ch. iv: töø coâng ñoàng trento ñeán vaticanoâ ii

56. Ñôøi soáng phuïng vuï sau coâng ñoàng Trentoâ

Ñeå giuùp loøng ñaïo ñöùc cuûa giaùo daân, taïi Ñöùc, nhieàu soaïn giaû ñaõ saùng taùc ra nhöõng thaùnh ca, tröôùc chæ haùt ngoaøi thaùnh leã, trong nhöõng cuoäc kieäu, hay nhöõng nghi thöùc ñaïo ñöùc khaùc, nhöng daàn daàn cuõng ñöa vaøo haùt trong thaùnh leã. Taïi Phaùp ngöôøi ta vaãn duy trì truyeàn thoáng ñoïc thaùnh vònh cuûa Phaùp thôøi Trung coå, vaø cuõng coù nhöõng baøi haùt phoå bieán cho daân chuùng, tuy nhieân, chuùng chæ ñöôïc haùt ngoaøi thaùnh leã³

ii. ba theá kyû coá ñònh veà phuïng vuï (theá kyû XVII-XX)

57.Thôøi vaøng son cuûa chöõ ñoû vaø boäi taêng caùc leã

Phuïng vuï thöôøng coù tính loäng laãy. Noù ñöôïc bieåu hieän caùch roõ reät nhaát trong caùc cuoäc kieäu Mình Thaùnh, nhöõng ñaùm röôùc ñuû loaïi vaø nhöõng cuoäc haønh höông. Tính chuû quan cuûa phuïng vuï cuõng khoâng khaùc maáy vôùi thôøi Trung coå, khi tham döï thaùnh leã, ngöôøi ta vaãn laàn chuoãi hay ñoïc nhöõng kinh rieâng khoâng aên nhaèm gì vôùi thaùnh leã. Saùng kieán cuûa linh muïc Voisin, ngöôøi Phaùp, muoán dòch nhöõng baûn kinh trong thaùnh leã ra tieáng ñòa phöông giuùp giaùo daân hieåu veà yù nghóa nhöõng maàu nhieäm ñang cöû haønh ñaõ bò leân aùn trong ñoaûn saéc cuûa Ñöùc Alexandroâ VII, naêm 1661, coi ñoù laø ‘tuïc hoùa nhöõng söï thaùnh’¹. Moät thoùi quen xaáu daàn daân raát thònh haønh laø cho röôùc leã sau thaùnh leã, vôùi muïc ñích laø ñeå nhöõng ai khoâng röôùc leã, ñôõ maát thì giôø. Nhö vaäy, ngöôøi ta ñaõ nghieãm nhieân bieán röôùc leã thaønh vieäc ñaïo ñöùc caù nhaân. Nhieàu nôi giaûng tröôùc thaùnh leã, vì nhö vaäy, coù theå boû giaûng caùch deã daøng. Noùi chung, ngöôøi ta chuù troïng nhieàu tôùi nhöõng caùi beân leà phuïng vuï, maø khoâng quan taâm ñeán nguoàn goác cuûa chuùng²

Söï coá ñònh veà luaät chöõ ñoû khoâng ngaên caûn vieäc thieát laäp theâm nhöõng leã veà Chuùa, veà Ñöùc Meï vaø caùc thaùnh. Naêm 1568 chæ coù 182 ngaøy leã, nhöng ñeán naêm 1903, lòch coù theâm 118 leã môùi, phaàn nhieàu laø nhöõng leã coù theå aùt leã Chuùa nhaät. Söï gia taêng leã caùc thaùnh phaàn naøo noùi leân söï thaùnh thieän cuûa Giaùo Hoäi ñöôïc gia taêng, nhöng roõ raøng nguyeân nhaân chính cuûa söï gia taêng naøy laø öôùc muoán thay theá thaàn vuï Chuùa nhaät vaø ngaøy trong tuaàn baèng thaàn vuï kính caùc thaùnh vì chuùng ngaén hôn¹.

58.Nhöõng coá gaéng canh taân PV vaøo theá kyû 17-18

Saùch leã vaø saùch nguyeän cuûa coâng ñoàng Trento ñaõ ñöôïc ñöa vaøo Phaùp vaøo khoaûng töø naêm 1580-1610², thì chæ nöûa theá kyû sau, vì thaáy nhöõng saùch naøy khoâng ñaùp öùng nhu caàu, neân nhieàu giaùm muïc ñaõ töï ñoäng duøng laïi saùch cuõ sau khi ñaõ söûa ñoåi chuùng theo tinh thaàn cuûa Ñöùc Pioâ V. Thoaït ñaàu, saùch leã Paris cuûa Francois de Harlay (1685) toû ra coøn deø daët, nhöng daàn daàn caùc giaùo phaän ñaõ töï ñoäng canh taân caùc saùch phuïng vuï cuûa rieâng mình. Vaøo khoaûng theá kyû XVIII, thì 90 treân 139 giaùo phaän taïi Phaùp ñaõ coù phuïng vuï rieâng. Nhöng thaät ra, thì chöøng 50 trong soá nhöõng giaùo phaän keå treân ñaõ nhaän saùch leã vaø saùch nguyeän xuaát baûn naêm 1736 vaø 1738 cuûa Paris do Toång Giaùm muïc Vintimille soaïn¹.

Thaät laø laàm khi leân aùn neàn phuïng vuï cuûa caùc giaùo phaâïn Phaùp thuôû aáy nhö moät thöù ‘Taân-Galican’ (Neùo-Gallican), vì chuùng vaãn giöõ nguyeân veïn Nghi thöùc thaùnh leã cuûa Coâng ñoàng Trento. Thöïc ra, phaûi ñaùnh giaù cao vieäc choïn caùc baøi ñoïc cuõng nhö phaåm chaát nhöõng kinh nguyeän cuûa caùc saùch phuïng vuï naøy. Chuùng ñaõ boû bôùt nhöõng baøi haïnh caùc thaùnh coù tính hoang ñöôøng vaø ñaõ söû duïng nhöõng kinh nguyeän cuûa nhöõng saùch Bí tích coå môùi ñöôïc phaùt hieän thôøi ñoù. Khoâng laï gì, Saùch leã cuûa Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ trích duøng moät vaøi kinh nguyeän cuûa nhöõng saùch phuïng vuï naøy (nhö lôøi nguyeän hieäp leã cuûa leã 29.6 vaø 1.11)².

Ñöùc Beâneâñitoâ XIV ñaõ yù thöùc ñöôïc söï caàn thieát phaûi canh taân phuïng vuï Roma theo öôùc muoán cuûa nhieàu ngöôøi, vì theá ngaøi ñaõ trao phoù coâng vieäc cho moät Ban chuyeân vieân (1741-1747). Nhöng vì khoâng taùn ñoàng vôùi loái laøm vieäc cuûa hoï neân ngaøi ñaõ khoâng pheâ chuaån nhöng keát quaû hoï ñöa ra. Ngaøi töï mình laõnh nhaän coâng vieäc, nhöng chöa hoaøn thaønh thì ngaøi ñaõ qua ñôøi.

Tröôùc söï baát ñoäng cuûa Roma, nhieàu giaùm muïc Ñöùc cuõng töï mình caûi toå saùch nguyeän theo kieåu caùc saùch nguyeän Phaùp¹.

59. Nhöõng ñan vieän vaø nhöõng ngöôøi coù coâng trong vieäc

canh taân Phuïng vuï vaøo theá kyû 19

Raäp theo khuoân maãu ñan vieän Solesmes beân Phaùp, hai anh em Maur vaø Placide Wolter ñaõ bieán ñan vieän Beuron beân Ñöùc thaønh moät trung taâm ñeå cöû haønh vaø nghieân cöùu Phuïng vuï, vaø töø ñoù cuõng truyeàn baù tinh thaàn phuïng vuï ñi nhöõng nôi khaùc baèng vieäc thieát laäp nhöõng chi nhaùnh nhö ñan vieän Maria Laach (Ñöùc, naêm 1892), Maredsous (Bæ, naêm 1872) vaø Mont-Ceùsar (Louvain, naêm 1899). Ba ñan vieän naøy vaø caû ñan vieän Saint-Andreù de Bruges, seõ giöõ moät vai troø quan troïng trong phong traøo phuïng vuï cuûa theá kyû XX.

Cuõng trong theá kyû naøy, nhieàu taøi lieäu nguoàn coù giaù trò ñaõ ñöôïc giôùi thieäu cho coâng chuùng. Jacques Paul Migne (1800-1875) ñaõ cho ra ñôøi boä saùch nhieàu taäp in caùc taùc phaåm cuûa caùc giaùo phuï¹. Linh muïc Duchesne (1843-1922), ngöôøi Phaùp, ñaõ xuaát baûn cuoán ‘Nghi thöùc Giaùm muïc’ (1877), vaø ngaøi laø ngöôøi ñaàu tieân ñaõ duøng phöông phaùp pheâ bình theo söû hoïc ñeå phaân tích nhöõng kinh nguyeän vaø nhöõng nghi thöùc chöùa ñöïng trong saùch. Naêm 1888, ngaøi laïi xuaát baûn kieät taùc cuûa ngaøi: ‘Nhöõng nguoàn goác cuûa vieäc phuïng töï Kòtoâ giaùo’. Moät thaøy doøng Bieån Ñöùc thuoäc ñan vieän Farnbourough, beân Anh, Fernand Cabrol (1856-1937) ñaõ coäng taùc vôùi moät linh muïc Phaùp khaùc, Henri Leclercq (1869-1945) ñeå xuaát baûn boä töï ñieån vó ñaïi: ‘Töï ñieån veà khaûo coå Kitoâ giaùo vaø veà Phuïng vuï’.

Cuõng trong thôøi kyø naøy ngöôøi ta tìm thaáy nhöõng taøi lieäu phuïng vuï quan troïng cuûa thôøi coå, nhö cuoán ‘Haønh höông Gieârusalem cuûa Egeria’ (saùch cuûa theá kyû IV ñöôïc tìm thaáy naêm 1885), cuoán ‘Didacheø’ hay ‘Giaùo huaán cuûa caùc Toâng ñoà’ (vieát vaøo cuoái theá kyû I vaø tìm thaáy naêm 1883), vaø cuoán ‘Truyeàn thoáng toâng ñoà cuûa thaùnh Hippoâlytoâ’ (Khoaûng theá kyû III vaø ñöôïc tìm thaáy vaøo ñaàu theá kyû XX).

iii. phong traøo canh taân phuïng vuï cuûa theá kyû xx

60. Cuoäc caûi toå cuûa Ñöùc Pioâ X (1903-1914)

61.Phong traøo canh taân PV giai ñoaïn 1 (1914-1939)

Lôøi keâu goïi cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng lieân quan tôùi vieäc naêng röôùc leã vaø vieäc röôùc leã cuûa treû em ñaõ coù tieáng vang lôùn. Vieäc tham döï tích cöïc vaøo nhöõng cöû haønh phuïng vuï ñöôïc höôûng öùng caùch rieâng taïi Bæ, nhôø cha Lambert Beauduin (1873-1960), thuoäc ñan vieän Bieån Ñöùc, Mont-Ceùsar. Trong phieân hoäi veà coâng giaùo cuûa toång giaùo phaän Malimes naêm 1909, cha Beauduin ñaõ tung ra moät phong traøo coå voõ cho Phuïng vuï, Ngaøi noùi: Phuïng vuï laø kinh nguyeän thöïc thuï cuûa Giaùo Hoäi; Phuïng vuï coù söùc lieân keát giaùo só vaø giaùo daân neân moät, vaø laø phöông theá öu tuyeån ñeå coâng boá ñöùc tin cuûa Giaùo Hoäi. Nhöõng ñeà nghò cuûa ngaøi ñöôïc moïi ngöôøi nhöùt trí: Phoå bieán roäng raõi caùc kinh nguyeän thaùnh leã vaø kinh chieàu Chuùa nhaät ñöôïc dòch ra tieáng ñòa phöông; xaây döïng caùc vieäc ñaïo ñöùc treân neàn taûng phuïng vuï; haèng naêm toå chöùc nhöõng tuaàn leã thöïc taäp ñeå huaán luyeän vieäc ca haùt. Bieán coá Malimes ñöôïc coi nhö ñieåm xuaát phaùt phong traøo phuïng vuï coå ñieån cuûa theá kyû XX¹. Vaøi naêm sau, cha xuaát baûn saùch leã giaùo daân döôùi hình thöùc moät nguyeät san (töø naêm 1911, döôùi hình thöùc saùch leã Chuùa nhaät), vaø naêm 1910, caùc tuaàn leã phuïng vuï (semaines liturgiques) ñöôïc toå chöùc taïi ñan vieän Mont-Ceùsar, thu huùt nhieàu ngöôøi tham döï vaø gaây ñöôïc aûnh höôûng roïâng lôùn. Cuõng töø naêm 1910, ñan vieän cho xuaát baûn taäp san ‘Questions liturgiques’ ñeå phoå bieán nhöõng vaán ñeà phuïng vuï. Ít laâu sau, cuõng taïi Bæ, moät ñan vieän khaùc, Saint-Andreù de Bruges, ñaõ gia nhaäp phong traøo vaø cho phoå bieán saùch leã cuûa Dom Gaspar Lefeøbvre. Saùch naøy ñaõ giuùp giaùo daân tham döï thaùnh leã vaø kinh chieàu Chuùa nhaät caùch soát saéng.

Taïi Phaùp, ngay sau theá chieán I, moät linh muïc doøng Teân, cha Paul Doncoeur ñaõ coù coâng giuùp giôùi treû tham döï Phuïng vuï baèng nhöõng ‘thaùnh leã ñoái ñaùp’ (messe dialogueùe). Ngoaøi ra cuõng coù nhöõng giaùo xöù khaùc taïi Paris vaø nhöõng vuøng phuï caän cuõng ñöa ra nhöõng saùng kieán giuùp giaùo daân tham döï tích cöïc vaøo phuïng vuï.

Taïi Ñöùc, ñaëc bieät taïi ñan vieän Maria Laach, caùch thöùc cöû haønh thaùnh leã ñaõ ñöôïc thöû nghieäm, döôùi hình thöùc ‘leã ñoïc’ (messe reùciteùe), trong ñoù linh muïc laøm leã quay xuoáng, vaø giaùo daân vaây quanh baøn thôø, ñoái ñaùp vôùi linh muïc baèng nhöõng caâu latinh. Vì theá cuõng goïi laø ‘leã ñoái ñaùp’, roài sau trôû thaønh ‘leã coäng ñoàng’, trong ñoù ngöôøi daãn leã noùi ít lôøi baèng tieáùng ñòa phöông khi linh muïc ñoïc baøi ñoïc hay nhöõng kinh nguyeän baèng tieáng latinh; cuõng coù luùc linh muïc vaø giaùo daân cuøng ñoïc chung moät soá kinh.. Roài khi ñöa nhöõng baøi haùt baèng tieáng ñòa phöông vaøo trong thaùnh leã, ngöôøi ta coù ‘leã haùt’ (messe chanteùe). Cuõng taïi ñan vieän naøy, döôùi thôøi tu vieän tröôûng Ildefons Herwegen (1874-1946), ñaõ phoå bieán nhöõng kieán thöùc veà Phuïng vuï cuõng nhö vieäc tham döï coäng ñoàng vaøo Phuïng vuï. Cha Herwegen ñaõ cho xuaát baûn cuoán saùch ñaàu tieân trong boä ‘Giaùo Hoäi caàu nguyeän’ (Ecclesia orans), cuoán ‘Tinh thaàn Phuïng vuï’ cuûa nhaø Phuïng vuï noåi tieáng, Romano Guardini (1885-1968). Saùch naøy, trong nhöõng naêm ñaàu, ñaõ trôû thaønh taùc phaåm coå ñieån cuûa phong traøo phuïng vuï, vaø ñaõ gaây aûnh höôûng saâu roäng cho tôùi ngaøy nay. Ñan vieän Maria Laach coøn cung caáp cho Giaùo Hoäi moät nhaø phuïng vuï noåi tieáng khaùc laø Dom Odo Casel (1886-1948). Nhöõng nghieân cöùu coù tính khoa hoïc cuûa ngaøi veà caùc giaùo phuï vaø veà lòch söû caùc toân giaùo ñaõ laøm ngaøi xaùc tín raèng Phuïng vuï laø vieäc cöû haønh caùc maàu nhieäm, trong ñoù maàu nhieäm nguyeân thuûy, laø Ñöùc Gieâsu-Kitoâ, laøm cho coâng cuoäc cöùu ñoä cuûa Ngöoøi hieän dieän vaø sinh hieäu quaû¹.

Taïi AÙo, cha Pius Parsch (1884-1954), kinh só thöôøng luaät cuûa nhaø thôø Klosterneuburg, ñaõ laøm cho phong traøo phuïng vuï ñöôïc phoå bieán saâu roäng hôn trong daân chuùng nhôø nhöõng Baûn vaên thaùnh leã Chuùa nhaät do ngaøi phaùt haønh.

62. Phong traøo canh taân PV: giai ñoaïn 11 (1941-1962)

vaø nhöõng vieäc caûi toå cuûa Ñöùc Pioâ X11 vaøo Gioan XX111.

Trong nhöõng naêm töø 1903-1914, nhöõng vieäc caûi caùch cuûa Ñöùc Pioâ X ñaõ ñi tröôùc vaø khôi nguoàn cho phong traøo phuïng vuï, nhöng töø sau theá chieán II, thì chính Ñöùc Pioâ XII ñaõ chuaån nhaän nhöõng khai trieån cuûa phong traøo muïc vuï phung vuï, baèng caùch tieáp tuïc nhöõng döï tính cuûa Ñöùc Pioâ X vaø thích öùng chuùng vôùi hoaøn caûnh môùi cuûa thôøi ñaïi. Tröôùc naêm 1940, ngöôøi ta chæ chuù yù laøm cho daân chuùng hieåu bieát nhöõng nghi thöùc phuïng vuï hieän coù vaø coå voõ vieäc haùt bình ca, nhöng daàn daân ngöôøi ta ñaõ nhaän roõ ñöôïc raèng caàn phaûi caûi toå chính nhöõng nghi thöùc vaø phaûi söû duïng tieáng dòa phöông ít laø moät phaàn trong nhöõng cöû haønh phuïng vuï.

Döôùi söùc eùp cuûa chuû nghóa quoác xaõ (national-socialisme), phong traøo phuïng vuï Ñöùc ñaõ naâng ñôõ ñôøi soáng ñöùc tin cuûa Giaùo Hoäi caùch maïnh meõ, vì ngöôøi ta bò doàn vaøo nhöõng hoaït ñoäng ôû trong nhaø thôø.

Trong khi nuôùc Phaùp bò chieám ñoùng, do saùng kieán cuûa hai cha doøng Ñaminh: Pie Dup oyeù vaø Aimon-Marie Roguet, Trung Taâm muïc vuï phuïng vuï ñaõ ñöôïc thaønh laäp ngaøy 20.5.1943, trong ñoù, cha Aimeù-Georges Martimort, giaùo sö taïi Hoïc vieän coâng giaùo Toulouse, ñaõ nhanh choùng ñoùng moät vai troø quan troïng. Trung Taâm cuõng ñöôïc cha Lambert Beauduin vaø caùc tu só Bieån Ñöùc naâng ñôõ. Ñaây laø moät toå chöùc khoâng chính thöùc, hoaït ñoäng veà ba phöông dieän: thaàn hoïc, Kinh thaùnh vaø muïc vuï¹. Ñöôïc nhöõng nhaø thaàn hoïc teân tuoåi coá vaán, ñoàng thôøi ñeå yù ñeán nhöõng nhu caàu cuûa daân chuùng coâng giaùo cuõng nhö trung thaønh vôùi kyû luaät cuûa Giaùo Hoäi, vôùi taäp san ‘La Maison-Dieu’ vaø nhöõng tuaàn hoïc hoäi, nhöõng hoäi nghò veà Phuïng vuï, Trung taâm ñaõ môû ñöôøng cho coâng cuoäc caûi toå Phuïng vuï cuûa Coâng ñoàng Vaticanoâ II². Phong traøo sôùm ñöôïc Ñöùc Pioâ XII uûy laïo vaø ban nhöõng chæ thò höôùng daãn (1947), neân ñaõ lan ra khaép nôi vaø ñöôïc caùc giaùm muïc khuyeán khích, daãn ñaàu. Caû nhöõng vò thöøa sai cuõng chuù yù tôùi vaàn ñeà Phuïng vuï ( ñaëc bieät veà nghi thöùc nhaäp ñaïo cuûa nhöõng ngöôøi lôùn), tôùi nhöõng vaán ñeà maø Phuïng vuï Roma ñaët ra cho nhöõng ngöôøi taân toøng trôû laïi töø ngoaïi giaùo vaø trong nhöõng neàn vaên hoùa khaùc vôùi vaên hoùa Taây phöông.

Naêm 1947, tröôùc khi ra thoâng ñieäp Mediator Dei, Ñöùc Pioâ XII ñaõ cho thaønh laäp caïnh Boä Nghi Leã moät uûy ban coù nhieäm vuï söûa soaïn cho vieäc caûi toå toaøn boä Phuïng vuï. Ngaøi ñaõ ban haønh nhöõng chæ thò laøm nheï bôùt vieäc giöõ chay Thaùnh theå ñeå vieäc daâng leã ban chieàu cuõng nhö vieäc röôùc leã taïi nhöõng nôi coù chieán tranh ñöôïc deã daøng hôn. Naêm 1953 ngaøi ñaõ bieán nhöõng chæ thò naøy thaønh luaät chung trong toâng hieán Christus Dominus: töø ñaây vieäc uoáng nöôùc laõ baát cöù luùc naøo cuõng khoâng phaù chay, vaø chæ phaûi kieâng nhöõng thöùc aên khaùc trong ba giôø. Vieäc caûi toå ñaàu tieân cuûa Ñöùc Pioâ XII laø cho pheùp cöû haønh leã Voïng Phuïc Sinh vaøo ban ñeâm (1951), vaø naêm 1955, ngaøi caûi toå nghi thöùcTuaàn Thaùnh.

Trong thôøi kyø naøy, phong traøo trôû veà vôùi Thaùnh kinh laøm cho ngöôøi ta chuù yù tôùi Lôøi Chuùa vaø söû duïng lôøi Chuùa trong Phuïng vuï. Tuy nhieân ñeå moïi ngöôøi coù theå tieán ñeán baøn tieäc Lôøi Chuùa, caàn phaûi coâng boá Lôøi Chuùa baèng tieáng ñòa phöông. Ñöùc Pioâ XII thaáy chöa ñeán luùc ñöa ra nhöõng saùng kieán toång quaùt, neân ngaøi ñaõ cho pheùp ñoïc nhöõng baøi saùch thaùnh baèng tieáng ñòa phöông sau khi ñaõ ñoïc baèng tieáng Latinh. Cuõng vôùi söï deø daët ñoù, ngaøi ñaõ cho pheùp söû duïng nhöõng ca khuùc baèng tieáng ñòa phöông trong nhöõng leã troïng theå (1953). Ngöôïc laïi, ngaøi cho pheùp xuaát baûn nhöõng saùch leã song ngöõ, ñaëc bieät laø saùch leã tieáng Phaùp vaø tieáng Ñöùc (1947).

Böôùc ñaàu trong vieäc caûi toå saùch nguyeän, Ñöùc Pioâ XII cho ñôn giaûn hoùa chöõ ñoû (1955), vaø cho soaïn thaûo Boä luaät chöõ ñoû seõ ñöôïc Ñöùc Gioan XXIII coâng boá vaøo naêm 1960. Cuõng chính Ñöùc Gioan XXIII ñaõ cho ñôn giaûn hoùa nghi thöùc cung hieán thaùnh ñöôøng vaø baøn thôø vaø ñöôïc coâng boá naêm 1961. Ngaøi muoán daønh cho Coâng ñoàng saép ñöôïc môû quyeàn quyeát ñònh nhöõng nguyeân lyù saâu roäng hôn veà vieäc canh taân toaøn boä Phuïng vuï (Töï saéc Rubricarum instructtum).

iv. cuoäc canh taân pv do cñ vaticanoâ II khôûi xöôùng

63. Lòch söû Hieán cheá veà Phuïng vuï

Coâng ñoàng Vaticanoâ II ñaõ baét ñaàu baèng vieäc baøn veà löôïc ñoà Phuïng vuï. Luôïc ñoà naøy ñaõ ñöôïc soaïn thaûo tröôùc do moät Uûy ban giaùo hoaøng goàm nhieàu giaùm muïc vaø nhöõng chuyeân vieân trong khaép theá giôùi. Töø 22.10 ñeán 13.11.1962, caùc nghò phuï ñaõ coáng hieán khoâng döôùi 15 phieân hoïp khoaùng ñaïi ñeå baøn thaûo veà vieäc canh taân Phuïng vuï. Nhöng vì caùc nghò phuï ñaõ ñoøi söûa ñoåi nhieàu ñieåm trong löôïc ñoà ñaàu tieân, neân vaên kieän chæ coù theå ñöôïc hoaøn taát vaø coâng boá vaøo cuoái khoùa II cuûa Coâng ñoàng, vôùi 2147 phieáu thuaän vaø boán phieáu choáng (4.12.1963). Ngaøy aáy truøng ngaøy giaùp 4 theá kyû caùc nghò phuï Coâng ñoàng Trentoâ trao vieäc tu söûa saùch leã vaø saùch nguyeän laïi cho Ñöùc Pioâ V.

64. Noäi dung Hieán cheá veà Phuïng vuï

a. Löôïc ñoà toång quaùt

Sau lôøi môû ñaàu, hieán cheá noùi ñeán nhöõng nguyeân taéc toång quaùt ñeå canh taân vaø coå voõ Phuïng vuï (ch. 1). Tieáp theo laø moät soá chæ daãn cuï theå lieân quan ñeán maàu nhieäm Thaùnh Theå (ch. 2), caùc bí tích, caùc phuï tích (ch. 3), phuïng vuï caùc giôø kinh (ch. 4), naêm phuïng vuï (ch. 5), thaùnh nhaïc (ch. 6) vaø ngheä thuaät thaùnh (ch. 7). Moãi chöông chính ñeàu coù phaàn môû ñaàu trình baøy vaén goïn neàn thaàn hoïc Kinh thaùnh, laøm neàn taûng cho moïi cuoäc canh taân. Tuy nhieân, ngöôøi ta chæ coù theå laøm cho daân chuùng tham gia tích cöïc vaøo Phuïng vuï, neáu ngöôøi ta laøm cho baøn tieäc Lôøi Chuùa trôû neân ngon ngoït hôn. Nhö vaäy, Hieán cheá veà Phuïng vuï cuõng chöùa ñöïng moät neàn thaàn hoïc veà Giaùo Hoäi.

b. Baûn chaát vaø taàm quan troïng cuûa Phuïng vuï

Chöông I trình baøy baûn chaát vaø taàm quan troïng cuûa Phuïng vuï trong ñôøi soáng Giaùo Hoäi: Phuïng vuï nôi thöïc hieän coâng cuoäc cöùu ñoä maø Chuùa Kitoâ ñaõ thöïc hieän trong cuoäc vöôït qua cuûa Ngöôøi vaø Giaùo Hoäi coøn ñang tieáp tuïc trong thôøi gian (soá 5-6). Vì theá, Ñöùc Kitoâ hieän dieän trong Phuïng vuï baèng nhieàu caùch: trong coäng ñoaøn nhöõng ngöôøi ñaõ röûa toäi, trong con ngöôøi vò chuû teá, trong vieäc coâng boá Lôøi Chuùa, trong caùc bí tích vaø, caùch chính yeáu, trong bí tích Thaùnh Theå. Vì theá, Phuïng vuï ñaùng ñöôïc xem laø vieäc thöïc thi chöùc vuï tö teá cuûa chính Ñöùc Gieâsu Kitoâ trong Hoäi Thaùnh laø nhieäm theå cuûa Ngöôøi, nghóa laø goàm caû Ñaàu vaø caùc chi theå (7). Do ñoù, Phuïng vuï döôùi theá ñöôïc lieân keát vôùi Phuïng vuï treân trôøi vaø laøm ta tieân höôûng phuïng vuï treân trôøi (8). Maëc daàu Phuïng vuï khoâng phaûi laø taát caû hoaït ñoäng cuûa Giaùo Hoäi, nhöng noù laø choùp ñænh maø moïi hoaït ñoâng cuûa Giaùo Hoäi vöôn tôùi vaø laø suoái nguoàn phaùt sinh moïi naêng löïc cuûa Giaùo Hoäi (10). BaÛn chaát cuûa phuïng vuï ñoøi taát caû giaùo daân phaûi tham döï caùch ñaày ñuû, tích cöïc vaø yù thöùc vaøo nhöõng cöû haønh phuïng vuï. Qua bí tích röûa toäi, hoï ñaõ trôû thaønh phaàn töû cuûa daân tö teá vaø vöông giaû, vì theá hoï coù quyeàn vaø coù boån phaän haønh söû nhöõng phaän vuï thuoäc veà hoï (14). Chính vì muoán cho giaùo daân ñöôïc tham döï vaøo phuïng vuï caùch deãõ daøng vaø coù hieäu quaû hôn, neân caàn phaûi caûi toå Phuïng vuï (21).

c. Nhöõng nguyeân taéc toång quaùt

Sau ñoù hieán cheá trình baøy caùc qui taéc toång quaùt höôùng daãn vieäc caûi toå Phuïng vuï. Tröôùc heát, hieán cheá nhaán maïnh raèng: Vieäc ñieàu haønh Phuïng vuï hoaøn toaøn thuoäc thaåm quyeàn cuûa Giaùo Hoäi. Vì theá, khoâng ai khaùc - ngoaøi Ñöùc Giaùo Hoaøng, vaø trong phaïm vi luaät cho pheùp, caùc giaùm muïc - keå caû linh muïc, ñöôïc pheùp theâm bôùt hay thay ñoåi baát cöù ñieàu gì trong Phuïng vuï (22). Khi canh taân Phuïng vuï, phaûi lieân keát truyeàn thoáng vôùi tieán boä (23). Ngöôøi ta cuõng phaûi löu yù raèng, Thaùnh Kinh giöõ moät vai troø toái quan troïng trong vieäc cöû haønh phuïng vuï (24). Tieáp theo, hieán cheá trình baøy nhöõng qui taéc döïa treân tính chaát phaåm traät vaø coäng ñoàng cuûa Phuïng vuï (26-32), baûn tính giaùo duïc vaø muïc vuï cuûa noù (33-36). Chính nôi ñaây, hieán cheá ñeà caäp tôùi vaán ñeà ngoân ngöõ phuïng vuï. Hieán cheá ñöa ra nhaän xeùt laø neáu caàn phaûi giöõ laïi tieáng Latinh, thì vieäc söû duïng tieáng ñòa phöông thöôøng cuõng raát höõu ích cho giaùo daân (36). Cuoái cuøng, caàn thích öùng Phuïng vuï vôùi taâm tình vaø taäp tuïc cuûa caùc daân toäc khaùc nhau (39) maø thaåm quyeàn seõ ñöôïc xaùc ñònh trong nhöõng vaên kieän keá tieáp cuûa Coâng ñoàng. Trong nhöõng mieàn truyeàn giaùo, vieäc thích nghi phuïng vuï coù theå coøn ñoøi hoûi nhöõng thay ñoåi saâu roäng hôn (40).

d. Thaùnh leã vaø caùc bí tích

Trong chöông II, hieán cheá ñöa ra ra moät soá chæ daãn ñeå caûi toå nghi thöùc thaùnh leã, sau khi nhaéc laïi, thaùnh leã laø vieäc töôûng nieäm caùi cheát vaø söï phuïc sinh cuûa Chuùa Kitoâ, laø böõa tieäc vöôït qua (47-54). Hieán cheá cho pheùp ñoàng teá (57) vaø röôùc leã döôùi hai hình (55) vôùi moät soá ñieàu kieän.

Trong chöông III, Hieán cheá quaû quyeát raèng, khoâng nhöõng caùc bí tích giaû thieát ñöùc tin , nhöng qua nhöõng söï vaät vaø nhöõng ngoân töø, chuùng coøn nuoâi döôõng, cuûng coá vaø dieãn taû ñöùc tin: chính vì theá chuùng ñöôïc meänh danh laø nhöõng bí tích cuûa ñöùc tin (59). Veà bí tích Röûa toäi, Hieán cheá ñoøi soaïn thaûo nghi thöùc röûa toäi cho treû em vaø laáy laïi nghi thöùc döï toøng cuûa nhöõng ngöôøi lôùn (64-68). Veà bí tích xöùc daàu beänh nhaân, hieán cheá ghi nhaän raèng Ñaây khoâng chæ laø bí tích cho nhöõng ngöôøi gaàn cheát nhöng coøn cho caû nhöõng ngöôøi laâm nguy töû vì suy nhöôïc theå lyù hay vì tuoåi giaø (73).

ñ. Phuïng vuï caùc giôø kinh vaø naêm phuïng vuï

Phuïng vuï caùc giôø kinh (ch. IV) ñöôïc trình baøy nhö laø kinh nguyeän cuûa Chuùa Kitoâ, maø Ngöôøi, cuøng vôùi thaân theå mình, daâng leân Chuùa Cha (84).Vì theá taát caû caùc tín höõu ñöôïc keâu môøi tham döï, hoaëc ñoïc chung vôùi linh muïc, hoaëc vôùi nhau hay moät mình (100).

Chöông V noùi veà Naêm phuïng vu. Hieán cheá nhaéc laïi raèng, moät caùch naøo ñoù, naêm phuïng vuï laøm cho nhöõng maàu nhieäm cöùu chuoäc hieän dieän qua suoáùt doøng thôøi gian, trong ñoù caùc tín höõu ñöôïc tieáp xuùc vôùi nhöõng maàu nhieäm aáy (102). Theo truyeàn thoáng toâng ñoà, haèng tuaàn, ngöôøi ta cöû haønh ngaøy cuûa Chuùa, ngaøy maø Ñöùc Gieâsu Kitoâ ñöôïc toân vinh laø Ñöùc Chuùa qua söï phuïc sinh cuûa Ngöôøi. Vì theá, Chuùa nhaät phaûi ñöôïc coi laø ngaøy leã haøng ñaàu (106).

Chöông VI vaø VII ñeà caäp ñeán thaùnh nhaïc vaø ngheä thuaät thaùnh. Hieán cheá ghi nhaän raèng, neáu Giaùo Hoäi raát quan taâm gìn giöõ kho taøng truyeàn thoáng veà aâm nhaïc vaø ngheä thuaät, ñaëc bieät laø nhaïc bình ca (116), thì Giaùo Hoäi cuõng chuaån nhaän ñeå ñöa vaøo Phuïng vuï taát caû nhöõng hình thöùc ngheä thuaät chaân chính, neáu chuùng hoäi ñuû nhöõng phaåm tính phaûi coù (112).

65. Nhöõng ñaëc ñieåm cuûa cuoäc canh taân

a. Moät neàn thaàn hoïc veà Phuïng vuï

Hieán cheá trình baøy maàu nhieäm vöôït qua nhö taâm ñieåm vaø nguoàn maïch cuûa vieäc phuïng töï Kitoâ giaùo. Ñöôïc sinh ra töø caùi cheát vaø söï soáng laïi cuûa Chuùa kitoâ, Giaùo Hoäi khoâng coù nhieäm vuï naøo khaùc ngoaøi vieäc loan baùo cho moïi ngöôøi bieát raèng hoï ñaõ ñöôïc cöùu chuoäc trong Maùu Chuùa Kitoâ, qua bí tích röûa toäi, hoï ñöôïc tham döï vaøo maàu nhieäm vöôït qua cuûa Ngöôøi. Hoï ñöôïc keâu môøi ñeán tham döï Tieäc Thaùnh Theå ñeå töôûng nieäm Ngöôøi cho ñeán khi Ngöôøi laïi ñeán. Chính khi tham döï phuïng vuï, hoï ñöôïc hieäp thoâng vôùi caùc thaàn thaùnh treân trôøi vaø tieân höôûng phuïng vuï thieân quoác ( PV 5-8).

b. Moät cuoäc canh taân toaøn boä Phuïng vuï

Neáu Coâng ñoàng Trentoâ chæ chuù yù canh taân caùc saùch phuïng vuï, thì Coâng Ñoàng Vaticanoâ II muoán caûi toå toaøn boä neàn phuïng vuï Latinh. Hieán cheá ñoøi phaûi trung thaønh vôùi truyeàn thoáng laønh maïnh, nhöng ñoàng thôøi cuõng phaûi chuù troïng ñeán nhöõng tieán boä hôïp lyù (23). Coâng ñoàng muoán nghi thöùc phaûi thích hôïp vôùi khaû naêng cuûa caùc tín höõu (34), thích nghi vôùi coäng ñoaøn, vôùi ñòa phöông, vôùi daân toäc (38), ñoàng thôøi laøm cho tieäc Lôøi Chuùa trôû neân phong phuù hôn (51). Ngoaøi saùch leã vaø saùch caùc giôø kinh phuïng vuï, coâng ñoàng coøn muoán canh taân taát caû caùc saùch phuïng vuï (25), caùc thaùnh ca (112), nhöõng nôi thôø töï (112) vaø ñaëc bieät laø laøm sao ñeå giaùo daân coù theå tham döï moät caùch tích cöïc, linh ñoäng vaø troïn veïn vaøo caùc maàu nhieäm ñang cöû haønh (14).

c. Thöïc hieän vieäc canh taân trong tinh thaàn coäng ñoaøn

Neáu Coâng ñoàng Vaticanoâ II ñöôïc tieáng veà caùch laøm vieäc taäp theå vaø tinh thaàn coâng ñoaøn, thì tinh thaàn naøy ñöôïc theå hieän trong hieán cheá veá Phuïng vuï tröôùc khi ñöôïc coâng thöùc hoùa trong hieán cheá veà Hoäi Thaùnh. Coâng ñoàng ñaõ ban cho caùc Hoäi ñoàng giaùm muïc nhöõng quyeàn khaù roäng raõi trong vaán ñeà Phuïng vuï (22), ñaëc bieät laø trong vieäc thích nghi phuïng vuï vôùi vaên hoùa ñòa phöông, khi caàn choïn löïa veà ngoân ngöõ, ngheä thuaät, ca nhaïc vaø nhöõng taäp tuïc ñòa phöông v.v.

d. Chaáp nhaän khaùc bieät trong duy nhaát

Coâng ñoàng ñaõ long troïng tuyeân boá:”Giaùo Hoäi, Meï thaùnh, coi taát caû nhöõng Nghi leã ñaõ ñöôïc coâng nhaän ñeàu bình ñaúng veà quyeàn lôïi vaø danh döï, laïi muoán caùc Nghi leã aáy ñöôïc duy trì trong töông lai vaø ñöôïc coå voõ baèng moïi caùch” (4). Rieâng vôùi Nghi leã Roma, Coâng ñoàng cuõng daønh moät vaøi deã daõi cho caùc taäp tuïc ñòa phöông (39), vì theá, caùc Giaùo Hoäi ñòa phöông coù theå theo saùch Nghi thöùc aán baûn maãu cuûa Toøa Thaùnh ñeå soaïn saùch nghi thöùc rieâng cuûa mình, dó nhieân phaûi ñöôïc Toøa Thaùnh pheâ chuaån, tröôùc khi ñem ra söû duïng (40).

66.Thöïc thi Hieán cheá veà Phuïng vuï

Vieäc caûi toå phuïng vuï laø vieäc moïi ngöôøi troâng ñôïi. Vì theá, ngay sau khi hieán cheá veá Phuïng vuï ñöôïc coâng boá, thì ngaøy 25.1.1964, Ñöùc Phaoloâ VI ñaõ ban haønh töï saéc ‘Phuïng vuï thaùnh’¹ trong ñoù Ngaøi buoäc caùc ñaïi chuûng vieän, caùc hoïc vieän thuoäc caùc doøng tu phaûi daïy moân Phuïng vuï laø moân chính; moãi giaùo phaän phaûi thaønh laäp UÛy ban phuïng vuï; phaûi giaûng trong caùc ngaøy Chuùa nhaät vaø leã troïng, phaûi cöû haønh bí tích theâm söùc vaø hoân phoái trong thaùnh leã vaø cho pheùp boû giôø kinh thöù nhaát (Prima) cuõng nhö ñöôïc choïn moät trong ba giôø nhoû trong Phuïng vuï caùc giôø kinh.

Ñeå vieäc thi haønh hieán cheá veà phuïng vuï ñöôïc toát ñeïp, ngaøi cho thaønh laäp ‘Hoäi ñoàng thöïc thi hieán cheá veà Phuïng vuï’² (29.1.1964). Hoäi ñoàng goàm chöøng 50 hoàng y vaø giaùm muïc vaø treân hai traêm chuyeân vieân, thuoäc nhieàu nöôùc treân theá giôùi. Chính Ñöùc Giaùo hoaøng ñaõ boå nhieäm hoàng y Giacomo Lercaro, toång giaùm muïc Bologna laøm chuû tòch, vaø cha Annibale Bugnini laøm thö kyù. Vò sau naøy chuû trì coâng vieäc caûi toå cho tôùi naêm 1975.

Hoäi ñoàng ñöôïc trao cho moät nhieäm vuï roõ raøng: duyeät laïi nhöõng saùch phuïng vuï theo chæ thò cuûa Coâng ñoàng, ban haønh nhöõng huaán thò ñeå höôùng daãn caùc linh muïc vaø giaùo daân hieåu tinh thaàn phuïng vuï canh taân vaø daàn daàn cho aùp duïng nhöõng vieäc ñaõ caûi toå. Nhöng neáu caùc chuyeân vieân bieát töôøng taän veà truyeàn thoáng phuïng vuï cuõng nhö nhöõng nguoàn maø hoï coù theå qui chieáu ñeå laøm giaàu cho kinh nguyeän phuïng vuï Roma, thì hoï laïi khoâng theå ngôø tröôùc ñöôïc nhöõng thay ñoåi lôùn lao maø vieäc söû duïng tieáng ñòa phöông seõ mang laïi¹.Coâng ñoàng ñaõ taïo ra moät phong traøo buoäc phaûi ñeå yù. Vôùi moät tröïc giaùc vöõng chaéc, Ñöùc Phaoloâ VI thaáy laø chieàu höôùng khoâng theå laät ngöôïc ñöôïc. Chæ trong ít naêm, tieáng ñòa phöông ñaõ ñi vaøo trong moïi cöû haønh phuïng vuï cuûa nhieåu mieàn: taïi caùc giaùo xöù cuõng nhö trong caùc tu vieän. Vì theá, chæ thò cuûa Coâng ñoàng buoäc phaûi giöõ laïi tieáng Latinh khoâng coøn thích hôïp nöõa, neân töø naêm 1971, tuøy theo söï xeùt ñoaùn cuûa caùc Hoäi ñoàng giaùm muïc, tieáng ñòa phöông coù theå ñöôïc pheùp söû duïng trong khi cöû haønh thaùnh leã cuõng nhö caùc giôø kinh phuïng vuï². Taïi Coâng ñoàng, khoâng moät nghò phuï naøo ñeà nghò, vaø cuõng chöa heà nghó tôùi laø phaûi theâm nhöõng kinh taï ôn môùi cho Phuïng vuï Roma. Theá nhöng, ñieàu ñoù ñaõ ñöôïc thöïc hieän töø naêm 1968.

Trong thôøi gian khoâng ñaày moät naêm. Hoäi ñoàng ñaõ ban haønh hai vaên kieän mang laïi nhöõng thay ñoåi saâu xa cho vieäc cöû haønh Thaùnh Theå. Huaán thò ‘Inter oecumenici’³ chæ daãn nhöõng thay ñoåi ñaàu tieân cuõng nhö khung caûnh cho vieäc cöû haønh, nhö: gheá chuû toïa, giaûng ñaøi, baøn thôø, loøng nhaø thôø. Chæ trong moät thôøi gian ngaén, noù ñaõ laøm thay ñoåi caùch saêùp xeáp trong thaùnh ñöôøng treân caû theá giôùi. Ñaàu naêm 1965, Nghi thöùc ñoàng teá vaø röôùc leã döôùi hai hình¹ ñöôïc coâng boá. Töø ñaây linh muïc ñoaøn coù theå bieåu thò söï hôïp nhaát chung quanh baøn thôø vaø giaùo daân coù theå uoáng cheùn cuûa Chuùa. Trong naêm 1967 coù hai huaán thò muïc vuï phuïng vuï veà thaùnh nhaïc², vaø veà maàu nhieäm Thaùnh Theå³. Ñang khi ñoù, söï tieán trieån veà nghi thöùc thaùnh leã, baét ñaøu töø 1964, daõ ñaùnh daáu moät giai ñoaïn môùi⁴. Nhöõng nhoùm laøm vieäc cuõng mau maén mang laïi keát quaû. Saùch leã, Saùch baøi ñoïc trong thaùnh leã, Saùch Phuïng vuï caùc giôø kinh vaø taát caû nhöõng nghi thöùc cuûa saùch Nghi thöùc giaùm muïc vaø saùch Nghi thöùc bí tích (Rituel) ñaõ laàn löôït ñöôïc söûa ñoåi vaø coâng boá. Trong naêm 1968, xuaát hieän saùch ‘Nhöõng kinh taï ôn’, roài ñeán ‘Nghi thöùc phong chöùc Phoù teá, Linh muïc vaø Giaùm muïc’⁵. Trong naêm 1969, coâng boá saùch ‘Nghi thöùc hoân nhaân⁶, ‘Lòch Roma’⁷, ‘Nghi thöùc thaùnh leã’⁸, ‘Nghi thöùc Röûa toäi treû nhoû’⁹, ‘Nghi thöùc caùc baøi ñoïc trong thaùnh leã’¹, ‘Nghi thöùc an taùng’². Trong naêm 1970 coâng boá: ‘Nghi thöùc khaán doøng’³, ‘Saùch leã Roma’⁴, ‘Nghi thöùc hieán thaùnh caùc trinh nöõ’⁵, ‘Nghi thöùc chuùc phong Ñan vieän phuï vaø Ñan vieän maãu’⁶, ‘Nghi thöùc laøm pheùp daàu döï toøng, daàu beänh nhaân vaø hieán thaùnh daàu thaùnh’⁷. Toâng hieán coâng boá Phuïng vuï caùc giôø kinh ra ngaøy 1.11.1970, nhöng ‘Qui cheá toång quaùt veà Phuïng vuï caùc giôø kinh’ ñöôïc coâng boá sau, 2.2.1971⁸. Naêm 1971 coâng boá: ‘Nghi thöùc Theâm Söùc’⁹. Naêm 1972 coâng boá: ‘Nghi thöùc khai taâm Kitoâ giaùo cho nhöõng ngöôøi lôùn’¹, ‘Nghi thöùc caùc ca khuùc trong thaùnh leã’², ‘Nghi thöùc thieát laäp thaày ñoïc saùch vaø giuùp leã, nhaän vaøo soá caùc öùng vieân leân chöùc phoù teá vaø linh muïc, coâng boá chaáp nhaän baäc ñoäc thaân’³, ‘Nghi thöùc xöùc daàu vaø chaêm soùc muïc vuï cho beänh nhaân’⁴. Trong naêm 1973, coâng boá ‘Nghi thöùc röôùc leã vaø toân thôø Thaùnh Theå ngoaøi thaùnh leã’⁵, ‘Nghi thöùc Saùm hoái’⁶. Naêm 1977 coâng boá ‘Nghi thöùc cung hieán thaùnh ñöôøng vaø baøn thôø’⁷ Naêm 1984 coâng boá ‘Nghi thöùc ban pheùp laønh’⁸ ‘Nghi tieát Giaùm muïc’⁹. Nhö vaäy caùc saùch Phuïng vuï ñaõ ñöôïc duyeät laïi toaøn boä, ngoaïi tröø cuoán ‘Soå boä caùc thaùnh’.

Ngoaøi nhöõng saùch Phuïng vuï, chuùng ta cuõng thaáy raát nhieøu vaên kieän phuïng vuï khaùc ñaõ ñöôïc coâng boá, nhö ‘Höôùng daãn cöû haønh thaùnh leã cho treû em’¹, ‘Huaán thò veà caùc thöøa taùc vieân ngoaïi leä cho röôùc leã’² ‘Huaán thò veà thaùnh leã cho nhöõng nhoùm nhoû’³ Taát caû nhöõng taøi lieäu phuïng vuï treân ñaõ môû sang moät trang môùi trong lòch söû Phuïng vuï Roma vaø cuõng thay ñoåi saâu xa luaät leä hieän coù. Nhöõng thay ñoåi naøy ñaõ ñöôïc Luaät môùi chuaån nhaän vaø cho vaøo boä luaät 1983.

Каталог: Document -> files -> GiaoLy
Document -> Sè: 90/2003/Q§-ub
Document -> Chương 1 Các khái niệm căn bản về mạng và giao thức mạng Mạng máy tính
Document -> BÀi học kinh nghiệM & giới thiệu mô HÌnh giám sát Cộng đồng TỪ CÁc dự Án vid 2009 & vaci 2011
Document -> Qcvn 01 -124: 2013/bnnptnt
Document -> TIẾp cận c-d-i-o đỂ NÂng cao chất lưỢng đÀo tạO
GiaoLy -> NHÖÕng chöÕ vieát taéT
GiaoLy -> NHỮng chữ viết tắT
GiaoLy -> HỌc hỏi tông thư rosarium virginis mariae (kinh mân côi kính đỨc trinh nữ maria) CỦA ĐỨc thánh cha gioan phaolô II

tải về 1.38 Mb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn: