P. Traàn ñình Töù phuïng vuï nhaäp moân


ch. ii: phuïng vuï kitoâ giaùo töø theá kyû iv-vi



tải về 1.38 Mb.
trang3/18
Chuyển đổi dữ liệu10.08.2016
Kích1.38 Mb.
#16548
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18

ch. ii: phuïng vuï kitoâ giaùo töø theá kyû iv-vi

giai ñoaïn saùng taùc caùc coâng thöùc phuïng vuï

i. Nhöõng chuyeån bieán phuïng vuï sau saéc chæ milanoâ

23.Nôi thôø töï, caùc phaåm phuïc vaø nghi thöùc Phuïng vuï

Vôùi saéc chæ Milanoâ naêm 313, hoaøng ñeá Constantinoâ ñaõ ra leänh traû töï do cho nhöõng ngöôøi theo ñaïo Thieân Chuùa. Töø moät Giaùo Hoäi bò baùch haïi, Giaùo Hoäi Coâng giaùo ñaõ daàn daø trôû thaønh moät Giaùo Hoäi ñöôïc öu ñaõi, ñeå roài, naêm 380, trôû thaønh toân giaùo chính thöùc cuûa ñeá quoác döôùi thôøi hoaøng ñeá Gratianoâ ôû beân Taây vaø Theùodose ôû beân Ñoâng. Söï kieän naøy ñaõ aûnh höôûng raát nhieàu treân ñôøi soáng Giaùo Hoäi noùi chung vaø vieäc cöû haønh phuïng vuï noùi rieâng.

Aûnh höôûng ñöôïc nhaän ra ngay töø boä maët beân ngoaøi cuûa caùc thaùnh ñöôøng. Töø ñaây, ñaëc bieät laø taïi caùc ñoâ thò lôùn, Phuïng vuï ñöôïc cöû haønh trong nhöõng ñeàn thôø nguy nga, ñöôïc xaây caát vôùi söï giuùp ñôõ cuûa hoaøng ñeá hoaëc hoaøng toäc (nhö tröôøng hôïp cuûa hoaøng thaùi haäu Heùleùna). Dó nhieân, Phuïng vuï cuõng phaûi maëc hình thöùc long troïng hôn. Caùc Giaùm muïc trôû thaønh nhöõng vieân chöùc cao caáp cuûa ñeá quoác. neân leã phuïc cuûa caùc ngaøi cuõng ñöôïc phoûng theo y phuïc cuûa hoaøng trieàu, nhö daây coå (stola), daây tay (manipulum) vaø bieåu chöông (palium). Khi long troïng tieán vaøo ñeàn thôø cöû haønh phuïng vuï, caùc ngaøi cuõng coù nhöõng ñoaøn tuøy tuøng theo haàu nhö nhöõng nhaân vieân caàm ñeøn, nhöõng ngöôøi mang bình höông, nhöõng nhaân vieân mang muõ, gaäy, saùch .v.v...


24. Veà ca nhaïc

Moãi toân giaùo coå thôøi thöôøng hay gaén boù vôùi moät loaïi nhaïc cuï nhaát ñònh, vaø daønh cho noù moät ñòa vò öu tieân trong nghi thöùc cuùng teá. Vùôùi daân Roâma, moãi laàn cuùng teá, nhaát thieát phaûi coù oáng saùo; vôùi nhöõng ngöôøi Hy laïp, phaûi coù ñaøn ‘Lia’ (lyre) vaø ‘tim-pa-noâng ‘ (tympanon). Ngöôøi ta söû duïng ca nhaïc ñeå xua tröø ma quæ cuõng nhö ñeå khaán vaùi thaàn linh.1 Thay vì nhöõng hình thöùc ca nhaïc aáy, Giaùo Hoäi ñaõ söû duïng nhöõng baøi ñaùp ca (chant responsorial) vaø sau naøy theâm nhöõng baøi tieàn xöôùng (chant antiphoneù)2. Thaùnh Ambroxioâ ñaõ coù coâng nhaát ñònh trong vieäc phaùt trieån hình thöùc ca nhaïc naøy cuûa Giaùo Hoäi: khoâng nhöõng chính ngaøi ñaõ cuøng haùt vònh vôùi coäng ñoaøn, maø coøn töï tay soaïn ra nhieàu thaùnh thi nöõa. Hôn ai heát, thaùnh Augustinoâ ñaõ töï thuù laø ngaøi xuùc ñoäng ñeán öùa nöôùc maét khi nghe nhöõng baøi ca, nhöõng thaùnh thi ñoù1. Ngaøi cuõng cho bieát laø loái haùt thaùnh ca môùi ñöôïc du nhaäp töø Giaùo Hoäi beân Ñoâng caùch ñaây chöøng moät naêm hay hôn chuùt nöõa, vaø töø ñoù ñaõ phoå bieán ñi caùc nôi khaùc2.
25. Ñoái vôùi luaät giöõ ngaøy Chuùa nhaät

Luaät cuûa Constantino ban haønh ngaøy 3.3.321 ñaõ laøm cho vieäc tham döï caùc nghi thöùc Phuïng vuï Chuùa nhaät trôû neân deã daøng. Luaät qui ñònh: “Ngaøy khaû kính cuûa maët trôøi (töùc Chuùa Nhaät) laø ngaøy nghæ cho caùc thaåm phaùn, cho daân thaønh thò cuõng nhö caùc thôï thuyeàn. Daân chuùng taïi thoân queâ phaûi lo coâng vieäc cuûa mình keûo boû lôõ nhöõng thôøi giôø thuaän tieän”. Nhöõng dieãn tieán tieáp theo ñaõ laøm cho söï ‘kieâng vieäc xaùc’ trôû thaønh yeáu toá quan troïng cuûa luaät thaùnh hoaù ngaøy Chuùa nhaät. Laøm vieäc naëng nhoïc ngaøy Chuùa nhaät laø vi phaïm caû luaät ñaïo luaät ñôøi vaø seõ bò tröøng phaït caùch nghieâm ngaët3.
26. Trong kinh nguyeän

Trong khuoân khoå choáng laïi laïc thuyeát cuûa Arioâ, laïc thuyeát choái thaàn tính cuûa Chuùa Kitoâ, nhieàu hình thöùc kinh nguyeän cuõng ñöôïc thay ñoåi. Tröôùc ñaây, ngöôøi ta giöõ raát ngaët truyeàn thoáng daâng kinh nguyeän ‘leân Chuùa Cha, nhôø Chuùa Kitoâ, trong Chuùa Thaùnh Thaàn’, thì töø ñaáy nhieàu luùc ngöôøi ta ñaõ daâng lôøi caàu nguyeän tröïc tieáp leân caû Chuùa Con vaø Chuùa Thaùnh Thaàn. Vieäc toân kính Chuùa Kitoâ ngöï trong pheùp Thaùnh Theå ñöôïc gia taêng, vì ngögôøi ta tin raèng Chuùa Gieâsu ’ñoàng baûn theå vôùi Chuùa Cha’. Ngöôøi ta coi ñoù nhö moät ‘Maàu nhieäm ñaùng kính sôï’ (Mysterium tremendum). Töø theá kyû IV, nhieàu nôi ñaõ ñoïc nhoû tieáng lôøi truyeàn pheùp cuõng nhö nhöõng kinh nguyeän tröôùc vaø sau ñoù. Ngöôøi ta thaáy caàn phaûi ñaët baøn thôø xa coäng ñoaøn, phaân caùch baèng haøng giaäu quanh cung thaùnh. Ñaëc bieät taïi Ñoâng phöông, ngöôøi ta caêng maøn che baøn thôø khi ñoïc kinh taï ôn (anaphora). Haäu quaû tai haïi cuûa nhöõng söï vieäc naøy laø ngöôøi ta baét ñaàu ít röôùc leã. Taïi Ñoâng phöông, töø theá kyû IV, ngöôøi ta chæ röôùc leã moät naêm moät hai laàn, vaø cho theá laø ñuû. Chaéc chaén, ñoù khoâng phaûi laø yù muoán cuûa Chuùa Kitoâ khi laäp bí tích Thaùnh Theå.
27.Loøng soát saéng bò suy giaûm.

Ñaây laø thôøi cuûa nhöõng cuoäc trôû laïi ñoâng ñaûo. Tö nay, ngöôøi ta thaáy ñi ñaïo coù lôïi, nhaân ñoù coù söï suùt giaûm loøng nhieät thaønh ñoái vôùi vieäc tham döï caùc nghi leã phuïng vuï. Thaùnh Augustinoâ ñaõ than phieàn laø khoâng nhöõng coù nhieàu ngöôøi ghi teân vaøo lôùp döï toøng, roài hoaõn laïi ngaøy röûa toäi, nhöng cuõng coù raát nhieàu ngöôøi ñi döï leã vì nhöõng lyù do beân ngoaøi hôn laø vì loøng ñaïo ñöùc chaân thaät1.

Cuõng vì söï suùt giaûm loøng nhieät thaønh, neân ñaõ naûy sinh ra nhieàu giaùo phaùi. Giaùo phaùi Arioâ, choái boû thaàn tính cuûa Chuùa Kitoâ; giaùo phaùi Nestoârioâ, phuû nhaän tính thoáng nhaát trong con ngöôøi cuûa Chuùa Kitoâ, coi Ngöôøi khoâng thöïc söï laø Thieân Chuùa vaø cuõng khoâng thöïc söï laø con ngöôøi.


28. Vieäc toân kính caùc thaùnh töû ñaïo

Khi vieäc baét ñaïo chaám döùt, loøng toân kính nhöõng anh huøng cheát vì ñaïo cuõng ñöôïc gia taêng. Vieäc toân kính naøy ñaõ baét ñaàu raát sôùm, ñaëc bieät laø taïi Ñoâng Phöông. Taïi ñaây, ngay töø giöõa theá kyû II, coäng ñoaøn Smyrna taïi Tieåu AÙ, ñaõ cöû haønh haèng naêm ngaøy sinh nhaät treân trôøi cuûa thaùnh Polycarpoâ, giaùm muïc töû ñaïo cuûa hoï (ngaøi cheát vaøo khoaûng 155 hay 156). Taïi Taây Phöông, vieäc toân kính naøy cuõng ñöôïc gia taêng daàn daàn. Ngöôøi ta lieân keát caùi cheát cuûa caùc nhaân chöùng ñöùc tin vôùi maàu nhieäm vöôït qua cuûa Chuùa Kitoâ, vaø tin töôûng laø lôøi caàu khaån vôùi caùc ngaøi raát hieäu nghieäm, nhaát laø khi ñeán taän moä caùc ngaøi maø caàu xin. Sau naøy, nhieàu coäng ñoaøn ñaõ ghi vaøo lòch cuûa hoï nhöõng ngaøy leã cuûa caùc vò töû ñaïo noåi tieáng, vaø khi khoâng theå ñeán moä, hoï thay theá baèng vieäc tröng baøy xöông thaùnh hay hình aûnh cuûa caùc ngaøi1.
29.Caùc Ñan vieän vaø vieäc phaùt trieån phuïng vuï

Vieäc phaùt trieån caùc trung taâm ñan tu vaøo theá kyû IV laø yeáu toá quan troïng trong vieäc toå chöùc caùc kinh nguyeän, ñaëc bieät laø Caùc giôø kinh phuïng vuï. Baét ñaàu töø theá kyû IV, khaép nôi, caùc dan tu nam nöõ ñaõ qui tuï laïi thaønh coäng ñoaøn.

“Caùc tu vieän thöôøng ñöôïc xaây caát taïi nhöõng nôi heûo laùnh, ñan vieän Monte-Cassinoâ laø moät ñieån hình roõ reät. Nhöng chính taïi Italia, ngöôøi ta cuõng thaáy chuùng ñöôïc xaây caát trong nhöõng ñoâ thò, öu tieân laø gaàn moä nhöõng vò töû ñaïo danh tieáng. Taò Roma, töø theá kyû V vaø VI, ñaõ coù nhöõng tu vieän gaàn moä caùc thaùnh Seùbastianoâ, Aneâ, Loârensoâ vaø caû beân moä thaùnh Pheâroâ nöõa. Khoâng nghi ngôø, vieäc naøy phaùt xuaát töø yù muoán laø caùc giôø kinh phuïng vuï ñöôïc caùc nam nöõ ñan só cöû haønh ngaøy ñeâm taïi caùc vöông cung thaùnh ñöôøng xaây caát beân moä caùc vò töû ñaïo”2


30. Giai ñoaïn saùng taùc caùc coâng thöùc phuïng vuï

Ñeán giöõa theá kyû IV, baét ñaàu thoâng duïng caùc coâng thöùc phuïng vuï doïn saün. Khoaûng cuoái theá kyû IV, thaùnh Augustinoâ ñaõ leân tieáng phaøn naøn laø moät soá giaùm muïc söû duïng nhöõng lôøi nguyeän do nhöõng ngöôøi khoâng ñuû khaû naêng hoaëc do nhöõng keû laïc giaùo bieân soaïn.

Nhö vaäy, ngay töø cuoái theá kyû IV, ngöôøi ta ñaõ caûm thaáy caàn phaûi coù moät qui luaät nghieâm tuùc veà phuïng vuï. Moät soá coâng doàng ñiaï phöông taïi Phi chaâu ñaõ caám caùc linh muïc söû duïng nhöõng kinh nguyeän chöa ñöôïc moät trong caùc coâng ñoàng naøy pheâ chuaån.

Töø ñaây, caùc coâng ñoàng ñiaï phöông do caùc Giaùo Hoäi lôùn nhö Roma, Antiochia vaø Alexandria trieäu taäp, tröïc tieáp can thieäp vaøo vaán ñeà Phuïng vuï vaø keát quaû laø 3 nôi naøy coù 3 hình thöùc phuïng vuï khaùc nhau.

Thôøi gian saùng taùc caùc coâng thöùc vaø kinh nguyeän phuïng vuï nhieàu nhaát laø khoaûng töø giöõa theá kyû IV ñeán naêm 650, hoaëc ñeán cuoái theá kyû VII. Trong suoát 3 theá kyû naøy, caùc nhaø phuïng vuï ñaõ laøm vieäc raùo rieát ñeå taïo cho Giaùo Hoäi mình moät kho taøng phuïng vuï phong phuù.

Ñoái vôùi Phuïng vuï Roma, caùc Ñöùc Giaùo Hoaøng Leâoâ I (440-461), Gieâlasioâ I (492-496) vaø Greâgorioâ I (590-604) laø nhöõng vò ñaõ ñaët neàn moùng vaø hoaïch thaûo nhöõng ñieåm chính yeáu cho neàn phuïng vuï naøy. Caùc coâng thöùc vaø kinh nguyeän phuïng vuï ñöôïc söu taäp vaø ghi cheùp laïi thaønh nhöõng saùch goïi laø ‘Saùch bí tích’ mang teân caùc ngaøi.

Phuïng vuï Taây ban Nha caùch chung cuõng ñöôïc thaønh laäp vaøo khoaûng theá kyû VII.

Caùc nhaø phuïng vuï Ñoâng phöông, trong ñoù caùc thaùnh Basilioâ, Gioan Kim Khaåu, Theùodore de Mopsueste, Cyriloâ thaønh Gieârusalem cuõng hoaït ñoäng tích cöïc trong thôøi gian naøy ñeå laøm giaàu cho kho taøng phuïng vuï cuûa mình. Nhôø buùt tích cuûa caùc ngaøi maø ta bieát ñöôïc nghi thöùc thaùnh leã vaø bí tích röûa toäi cuûa toaø thöôïng phuï Antiochia ôû theá kyû IV.

Ngoaøi ra, caùc baûn vaên vieát tay ôû theá kyû VIII cho bieát phuïng vuï cuûa toaø thöôïng phuï Gieârusalem luùc baáy giôø cuõng ñaõ ñöôïc qui ñònh roõ raøng trong moïi chi tieát.


ii. söï hình thaønh caùc gia ñình phuïng vuï (nghi leã)

31. Nhöõng nguyeân nhaân caáu thaønh caùc Nghi leã khaùc nhau

Hình thöùc phuïng vuï tieân khôûi baét ñaàu phaùt trieån vaø maëc nhöõng hình thöùc môùi, töùc caùc gia ñình phuïng vuï hay nhöõng Nghi leã khaùc nhau. Nhieàu lyù do vaø hoaøn caûnh ñaõ ñöa ñeán nhöõng hình thöùc khaùc bieät ñoù.

a. Chöa coù coâng thöùc phuïng vuï baét buoäc

Nguyeân nhaân gaây neân tình traïng naøy laø chöa coù nhöõng coâng thöùc phuïng vuï baét buoäc. Caùc giaùm muïc chuû teá coøn ñöôïc töï do saùng taùc hoaëc öùng khaåu caùc kinh nguyeän, maëc daàu caùc ngaøi phaûi tuaân theo nhöõng tö töôûng coá ñònh trong nhöõng kinh nguyeän chính yeáu, ñaëc bieät laø trong phaàn leã qui. Thaùnh Hippolytoâ ñaõ ghi laïi roõ raøng nguyeân taéc ñoù, ngaøi vieát:

“Ñöùc giaùm muïc taï ôn nhö chuùng toâi ñaõ noùi treân, nhöng khoâng caàn thieát ngaøi phaûi ñoïc nguyeân vaên nhö chuùng toâi ñaõ noùi, nhö theå laø ngaøi phaûi coá gaéng ñoïc thuoäc loøng khi taï ôn Chuùa. Traùi laïi, moãi vò caàu nguyeän theo khaø naêng cuûa mình. Neáu vò naøo coù khaû naêng caàu nguyeän daøi hôn vaø ñoïc leân lôøi nguyeän troïng theå thì laø vieäc toát. Nhöng neáu vò naøo, khi caàu nguyeän, chæ ñoïc moät lôøi nguyeän ñôn sô, thì cuõng ñöøng ai caám ñoaùn ngaøi, mieãn laø ngaøi ñoïc moät lôøi nguyeän hôïp vôùi giaùo lyù chính thoáng.”1

Daàn daàn caùc kinh nguyeän ñöôïc qui ñònh roõ raøng, khoâng thay ñoåi vaø ñöôïc choïn loïc kyõ löôõng. Nhöng khoâng phaûi moïi nôi ñeàu coù quyeát ñònh treân trong cuøng moät luùc vaø cuøng moät hoaøn caûnh. Nhö ôû Roma vaø Alexandria, vaøo cuoái theá kyû III ñaõ coù luaät buoäc phaûi theo caùc kinh nguyeän coá ñònh; coøn ôû Phi chaâu thì maõi tôùi cuoái theá kyû IV môùi thaáy coù.



b. Söï khaùc bieät veà ñieàu kieän, hoaøn caûnh vaø vò trí haønh leã

Kitoâ giaùo ñöôïc truyeàn baù qua thôøi gian vaø khoâng gian khaùc nhau, leõ dó nhieân hình thöùc cöû haønh thaùnh leã vaø phuïng vuï cuõng coù phaàn khaùc nhau, nhö coù nôi thì cöû haønh thaùnh leã taïi nhaø tö, coù choã phaûi cöû haønh duôùi haàm moä, coù luùc cöû haønh trong nhöõng thaùnh ñöôøng nguy nga.

Moät lyù do nöõa laø nhieàu daân toäc ñaõ laàn löôït gia nhaäp Kitoâ giaùo. Hoï khaùc nhau veà ngoân ngöõ, tính tình vaø taâm lyù, neân cuõng khoù maø thoáng nhaát vôùi nhau veà nghi leã phuïng töï. Chính vì chòu aûnh höôûng neàn vaên hoùa Hy laïp nhieàu, neân phuïng vuï Ñoâng phöông thöôøng coù hình thöùc loäng laãy beân ngoaøi, coøn phuïng vuï La maõ, laïi thích veû trang nghieâm vaén goïn cuûa ngöôøi Roma.

c. Söï khoù khaên veà giao thoâng, lieân laïc

Vì söï löu thoâng khoù khaên, vì caùc cuoäc baét ñaïo lieân tieáp, neân caùc Giaùo hoäi daàn daàn phaûi xa caùch nhau. Hôn nöõa, vì chöa coù qui luaät gaét gao, neân moãi giaùm muïc ñeàu toå chöùc phuïng vuï theo saùng kieán rieâng cuûa mình. Thaùnh Augustinoâ cho bieát, luùc ngaøi coøn soáng, moãi giaùo hoäi ñeàu coù luaät leä rieâng veà vieäc cöû haønh thaùnh leã: “Coù nôi cöû haønh moãi ngaøy trong tuaàn; nôi khaùc chæ cöû haønh vaøi ngaøy; nôi khaùc cöû haønh vaøo Thöù Baûy, Chuùa nhaät; nhöng cuõng coù nôi chæ cöû haønh ngaøy Chuùa nhaät.”1


32. Nhöõng yeáu toá ñeå phaân bieät caùc Nghi leã

Nhöõng gia ñình phuïng vuï ñöôïc phaân bieät vôùi nhau khoâng do ngoân ngöõ duøng trong phuïng vuï, cuõng khoâng phaûi vì lyù do giaùo lyù hoï tuyeân xöng. Vì coù nhieàu gia ñình phuïng vuï khaùc nhau duøng chung moät ngoân ngöõ, cuõng nhö cuøng laø coâng giaùo caû, nhöng nhieàu Giaùo Hoäi cöû haønh phuïng vuï theo nghi leã Ñoâng phöông.

Theo nguoàn goác thì caùc gia ñình phuïng vuï ñöôïc thaønh laäp taïi nhöõng ñòa phöông khaùc nhau. Tuy nhieân, ngoaøi nguyeân nhaân ñòa lyù, cuõng coù nhöõng yeáu toá khaùc ñeå phaân bieät caùc gia ñình phuïng vuï.



a. Heä thoáng leã qui (kinh taï ôn)

Nhìn vaøo heä thoáng kinh taï ôn, ta thaáy söï khaùc bieät chính yeáu giöõa phuïng vuï Ñoâng phöông vaø Taây phöông. Tröôùc ñaây, Nghi leã La tinh chæ duøng coù moät kinh taï ôn, tuy nhieân laïi coù nhöõng phaàn thay ñoåi, nhö caùc lôøi tieàn tuïng, kinh ‘Cuøng hieäp thoâng’ (communicantes) vaø ‘Vaäy, laïy Cha’ (Hanc igitur). Traùi laïi, caùc gia ñình phuïng vuï Ñoâng phöông söû duïng nhieàu kinh taï ôn (anaphora), nhöng caùc phaàn trong kinh taï ôn thì khoâng thay ñoåi bao giôø.



b. Heä thoáng toå chöùc caùc nghi thöùc

Moãi Nghi leã coù heä thoáng toå chöùc khaùc nhau, chaúng haïn trong thaùnh leã, vieäc choïn caùc baøi ñoïc, caùc baøi ca, lôøi nguyeän tín höõu, vieäc chuaån bò cuûa leã, hình thöùc röôùc leã v.v.



c. Nhöõng truyeàn thoáng rieâng bieät

Moãi gia ñình phuïng vuï ñeàu coù moät truyeàn thoáng chaát chöùa nhöõng coâng thöùc, nhöõng nghi tieát, caùch caàu nguyeän v.v. Tæ duï, trong phuïng vuï Phi chaâu, vò chuû teá chaøo giaùo ñoaøn baèng caâu: ‘Bình an cho anh chò em’ (Pax vobiscum), trong khi trong phuïng vuï La tinh vò chuû teá chaøo:’Chuùa ôû cuøng anh chò em’ (Dominus vobiscum), coøn phuïng vuï Mozarable coù caâu: ‘Xin Chuùa luoân ôû cuøng anh chò em’ (Dominus sit semper vobiscum), vaø phuïng vuï Byzantinoâ söû duïng caâu: ‘Bình an cho taát caû anh chò em’ (Pax cum omnibus vobis).



d. Ñaëc tính vaên chöông cuûa caùc coâng thöùc

Vì chòu aûnh höôûng cuûa vaên hoùa Hy laïp, Phuïng vuï Ñoâng phöông thích nhöõng hình thöùc loäng laãy beân ngoaøi; caùc kinh nguyeän coù moät noäi dung phong phuù veà maët giaùo lyù vaø thaàn hoïc.

Ngöôïc laïi, Phuïng vuï La tinh, theo daáu veát cuûa ‘bieät taøi Roma’, neân coù nhöõng nghi thöùc vaø kinh nguyeän ñôn giaûn, möïc ñoä, trang nghieâm vaø thöïc teá, coá traùnh nhöõng hình thöùc kòch tröôøng hay tình caûm.

iii. gia ñình phuïng vuï ñoâng phöông

33. Maáy ñöôøng neùt chung

Ñaëc ñieåm chung cuûa gia ñình phuïng vuï Ñoâng phöông laø söû duïng nhieàu kinh taï ôn (anaphora) khi cöû haønh thaùnh leã. Caùc kinh taï ôn naøy khoâng coù nhöõng phaàn thay ñoåi, vaø moãi nghi leã coù con soá kinh taï ôn khaùc nhau.

Gia ñình phuïng vuï Ñoâng Phöông ñöôïc phaân laøm 2 nhoùm chính, töông ñöông vôùi hai toaø thöôïng phuï giaùo chuû cöïu traøo nhaát laø Antiochia vaø Alexandria. Kinh taï ôn cuûa hai nhoùm naøy phaân bieät nhau ôû ñieåm chính naøy laø kinh caàu cho ngöôøi soáng hay ngöôøi cheát, keát thuùc kinh taï ôn cuûa Antiochia; ngöôïc laïi, trong nghi leã Alexandria, nhöõng kinh naøy ñi lieàn sau lôøi taï ôn môû ñaàu vaø tröôùc kinh ‘Thaùnh, thaùnh, chí thaùnh!’ Ngoaøi ra, kinh khaån caàu Chuùa Thaùnh Thaàn (eùpicleøse) ñöôïc ñoïc sau lôøi truyeàn pheùp vaø kinh töôøng nieäm (anamneøse) trong leã nghi Antiochia, trong khi kinh taï ôn cuûa Alexandria coù hai kinh caàu khaån Chuùa Thaùnh Thaàn: moät ñoïc tröôùc lôøi truyeàn pheùp, moät ñoïc sau kinh töôûng nieäm.


A. Nhoùm phuïng vuï Syri hay Antiochia
34. Phaân chia

Nhoùm Phuïng vuï naøy coù 2 loaïi: nghi leã Syri maïn Taây vaø nghi leã Syri maïn Ñoâng.

Nguyeân do caáu taïo hai loaïi nghi leã thuoäc nhoùm Antiochia laø vì luùc ñoù quyeàn haønh giaùo chuû Antiochia cai quaûn toaøn laõnh thoå ñeá quoác beân Ñoâng vaø caû nhöõng vuøng thuoäc quyeàn cai trò cuûa Ba Tö. Nhöõng tín höõu sinh soáng treân maïn soâng Tigre vaø Euphrate ñeàu noùi tieáng Syriaque vaø soáng döôùi quyeàn thoáng trò cuûa Ba Tö. Hoï soáng leû loi, vaø do ñoù, treân thöïc teá, töø ñaàu theá kyû V hoï toå chöùc cuoäc soáng theo loái töï trò. Hoï thaønh laäp moät neàn phuïng vuï goïi laø : “nghi leã Syri maïn Ñoâng”. Trong khi caùc coäng ñoàng khaùc thuoäc Antiochia thì theo “Nghi leã Syri maïn Taây”

Nghi leã Syri maïn Taây laïi phaân ra:

- Nghi leã Syri thaønh Antiochia


- Nghi leã Maronite
- Nghi leã Byzantino
- Nghi leã Armenia
35. Nghi leã Syri thaønh Antiochia

Thuoäc nghi leã naøy coù caùc giaùo ñoaøn: Giacobites, Syri lieân keát vaø Malankares

Sau Gieârusalem, Antiochia laø trung taâm thöù nhaát baønh tröôùng Kitoâ giaùo vaø gaây aûnh höôûng taän nhöõng mieàn xa xaêm. Laø moät tænh cuûa ñeá quoác La Maõ, mieàn Taây Syri thieát laäp moät neàn phuïng vuï vôùi ngoân ngöõ Hy laïp, ít laø trong caùc ñoâ thò.

Phuïng vuï ôû Gieârusalem vaø treân toaøn laõnh thoå Palestina raát gioáng phuïng vuï Antiochia, nhöng vì Gieârusalem laø trung taâm haønh höông, neân coù vaøi ñaëc ñieåm rieâng bieät vaø gaây ñöôïc nhieàu aûnh höôûng treân phuïng vuï Armenia vaø Georgia.

Qua theá kyû 12, nghi leã Syri Antiochia coù moät boä maët vónh vieãn. Ñoù laø nhôø coâng cuûa Dionisio bar Salibi (+1171). Ngoaøi kinh taï ôn cuûa thaùnh Giacoâbeâ, nghi leã naøy coøn coù khoaûng 70 kinh taï ôn khaùc. Trong phuïng vuï caùc giôø kinh, nghi leã naøy duøng nhieàu thaùnh thi vaø boû haàu heát thaùnh vònh. Cuõng töø thôøi naøy, saùch Nghi leã Giaùm muïc ñöôïc coâng boá do Michel le Syrien, trong ñoù coù nhöõng nghi thöùc hoaøn toaøn xa laï vôùi nhöõng nghi leã khaùc, nhö trong nghi thöùc phong chöùc, vò chuû söï tröôùc khi ñaët tay leân ñaàu tieán chöùc, ngaøi ñaët tay treân Mình vaø Maùu Thaùnh nhö ñeå muùc laáy nguoàn aân suûng töø ñoù.

Nghi leã Syri Antiochia laáy tieáng syriaque laøm tieáng chính thöùc. Tuy nhieân ôû Syria, ngöôøi ta vaãn ñoïc caùc baøi ñoïc vaø moät soá lôùn lôøi nguyeän baèng tieáng AÛ-raäp.

Ñeán theá kyû 17, moät phaàn daân chuùng Syri Antiochia lieân keát vôùi Roma vaø do ñoù moät Toøa Thöôïng Phuï coâng giaùo ñöôïc thieát laäp. Toøa naøy theo nghi leã Syri Antiochia. Ñoù laø nghi leã Syri lieân keát.

Trong luùc ñoù, ñoïc theo mieàn Duyeân Haûi AÁn Ñoä, moät soá ngöôøi Malabares khoâng muoán lieân keát vôùi Roma, nhöng vôùi Toøa Thöôïng Phuï thuoäc phaùi Duy-nhaát-tính ôû Antiochia, neân hoï cuõng theo nghi leã Syri maïn Taây. Töø naêm 1930, nhieàu Giaùm muïc thuoäc khoái naøy ñaõ trôû veà hieäp nhaát cuøng Roma vaø meänh danh laø Malankares. Caùc ngaøi vaãn giöõ nghi leã Syri Antiochia vaø cöû haønh phuïng vuï baèng tieáng baûn quoác laø tieáng Malayalam.

36. Nghi leã Maronite

Nghi leã naøy laø bieán theå cuûa nghi leã Syri Antiochia. Caùc coäng ñoàng toân giaùo treân ñaát Liban ñeàu theo nghi leã Maronite vaø thaønh laäp moät Giaùo Hoäi töï trò töø khoaûng theá kyû 8-9, chung quanh tu vieän Thaùnh Maron. Trong thôøi thaùnh chieán, hoï hieäp nhaát vôùi Roma. Veà maët phuïng vuï, hoï theo nghi leã Syri Antiochia pha troän vôùi nhöõng yeáu toá rieâng cuûa hoï. Tuy nhieân nghi leã cuûa hoï ñaõ chòu aûnh höôûng nhieàu cuûa nghi leã Roma
37. Nghi leã Byzantino

Byzantino laø nghi leã cuûa toøa thöôïng phuï giaùo chuû Con-stantinopoli, töùc ñeá ñoâ cuûa nöôùc thöôïng vò beân Ñoâng, do Constantino ñaïi ñeá thaønh laäp naêm 330. Trong coâng ñoàng Constantinopoli I vaø Chalcedonia, Constantinopoli ñöôïc nhìn nhaän laø ñaàu Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông vaø laø toøa thöôïng Phuï Ñoâng Phöông quan troïng nhaát. Töø ñaáy noù ñöùng treân caùc toøa Antiochia vaø Alexandria, vaø cai quaûn caû 3 ñòa phaän Asia, Ponto vaø Thracia.

Ñaàu tieân, nghi leã Byzantino lieân keát vôùi nghi leã Syri Antiochia vaø hai nghi leã cöû haønh gaàn nhö gioáng nhau, tuy nhieân nghi leã Byzantino ñöôïc phuùc hôn laø thaønh laäp ngay treân ñeá ñoâ. Cuõng nhö nghi leã Roma laø phuïng vuï cuûa kinh thaønh Roma, thì nghi leã Byzantino laø phuïng vuï cuûa ñeá ñoâ Constatinopoli, do ñoù noù mang tính loäng laãy cuûa trieàu ñình. Ngoaøi nhöõng yeáu toá vay möôïn cuûa nghi leã Syri Antiochia, noù coøn theo nhieàu hình thöùc phuïng vuï cuûa Cappadocia.

Nghi leã naøy coù hai kinh taï ôn: moät cuûa thaùnh Basilioâ ñoïc trong ít ngaøy leã vaø moät cuûa thaùnh Gioan Kim Khaåu, ñoïc thöôøng hôn.

Nghi leã Byzantino khai trieån maïnh meõ heä thoáng thaùnh thi. Tröôùc ngöôøi ta muoán saùng taùc ñeå duøng keøm vôùi thaùnh vònh vaø thaùnh ca kinh thaùnh (cantiques bibliques), nhöng daàn daàn noù ñaõ chieám choã cuûa caû hai loaïi sau.

Trong nhöõng ngaøy khoâng cöû haønh thaùnh leã, hoï coù phuïng vuï rieâng goïi laø Phuïng vuï tieàn hieán leã (Liturgie preùsanctifieùs)1, laø nghi thöùc ñöôïc cöû haønh trong haàu heát caùc nghi leã Ñoâng phöông, trong muøa chay, tröø Thöù baûy vaø Chuùa nhaät.

Moät ñaëc ñieåm khaùc nöõa laø nghi leã Byzantino raát chuù troïng ñeán vieäc toân kính aûnh töôïng. Vaùch ngaên baøn thôø vaø cung thaùnh vôùi coäng ñoàng tín höõu trong nhaø thôø daàn daàn bieán neân böùc vaùch trang hoaøng nhöõng aûnh töôïng theo moät qui luaät coá ñònh (Iconostase). Vieäc toân kính naøy laø moät phaûn öùng choáng laïi hoaøng ñeá Leoâ III caám söû duïng vaø toân kính aûnh töôïng ôû theá kyû VIII.

Caùc kinh nguyeän cuûa nghi leã Byzantino raát phong phuù veà maët giaùo lyù vaø ngöôøi ta nhaän thaáy moät coá gaéng roõ raøng hôn trong kinh nguyeän La maõ ñeå dieãn taû nhöõng tín ñieàu ñöôïc coâng boá trong nhöõng coâng ñoàng lôùn : Nicea vaø Chalcedonia.

Coù hai nghi leã thuoäc gia ñình nghi leã Byzantino laø : nghi leã Ruthena cuûa nhöõng Giaùo Hoäi Byzantino treân laõnh theå Ukraina hôïp nhaát vôùi Roma töø theá kyû 17 ; vaø nghi leã Melkite cuûa nhöõng coäng ñoàng tín höõu trung thaønh vôùi coâng ñoàng Chalcedonia soáng ôû Syri vaø Ai caäp.

Nhö vaäy, nghi leã Byzantino ñöôïc cöû haønh trong nhöõng coäng ñoàng chính thoáng cuõng nhö coâng giaùo. Nhöõng ngöôøi theo nghi leã Melkite vöøa thuoäc Chính thoáng giaùo vöøa thuoäc Coâng giaùo.

Ngoân ngöõ goác cuûa nghi leã Byzantino laø tieáng Hylaïp, nhöng töø khi caùc ngöôøi slaves trôû laïi ñaïo, caùc saùch phuïng vuï ñöôïc dòch ra tieáng slavon. Caùc ngöôøi Melkite luùc ñaàu duøng tieáng Syriaque, nhöng sau ñoù laïi duøng tieáng AÛ raäp. Caùc nöôùc khaùc thì duøng tieáng baûn quoác cuûa mình nhö tieáng Roumani, tieáng Geùorgia.


38. Nghi leã Armenia

Armenia laø moät mieàn nam daõy Caucase, giöõa Haéc Haûi vaø bieån Caspienne, treân laõnh thoå lieân bang Xoâ-Vieát cuõ, ñaõ ñöôïc Kitoâ hoùa töø ñaàu theá kyû 3. Tröôùc tieân Giaùo Hoäi Armenia thuoäc toøa Cesarea de Cappadocia, nhöng ñöôïc töï trò töø theá kyû IV. Vì khoâng tuaân phuïc coâng ñoàng Chalcedonia, hoï ngaû theo phaùi Duy nhaát tính. Töø theá kyû VII, moät soá lôùn quay veà hieäp nhaát vôùi Roma.

Nghi leã Armenia ñöôïc thaønh laäp vaøo cuoái theá kyû IV do SAHAK. OÂng ñaõ döïa vaøo cuoán lòch vaø cuoán baøi ñoïc cuûa Giaùo hoäi Gieârusalem, nhöng ngaøy nay ngöôøi ta cuõng khoù nhaän ra ñaâu laø nhöõng yeáu toá chính thoáng, ñaâu laø yeáu toá vay möôïn, vaø nghi leã naøy ñaõ chòu aûnh höôûng nhieàu cuûa caû nghi leã Byzantino, caû nghi leã Roma. Ñaây laø moät trong nhöõng nghi leã bò La tinh hoùa nhieàu nhaát, keå caû nghi leã do tín höõu khoâng coâng giaùo cöû haønh.

Trong Thaùnh leã hoï duøng baùnh khoâng men. Tuy nhieân ñaây khoâng do aûnh höôûng cuûa Roma. Hoï khoâng chaáp nhaän pha nöôùc vaøo röôïu trong cheùn thaùnh. Ngoân ngöõ phuïng vuï cuûa hoï laø tieáng Armenia coå ñieån, khaùc vôùi tieáng noùi hieän nay.

39. Nghi leã Syri maïn Ñoâng

Caùc coäng ñoàng Kitoâ giaùo ôû Mesopotamia soáng döôùi quyeàn ñoâ hoä cuûa Ba Tö vaø khoâng chòu aûnh höôûng nghi leã Antiochia, vì lyù do ñòa dö vaø chính trò. Vì soáng caùch bieät vaø maát lieân laïc vôùi Antiochia, neân caùc ngöôøi Syri maïn Ñoâng khoâng chaáp nhaän caùc quyeát ñònh cuûa coâng ñoàng Ephesoâ, vaø hoï trôû thaønh moân ñeä cuûa Nestorio. Qua nhieàu theá kyû, phuïng vuï cuûa hoï ñoàng hoùa vôùi phuïng vuï Nestorio.

Sau ñaây laø nhöõng nghi leã thuoäc gia ñình phuïng vuï Syri maïn Ñoâng:

- Nghi leã Nestorio
- Nghi leã Chaldea
- Nghi leã Malabar

a. Nghi leã Nestorio

Theo caùc taøi lieäu phuïng vuï thì nghi leã Syri maïn Ñoâng do Giaùo Chuû Ishoâ-’Yab III toå chöùc vaøo khoaûng theá kyû VII. Trong thaùnh leã, hoï söû duïng 3 kinh taï ôn: moät cuûa caùc Toâng ñoà Addai vaø Mari, moät cuûa Theùodore de Mopsueste vaø moät cuûa Nestorio. Kinh taï ôn cuûa caùc Toâng ñoà ñaët ra moät vaán naïn raát lôùn, vì theo baûn coøn löu laïi cho tôùi ngaøy nay thì kinh taï ôn naøy khoâng coù lôøi truyeàn pheùp. Ngoaøi ra kinh khaån caàu Chuùa Thaùnh Thaàn (eùpicleøse) ñöôïc ñaët sau kinh caàu cho caùc thaønh phaàn cuûa Giaùo hoäi, chöù khoâng phaûi tröôùc kinh naøy nhö ta thaáy trong caùc nghi leã Syri khaùc.

Ngoân ngöõ chính thöùc cuûa nghi leã Nestorio laø tieáng Syriaque.

b. Nghi leã Chaldea

Vaøo khoaûng theá kyû XV, moät soá ngöôøi thuoäc phaùi Nestorio ôû ñaûo Chypre, vaø sang theá kyû XVI, caùc ngöôøi thuoäc phaùi naøy ôû xöù Chaldeùa, hôïp nhaát vôùi Roma vaø thaønh laäp Giaùo hoäi Chaldea. Hoï vaãn tieáp tuïc cöû haønh phuïng vuï Nestorio vôùi moät vaøi söûa ñoåi. Kinh taï ôn cuûa Theùodore de Mopsueste vaø cuûa Nestorio vaãn coøn ñöôïc duøng, nhöng hoï khoâng goïi theo hai teân ñoù nöõa.



c. Nghi leã Malabar

Caùc ngöôøi thuoäc phaùi Nestorio laø nhöõng nhaø truyeàn giaùo ñaïi taøi. Hoï ñem aùnh saùng Phuùc aâm ñeán taän mieàn Vieãn Ñoâng. Ña soá coäng ñoàng tín höõu do hoï gaày döïng ñaõ bò tieâu dieät, chæ tröø Giaùo hoäi Malabar (AÁn Ñoä).

Vaøo theá kyû XVI, caùc ngöôøi Boà Ñaøo Nha xaâm chieám Malabar vaø hoï muoán loâi keùo Giaùo hoäi Malabar veà phía Coâng giaùo. Nhöng hoï haønh ñoäng quaù vuïng veà, muoán baét Malabar theo phuïng vuï Roma hay ít ra laø phaûi söûa ñoåi phuïng vuï Syri maø Malabar ñang theo. Vì theá, ngaøy nay nghi leã Malabar laø nghi leã bò La tinh hoùa nhieàu hôn caû, hoï chæ coøn giöõ laïi ñöôïc raát ít yeáu toá nguyeân thuûy. Trong thaùnh leã hoï giöõ laïi kinh taï ôn cuûa caùc Toâng ñoà, coøn boû kinh taï ôn cuûa Theùodore de Mopsueste vaø cuûa Nestorio. Hoï cuõng coøn bò buoäc phaûi cöû haønh thaùnh leã vôùi baùnh khoâng men vaø duøng lòch Roma. Ngoaøi ra vì luùc ñoù khoâng coù giaùm muïc thuoäc nghi leã Syri, neân khi truyeàn chöùc hoï duøng nghi leã La tinh. Veà sau, maëc duø coù giaùm muïc, nhöng vì khoâng coù saùch Nghi thöùc Giaùm muïc theo nghi leã Malabar, neân vaãn duøng saùch cuûa nghi leã Roma. Ngaøy nay Boä Giaùo Hoäi Ñoâng Phöông ñaõ doïn moät cuoán Nghi thöùc Giaùm muïc theo nghi leã Syri maïn Ñoâng.

Nhöõng coäng ñoàng tín höõu khoâng lieân keát vôùi Roma ñeàu theo phaùi Duy nhaát tính cuûa Antiochia vaø thaønh laäp Giaùo Hoäi Malankare vaø theo nghi leã Syri Antiochia. Naêm 1960 ngöôøi ta ñaõ thaáy xuaát baûn cuoán saùch leã môùi taïi Alwaye, vôùi kinh taï ôn cuûa caùc Toâng ñoà ñöôïc söûa laïi theo nguoàn goác.


B. Nhoùm phuïng vuï Alexandria (Ai caäp)

Ngaøy nay coù raát ít taøi lieäu noùi veà phuïng vuï Alexandria. Cuoán ‘Hieán chöông cuûa Giaùo Hoäi Ai caäp’ thaät ra laø cuoán ‘Truyeàn thoáng Toâng ñoà’ cuûa Thaùnh Hippolytoâ. Cuoán naøy ñeà caäp tôùi nhieàu ñeà taøi khaùc nhau, neân khoâng theå döïa vaøo ñoù maø bieát phuïng vuï Ai caäp.

Theo nhöõng taøi lieäu cuûa thôøi Trung coå, thì phuïng vuï Alexandria coù hai nghi leã khaùc nhau:

- Nghi leã Copte
- Nghi leã xöù Ethiopie

40. Nghi leã Copte

Ngaøy xöa ôû Alexandria vaø maïn nam Ai caäp, phuïng vuï ñöôïc cöû haønh baèng Hy ngöõ. Coøn ôû mieàn Baéc, coù leõ ngöôøi ta cöû haønh baèng tieáng Copte. Töø theá kyû IX trôû ñi, tieáng Bohaïrique ñaõ trôû thaønh ngoân nguõ phuïng vuï chính thöùc cuûa toøa thöôïng phuï Alexandria, maëc daàu hoï coù theå duøng tieáng Hy laïp.

Ngaøy nay ôû Ai caäp, phaàn lôùn nghi thöùc phuïng vuï cöû haønh baèng tieáng baûn xöù, töùc tieáng AÛ raäp.

Hieän giôø ngöôøi ta coøn giöõ ñöôïc kinh taï ôn cuûa Thaùnh Marcoâ vieát baèng tieáng Hy laïp. Trong Thaùnh leã, nhöõng ngöôøi Copte duøng kinh taï ôn cuûa thaùnh Cyrilloâ, nhöng ñaây laø baûn dòch töø tieáng Hy laïp kinh taï ôn cuûa thaùnh Marcoâ. Kinh taï ôn naøy khaùc vôùi caùc kinh taï ôn Syri, vì caùc lôøi caàu khaån Chuùa Thaùnh Thaàn ñaët tröôùc kinh Thaùnh, thaùnh, chí thaùnh.

Nghi leã Copte coøn coù 2 kinh taï ôn khaùc laø kinh taï ôn cuûa thaùnh Basilio vaø kinh taï ôn cuûa thaùnh Gregorio. Hai kinh taï ôn naøy khoâng thuoäc gia ñình phuïng vuï Alexandria, maø thuoäc nhoùm Syri. Vì theá phuïng vuï Ai caäp ñaõ chòu aûnh höôûng raát nhieàu cuûa Phuïng vuï Syri.

ÔÛ Ai caäp cuõng nhö ôû Syri, Giaùo Hoäi töï trò ñaõ phuû nhaän caùc quyeát ñònh cuûa coäng ñoàng Chalcedonia vaø theo phaùi Duy nhaát tính. Cuõng coù moät nhoùm ngöôøi Melkite trung thaønh vôùi chính thoáng giaùo vaø phuïng vuï cuûa hoï mang nhieàu maøu saéc Byzantino.

Ngaøy nay coù moät soá ngöôøi Copte hôïp nhaát vôùi Giaùo Hoäi Roma.

Trong thaùnh leã theo nghi leã Copte coù vaøi ñaëc ñieåm sau ñaây:ù 4 baøi ñoïc; lôøi tieàn tuïng coù moät ñoaïn raát daøi caàu cho keû soáng ngöôøi cheát; trong kinh ‘Thaùnh, thaùnh, chí thaùnh’ khoâng coù caâu ‘Chuùc tuïng Ñaáng ngöï ñeán nhaân danh Chuùa’

41. Nghi leã Ethiopia

Ngay töø thôøi Thaùnh Athanaxioâ coøn soáng, xöù Ethiopia ñaõ coù moät giaùm muïc. Daàu vaäy, maõi veà sau vieäc truyeàn giaùo ôû ñaây môùi coù keát quaû; phaàn lôùn do caùc tu só phaùi Duy nhaát tính töø Syria ñeán vaøo theá kyû VI. Trong theá kyû naøy. Ethiopia ñaõ dòch Thaùnh kinh ra tieáng Ge’-ez.

Ta bieát ñeán phuïng vuï Ethiopia nhôø caùc baûn vaên vieát tay ôû theá kyû IX vaø X. Caùch chung phuïng vuï Ethiopia laø phuïng vuï Copte dòch ra. Ñaëc ñieåm cuûa phuïng vuï naøy laø coù nhieàu thi kinh raát hay, nhaát laø nhöõng thaùnh thi veà Ñöùc Meï. Nghi leã naøy cuõng coù tôùi 18 kinh taï ôn; tuy nhieân khoâng phaûi nguyeân goác cuûa Alexandria.

Ngoân ngöõ phuïng vuï Ethiopia laø tieáng Ge’-ez, ngaøy nay laø tieáng cheát.

iv. phuïng vuï taây phöông


Caùc nghi leã chính cuûa Taây Phöông laø :

  1. Nghi leã Roma

  2. Nghi leã Ambrosiano

  3. Nghi leã Mozarable hay Wisigothique

  4. Nghi leã Gallican
A. Nghi leã Roma
42. Söï baønh tröôùng cuûa nghi leã Roma

Hieän nay nghi leã Roma laø nghi leã cuûa haàu heát coäng ñoàng coâng giaùo La tinh. Luùc ñaàu, nghi leã Roma chæ laø phuïng vuï cuûa ñeá ñoâ Roma do caùc Ñöùc Giaùo Hoaøng toå chöùc, nhöng khoâng maáy choác toaøn theå laõnh thoå Italia ñeàu töï yù theo phuïng vuï naøy, tuy vaãn giöõ moät soá taäp tuïc ñòa phöông. Cuoái theá kyû IV, Thaùnh Ambrosio ñaõ tuyeân boá laø ngaøi chaáp nhaän phuïng vuï Roma, nhöng daønh quyeàn töï do giöõ laïi hoaëc thöøa nhaän nhöõng nghi leã khaùc ngoaøi nghi leã Roma.

Daàn daàn phuïng vuï Roma baønh tröôùng sang Phaùp. Nhöõng taøi lieäu xöa nhaát veà leã qui Roma laø nhöõng saùch vieát taïi Phaùp hoaëc AÙi nhó Lan. Veà sau vua Caroloâ ra saéc chæ daïy aùp duïng phuïng vuï Roma treân toaøn laõnh thoå ñeá quoác cuûa oâng vaø oâng tìm caùch boùp ngheït hình thöùc phuïng vuï ñòa phöông ôû Phaùp vaø Ñöùc.

ÔÛ Taây ban Nha, Phuïng vuï Roma gaëp khoù khaên, neân luùc ñaàu chæ coù moät vaøi nôi theo. Nhöng ñeán theá kyû XI, Thaùnh Giaùo Hoaøng Gregorio VII baét buoäc Giaùo Hoäi Taây ban Nha phaûi aùp duïng phuïng vuï Roma. Bôûi vaäy, chæ sau moät thôøi gian ngaén, phuïng vuï Taây ban Nha chæ coøn cöû haønh trong moät vaøi nôi.

41. Nguoàn goác vaø ñaëc tính cuûa phuïng vuï Roma

Neáu chuùng ta khoâng keå cuoán ‘Truyeàn thoáng Toâng ñoà’, moät cuoán coù tính chaát ñaëc bieät vaø khoâng theå coi laø saùch phuïng vuï chính thöùc ñöôïc, thì nhöõng saùch phuïng vuï Roma xöa nhaát laø caùc saùch ‘Saùch bí tích’, töùc nhöõng saùch chæ ghi caùc lôøi nguyeän do giaùm muïc ñoïc khi cöû haønh caùc nghi thöùc.

Quyeån nghi leã xöa nhaát laø cuoán ‘Saùch bí tích Veroânenseâ’ (Sacramentum Veronense) cuõng goïi laø ‘Saùch bí tích Leâoânianoâ’ (sacramentarium Leonianum). Saùch naøy chæ coøn löu laïi moät baûn duy nhaát, vaø phaàn ñaàu ñaõ maát ít nhieàu. Ñaây laø cuoán nghi leã ñaàu tieân, neân söï saép xeáp coøn loän xoän. Quyeån naøy thu löôïm caùc coâng thöùc daøi ngaén khoâng ñeàu, saép theo thöù töï naêm phuïng vuï. Ngöôøi ta nhaän thaáy trong ñoù coù nhöõng kinh do Thaùnh Giaùo Hoaøng Leâoâ I (440-461), Geùlasio (492-496) vaø Vigilio (537-555) soaïn.

Quyeån ghi leã thöù hai laø cuoán ‘Saùch bí tích Gieâlasianoâ’ (Sacramentarium Gelasianum). Ngaøy nay cuõng chæ coøn giöõ laïi ñöôïc moät baûn duy nhaát. Saùch xeáp ñaët raát chu ñaùo vaø chia ra laøm 3 phaàn. Chu kyø theo Muøa vaø chu kyø kính thaùnh xeáp rieâng. Saùch ñöôïc vieát taïi Phaùp, neân ñaõ chòu aûnh höôûng phuïng vuï Gallican, tuy nguoàn goác cuûa noù vaãn laø Roma. Caùc nhaø phuïng vuï cho raèng saùch naøy vieát ñeå söû duïng trong moät thaùnh ñöôøng ôû Roma khoaûng giöõa theá kyû VII, chöù khoâng phaûi saùch daønh cho Ñöùc Giaùo Hoaøng.

Quyeån nghi leã thöù ba laø quyeån ‘Saùch bí tích Greâgoârianoâ’ (Sacramentarium Gregorianum) do thaùnh Giaùo Hoaøng Gregorio I bieân soaïn (590-604). Saùch coøn ñöôïc giöõ tôùi ngaøy nay khoâng phaûi laø baûn nguyeân thuûy, nhöng laø baûn maãu cuûa Ñöùc Hadrianoâ gôûi bieáu vua Caroloâ I vaøo cuoái theá kyû VIII. Ñaây laø saùch daønh cho Ñöùc Giaùo Hoaøng söû duïng. Phaàn leã caùc thaùnh xeáp laãn loän vôùi phaàn leã theo Muøa, vaø treân thöïc teá noù thieáu nhieàu yeáu toá ñeå trôû thaønh moät saùch leã thoâng duïng. Chính vì theá cha Alcuinoâ ñaõ söûa chöõa vaø theâm phaàn phuï luïc ôû cuoái saùch.

Ngoaøi ra ngaøy nay ta coøn giöõ ñöôïc caùc saùch phuïng vuï khaùc duøng taïi Roma tröôùc thôøi Caroâloâ nhö caùc quyeån: ’Saùch baøi ñoïc’ (Lectionarium), ‘Nghi thöùc Giaùm muïc’ (Liber Pontificalis), ‘Caùc giôø kinh ban ngaøy’ (Liber Diurnus), vaø caùc thö cuûa caùc Ñöùc Giaùo Hoaøng. Nhôø nhöõng thö naøy, chuùng ta bieát ñöôïc nhieàu ñieåm ñaëc bieät vaø nhöõng thay ñoåi maø caùc Giaùo Hoaøng ñaõ thöïc hieän veà phuïng vuï.

Tröôùc ñaây, nghi leã Roma chæ coù moät Leã qui duy nhaát, töùc kinh taï ôn I ngaøy nay. Leã qui naøy coù nhöõng lôøi tieàn tuïng thay ñoåi, cuõng nhö moät hai phaàn thay ñoåi moät hai khi. Ñoù laø ñieåm rieâng bieät cuûa Nghi leã Roma nhö chuùng ta ñaõ noùi ôû treân.

Theå vaên trong caùc kinh nguyeän phuïng vuï Roma cuõng raát ñaëc bieät: vieát theo loái vaên nhòp nhaøng, hoøa ñieäu. Nghi leã Roma cuõng toû ra raát deø daët vôùi thi ca. Noù chæ ñöôïc ñöa vaøo Phuïng vuï raát muoän vaø luoân coi laø yeáu toá phuï. Caùc baøi thaùnh ca ñeàu laáy ñeà taøi trong Thaùnh Kinh.

Ngoân ngöõ Phuïng vuï Roma tröôùc tieân laø tieáng Hy laïp. Gaàn cuoái theá kyû IV môùi boû Hy ngöõ vaø duøng La ngöõ. Chæ tröø caùc Giaùo Hoäi taïi Boheâme ñöôïc duøng tieáng slavon, goïi laø ‘Glagolitique’

Ñeán theá kyû VII coù nhieàu tu só vaø giaùo daân Ñoâng phöông cö nguï taïi Roma, neân trong thaùnh leã phaûi duøng hai thöù tieáng: La tinh vaø Hy laïp, nhaát laø trong caùc baøi ñoïc. Ngoaøi ra moät soá taäp tuïc Ñoâng phöông cuõng ñöôïc ñem vaøo phuïng vuï Roma vaø ñöôïc duøng laøm taøi lieäu ñeå soaïn quyeån Nghi thöùc Giaùm muïc tröôùc ñaây.

44. Vieäc söû duïng Phuïng vuï Roma thôøi Trung Coå.

Caùc Giaùo hoäi thuoäc ñeá quoác Ca-roâ-lanh-gieâng ñeàu theo phuïng vuï Roma, nhöng moãi nôi laïi theâm vaøo nhöõng nghi thöùc ñòa phöông. Vì theá, caùc saùch phuïng vuï cuõng nhö caùc nghi leã cuûa thaønh phoá naøy khaùc vôùi thaønh phoá khaùc, vaø nhieàu khi nhaø thôø naøy khaùc vôùi nhaø thôø keá beân. Ngay taïi Roma, moãi ñeàn thôø ñeàu coù phuïng vuï rieâng, khaùc haún vôùi phuïng vuï cöû haønh taïi trieàu giaùo hoaøng.

Cuoäc khaùm phaù ra maùy in vaø cuoäc canh taân phuïng vuï do Coâng ñoàng Trentoâ khôûi xöôùng ñaõ san baèng nhöõng khaùc bieät noùi treân. Daàu vaäy, coù vaøi giaùo hoäi nhö Braga (Boà ñaøo Nha) vaø Lyon (Phaùp) vaãn coøn ñöôïc pheùp giöõ laïi nhöõng thoùi quen ñaùng kính ñòa phöông, nhaát laø veà nghi thöùc thaùnh leã (Ordo Missae). Moät vaøi doøng tu cuõng ñöôïc pheùp ñoù, nhö Ñaminh, Preùmontreùs, Chartreux.

Ngoaøi ra, sau khi coâng boá cuoán ‘Nghi thöùc Roma’ vaøo naêm 1614, caùc ñòa phöông vaãn ñöôïc giöõ laïi nhöõng nghi thöùc ñaõ coù töø xöa trong khi cöû haønh caùc bí tích.

A. Nghi leã Ambrosiano
45. Ñaïi cöông

Nhö ñaõ noùi, Thaùnh Ambroâsioâ tuyeân boá vaãn theo phuïng vuï Roma, nhöng muoán daønh quyeàn töï do theo phuïng vuï khaùc, vì theá Milano, ñòa phaän ngaøi cai quaûn, coù hình thöùc phuïng vuï rieâng bieät cho ñeán ngaøy nay.

Xeùt theo hình thöùc, phuïng vuï Ambrosiano laø phuïng vuï Roma, vì coøn giöõ laïi nhöõng thoùi quen maø Roma ñaõ boû töø laâu, nhöng laïi coù nhieàu luaät leä vaø nghi thöùc rieâng bieät veà thaùnh leã vaø caùc giôø kinh phuïng vuï. Coù nhöõng nghi thöùc gioáng nhö nghi leã Gallican, chaúng haïn nhö vieäc phaân phoái caùc baøi ñoïc.

Leã qui phuïng vuï Ambrosiano coù phaàn khaùc hôn leã qui Roma. Nhöõng lôøi nguyeän vaø lôøi tieàn tuïng gioáng Roma, vaø nhieàu lôøi nguyeän trong phuïng vuï Ambrosiano ñaõ coù trong caùc ‘Saùch Bí tích’ roài. Nhö theá, phuïng vuï Ambrosiano khoâng phaûi baét nguoàn töø phuïng vuï Ñoâng phöông nhö Duchesne töôûng, maø laø phuïng vuï xuaát phaùt töø nguoàn goác Roma, tuy ñaõ coù söûa ñoåi nhieàu laàn.

Vaøo theá kyû XVI, Thaùnh Caroâloâ Boâroâmeâoâ ñaõ phaùt ñoäng phong traøo canh taân phuïng vuï Ambrosiano, vaø ñeán cuoái theá kyû XIX, ñaàu theá kyû XX, nhôø coâng trình cuûa caùc nhaø thoâng thaùi ôû Milano, trong soá ñoù coù Hoàng Y Ratti, sau leân laøm Giaùo Hoaøng laáy teân laø Pio XI, neân phuïng vuï Ambrosiano ngaøy nay raát thanh cao vaø phong phuù.


C. Phuïng vuï Mozarable hay Wisigothique
45. Ñaïi cöông

Ñaây laø phuïng vuï cuûa xöù Taây ban Nha. Noù ñöôïc ghi trong saùch Leã vaø Saùch Nguyeän xuaát baûn theo leänh cuûa Ñöùc Hoàng Y Ximeùnes de Cisneros vaø hieän nay coøn ñöôïc söû duïng trong vaøi thaùnh ñöôøng ôû ñòa phaän Toledo vaø trong ít tröôøng hôïp ñaëc bieät. Nhöng caùch cöû haønh ngaøy nay cuõng nhö nhöõng nghi leã ghi trong hai Saùch keå treân khoâng theå cho chuùng ta thaáy ñöôïc söï phong phuù cuûa phuïng vuï Taây ban Nha ngaøy xöa, moät phuïng vuï ñaõ hoaøn toaøn bò thay theá baèng phuïng vuï Roma do leänh cuûa Ñöùc Greâgoârioâ VII ôû cuoái theá kyû XI.

Ngaøy nay chuùng ta coøn giöõ laïi ñöôïc moät soá saùch vieát tay vaøo khoaûng theá kyû X vaø XI. Nhöõng taøi lieäu naøy cho ta roõ laø khoâng phaûi phuïng vuï Taây ban Nha ñaõ ñöôïc thieát laäp trong thôøi AÛ raäp chieám ñoùng, nhöng noù ñaõ thaønh hình döôùi thôøi Wisigothique (tk V-VI)

ÔÛ theá kyû VII, phuïng vuï Ñoâng phöông ñaõ aûnh höôûng maïnh treân phuïng vuï Taây ban Nha vaø ñaõ coáng hieán cho phuïng vuï naøy moät saéc thaùi rieâng bieät. Ngay töø ñaàu, phuïng vuï naøy hoaøn toaøn khaùc haún vôùi phuïng vuï Roma. Thaùnh leã khoâng coù Leã qui coá ñònh, vì noù goàm nhieàu kinh thay ñoåi ñaët tröôùc vaø sau lôøi truyeàn pheùp.

Caùc lôøi nguyeän trong phuïng vuï Mozarable vieát theo loái vaên caàu kyø, daøi doøng, nhieàu khi quaù raäm raïp. Coù nhieàu lôøi nguyeän daâng leân Chuùa Kitoâ, laø ñieåm maø phuïng vuï Roma raát ít khi laøm, vaø coù thì cuõng chæ maõi sau naøy môùi theâm vaøo.

Trong caùc saùch phuïng vuï Taây ban Nha coøn ñeå laïi, ngöôøi ta thaáy coù nhöõng ñoaïn laáy töø caùc Saùch bí tích cuûa Roma, maëc daàu nhöõng yeáu toá naøy ñaõ ñöôïc thích nghi vôùi hoaøn caûnh ñòa phöông. Ngöôïc laïi phuïng vuï Wisigothique cuõng gaây nhieàu aûnh höôûng treân phuïng vuï Gallican, ñeå roài töø nghi leã Gallican ñöôïc ñem vaøo Phuïng vuï Roma. Nhö vaäy laø coù aûnh höôûng hoã töông giöõa caùc nghi leã.

D. Phuïng vuï Gallican
47. Ñaïi cöông

Ngaøy nay coù raát ít taøi lieäu ñeà caäp ñeán phuïng vuï Gallican, vì noù bieán maát sau khi Caroâloâ canh taân phuïng vuï treân toaøn ñeá quoác cuûa ngaøi.

Caùch chung, phuïng vuï Gallican raát ngheøo naøn vaø thoâ sô. Ngaøy nay ngöôøi ta coøn giöõ ñöôïc moät ít saùch cuûa phuïng vuï naøy, nhö saùch baøi giaûng cuûa Thaùnh Ceùsaires d’Arles, saùch cuûa Greùgoire de Tours (tk VI), caùc taøi lieäu cuûa caùc coâng ñoàng thôøi ‘Meâ-roâ-vanh-gieâng’; saùch ‘Chuù giaûi thaùnh leã Galican’ (Expositio Missae Gallicanae) vaø moät vaøi quyeån Baøi ñoïc.

Cô caáu phuïng vuï Gallican raát gioáng phuïng vuï Mozarable: Leã qui goàm nhieàu kinh thay ñoåi. Veà hình thöùc, phuïng vuï Gallican ñaõ chòu aûnh höôûng cuûa phuïng vuï Ñoâng phöông, nhaát laø cuûa nghi leã Syri.



tải về 1.38 Mb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18



Cơ sở dữ liệu được bảo vệ bởi bản quyền ©hocday.com 2024
được sử dụng cho việc quản lý
    Quê hương
BÁO CÁO
Tài liệu