøi ñaùp cuûa daân chuùng cuõng laø nhöõng caâu trích töø Thaùnh kinh, caùc daáu chính yeáu duøng trong phuïng vuï cuõng laø nhöõng daáu Thaùnh kinh. Kinh nguyeän cuûa chuû teá ñöôïc soaïn theo theå vaên vaø gôïi höùng cuûa Thaùnh kinh, khi khoâng phaûi laø moät lôøi suy nieäm töø nhöõng baøi saùch vöøa môùi nghe. Muoán hieåu thaáu yù nghóa cuûa caùc bí tích, ngöôøi ta cuõng gôïi leân nhöõng hình aûnh, nhöõng ñieån ngöõ Thaùnh kinh. Trong Thaùnh kinh cuõng nhö trong phuïng vuï, ta gaëp thaáy cuøng moät thaùi ñoä khi ra tröôùc maët Thieân Chuùa, cuøng moät caùi nhìn veà vuõ truï, veà lòch söû, ñeán noãi khoâng theå coù ñôøi soáng phuïng vuï saâu xa, neáu khoâng ñöôïc hoïc hieåu veà Thaùnh kinh, vaø buø laïi, phuïng vuï ñaõ chuù giaûi vaø laøm cho Thaùnh kinh ñöôïc aùp duïng vôùi yù nghóa troïn veïn cuûa noù.
111. Nhöõng baøi ñoïc khoâng phaûi Thaùnh kinh trong Phuïng vuï
Phuïng vuï coå thôøi ñoâi khi chaáp nhaän cho ñoïc nhöõng baøi khoâng phaûi laø Thaùnh kinh, vì theá giaù rieâng cuûa noù. Ñaây khoâng phaûi laø baøi giaûng cuûa caùc Giaùo Phuï chuù giaûi Thaùnh Kinh vaø ñöôïc ñoïc cho coäng ñoaøn nghe khi khoâng coù giaûng vieân. Khoâng keå nhöõng nguïy thö laø nhöõng vaên baûn bò laàm töôûng laø Thaùnh Kinh, vaø ñaõ daàn daàn bò ñaøo thaûi, coù hai loaïi thöôøng ñöôïc ñoïc khi cöû haønh phuïng vuï laø: Thö chung cuûa caùc Giaùm muïc, ñaëc bieät laø Giaùm muïc Roma1 , vaø söû tích caùc thaùnh Töû Ñaïo. Loaïi sau ñöôïc ñoïc trong nhöõng ngaøy möøng kyû nieäm caùi cheát cuûa caùc ngaøi, nhö nhieàu Giaùo Hoäi Taây Phöông ñaõ thöïc hieän. Ñoïc nhö vaäy, coát yù laø ñeå nhôù ñeán caùc vò anh huøng cuûa Giaùo Hoäi, ñoàng thôøi cuõng traùnh ñöôïc nhöõng chuyeän baøy ñaët vôùi aån yù xaáu.
Phuïng vuï Roma chæ ñoïc hai loaïi keå treân trong phuïng vuï caùc giôø kinh : caùc thö chung cuûa caùc Giaùo Hoäi; vaø tieåu söû caùc Thaùnh.
112. Ñaùp laïi lôøi chuùa trong phuïng vuï
Daân chuùng phaûi ñaùp traû Lôøi Chuùa maø hoï vöøa nghe. Coù nhieàu caùch thöùc ñaùp traû nhö thinh laëng, tung hoâ, ca haùt. Ta seõ coù dòp ñeà caäp ñeán vieäc giöõ thinh laëng trong phuïng vuï moät caùch toång quaùt sau naøy. Tuy nhieân, ñieàu caàn ghi nhaän laø phaûi daønh moät thôøi gian thinh laëng sau khi daân chuùng nghe ñoïc Lôøi Chuùa hay nghe dieãn giaûng ñeå hoï coù thôøi giôø suy nieäm ñieàu vöøa nghe vaø ñeå ‘Lôøi Chuùa Thaùnh Thaàn vang doäi maõnh lieät hôn trong taâm hoàn’.
Nhöng caùch thöùc quen thuoäc vôùi daân chuùng vaø hôïp vôùi truyeàn thoáng nhaát vaãn laø ñaùp traû Lôøi Chuùa baèng moät lôøi tung hoâ : ‘Taï ôn Chuùa’, ‘Chuùng con toân vinh Chuùa’.
Trong phuïng vuï Latinh coå, caùc baøi haùt giöõa hai baøi ñoïc khoâng phaûi laø moät lôøi ñaùp cuûa daân chuùng. Caùc baøi haùt naøy chæ trôû thaønh moät lôøi ñaùp vaøo thôøi Trung Coå. Töø nay, trong thaùnh leã ngaøy Chuùa nhaät theo nghi leã Roma, kinh Tin Kính laø lôøi daân chuùng ñaùp laïi Lôøi Chuùa maø hoï vöøa nghe qua caùc baøi ñoïc vaø baøi dieãn giaûng.
ii. ca haùt trong phuïng vuï
H. CHIRAT, Les eùleùlements donfamentaux de la leùleùbration du culte,
LMD 20(1949)13-32
J. GELINEAU, Chant et musique dans le culte chreùtien, Fleurus, 1962
G. STEFANI, Le chant, trong: J. GELINEAU, Dans vos Assembleùes, sñd, tr. 199-228
113. Vai troø toång quaùt cuûa ca nhaïc trong Phuïng vuï
Theo truyeàn thoáng Thaùnh Kinh, giaùo daân thôøi thöôïng coå ñaõ höôûng öùng lôøi keâu goïi, nhuû khuyeân cuûa thaùnh Phaoloâ vaø ñaõ duøng lôøi ca tieáng haùt ñeå dieãn taû kinh nguyeän cuûa hoï. Thaùnh nhaân daïy: “Haõy duøng lôøi ca, thaùnh vònh, baøi vaõn cuûa Thaùnh Thaàn maø ngôïi khen Thieân Chuùa heát loøng anh em, vì bieát ôn Ngöôøi” (Cl 3,16; x.Ep 5,19). Cuõng theo thaùnh Phaoloâ, thì coù leõ taïi Giaùo Hoäi Coârintoâ nhöõng ngöôøi ñöôïc ñaëc suûng ñaõ haùt leân nhöõng baøi saùng taùc taïi choã (x. 1Cr 14,26). Ñaøng khaùc, caùc thö cuûa thaùnh nhaân coøn ñeå laïi nhöõng veát tích caùc baøi ca phuïng vuï cuûa caùc giaùo ñoaøn tieân khôûi1.
Ca haùt luoân ñöôïc coi nhö laø daáu hieäu cuûa söï vui möøng, raát thích hôïp vôùi tinh thaàn taï ôn, nhö thaùnh Giacoâbeâ ñaõ khuyeán khích: “Coù ngöôøi vui ö? Hoï haõy xöôùng leân moät baøi vaõn” (5,13). Vaø cuõng theo chieàu höôùng ñoù, coäng ñoaøn thieân quoác duøng lôøi haùt ñeå dieãn taû loøng bieát ôn vaø ca ngôïi Ñaáng Cöùu Theá (Kh 4,8 &11; 5,9-10; 14,3; 15,3-4; 19,1-8 v.v.). Ca haùt cuõng ñöôïc coi nhö laø phöông tieän ñeå dieãn taû söï bieåu ñoàng tình, bôûi vì, nhôø nhòp ñieäu vaø aâm thanh, noù laøm cho tieáng cuûa muoân ngöôøi trôû thaønh nhö moät. Ngöôøi ta cuõng nhaän thaáy raèng: cung haùt coøn laøm cho lôøi noùi coù hieäu löïc hôn cuõng nhö deã hieåu hôn, vì theá cuõng deã naâng taâm hoàn leân vôùi Chuùa, ñeã laøm cho loøng ngöôøi theâm soát saéng2. Sau heát, ca nhaïc: caû tieáng haùt laãn nhaïc duïng cuï ñeàu coù khaû naêng taïo baàu khí ngaøy leã, bieåu loä söï khaûi hoaøn ... nhö chuùng ta thaáy ñöôïc dieãn taû trong nhöõng ngaøy ñaïi leã cuûa Israel xöa (Td. Sau khi qua Bieån Ñoû: Xh. 15,1-20; Kieäu Hoøm Bia Thaùnh veà Gieârusalem: (2Ks.5,12)1.
Tuy nhieân coù moät ñieàu caàn phaûi löu yù laø raát khoù giöõ cho lôøi ca, tieáng nhaïc khoâng vöôït quaù giôùi haïn phuïc vuï vaø phöông tieän cuûa noù. Nhieàu khi tieáng haùt, aâm thanh ñaõ laøm ngöôøi nghe thay vì höôùng leân cuøng Chuùa, thì laïi giöõ laïi cho mình ñeå thöôûng thöùc ngheä thuaät, ñeå nghó ñeán nhöõng chuyeän khaùc.
114. Nhöõng baøi ca Thaùnh Kinh
a. Ñòa vò öu theá cuûa caùc thaùnh vònh
Trong nhöõng theá kyû ñaàu, hình nhö caùc thaùnh vònh ñöôïc coi nhö laø nhöõng baøi ñoïc töông ñöông vôùi caùc baøi saùch Thaùnh khaùc. Nhöng töø khi Giaùo Hoäi bò baùch haïi, moät khuynh höôùng coi thaùnh vònh nhö nhöõng baøi haùt ñöôïc phoå bieán, vaø caùc Giaùo phuï cuõng nhö caùc tu só ñan tu ñaõ coù coâng phaùt trieån. Töø ñoù veà sau, toaøn theå caùc thaùnh vònh ñaõ ñöôïc duy trì trong caùc cuoäc canh taân phuïng vuï tröø coù phuïng vuï Siri ñaõ boû thaùnh vònh vaø thay theá vaøo ñoù baèng nhöõng baøi ca khoâng phaûi kinh thaùnh.
Taäp thaùnh vònh ñaõ trôû thaønh neàn taûng thieát yeáu cuûa kinh nguyeän cuûa caùc thaày doøng vaø caùc giaùo só, ñöôïc phaân phoái theo moät heä thoáng nhaát ñònh, ñeå trong moät khoaûng thôøi gian naøo ñoù coù theå ñoïc heát toaøn theå caùc thaùnh vònh. Td. Nhö phuïng vuï caùc giôø kinh cuûa nghi leã Roma hieän nay 150 thaùnh vònh ñöôïc phaân phoái thaønh chu kyø 4 tuaàn. Heát 4 tuaàn ngöôøi ta baét ñaàu ñoïc laïi moät laàn khaùc. Tuy vaäy, ngaøy nay cuõng vaãn coøn giöõ thoùi quen laâu ñôøi laø daønh moät soá thaùnh vònh ñeå ñoïc vaøo nhöõng ngaøy, giôø nhaát ñònh. Td. Thaùnh vònh 50 luoân ñoïc vaøo giôø kinh saùng caùc ngaøy thöù saùu; giôø ñoäc vuï caùc ngaøy thöù baûy daønh ñeå ñoïc caùc thaùnh vònh noùi ñeán lòch söû Daân Thieân Chuùa ...
Ngoaøi ra, thaùnh vònh coøn cung caáp cho chuùng ta nhöõng baøi ñaùp ca ñoïc hay haùt sau caùc baøi ñoïc. Nhöõng ñaùp ca naøy, nhieàu khi goàm caû moät thaùnh vònh, nhieàu khi chæ trích moät ít caâu, thaäm chí nhieàu khi chæ coù moät caâu nhö caâu xöôùng ñaùp sau caùc baøi ñoïc cuûa giôø ñoäc vuï.
Thaùnh vònh cuõng laø kinh nguyeän quen duøng trong caùc cuoäc kieäu: Trong thaùnh leã, thaùnh vònh ñöôïc duøng ñeå laøm ca nhaäp leã, ca daâng leã vaø ca hieäp leã; trong khi cöû haønh bí tích, thaùnh vònh cuõng ñöôïc duøng laøm kinh nguyeän cuûa coäng ñoàng.
b. Caùc thaùnh ca kinh thaùnh
Ngoaøi thaùnh vònh, phuïng vuï cuõng duøng ñeán nhöõng thaùnh ca kinh thaùnh. Ñaây laø nhöõng baøi taùn tuïng, ngôïi khen vaø taï ôn Thieân Chuùa ñính lieàn vôùi caâu chuyeän thaùnh kinh. Nhöõng thaùnh ca naøy theo truyeàn thoáng thöôøng ñöôïc ñoïc hay haùt vaøo caùc giôø kinh Saùng vaø Chieàu, ñoâi khi cuõng ñöôïc duøng trong thaùnh leã hay nhöõng dòp khaùc.
Phuïng vuï caùc giôø kinh hieän nay söû duïng 35 thaùnh ca thaùnh kinh: 26 thaùnh ca Cöïu öôùc ñöôïc phaân phoái cho caùc giôø kinh Saùng, vaø 9 thaùnh ca Taân öôùc ñöôïc phaân phoái cho caùc giôø kinh Chieàu. Nhö vaäy, suoát chu kyø 4 tuaàn leã, moãi ngaøy vaøo giôø kinh Saùng ñeàu coù moät thaùnh ca thaùnh kinh khaùc nhau trích töø Cöïu öôùc. Rieâng thaùnh ca cuûa ba treû (Dn 3,52-88) ñöôïc daønh ñeå ñoïc caùc ngaøy Chuùa nhaät. Vaøo giôø kinh Chieàu moãi ngaøy cuõng ñoïc moät thaùnh ca Taân öôùc. Ñaøng khaùc 3 thaùnh ca Tin Möøng ñöôïc ñoïc moãi ngaøy vôùi taát caû söï cung kính nhö khi ñoïc Tin Möøng. Ñoù laø: Benedictus (Kinh Saùng); Magnificat (Kinh Chieàu); Nunc dimittis (Kinh Toái).
115. Nhöõng baøi ca ngoaøi Thaùnh Kinh
Tröôùc khi caùc baøi ca thaùnh kinh giöõ moät ñòa vò quan troïng trong kinh nguyeän cuûa Giaùo Hoäi, thì hình nhö ngöôøi ta ñaõ saùng taùc nhöõng baøi thi ca duøng trong phuïng vuï, maø ngaøy nay ta coøn thaáy veát tích trong caùc thö cuûa thaùnh Phaoloâ. Nhöõng saùng taùc naøy khoâng phaûi laø khoâng coù nguy hieåm. Chính nhöõng ngöôøi laïc giaùo ñaõ duøng chuùng nhö laø nhöõng phöông tieän ñeå phoå bieán, nguïy thuyeát cuûa hoï. Trong nhöõng thôøi phuïng vuï bò suy yeáu, caùc baøi saùng taùc môùi naøy toû ra heát söùc ngheøo naøn, ñeán noåi laøm laïc höôùng caû boä maët phuïng töï vaø coù khuynh höôùng muoán thay theá nhöõng yeáu toá chính thoáng xuaát phaùt töø nguoàn thaùnh kinh. Bôûi vaäy, chuùng ñaõ gaëp nhöõng phaûn öùng raát maõnh lieät: ngay töø theá kyû III, ngöôøi ta ñaõ thaúng tay loaïi boû nhöõng baøi thi ca ñöôïm muøi ngoä ñaïo thuyeát. Sang ñeán theá kyû IV, ngöôøi ta laïi phaûi thanh loïc nhöõng baøi coù khuynh höôùng cuûa phaùi Arioâ; vaø trong theá kyû XVI, ngöôøi ta phaûi loaïi ra haàu heát caùc saùng taùc thuoäc thôøi Trung Coå. Roma toû ra thuø nghòch vôùi vieäc söû duïng caùc thaùnh thi maõi tôùi theá kyû XII.
Nhöõng laïm duïng naøy khoâng ñuû lyù do ñeå loaïi ra khoûi kinh nguyeän taát caû nhöõng saùng taùc ngoaøi kinh thaùnh nhö moät soá ngöôøi Phaùp coù khuynh höôùng ngaët ngheøo ôû theá kyû XVIII ñaõ chuû tröông. Traùi laïi, Giaùo Hoäi luoân aân caàn, tieáp nhaän caùc thaùnh thi: thaùnh Ambrosio ñaõ duøng chính duïng cuï cuûa ñòch ñeå ñaùnh ñòch vaø laøm cho Phuïng vuï coù tính bình daân. Qua caùc theá kyû, nhieàu saùng taùc tuyeät haûo ñaõ ñöôïc ñöa vaøo vaø coøn ñöôïc giöõ laïi trong kinh nguyeän cho tôùi ngaøy nay. Nhöõng saùng taùc naøy nhieàu khi khoâng ñöôïc noåi veà maët vaên chöông ngheä thuaät, nhöng raát phong phuù veà phöông dieän dieãn taû maàu nhieäm trong Ñaïo. Trong Phuïng vuï caùc giôø kinh hieän nay, chuùng ta thaáy xuaát hieän nhieàu thaùnh thi môùi, cuõng nhö söû duïng laïi nhieàu thaùnh thi trong caùc saùch phuïng vuï cuõ.
Loaïi ñöôïc thoâng duïng nhaát laø loaïi baét chöôùc thaùnh vònh vaø ñöôïc meänh danh laø nhöõng Thaùnh vònh ngoaøi Thaùnh kinh . Danh tieáng nhaát laø ‘Les Odes de Salomon’ , nhöng ñaëc bieät hôn caû laø ‘Kinh Vinh Danh’ vaø ‘Baøi ca taï ôn Thieân Chuùa’(Te Deum) maø chuùng ta vaãn duøng ngaøy nay.
Taïi Ñoâng Phöông, Thaùnh thi ñöôïc thònh haønh baét ñaàu töø theá kyû IV taïi Palestin vaø Siri: thaùnh Ephrem laø thi só ñöôïc bieát tôùi hôn caû. Tuy nhieân, chính phuïng vuï Byzantinoâ ñaõ cung caáp cho thaùnh thi moâi tröôøng ñeå phaùt trieån vaø saùng taùc ra nhöõng baøi thi ca tuyeät haûo, döôùi hình thöùc meänh danh laø ‘Kontakia’ vaø ‘canons’. Nhöõng nhaø saùng taùc teân tuoåi hôn caû laø Romanos le Meùlode; Andreù de Creøte vaø thaùnh Gioan Damasceno. Ñaøng khaùc, phuïng vuï Hy laïp coøn coù nhöõng ‘Tropaires’ (moät loaïi tieàn xöôùng) raát coù giaù trò, maëc daàu ngaøy nay chuùng ñaõ chieám moät ñòa vò quaù öu tieân. Thaùnh thi ‘acathiste’ (khoâng ngoâi) kính Ñöùc Meï ñöôïc cöû haønh heát söùc long troïng.
Taïi Taây Phöông, caùc thaùnh thi cuûa thaùnh Ambrosio ñaõ ñöôïc thaùnh Beneditoâ nhaän vaøo phuïng vuï caùc giôø kinh cuûa Doøng, vaø ñöôïc coi nhö laø khuoân maãu ñeå saùng taùc ra nhöõng baøi môùi. Thöôøng thöôøng chuùng ñöôïc söû duïng trong phuïng vuï caùc giôø kinh, nhöng nhieàu khi cuõng ñöôïc duøng trong caùc cuoäc kieäu vaø caû trong thaùnh leã nöõa. Baäc thaøy trong thôøi coå ñieån naøy laø Seùdulius vaø Prudence. Thôøi Trung coå chæ thaáy xuaát hieän moät ít saùng taùc taàm thöôøng nhö caùc loaïi Ca tieáp lieân (Seùquence) maø ngaøy nay chæ coøn giöõ laïi raát ít trong phuïng vuï, tuy nhieân laïi coù nhöõng tieàn xöôùng veà Ñöùc Meï raát coù giaù trò maø chuùng ta coøn söû duïng ñeå keát thuùc kinh toái.
Chuùng ta cuõng phaûi keå ñeán nhöõng saùng taùc vaên xuoâi raát ñaéc duïng vaø coøn ñöôïc baûo toàn trong phuïng vuï, ñaëc bieät laø nhöõng tieàn xöôùng vaø caùc caâu ñaùp (reùpons) trích trong saùch Haïnh caùc Thaùnh. Td. thaùnh Lorensoâ, thaùnh Aneâ, thaùnh Martino v.v.
Nhöõng baûn tuyeân xöng ñöùc tin (Kinh Tin kính) maõi sau naøy môùi trôû thaønh nhöõng baøi ca phuïng vuï, nhöng coù giaù trò raát lôùn. Thuôû Giaùo Hoäi sô khai, ñaây laø nhöõng baûn ñöôïc trao cho caùc öùng vieân xin chòu pheùp Röûa toäi, sau ñoù hoï traû laïi; vaø luùc aáy chæ ñöôïc söû duïng nhö nhöõng kinh nguyeän rieâng tö. Kinh Tin kính cuûa coâng ñoàng Nicea vaø Constantinopoli ñöôïc ñöa vaøo thaùnh leã ôû Ñoâng Phöông tröôùc, sau môùi ñöôïc söû duïng taïi Taây Phöông; coøn moät kinh Tin kính khaùc, thöôøng ñöôïc goïi laø kinh Tin kính cuûa thaùnh Athanasio thì ñöôïc söû duïng döôùi hình thöùc thaùnh vònh trong saùch nguyeän.
Töø thôøi Trung coå, ngöôøi ta ñaõ baét ñaàu thu thaäp thaønh saùch nhöõng thaùnh ca baèng tieáng ñòa phöông hôïp vôùi daân nhaïc ñeå haùt beân leà phuïng vuï. Thoâng ñieäp ‘Musicae sacrae’ naêm 1958 vaø Huaán thò 03.08.1958 ñaõ ghi nhaän söï quan troïng cuûa chuùng, maëc daàu vaãn caûnh caùo khoâng ñöôïc ñeå cho chuùng laøm thieät haïi cho nhöõng baøi ca phuïng vuï chính thoáng.
116. Nhöõng lôøi chuùc vinh vaø tung hoâ
Trong nhöõng baøi ca phuïng vuï, phaûi keå ñeán hai hình thöùc laøm cho vieäc cöû haønh phuïng vuï mang tính chaát heát söùc ñaëc bieät, ñoù laø nhöõng lôøi ‘chuùc vinh’ (Doxologies) vaø ‘tung hoâ’ (acclamations). Ñaây coù theå laø nhöõng lôøi trích töø saùch Thaùnh, nhöng cuõng coù theå laø nhöõng lôøi ñöôïc Giaùo Hoäi saùng taùc ra.
a. Nhöõng lôøi chuùc vinh (Doxologies)
Nhöõng lôøi chuùc vinh laø nhöõng lôøi ca ngôïi vinh quang Thieân Chuùa. Thöôøng chuùng nhaéc tôùi Ba Ngoâi Thieân Chuùa, vaø ñöôïc duøng ñeå keát thuùc nhöõng kinh nguyeän quan troïng cuûa phuïng vuï.
Vieäc naêng laëp ñi laëp laïi nhöõng lôøi chuùc vinh naøy noùi leân ñaëc tính Ba Ngoâi cuûa phuïng töï Kitoâ giaùo. Vì theo truyeàn thoáng Do thaùi, thì ñaây chæ laø nhöõng lôøi ca ngôïi vinh danh Thieân Chuùa ñeå keát thuùc moãi cuoán saùch, nhö cuoán Thaùnh vònh chaúng haïn. Nhö trong caùc thö cuûa thaùnh Phaoloâ vaø saùch Khaûi Huyeàn cuûa thaùnh Gioan, chuùng ñaõ roõ raøng mang veát tích Ba Ngoâi Thieân Chuùa1. Chuùng ñaõ ñöôïc duøng raát sôùm ñeå keát thuùc nhöõng kinh nguyeän quan troïng. Töø theá kyû IV, kinh ‘Saùng danh’ ñaõ trôû thaønh kinh cuûa coäng ñoàng, vaø noù ñöôïc phoå bieán ñeå ñaùnh tan laïc thuyeát cuûa Ario, vaø daàn daàn noù ñaõ trôû thaønh caâu keát cuûa caùc thaùnh vònh. Nhöõng lôøi chuùc vinh khaùc laø nhöõng thaùnh thi thöïc thuï, nhö baøi ‘Te decet Laus’, ‘Te Deum’, ‘Gloria in excelcis’. Caùc kinh quan troïng khaùc, nhö caùc Kinh Taï ôn, caùc Leã qui cuõng ñeàu keát thuùc baèng nhöõng lôøi chuùc vinh: ‘Chính nhôø Ñöùc Kitoâ cuøng vôùi Ñöùc Kitoâ...’. Thaäm chí caùc thaùnh thi cuõng ñöôïc daønh tieát cuoái cuøng ñeå chuùc vinh Ba Ngoâi Thieân Chuùa.
b. Nhöõng lôøi tung hoâ (acclamations)
Nhöõng lôøi tung hoâ mang laïi cho vieäc cöû haønh phuïng vuï tính bình daân vaø töï phaùt. Ñaây laø nhöõng coâng thöùc vaén taét, deã haùt vaø deã nhôù, ñoàng thôøi cuõng deã bieåu loä söï hieäp nhaát. Chuùng ñöôïc duøng ñeå bieåu loä taâm tình chaáp nhaän Lôøi Chuùa, xöng tuïng ñöùc tin, hôïp nhaát trong kinh nguyeän; hay ñöôïc coi nhö nhöõng tieáng hoø chieán thaéng khi Chuùa Kitoâ xuaát hieän döôùi daáu chæ cuûa Lôøi Tin möøng hay trong Thaùnh Theå.
Lôøi tung hoâ quan troïng vaø phoå bieán nhaát, nhö caùc Giaùo phuï ñaõ chuù giaûi, laø tieáng ‘Amen’ . Noù ñaõ ñöôïc söû duïng trong kinh nguyeän Do thaùi, ñöôïc tieáp nhaän trong caùc saùch Taân öôùc vaø phuïng vuï Kitoâ giaùo, maø khoâng caàn phaûi chuyeån dòch. Trong nhöõng theá kyû ñaàu cuûa Giaùo Hoäi, thì ñaây laø tieáng bieåu loä söï tham gia tích cöïc cuûa giaùo daân vaøo nghi thöùc thaùnh leã, söï gaén boù vôùi ñöùc tin, pheâ chuaån nhöõng lôøi nguyeän öôùc. Tieáng Halleluia cuõng laø lôøi tung hoâ ñöôïc duøng trong Thaùnh kinh nhö laø ñieäp khuùc trong moät soá thaùnh vònh, vaø theo saùch Khaûi Huyeàn thì ñoù cuõng laø baøi ca treân thieân quoác (Kh 9,1-6). Keá ñoù, phaûi keå ñeán caâu ‘Xin Chuùa thöông xoùt chuùng con’, moät lôøi ñaùp cuûa daân chuùng trong nhöõng kinh caàu do Phoù teá xöôùng; nhöõng caâu khaùc nhö ‘Taï ôn Chuùa’, ‘Laïy Chuùa’, ‘chuùng con toân vinh Chuùa’, ‘Laïy Chuùa Kitoâ, chuùng con ngôïi khen Chuùa’, vaø cuoái cuøng nhöõng caâu ñaùp laïi nhöõng lôøi chaøo chuùc hay keâu môøi cuûa chuû teá nhö : ‘Vaø ôû cuøng Cha’, ‘Chuùng con ñang höôùng veà Chuùa’, ‘Thaät laø xöùng ñaùng’ v.v.
iii. kinh nguyeän cuûa daân chuùng
Nhöõng baøi ca phuïng vuï maø chuùng ta vöøa noùi tôùi ñoâi khi coù taùc duïng taïo moät baàu khí ngaøy leã hay giuùp cho söï hoài taâm. Tuy nhieân, theo baûn chaát, chuùng thöôøng laø nhöõng kinh nguyeän, vaø laø kinh nguyeän cuûa daân chuùng, ñaëc bieät mang tính chaát ngôïi khen vaø boäc phaùt. Quaû thöïc, trong khi cöû haønh phuïng vuï, coù nhöõng luùc ñöôïc coi nhö laø nhöõng ‘thì maïnh’ (temps forts) cuûa vieäc caàu nguyeän nhö sau nhöõng baøi ñoïc, baøi haùt: Daân chuùng ñöôïc môøi goïi caàu nguyeän, vaø hoï caàu nguyeän döôùi nhieàu hình thöùc; sau ñoù, vò chuû toïa thöôøng toùm keát laïi baèng moät lôøi nguyeän toång hôïp. Tuy vaãn giöõ ñöôïc ñaëc tính chieâm nieäm vaø ngôïi khen, kinh nguyeän cuûa daân chuùng trong nhöõng luùc aáy ñaëc bieät höôùng veà vieäc ‘xin ôn’ (suplication). Caùch caàu nguyeän naøy ñaõ ñöôïc thaùnh Phaoloâ khuyeán khích (x.Pl 4,6; 1Tm 2,1-2), vaø ñaõ ñöôïc thöïc hieän ngay töø nhöõng buoåi hoïp phuïng vuï ñaàu tieân.
117.Keâu môøi caàu nguyeän:Nhöõng lôøi höôùng daãn cuûa daân chuùng
Trong Phuïng vuï Latinh, chuû teá thöôøng keâu goïi daân chuùng caàu nguyeän. Ngay trong thôøi ta baây giôø, nhöõng lôøi nguyeän troïng theå ngaøy Thöù Saùu Tuaàn Thaùnh, ñeàu coù nhöõng lôøi keâu môøi höôùng daãn tröôùc : ‘Anh chò em raát thaân meán, chuùng ta haõy caàu xin Thieân Chuùa laø Cha toaøn naêng ...’. Trong leã Truyeàn chöùc, cung hieán nhaø thôø, baøn thôø, Ñöùc Giaùm muïc keâu môøi daân chuùng caàu nguyeän baèng nhöõng lôøi huaán duï (monitions) daøi hôn. Chính Kinh Laïy Cha trong thaùnh leã cuõng ñöôïc daãn ñaàu baèng moät lôøi keâu môøi: ‘Vaâng leänh Chuùa Cöùu Theá..’. Tuy nhieân, haàu heát lôøi keâu môøi ñöôïc ruùt goïn laïi baèng thaønh ngöõ: ‘Chuùng ta haõy (daâng lôøi) caàu nguyeän’. Trong phuïng vuï Phaùp, tröôùc caùc kinh nguyeän cuûa chuû teá ñeàu coù lôøi keâu môøi, maø moät trong nhöõng lôøi keâu môøi daøi nhaát, gioáng nhö moät baøi giaûng giaùo lyù veà ngaøy leã goïi laø ‘Praefatio Missae’ (PV 35, n.3)
Ngöôïc laïi vôùi phuïng vuï Latinh, taïi Ñoâng Phöông, keâu môøi caàu nguyeän laø vieäc cuûa Phoù teá. Thaøy keâu môøi daân chuùng baèng nhöõng lôøi ‘coâng boá’(proclamations), nhö ngöôøi ta thaáy ghi laïi trong cuoán ‘Hieán chöông cuûa caùc toâng ñoà’(Constitutions apostoliques)1, vaø ngaøy nay vaãn coøn giöõ taïi caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông. Thaøy höôùng daãn lôøi nguyeän cuûa daân chuùng, ñaëc bieät laø trong lôøi nguyeän giaùo daân.
Trong phuïng vuï Taây ban Nha, ngöôøi ta thaáy vöøa nhöõng lôøi keâu môøi daønh cho chuû teá, vöøa nhöõng lôøi keâu môøi daønh cho Phoù teá theo kieåu Ñoâng Phöông.
Tieáp tuïc truyeàn thoáng ñoù, maëc daàu döôùi hình thöùc môùi meû vaø rieâng bieät, Huaán thò ngaøy 03.09.1958, roài Coâng ñoàng Vaticano II ñaõ chaáp nhaän vai troø cuûa ‘Höôùng daãn vieân’ (commentateur) trong khi cöû haønh phuïng vuï. Tuy nhieân, nhö nhöõng lôøi Saùch phuïng vuï cuû coøn ñeå laïi, nhöõng lôøi höôùng daãn naøy phaûi vaén taét, trang troïng: chuùng phaûi ñaït ñöôïc muïc ñích naøy laø höôùng daãn daân chuùng caàu nguyeän, chöù khoâng phaûi caàu nguyeän thay hoï; ñaëc bieät laø phaûi höôùng hoï tôùi kinh nguyeän cuûa chuû teá, chöù khoâng ñöôïc laøm kinh nguyeän cuûa chuû teá bò lu môø ñi. Ñaây khoâng phaûi laø nhöõng lôøi giaûi thích, nhöõng lôøi laøm giaùn ñoaïn vieäc cöû haønh, nhöng phaûi trôû thaønh nhòp ñieäu thaâm saâu cuûa söï tham döï tích cöïc1.
118. Lôøi caàu nguyeän trong thinh laëng
Sau lôøi keâu môøi caàu nguyeän, phuïng vuï Latinh daønh moät thôøi gian ñeå thinh laëng. Ñaây laø qui luaät truyeàn thoáng, ñoàng thôøi dieãn taû moät nhu caàu raát saâu thaúm: nhôø söï thinh laëng naøy maø söï ñoàng taâm nhaát trí cuûa coäng ñoàng hoøa hôïp ñöôïc vôùi tính chaát baát khaû truyeàn thoáng cuûa kinh nguyeän tö rieâng, ñoàng thôøi daân chuùng cuõng hoïc bieát caùch caàu nguyeän baèng taâm trí (prieøre mentale). Ngoaøi ra, söï thinh laëng coøn coù theå dieãn taû taâm tình thaùn phuïc, thôø laïy, söï yù thöùc veà Thieân Chuùa, bôûi vì ngoân ngöõ cuûa chuùng ta khoâng theå dieãn taû noåi nhöõng thieän haûo cuûa Thieân Chuùa.
Chính vì theá maø caùc saùch höôùng daãn muïc vuï cuûa caùc Hoäi ñoàng giaùm muïc nhaán maïnh ñeán ñòa vò vaø phaåm chaát cuûa söï thinh laëng trong phuïng vuï2 vaø Hieán cheá veà phuïng vuï thaùnh cuûa Coâng ñoàng Vaticano II goïi laø söï ‘thinh laëng thaùnh’ (PV 30).
Theo phuïng vuï cuûa Saùch Khaûi Huyeàn, thì söï thinh laëng coøn coù giaù trò cuûa moät söï ñôïi chôø coù tính theá maït (Kh 8,1-4).
Theo nghi thöùc thaùnh leã hieän nay, thì söï thinh laëng ñöôïc keå nhö thaønh phaàn cuûa vieäc cöû haønh thaùnh le ã(QCSL, 23), vaø ñöôïc chæ ñònh ôû phaàn ñaàu leã sau lôøi keâu goïi saùm hoái cuûa linh muïc (NTTL 3); Tröôùc kinh toång nguyeän (QCSL 32); ñoâi khi trong lôøi nguyeän tín höõu (QCSL 47); vaø ñaëc bieät laø sau khi röôùc leã (QCSL 56). Tính chaát vaø yù nghóa cuûa noù thay ñoåi tuøy theo töøng phaàn cuûa thaùnh leã (QCSL 23). Trong phaàn saùm hoái, thinh laëng coù nghóa laø höôùng veà noäi taâm ñeå nhaän loâõi vaø thaønh taâm hoái caûi xin Chuùa tha thöù. Tröôùc lôøi nguyeän nhaäp leã, noù baûo giaùo daân ‘yù thöùc mình ñang ôû tröôùc nhan thaùnh Chuùa vaø ñeå gôïi laïi trong taâm hoàn nhöõng yù nguyeän’ (QCSL 32). Sau khi röôùc leã, söï thinh laëng coù muïc ñích laø ñeå linh muïc vaø giaùo daân ‘ngôïi khen vaø caàu xin Chuùa’.
119. Caàu nguyeän döôùi hình thöùc kinh caàu (Prieøre litanique)
Tuy nhieân coøn moät hình thöùc caàu nguyeän khaùc cuûa daân chuùng deã hôn söï thinh laëng, ñoù laø caàu nguyeän theo theå thöùc kinh caàu. Hình thöùc laâu ñôøi nhaát laø kinh caàu Phoù teá (litanie diaconale), moät hình thöùc coù leõ baét nguoàn töø kinh nguyeän cuûa Hoäi ñöôøng Do thaùi, hay ít ra xuaát phaùt töø Siri, vaø chaéc chaén ñaõ ñöôïc thöïc hieän töø thôøi thaùnh Gioan Kim Khaåu 1, vaø luoân giöõ moät ñòa vò quan troïng (nhieàu khi quaù ñaùng) trong phuïng vuï Ñoâng Phöông: Thaày Phoù teá laàn löôït coâng boá caùc yù nguyeän, vaø sau moãi yù nguyeän giaùo daân thöa : ‘Kyrie eleison’
Taây Phöông ñaõ baét chöôùc theå thöùc kinh caàu cuûa Ñoâng Phöông baèng nhieàu caùch khaùc nhau. Phuïng vuï Milano söû duïng noù trong caùc chuùa nhaät Muøa Chay, phuïng vuï Taây ban Nha cuõng söû duïng chuùng2. Döôùi thôøi Ñöùc Gieâlasio (492-496), phuïng vuï La maõ ñaõ tieáp nhaän chuùng, Ngaøy nay ngöôøi ta coøn nhaän ra nhöõng veát tích caùch caàu nguyeän naøy trong thaùnh leã Roma vaø Saùch nguyeän cuûa Doøng Beâneâditoâ, ñaëc bieät laø trong Kinh caàu caùc Thaùnh. Trong phaàn 3 cuûa kinh caàu, ta nhaän ra theå vaên vaø nhöõng yù nguyeän xöa cuûa kinh caàu Phoù teá. Ñoù laø kinh ñöôïc daân chuùng öa chuoäng trong caùc cuoäc kieäu, trong nhöõng haønh ñoäng hieán thaùnh cuûa phuïng vuï: truyeàn chöùc, cung hieán nhaø thôø, thaùnh hieán caùc trinh nöõ, ñeâm Voïng Phuïc sinh v.v.
120. Kinh Laïy Cha
Kinh Laïy Cha xöa kia ñaõ chieám moät ñòa vò quan troïng trong vieäc daïy giaùo lyù döï toøng vaø trong nhöõng saùch ñaïo ñöùc coå thôøi, cuõng laø kinh ñoïc rieâng cuûa giaùo daân raát ñöôïc khuyeán khích. Saùch ‘Didacheø’ khuyeân neân ñoïc moãi ngaøy 3 laàn. Tuy nhieân, vì xöa kia ngöôøi ta chæ trao kinh Laïy Cha cho nhöõng ngöôøi ñaõ ñöôïc röûa toäi, neân phuïng vuï chæ coù theå ñoïc noù khi khoâng coù nhöõng ngöôøi döï toøng, nghóa laø trong nghi thöùc Thaùnh Theå. Coù leõ cuõng chính vì theá, maø nhieàu phuïng vuï truyeàn ñoïc kinh naøy nhoû tieáng. Noù laø kinh nguyeän raát toát ñeå doïn mình röôùc leã vaø ngöôøi ta cuõng thöôøng duøng noù ñeå keát thuùc caùc giôø kinh phuïng vuï. Trong caùc phuïng vuï Ñoâng Phöông, noù laø baøi haùt cuûa daân chuùng, ít laø treân lyù thuyeát (vì treân thöïc teá, nhieàu khi ca ñoaøn hay caùc thöøa taùc vieân haùt thay hoï). Ñieàu ñoù cuõng ñöôïc thöïc hieän taïi xöù Gaule. Nhöõng gia ñình phuïng vuï Latinh khaùc coi noù nhö laø kinh nguyeän cuûa linh muïc, maëc daàu cuõng ñaõ saép xeáp ñeå giaùo daân coù theå tham döï baèng caùch ñoïc caâu cuoái cuøng :’Xin chöõa chuùng con cho khoûi söï döõ’, hay baèng caùch theâm chöõ ‘Amen’ sau moãi lôøi xin, nhö thoùi quen cuûa phuïng vuï Mozarable1 Nhöng theo phuïng vuï hieän nay, thì ñoù laø kinh daønh cho caû coäng ñoàng (QCSL 192).
iv. kinh nguyeän cuûa chuû teá
B. BOTTE, La prieøre du ceùleùbrant, LMD 20, p. 133- 141
121. Daáu ñeå phaân bieät
Vieäc cöû haønh phuïng vuï caùch ñôn giaûn, ñaëc bieät laø thaùnh leã rieâng, thöôøng ñöa chuû teá tôùi choã bao thaàu heát caû nhöõng phaàn khoâng phaûi laø cuûa rieâng ngaøi. Ngay caû ñeán nhöõng kinh daønh cho ngaøi, ta cuõng coøn phaân bieät nhöõng kinh dieãn taû loøng suøng kính caù nhaân, ñöôïc coi nhö kinh nguyeän rieâng tö, vôùi nhöõng kinh Ngaøi ñoïc nhaân danh coäng ñoàng, vôùi tö caùch vò chuû toïa ñoùng vai troø trung gian. chính kinh nghieäm trong khi cöû haønh long troïng cuõng nhö vieäc nghieân cöùu dieãn tieán lòch söï cuûa caùc nghi thöùc seõ giuùp chuùng ta deã phaân bieät giöõa nhöõng kinh keå treân. Ngoaøi ra, coøn caàn ñeå yù, laø coù moät soá laàn lôøi ñoïc cuûa linh muïc khoâng phaûi laø nhöõng kinh nguyeän, nhöng laø nhöõng haønh ñoäng: coâng thöùc bieåu thò vaø tröø quæ.
Neân ghi nhaän raèng, tröôùc caùc kinh quan troïng cuûa chuû teá thöôøng coù nhöõng caâu :’chaøo chuùc’ coäng ñoàng. Chính thaùnh Augustino vaø thaùnh Gioan Kim Khaåu ñaõ laøm chöùng thoùi quen truyeàn thoáng naøy. Nhöõng lôøi chaøo chuùc naøy phaàn nhieàu laáy oû Thaùnh kinh Taân öôùc hay Cöïu öôùc: ‘Bình an cho anh chò em’;‘Bình an cho taát caû anh chò em’ (Ga 20,19 vaø 26); ‘Chuùa ôû cuøng anh chò em’ (R 2,4; 2Tx 3,16); ‘Nguyeän xin aân suûng cuûa Ñöùc Gieâsu Kitoâ, Chuùa chuùng ta, tình yeâu cuûa Thieân Chuùa Cha vaø söï thoâng hieäp cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn ôû cuøng taát caû anh chò em’(2Cr 13,13). Caâu traû lôøi cuûa daân chuùng cuõng laø nhöõng caâu ruùt töø Thaùnh kinh: ‘Vaø ôû cuøng Cha’ (2Tm 4,22). Nhieàu khi, lôøi chaøo chuùc ñaõ trôû thaønh söï nhaéc nhôû ñeå keùo chuù yù, moät söï môøi goïi giöõ thinh laëng ñeå nghe moät lôøi huaán duï hay moät baøi ñoïc.
122. Nhöõng kinh nguyeän troïng theå cuûa Linh muïc
Coù hai hình thöùc kinh nguyeän cuûa linh muïc ñöôïc ñaëc bieät chuù yù vì tính chaát long troïng, vì chöùc naêng vaø vì caùch dieãn taû cuûa chuùng, ñoù laø kinh nguyeän taï ôn (Tieàn tuïng , Leã qui, Kinh nguyeän Thaùnh Theå, Constestatio, illatio) vaø kinh Toång nguyeän (collecta). Kinh sau naøy ñöôïc coi laø kinh chính thoáng vaø ñaëc bieät cuûa Taây Phöông, tuy nhieân noù cuõng coù nhöõng kinh töông töï trong caùc phuïng vuï Ñoâng Phöông.
a. Kinh nguyeän taï ôn (action de graâces)
Chuùng toâi goïi chung laø kinh nguyeän taï ôn taát caû nhöõng kinh nguyeän hieán thaùnh (conseùcratoires) vaø thieát laäp (constitutives), caû nhöõng kinh maõi sau naøy môùi maëc hình thöùc lôøi tieàn tuïng. Quaû thöïc, phuïng vuï Roma hieän nay khoâng chæ daønh hình thöùc kinh nguyeän naøy cho vieäc taï ôn trong thaùnh leã, nhöng coøn cho caû nhöõng kinh nguyeän duøng ñeå hieán thaùnh caùc Giaùm muïc, linh muïc, phoù teá, caùc trinh nöõ, caùc Tu vieän tröôûng, nöôùc röûa toäi, daàu thaùnh, nhaø thôø vaø baøn thôø, nghóa ñòa vaø trong nghi thöùc giao hoøa hoái nhaân; ngaøy xöa, kinh laøm pheùp ñoâi taân hoân cuõng coù hình thöùc ñoù. Tuy nhieân, theo hình thöùc ñaàu tieân cuûa noù, caùc kinh nguyeän kieåu naøy khoâng coù nhöõng caâu ñoái thoaïi maøo ñaàu, cuõng khoâng baét ñaàu baèng caâu :’Thaät laø xöùng ñaùng ...’
Thoaït ñaàu, nhöõng kinh nguyeän naøy ñaõ ñöôïc saùng taùc taïi choã, döïa treân nhöõng ñeà taøi xaùc ñònh; nhöng cuõng chính nhöõng kinh naøy ñaõ trôû thaønh coá ñònh tröôùc tieân (baèng vieäc vieát tröôùc) caû ôû Ñoâng Phöông laãn Taây Phöông, ñaëc bieät laø khi chuùng ñöôïc saùng taùc ra do nhöõng Giaùm muïc noåi tieáng cuûa theá kyû IV. Tính chaát quan troïng veà phuïng vuï cuûa noù ñöôïc nhaán maïnh qua nhöõng lôøi keâu môøi vaø ñoái thoaïi ñi tröôùc noù, qua theå vaên chung cuûa noù, nhöng ñaëc bieät laø qua hieäu naêng thieâng lieâng maø noù haøm chöùa: Ñoái vôùi bí tích phong chöùc vaø Thaùnh Theå, noù bao haøm nhöõng lôøi bí tích. Coøn ñoái vôùi coâng thöùc laøm pheùp Daàu, tuy nhöõng lôøi trong ñoù khoâng coù giaù trò nhö moät bí tích, nhöng daàu thaùnh laïi laø chaát theå caàn thieát cuûa bí tích theâm söùc vaø xöùc daàu beänh nhaân; cuõng vaäy, vieäc laøm pheùp nöôùc röûa toäi cuõng dieãn taû hình boùng vaø söûa soaïn cho bí tích röûa toäi ... Caùc lôøi tieàn tuïng laø ñænh cao cuûa nhöõng ñaïi phuï tích cuûa Giaùo Hoäi. Chuùng bao haøm vieäc chieâm nieäm caùc thieän haûo cuûa Thieân Chuùa, coâng boá nhieäm cuïc cöùu ñoä vaø keâu caàu haønh ñoäng thaùnh hoùa cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn.
b. Kinh Toång nguyeän
Kinh naøy khoâng ñöôïc thieát laäp ngay töø ñaàu. Ngöôøi ta khoâng thaáy coù trong phuïng vuï maø thaùnh Augustinoâ cöû haønh taïi Hippone, tuy nhieân ñaõ coù trong saùch ‘Hieán chöông caùc Toâng ñoà’, vaø taïi Roma, nhöõng kinh coå nhaát coù leõ ñaõ xuaát hieän töø thôøi thaùnh Leo. Hình thöùc vaên chöông cuûa kinh toång nguyeän taïi Ñoâng vaø Taây raát khaùc nhau. Ñaây chính laø lôøi nguyeän do linh muïc ñoïc sau khi daân chuùng ñaõ caàu nguyeän: noù keát thuùc hoaëc kinh caàu phoù teá, hoaëc lôøi nguyeän trong thinh laëng. Neáu lôøi nguyeän ñöôïc dieãn ra trong thinh laëng, thì moãi giaùo daân seõ töï do daâng leân Thieân Chuùa nhöõng lôøi caàu xin vaø taï ôn theo loøng soát saéng vaø nhu caàu cuûa hoï trong luùc aáy. Do ñoù, yù nguyeän cuûa moãi ngöôøi seõ raát khaùc nhau vaø chæ moät mình Thieân Chuùa bieát. Bôûi vaäy, söï can thieäp cuûa linh muïc coù muïc ñích laø ñeå toång hôïp taát caû nhöõng yù nguyeän ñoù laïi, maëc cho chuùng moät hình thöùc coâng khai, dieãn taû söï nhaát trí cuûa coäng ñoàng. Chính vì theá maø noù coù teân laø Toång Nguyeän (collecta). Trong truyeàn thoáng phuïng vuï La maõ, kinh naøy ñaõ ñöôïc vieát trong moät theå vaên raát vaén goïn, gaït boû moïi thöù dieãn taû tình caûm (lyrisme), goùi gheùm moät noäi dung heát söùc phong phuù, nhieàu khi laøm cho vieäc dòch sang ngoân ngöõ khaùc gaëp nhieàu khoù khaên. Trong nhöõng truyeàn thoáng phuïng vuï khaùc, keå caû Latinh, theå vaên cuûa kinh naøy nhieàu khi laïi quaù röôøm raø, daøi doøng
c. Ñaëc tính cuûa hai loaïi kinh treân
‘Taï ôn’ hay ‘Toång nguyeän’, lôøi nguyeän cuûa chuû teá luoân laø ñænh cao cuûa vieäc cöû haønh: caû khi chuùng khoâng coù giaù trò bí tích, noù cuõng bao truøm nhöõng thaønh phaàn cuûa vieäc phuïng töï ñeå chi phoái chuùng, lieân keát chuùng thaønh moät vieäc cöû haønh phuïng vuï. Chuùng dieãn taû vai troø trung gian giöõa Thieân Chuùa vaø loaøi ngöôøi cuûa vò chuû teá. Chính vì theá, maø trong khi vò chuû teá caàu nguyeän khoâng moät ai hay moät haønh ñoäng naøo ñöôïc pheùp caûn ngaên tieáng noùi cuûa caùc Ngaøi1, traùi laïi taát caû giaùo daân phaûi ñöùng, im laëng vaø chaêm chuù nghe. Hoï bieán lôøi nguyeän cuûa chuû teá thaønh lôøi nguyeän cuûa coäng ñoàng, vieäc caàu nguyeän trong thinh laëng, vaø dieãn taû söï bieåu ñoàng tình trong tieáng thöa cuoái cuøng ‘Amen’
Cuõng chính vì ñaëc tính keå treân maø Giaùo Hoäi muoán töï yù loaïi boû moïi hình thöùc caù nhaân, moïi thaønh ngöõ gôïi caûm, ñeå laøm noåi baät tính chaát coäng ñoàng vaø phoå quaùt cuûa chuùng. Luaät chöõ ñoû ñoøi linh muïc ñoïc to tieáng vaø roõ raøng ñeå moïi ngöôøi coù theå nghe: ñaây laø söï coâng boá long troïng, nhöng khoâng phaûi laø moät baøi haùt thöïc söï vì tieáng haùt coù theå laøm ngöôøi nghe khoâng chuù yù tôùi lôøi kinh. Chuùng cuõng khoâng ñöôïc soaïn thaûo theo vaên theå goø boù cuûa thi ca nhöng theo theå trong saùng, khuùc chieát cuûa vaên xuoâi vôùi nhöõng thaønh ngöõ trang troïng, xöùng ñaùng.
Noäi dung cuûa nhöõng lôøi nguyeän naøy laø moät ‘nôi thaàn hoïc’ heát söùc quan troïng. Quaû thöïc, chuùng phaùt bieåu ñöùc tin chung cuûa coäng ñoàng; vaø trong nhieàu tröôøng hôïp, chuùng bao goàm nhöõng ‘lôøi bí tích’. Chuùng lieân keát caùch kyø dieäu vieäc thôø phöôïng vaø caàu xin, vaø coù leõ coøn hôn caû nhöõng lôøi ‘chuùc vinh’, noù laøm cho ñaëc tính Ba Ngoâi cuûa phuïng vuï coâng giaùo noåi haún leân.
Taát caû nhöõng lôøi nguyeän coå xöa cuûa Roma cuõng nhö haàu heát caùc kinh nguyeän cuûa phuïng vuï Ñoâng Phöông theo raát saùt qui luaät ñaõ ñöôïc pheâ chuaån taïi Coâng ñoàng Carthage III naêm 397: ‘Trong kinh nguyeän, khoâng ai ñöôïc keâu Chuùa Cha thay Chuùa Con vaø Chuùa Con thay Chuùa Cha; vaø taïi baøn thôø, kinh nguyeän phaûi luoân höôùng veà Chuùa Cha’1. Bôûi vaäy trong kinh nguyeän Giaùo Hoäi luoân keâu caàu Chuùa Cha, ñích ñieåm cuûa toaøn theå phuïng vuï. Thöù töï xuaát phaùt cuûa Ba Ngoâi Thieân Chuùa luoân ñöôïc tuaân theo caùch caån thaän, caû nhöõng khi hoaøn caûnh gôïi leân moät thöù töï khaùc. Vaø ñuùng nhö leänh truyeàn cuûa Chuùa Cöùu Theá, Kinh nguyeän cuûa Giaùo Hoäi bao giôø cuõng daâng leân Chuùa Cha qua trung gian cuûa Chuùa Kitoâ, nhö chuùng ta thöôøng gaêïp thaáy trong nhöõng caâu keát cuûa caùc lôøi nguyeän. Tuy nhieân, cuõng phaûi ghi nhaän raèng, ñeå phaûn khaùng laïi laïc thuyeát Ario, moät soá gia ñình phuïng vuï, nhö phuïng vuï Taây ban Nha chaúng haïn, ñoâi khi ñaõ keâu caàu Chuùa Con trong kinh nguyeän cuûa vò chuû teá. Loái caàu nguyeän naøy ñaõ ñöôïc phuïng vuï Trung Coå chaáp nhaän, vì theá, ngaøy nay trong moät ít kinh nguyeän chuû teá, chuùng ta thaáy lôøi kinh coøn höôùng veà Chuùa Kitoâ
123. Nhöõng coâng thöùc kinh nguyeän khaùc cuûa linh muïc
Ngoaøi hai hình thöùc troïng theå keå treân, chuùng ta coøn thaáy nhöõng coâng thöùc kinh nguyeän khaùc daønh cho linh muïc. Sau ñaây laø maáy coâng thöùc ñaùng ghi nhôù :
a. Nhöõng coâng thöùc bieåu thò (Formules indicatives)
Trong caû nghi thöùc bí tích laãn phuï tích, chuùng ta gaëp thaáy nhöõng coâng thöùc bieåu thò daønh cho linh muïc: Td. Vaøo cuoái theá kyû IV coâng thöùc röûa toäi taïi Antiochia ñöôïc dieãn taû theo hình thöùc bieåu thò :’(Ngöôøi naøy) ñöôïc röûa toäi nhaân danh Cha vaø Con vaø Thaùnh Thaàn)1. Vaø taïi Roma trong thôøi thaùnh Hippolyto, coâng thöùc xöùc daàu beänh nhaân cuõng ñöôïc dieãn taû theo hình thöùc ñoù : ‘Ta xöùc daàu thaùnh cho T. nhaân danh Chuùa Kitoâ’2. Nghi thöùc laøm pheùp nöôùc röûa toäi cuõng theo hình thöùc naøy, Linh muïc khoâng noùi vôùi ngöôøi naøo, nhöng vôùi nöôùc: ‘Bôûi vaäy, hôõi thuï taïo nöôùc, ta laøm pheùp ngöôi’ (Unde benedico te creatura aquae). Ñoù laø hình thöùc coøn thaáy trong nghi thöùc cung hieán baøn thôø vaø nhöõng nghi thöùc khaùc nöõa.
b. Nhöõng pheùp laønh (Beùneùdictions)
Vò chuû teá thöôøng hay thi haønh chöùc vuï linh muïc cuûa mình baèng vieäc ‘laøm pheùp’ . Coâng thöùc laøm pheùp caùc ñoà vaät thöôøng ñöôïc soaïn theo hình thöùc moät lôøi nguyeän vôùi nhöõng ñaëc tính vöøa neâu treân. Nhöõng pheùp laønh daønh cho ngöôøi thöôøng ñöôïc dieãn taû döôùi hình thöùc moät lôøi nguyeän chuùc (souhaits) caû trong thaùnh leã laãn phuïng vuï caùc giôø kinh, caû khi ban pheùp laønh cho coäng ñoàng hay chæ cho moät thöøa taùc vieân tröôùc khi thi haønh moät taùc vuï. Tuy theá, ñoâi khi cuõng maëc hình thöùc moät lôøi nguyeän nhö kieåu ‘lôøi nguyeän treân daân chuùng’ cuûa Phuïng vuï Roma. Phuïng vuï Taây ban Nha vaø Phaùp coù moät hình thöùc ban pheùp laønh daønh cho Giaùm muïc tröôùc khi cho röôùc leã. Hình thöùc naøy ñöôïc thöïc haønh trong thôøi Trung coå vaø baây giôø coøn giöõ taïi maáy nhaø thôø.
c. Coâng thöùc tröø quæ (exorcismes)
Tröôùc moät soá caùc pheùp laønh thöôøng hay coù nhöõng lôøi tröø quæ treân ñoà vaät. Nghi thöùc röûa toäi tröôùc ñaây ñaõ daønh moät choã quan troïng cho vieäc tröø quæ. Vò chuû teá laáy quyeàn cuûa chuùa Kitoâ ñaõ ban cho Giaùo Hoäi ñeå ñuoåi quæ. Vieäc tröø quæ naøy laø söï baøy toû qua nghi thöùc phuïng vuï raèng, vì toäi loãi cuûa loaøi ngöôøi maø ma quæ ñaõ coù theå baønh tröôùng quyeàn haønh cuûa chuùng treân caû söï vaät vaø nôi choán, ñoàng thôøi cuõng noùi leân cuoäc chieán ñaáu thaønh coâng röïc rôõ cuûa Chuùa Kitoâ vaø cuûa Giaùo Hoäi ñeå ñem taát caû trôû veà vôùi Thieân Chuùa.
d. Nhöõng kinh nguyeän rieâng (prieøres priveùes)
Moät ñoâi luùc trong khi cöû haønh phuïng vuï, ñaëc bieät laø trong thaùnh leã, vò chuû teá ñoïc nhöõng kinh nguyeän rieâng. Kinh nguyeän naøy ñöôïc phaân bieät vôùi kinh nguyeän chính thöùc cuûa linh muïc baèng theå vaên vaø choã daønh rieâng cho chuùng. ñaây thöôøng laø nhöõng kinh ñoïc nhoû tieáng ñang khi laøm moät coâng vieäc gì, maø ñaàu tieân khoâng buoäc phaûi ñoïc kinh naøo. Taïi Ñoâng Phöông, nhöõng kinh nguyeän tö naøy nhieàu khi ñöôïc ñoái thoaïi giöõa caùc vò ñoàng teá hay giöõa chuû teá vaø caùc phoù teá.
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |
