ch. ii: phuïng vuï vaø maàu nhieäm cöùu ñoä
L.H.DAIMAIS, Liturgie et Mysteøre du salut, trong Martimort, sñd, 204-226
L. BOUYER, La vie de la liturgie, Ed. du Cerf, 1956
O.CASEL, La notion de jour de feâte, LMD I, 1945, 23-36.
Paâques, la feâte des feâtes, LMD, 9,1947, 55-59
Le mysteøre du culte dans le christianisme, richesse du mysteøre du Christ, Ed. du Cerf, 1964
La doctrine du Mysteøre chreùtienne, LMD 14,1948
I.H.DALMAIS, Initiation aø la liturgie, sñd, tr. 71-119
i. neàn taûng thaàn hoïc
Baûn tính phaân loaïi cuûa phuïng töï Kitoâ giaùo ñöôïc xaùc ñònh bôûi baûn tính coäng ñoaøn thöïc hieän noù. Maø Giaùo Hoäi Chuùa Kitoâ khoâng phaûi ñoàng haïng vôùi caùc xaõ hoäi khaùc nhöng laø söï bieåu loä maàu nhieäm cuûa Thieân Chuùa Cöùu Theá giöõa con ngöôøi (1Tm 3,16), laø coäng ñoaøn cuûa giao öôùc quyeát ñònh maø Thieân Chuùa ñaõ muoán duøng ñeå noái keát vôùi moät daân toäc, ñoái töôïng cuûa söï löïa choïn voâ tö, ñeå thöøa höôûng vaø laøm chöùng nhieäm cuïc cöùu ñoä giöõa muoân daân. Ñieàu bí maät, hay maàu nhieäm - töø maø truyeàn thoáng Kitoâ giaùo ñaõ nhaän ñöôïc töø thaùnh Phaoloâ - laø chöông trình öu aùi maø Thieân Chuùa ñaõ phaùc hoïa tröôùc vaø seõ thöïc hieän khi thôøi gian hoaøn taát, ñoù laø thu phuïc taát caû moïi söï, moïi loaøi treân trôøi cuõng nhö döôùi ñaát döôùi moät vò thuû laõnh laø Chuùa Gieâsu Kitoâ (Ep 1,9-10)
Bôûi vaäy, Phuïng vuï cuûa Giaùo Hoäi khoâng nhöõng coù nhieäm vuï daâng leân Thieân Chuùa vieäc thôø phöôïng xöùng vôùi Ngaøi, maø coøn laøm cho maàu nhieäm cöùu ñoä hieän dieän vaø hoaït ñoäng giöõa con ngöôøi1.
163. Phuïng vuï trong tinh thaàn cuûa Taân öôùc
YÙ thöùc mình laø Israel cuûa thôøi sau heát ñoàng thôøi phaûi hoaøn taát nhöõng lôøi höùa cuûa giao öôùc môùi vaø giao öôùc quyeát ñònh maø Thieân Chuùa ñaõ duøng caùc tieân tri baùo tröôùc, Giaùo Hoäi phaûi thöïc hieän vieäc phuïng töï trong tinh thaàn, ñaëc ñieåm cuûa giao öôùc môùi naøy :
1. Vôùi tö caùch laø söï bieåu loä cuûa Giao öôùc giöõa Thieân Chuùa vaø Daân Ngöôøi, vieäc phuïng töï naøy phaûi hoaøn toaøn ñöôïc ñieàu haønh baèng Lôøi Chuùa. Lôøi ñaõ qui tuï Daân Ngöôøi, ñaõ loan truyeàn cho hoï nhöõng chæ thò cuûa Thieân Chuùa vaø ñaõ maïc khaûi cho hoï bieát chöông trình bí maät maø Ngaøi ñaõ thieát laäp cho hoï. Lôøi ñöôïc baûo ñaûm baèng ôn linh höùng ñöôïc cheùp laïi trong Saùch Thaùnh. Vì theá phuïng töï Kitoâ giaùo phaûi ñöôïm maàu Thaùnh kinh.
2. Vôùi tö caùch laø söï dieãn taû Giao öôùc cuoái cuøng, Phuïng vuï Kitoâ giaùo coù tính caùch caùnh chung. Noù ñöôïc thöïc hieän trong khi chôø ñôïi söï xuaát hieän cuûa nöôùc Thieân Chuùa. Döôùi böùc maøn caùc daáu bí tích, töùc laø nhöõng daáu sinh hieäu quaû chuùng bieåu thò, noù noùi leân nhöõng baûo chöùng cuûa nhöõng thöïc taïi cuoái cuøng, trong söï hieäp thoâng hoaøn toaøn giöõa Thieân Chuùa vaø con ngöôøi, khi Ngaøi laø moïi söï cho moïi ngöôøi (1 Cr 15,28). Chính tình traïng khaùc thöôøng cuûa thôøi caùnh chung naøy - caùnh chung ñöôïc tieân höôûng trong thôøi gian - ñaõ taïo neân cô caáu bí tích cuûa vieäc phuïng töï Kitoâ giaùo.
3. Vì Giao öôùc sau cuøng ñöôïc ñaùnh daáu baèng söï chan hoøa cuûa Thaùnh Thaàn (effusion de l’Esprit), neân phuïng vuï Kitoâ giaùo laø phuïng töï thieâng lieâng, khoâng phaûi vì noù khoâng caàn ñeán nhöõng yeáu toá vaät chaát, nhöng vì noù hoaøn toaøn ñaët döôùi söï ñieàu ñoäng cuûa Chuùa Thaùnh Thaàn ñeå phuïc vuï Ngöôøi. Do ñoù, nhöõng thöïc taïi vaät chaát, coù theå laø ngoân ngöõ, cöû chæ hay taát caû nhöõng yeáu toá ñöôïc söû duïng trong phuïng vu, ngoaøi yù nghóa rieâng bieät maø chuùng vaãn giöõ, coøn haøm chöùa moät yù nghóa cao caû hôn, laøm chuùng trôû thaønh nhöõng daáu höõu hieäu cuûa nhöõng ôn Thaùnh maø Thaàn linh Chuùa Kitoâ thoâng ban ñeå thaùnh hoùa con ngöôøi, vaø nhöõng daáu höõu hieäu cuûa lôøi nguyeän con thaûo maø Ngaøi khôi ñoäng leân trong taâm hoàn hoï (Rm 8,26-27; PV 7).
4. Xeùt theo phöông dieän Giao öôùc naøy laø Giao öôùc cöùu theá, vì ñöôïc Chuùa Kitoâ tröïc tieáp can thieäp, cuõng nhö nhôø Ngöôøi vaø trong Ngöôøi, maø söï hieän dieän cuûa Thieân Chuùa giöõa traàn gian ñöôïc thöïc hieän (Emmanuel), Phuïng vuï Kitoâ giaùo phaûi mang aán daáu Chuùa Kitoâ, döôùi moïi hình thöùc. Ngöôøi laø linh muïc duy nhaát vaø toái cao cuûa Giao öôùc môùi, ñaõ daâng mình laøm hieán leã, vaø “nhôø hieán leã duy nhaát naøy Ngöôøi ñaõ laøm cho nhöõng ai ñöôïc Ngöôøi thaùnh hoùa neân hoaøn thieän ñeán muoân ñôøi”(Dt 10,14). Bôûi vaäy, Phuïng vuï cuûa Giaùo Hoäi luoân mang tính chaát ñaïi dieän vaø thöøa taùc, noù lieân keát coäng ñoaøn tín höõu vaøo vieäc phuïng töï maø Chuùa Kitoâ coøn tieáp tuïc daâng leân Cha Ngöôøi trong Giaùo Hoäi, mình maàu nhieäm cuûa Ngöôøi.
164. Vieäc phuïng töï cuûa nhieäm theå Chuùa Kitoâ
Giaùo Hoäi khoâng phaûi chæ laø Daân Thieân Chuùa. Nhieäm cuïc do Chuùa Kitoâ khai saùng, taïo neân söï thaân maät giöõa vò Thuû laõnh vaø daân chuùng ñeán noãi hình aûnh trung thöïc nhaát maø ngöôøi ta coù theå duøng ñeå dieãn taû laø moät thaân theå vôùi Ñaàu vaø caùc chi theå. Taát caû thaân theå naøy chieám höõu moät nguyeân lyù soáng duy nhaát, vaø ñöôïc ñaët döôùi quyeàn ñieàu khieån cuûa boä oùc trong ñaàu. Thaùnh Phaoloâ ñaõ söû duïng hình aûnh naøy caùch roäng raõi, ñoàng thôøi ngaøi ñaõ lieân keát noù vôùi hình aûnh ñeàn thôø thieâng lieâng coù nhieäm vuï thay theá ñeàn thôø vaät chaát, maø trong moät thôøi ñaõ ñoäc chieám caùc haønh ñoäng teá töï cuûa Israel.
Nhö vaäy khoâng coøn gì laø dò thöôøng khi quaû quyeát raèng vò chuû teá chính cuûa phuïng vuï cuûa Giaùo Hoäi laø Chuùa Kitoâ, Ñaáng khoâng coøn xuaát hieän caùch höõu hình giöõa loaøi ngöôøi nöõa. Vì thöïc ra chæ coù moät neàn phuïng vuï duy nhaát, daàu ôû treân trôøi hay ôû döôùi theá, neân cuõng chæ coù moät vò chuû teá duy nhaát, Ñaáng ngöï trong vinh quang cuûa Chuùa Cha vaø haèng caàu baàu cho chuùng ta (Dt 7,25), tuy nhieân Ngöôøi cuõng chuû toïa caùc haønh ñoäng phuïng vuï cuûa Giaùo Hoäi döôùi theá qua caùc thöøa taùc vieân cuûa Ngöôøi. Vì vaäy Coâng ñoàng Vaticanoâ II vieát :
“Vì theá, phuïng vuï ñaùng ñöôïc xem laø vieäc thöïc thi chöùc vuï tö teá cuûa chính Chuùa Gieâsu Kitoâ, trong ñoù coâng cuoäc thaùnh hoùa con ngöôøi ñöôïc bieåu thò baèng nhöõng daáu khaû giaùc vaø ñöôïc theå hieän höõu hieäu caùch khaùc nhau theo baûn chaát cuûa caùc daáu, vaø trong ñoù vieäc phuïng töï coâng coäng, veïn toaøn ñöôïc thöïc thi nhôø Nhieäm theå Chuùa Kitoâ, nghóa laø Ñaàu cuøng caùc chi theå Ngöôøi (PV 7)
Laø daân Thieân Chuùa ñöôïc thieát laäp giöõa loøng nhaân loaïi ñeå laøm chöùng cho chöông trình cöùu ñoä cuûa Ngöôøi vaø laø trung gian cuûa caùc ôn; laø coäng ñoaøn tö teá nhôø söï kieän ñöôïc keát hôïp chaët cheû vôùi Chuùa Kitoâ linh muïc, Ñaáng haèng thoâng ban Thaàn linh cuûa Ngöôøi cho Giaùo Hoäi, Giaùo Hoäi coù nhieäm vuï phaûi dieãn taû trong nghi thöùc phuïng vuï hai ñaëc tính treân. Do ñoù, phuïng töï cuûa Giaùo Hoäi seõ laø phuïng töï cuûa moät coäng ñoaøn ñöôïc toå chöùc ñeå baøy toû söï hoaøn taát trong Chuùa Kitoâ chöông trình giao hoøa theá gian vôùi Thieân Chuùa vaø keâu goïi con ngöôøi veà hieäp thoâng vôùi söï thaùnh thieän cuûa Ngöôøi. Tuy nhieân, moät traät noù cuõng laø vieäc phuïng töï cuûa baïn traêm naêm cuûa Chuùa Kitoâ, ngöôøi Meï cuûa nhaân loaïi. Trong phuïng vuï naøy, Giaùo Hoäi khai tröông vieäc ñoái thoaïi veà tình yeâu, maø vì noù, con ngöôøi ñaõ ñöôïc taïo döïng. Nhôø quyeàn löïc cuûa Chuùa Thaùnh Linh vaø Chuùa Kitoâ soáng ñoäng trong Giaùo Hoäi, Giaùo Hoäi sinh saûn ra con caùi Thieân Chuùa vaø duøng caùc bí tích ñeå laøm chuùng lôùn leân cho tôùi tuoåi hoaøn thieän cuûa Chuùa Kitoâ, Tröôûng töû cuûa soá ñoâng anh em (Rm 8,29).
ii. phuïng vuï nhö haønh ñoäng cuûa giaùo hoäi
Moïi phuïng vuï ñeàu laø haønh ñoäng thaùnh vaø coäng ñoàng. Nhöng phuïng vuï Kitoâ giaùo baøy toû ñaëc tính rieâng bieät naøy baèng caùch ñi vaøo taän nôi thaâm saâu nhaát cuûa höõu theå ñeå taùi sinh hoï vaø daãn ñöa hoï vaøo moät theá giôùi môùi, maø noù ñaõ bieán hoï thaønh nhöõng coâng daân. Do söï kieän treân, phuïng vuï Kitoâ giaùo khoâng chaáp nhaän nhöõng tham döï vieân thuï ñoäng. Taát caû nhöõng ngöôøi tham döï, ngay töø luùc khôûi ñaàu vieäc cöû haønh ñeàu phaûi hoaït ñoäng ñeå chính thöùc phung söïï Thieân Chuùa. Trong haønh ñoäng phuïng vuï, ngöôøi ta söû duïng caùch troïn veïn khaû naêng maø bí tích röûa toäi ñaõ ban cho hoï, ñoù laø quyeàn trôû thaønh phaàn töû cuûa Nöôùc Thieân Chuùa.
Phuïng vuï giuùp Giaùo Hoäi yù thöùc mình laø moät coäng ñoaøn xaõ hoäi, coù troïng traùch phaân phaùt maàu nhieäm cöùu ñoä cho nhaân loaïi. Vaø ñoù chính laø ñaëc tính cuûa Phuïng vuï. Muïc ñích tröôùc heát cuûa noù khoâng phaûi laø ñeå giaùo huaán, maëc daàu Ñöùc Pio XI xaùc ñònh Phuïng vuï laø baøi giaùo lyù vaø laø cô quan cuûa Toøa Giaùo Huaán thoâng thöôøng. Ngöôøi ta khoâng theå duøng ñöôøng loái suy lyù ñeå thaáu trieät noù, nhöng phaûi duøng söï thöïc taäp. Khoâng phaûi nhöõng baûn vaên, nhöõng nghi thöùc vaø caøng khoâng phaûi nhöõng luaät chöõ ñoû laøm neân Phuïng vuï. Chuùng chæ laø Phuïng vuï khi ñöôïc cöû haønh caùch chính ñaùng, do nhöõng thöøa taùc vieân coù tö caùch (PV 26).
165. Phuïng vuï laø haønh ñoäng thieát laäp Giaùo Hoäi
Chính qua nhöõng cöû haønh phuïng vuï, vaø ñaëc bieät laø nhöõng nghi thöùc bí tích ñuùng nghóa maø Giaùo Hoäi sinh ra con caùi mình, nuoâi döôõng vaø cuûng coá chuùng trong suoát thôøi gian löõ haønh döông theá. Ngöôøi ta khoâng theå taùch ñöùc tin ra khoûi caùc bí tích ñöùc tin. Lòch söû phuïng vuï noùi leân cho chuùng ta bieát Giaùo Hoäi ñaõ duøng nhöõng nghi thöùc ñaày yù nghóa ñeå thaùnh hoùa nhöõng giai ñoaïn khaùc nhau cuûa cuoäc soáng ñöùc tin, töông töï nhö nhöõng giai ñoaïn trong cuoäc soáng töï nhieân, maëc daàu khoâng caàn thieát phaûi noái lieàn vôùi chuùng.
Roõ raøng laø trong khi cöû haønh Thaùnh Theå, trung taâm vaø toät ñænh cuûa phuïng vuï Kitoâ giaùo, maø chöùc naêng naøy cuûa phuïng vuï ñöôïc theå hieän caùch troïn veïn. Bí tích naøy laø daáu höõu hieäu cuûa thöïc taïi thaàn nhaân thieát laäp Giaùo Hoäi. Nhöõng caù nhaân khaùc nhau, xa caùch nhau, ñoái choïi nhau baèng moïi thöù maàm moáng phaân caùch do toäi loãi gaây neân, nhöng ñaõ ñöôïc Maùu Chuùa Kitoâ goät röûa vaø ñöôïc ñöa vaøo Nöôùc Thieân Chuùa. Trong khi cöû haønh phuïng vuï, nhôø vieäc röôùc Mình vaø Maùu Chuùa Kitoâ, Ñaáng lieân keát hoï vaøo hieán leã cuûa Ngaøi, ñaõ trôû neân moät höõu theå, moät coäng ñoaøn tuy nhieàu maàu saéc, nhöng lieân heä vaø gaén boù vôùi nhau moät caùch vöõng chaéc. Chæ coù moät nhöïa soáng phaùt xuaát töø Ñaáng vöøa laø Ñaàu, vöøa laø söï vieân maõn; chæ coù moät sinh khí laø Chuùa Thaùnh Thaàn, hoaït ñoäng caùch khaùc nhau, trong nhöõng chi theå khaùc nhau, vaø duøng taùc vuï cuûa moïi ngöôøi ñeå giuùp cho caùc chi theå lôùn leân caùch hoøa hôïp vôùi nhau cho tôùi khi ñaït ñöôïc taàm voùc cuûa con ngöôøi hoaøn toaøn, trong ngaøy maø chæ coøn moät mình Chuùa Kitoâ töï hieán mình cho Chuùa Cha trong leã Vöôït Qua ñöôïc thöïc hieän caùch ñaày ñuû1 .
Caùc bí tích khaùc cuõng thieát laäp vaø cuûng coá Giaùo Hoäi moät caùch khaù roõ raøng. Bí tích röûa toäi ñöa ngöôøi ta vaøo gia nhaäp Giaùo Hoäi ñoàng thôøi laøm Giaùo Hoäi phaùt trieån theâm. Nghi thöùc theâm söùc ban Chuùa Thaùnh Thaàn vaø cuûng coá ñöùc tin cuûa caùc tín höõu , khieán hoï trôû thaønh chieán só baûo veä vaø môû mang Giaùo Hoäi; Bí tích giaûi toäi giao hoøa toäi nhaân vôùi Thieân Chuùa ñoàng thôøi chöõa laønh nhöõng phaàn töû cuûa Giaùo Hoäi; Bí tích hoân phoái naâng söï lieân keát töï nhieân giöõa hai ngöôøi nam nöõ leân thaønh giao öôùc sieâu nhieân coù söùc thaùnh hoùa ñoâi vôï choàng, giuùp hoï laøm troøn nhieäm vuï baûo toàn noøi gioáng, taêng soá coâng daân nöôùc Trôøi; bí tích truyeàn chöùc cung caáp cho Giaùo Hoäi nhöõng caùn boä, tieáp tuïc söù vuï linh muïc thöøa taùc cuûa Chuùa Kitoâ, töùc rao giaûng, ñieàu khieån coäng ñoaøn vaø chuû toïa caùc haønh ñoäng phuïng vuï; bí tích xöùc daàu beänh nhaân söûa soaïn cho ngöôøi ta ñi veà hoïp ñoaøn vôùi caùc thaùnh trong Giaùo Hoäi vinh quang.
166. Phuïng vuï laø haønh ñoäng dieãn taû Giaùo Hoäi
Ngoaøi hieäu quaû sinh ôn, caùc nghi thöùc coøn haøm chöùa nhöõng yù nghóa phong phuù vaø saâu xa bieåu thò thöïc taïi voâ hình cuûa Giaùo Hoäi, nhöõng maàu nhieäm cöùu ñoä maø Giaùo Hoäi theå hieän. Ñaây laø moät tieáp noái cuûa maàu nhieäm nhaäp theå maø Thieân Chuùa ñaõ töï yù löïa choïn. Bôûi vì chính Giaùo Hoäi cuõng laø moät maàu nhieäm, moät bieåu töôïng, moät bí tích cuûa nöôùc Trôøi, neân phuïng vuï cuûa Giaùo Hoäi cuõng coù ñaëc tính bieåu tröng, haøm chöùa vaø dieãn taû trong maàu nhieäm nhöõng thöïc taïi cuûa thôøi sau heát cuûa Nöôùc Thieân Chuùa. Ñaëc tính naøy cuûa phuïng vuï khoâng phaûi laø caùi gì ñöôïc theâm vaøo, nhöng laø veû röïc rôõ cuûa chính thöïc taïi nhaân thaàn laø Giaùo Hoäi. Tuy nhieân vì nhöõng thöïc taïi naøy raát phong phuù, neân phuïng vuï chæ coù theå dieãn taû moät khía caïnh naøo ñoù, theo loái suy loaïi, chöù khoâng dieãn taû chuùng caùch hoaøn toaøn ñaày ñuû. Ñeå coù moät quan nieäm chính xaùc veà nhöõng gì Giaùo Hoäi muoán dieãn taû trong phuïng vuï, chuùng ta cuõng caàn phaûi hoïc hoûi toaøn boä nhöõng saùng taïo trong laõnh vöïc phuïng vuï cuûa caùc Giaùo Hoäi Ñoâng Taây, bôûi vì coù nhöõng neùt ñöôïc dieãn taû caùch roõ reät trong gia ñình phuïng vuï naøy, laïi chæ laø nhöõng neùt chaám phaù nho nhoû trong gia ñình phuïng vuï khaùc. Ngoaøi ra, chæ khi so saùnh, ngöôøi ta môùi nhaän ra ñaâu laø nhöõng neùt chính yeáu, luoân hieän dieän trong lòch söû, vaø ñaâu laø nhöõng neùt phuï thuoäc ñöôïc theâm vaøo qua doøng thôøi gian, theo nhu caàu, sôû thích cuûa daân chuùng ñòa phöông cuõng nhö caùch thöùc dieãn taû thích hôïp cuûa moãi neàn vaên hoùa (PV 37-38).
Ñi vaøo cuï theå, chuùng ta thaáy raèng ngoaøi nhöõng maàu nhieäm cöùu ñoä maø moãi nghi thöùc chuù yù dieãn taû, phuïng vuï, caùch toång quaùt, coøn “dieãn taû vaø bieåu loä cho nhöõng ngöôøi khaùc maàu nhieäm Chuùa Kitoâ vaø baûn tính ñích thöïc cuûa Giaùo Hoäi chaân chính”(PV 2), nhö söï phoå quaùt, heä thoáng phaåm traät vaø tính chaát coäng ñoaøn cuûa Giaùo Hoäi1
167. Phuïng vuï, nôi öu tuyeån ñeå Chuùa Kitoâ hieän dieän
Nhö ñaõ noùi ôû treân, Phuïng vuï Giao öôùc Môùi chæ coù moät linh muïc duy nhaát laø Chuùa Kitoâ. Bôûi vaäy, leõ dó nhieân phuïng vuï cuõng laø nôi öu tuyeån ñeå Ngaøi hieän dieän giöõa loøng Giaùo Hoäi, giöõa con caùi loaøi ngöôøi. Ngaøi hieän dieän caùch tröïc tieáp baèng haønh ñoäng trong caùc cöû haønh bí tích ñuùng nghóa, vaø caùch giaùn tieáp trong caùc cöû haønh khaùc. Thaàn hoïc kinh vieän duøng hai chuyeân ngöõ rieâng bieät ñeå bieåu thò hai loái hieän dieän ñoù: hieän dieän caùch tröïc tieáp baèng quyeàn löïc trong caùc daáu sinh hieäu quaû do söï (ex opere operato), caùch giaùn tieáp qua ñöùc tin, tình meán vaø lôøi caàu nguyeän cuûa Giaùo Hoäi, khi caùc daáu chæ sinh hieäu quaû do nhaân (ex opere operantis).
a.Söï hieän dieän cuûa Chuùa Kitoâ trong caùc bí tích
Hoaït ñoäng cuûa Chuùa Kitoâ trong caùc bí tích ñöôïc thöïc hieän theo nhöõng möùc ñoä khaùc nhau. Trong khi cöû haønh Thaùnh Theå, möùc ñoä hieän dieän cuûa Ngaøi leân tôùi toät ñænh khi Ngaøi bieán baûn tính baùnh vaø röôïu trôû neân Thòt vaø Maùu Ngaøi. Töø chuyeân moân goïi haønh ñoäng naøy laø söï bieán baûn theå. Trong bí tích röûa toäi vaø theâm söùc, Ngaøi thoâng ban cho yeáu toá nöôùc vaø daàu khaû naêng ñöa daãn ngöôøi laõnh nhaän bí tích ñi vaøo maàu nhieäm vöôït qua cuûa söï taùi sinh vaø cuoäc soáng môùi trong Chuùa Thaùnh Thaàn. Trong caùc bí tích khaùc, quyeàn naêng Chuùa Kitoâ hoaït ñoäng trong caùc daáu höõu hieäu ñöôïc bieåu thò vaø xaùc ñònh baèng nhöõng coâng thöùc khaùc nhau qua caùc thôøi ñaïi.
b. Söï hieän dieän cuûa Chuùa Kitoâ trong Lôøi cuûa Ngaøi
Moät loái hieän dieän khaùc cuûa Chuùa Kitoâ trong Phuïng vuï laø söï hieän dieän qua caùc baøi ñoïc Thaùnh Kinh. Dó nhieân, Tin Möøng bao giôø cuõng ñöôïc ñaëc bieät yeâu quí vaø kính troïng trong caùc cöû haønh phuïng vuï. Vì theá, chuùng ta thaáy coù nghi leã röôùc, xoâng höông vaø hoân saùch Tin Möøng.
c. Söï hieän dieän cuûa Chuùa Kitoâ qua caùc thöøa taùc vieân
Khi thieát laäp toâng ñoà ñoaøn, Chuùa Kitoâ ñaõ ñaët caùc oâng laøm nhöõng vò ñaïi dieän cuûa Ngaøi, cho caùc oâng thoâng phaàn vaøo söù vuï cöùu theá baèng caùch cho caùc oâng tham döï vaøo taùc vuï tö teá vaø ngoân söù cuûa Ngaøi. Hôn heát baát cöù nôi naøo khaùc, khi cöû haønh phuïng vuï caùc oâng laø ñaïi dieän, vaø laø ngöôøi thöøa haønh ñuùng nghóa nhaát, vì caùc oâng thöïc haønh chöùc vuï ñoù trong tö theá cuûa Chuùa Kitoâ (in persona Christi). Trong caùc haønh ñoäng bí tích ñuùng nghóa, vai troø cuûa caùc thöøa taùc vieân hoaøn toaøn coù tính duïng cuï, maëc daàu ñaây laø moät duïng cuï bieát tö töôûng vaø coù töï do. Bôûi vaäy, caùc oâng phaûi coù yù muoán cöû haønh theo yù chæ cuûa Giaùo Hoäi thì vieäc caùc oâng laøm môùi thaønh söï. Tuy nhieân, caàn nhaéc laïi laø, vôùi nhöõng möùc ñoä khaùc nhau vaø tuøy vaøo söï uûy quyeàn cuûa Ñöùc Giaùm Muïc giaùo phaän, thaønh phaàn cuûa haøng Giaùo Phaåm, taát caû caùc thöøa taùc vieân ñeàu goùp phaàn vaøo vieäc laøm cho Chuùa Kitoâ hieän dieän giöõa caùc coäng ñoaøn.
d. Söï hieän dieän cuûa Chuùa Kitoâ trong coäng ñoaøn
Trong khi cöû haønh Phuïng vuï, coäng ñoaøn trôû thaønh Nhieäm theå Chuùa Kitoâ, vì theá cuõng laø moät nôi ñeå Ngaøi hieän dieän. Vì döôùi söï ñieàu khieån vaø chuû toïa cuûa chuû teá, vò ñaïi dieän Chuùa Kitoâ laø Ñaàu, taát caû thaân theå ñeàu hoaït ñoäng vaø caàu nguyeän. Chính vì theá trong khi haùt thaùnh vònh vaø caàu nguyeän, coäng ñoaøn coù theå coi nhö cuûa mình nhöõng kinh nguyeän, nhöõng yù nghóa chæ rieâng cho Chuùa Kitoâ1. Coâng ñoàng Vaticano II noùi: “Ngöôøi hieän dieän trong khi Giaùo Hoäi caàu khaån vaø haùt thaùnh ca, nhö chính Ngaøi ñaõ höùa: “Ñaâu coù hai ba ngöôøi nhaân danh Thaày maø hoïp laïi, Thaày seõ ôû giöõa hoï “. (Mt 18,20; PV 7)
168. Keát luaän: Phaän vuï cuûa Chuùa Kitoâ vaø cuûa Giaùo Hoäi
trong haønh ñoäng phuïng vuï.
Chuùng ta phaûi keát luaän raèng: Phuïng vuï vöøa laø haønh ñoäng cuûa Chuùa Kitoâ vöøa laø haønh ñoäng cuûa Giaùo Hoäi. Caû hai haønh ñoäng naøy khoâng theå taùch rôøi nhau. Trong caùc nghi thöùc bí tích ñuùng nghóa quyeàn naêng Chuùa Kitoâ tröïc tieáp hoaït ñoäng ñeå sinh hieäu quaû, coøn Giaùo Hoäi hoaït ñoäng qua caùc thöøa taùc vieân, vaø chæ giöõ vai troø duïng cuï. Trong caùc haønh ñoäng phuïng vuï khoâng phaûi laø bí tích ñuùng nghóa, thì Giaùo Hoäi laïi hoaït ñoäng caùch tröïc tieáp baèng ñöùc tin, ñöùc meán vaø lôøi caàu nguyeän, vaø Chuùa Kitoâ chæ giöõ vai troø giaùn tieáp baèng caùch sai Thaàn Linh cuûa Ngaøi hieän dieän vaø hoaït ñoäng trong Giaùo Hoäi, ñoàng thôøi thöïc hieän Lôøi Ngaøi ñaõ höùa vôùi Giaùo Hoäi: “Haõy xin seõ ñöôïc, haõy goõ seõ môû ra cho”.
iii. maàu nhieäm phuïng töï (le mysteøre du culte)
TH. FILTHAUT, La theùologie des mysteøres, exposeù de la controverse, Tournai, Descleùe et Cie, 1954.
J. GAILLARD, La theùologie des mysteøres, dans: Revue thomiste, t. 57,1957, 510 - 551
H. SCHILLEBEECKX, Le Christ, sacrement de la rencontre de Dieu, Ed. du Cerf, 1960
169. Tình traïng vaán ñeà.
Ngoân ngöõ truyeàn thoáng Kitoâ giaùo duøng tieáng Maàu nhieäm ñeå chæ vieäc cöû haønh Thaùnh Theå trong thaønh ngöõ Maàu nhieäm thaùnh. Baây giôø ngöôøi ta thöôøng duøng töø naøy ñeå bieåu thò ñaëc tính neàn taûng cuûa Phuïng vuï: söï hieän dieän hoaït ñoäng cuûa maàu nhieäm cöùu ñoä trong Phuïng vuï. Kieåu noùi naøy caàn phaûi ñöôïc hieåu cho ñuùng. Ñaøng khaùc, töø nöûa theá kyû nay, ngöôøi ta ñaõ coá gaéng phaùc hoïa ra moät neàn thaàn hoïc veà vieäc cöû haønh phuïng vuï, tieáp theo söï khôûi xöôùng cuûa Cha Doøng Bieån Ñöùc thuoäc Tu vieän Maria-Laach (Ñöùc Quoác), Cha Dom Casel. Lyù thuyeát veà maàu nhieäm cuûa Cha ñaõ ñöôïc baøn caõi nhieàu vì theá caàn phaûi trình baøy laïi caùch vaén taét ñeå traùnh nhöõng hieåu laàm.
Taát caû nhöõng khaùm phaù môùi daãn tôùi vieäc thieát laäp neàn thaàn hoïc phuïng vuï cho tôùi nay vaãn coøn trong tình traïng sô khôûi, ñaõ baét nguoàn töø söï kieän roõ raøng naøy (maëc daàu nhieàu nhaø thaàn hoïc ngaøy nay ít löu yù tôùi) laø toaøn theå phuïng vuï, vôùi nhöõng möùc ñoä khaùc nhau, ñeàu tham döï vaøo ñaëc tính bí tích, gaén lieàn vôùi toaøn theå cuoäc soáng cuûa Giaùo Hoäi, trong ñieàu kieän traàn theá hieän nay. Ñaây quaû laø moät tình traïng nghòch thöôøng.
Moät ñaøng, sau khi hieån thaéng, Chuùa Kitoâ ñaõ ñöa baûn tính nhaân loaïi cuøng vôùi Ngaøi vaøo Nöôùc Thieân Chuùa, ñoàng thôøi, vôùi ôn Chuùa Thaùnh Thaàn, baûo chöùng cuûa Nöôùc aáy ñaõ ñöôïc thoâng ban cho Giaùo Hoäi, neân moät traät töï môùi ñaõ ñöôïc thieát laäp, ñoù laø traät töï caùnh chung, traät töï cuûa nhöõng thöïc taïi sau heát coù söùc thoâng ban cho con ngöôøi söï soáng cuûa Thieân Chuùa, ñeå Ngaøi trôû thaønh moïi söï cho moïi ngöôøi.
Nhöng ñaøng khaùc doøng lòch söû vaãn tieáp tuïc vaän chuyeån nhö khoâng coù gì thay ñoåi, neân Giaùo Hoäi vaãn caàn ñeán nhöõng cô cheá, nhöõng daáu khaû giaùc laø nhöõng caùi duy nhaát coù khaû naêng ñaùp öùng ñöôïc tình traïng hieän nay cuûa nhaân loaïi. Do ñoù, thôøi gian hieän nay cuûa Giaùo Hoäi ñöôïc ñoùng aán baèng söï hieän dieän hoaït ñoäng cuûa maàu nhieäm vöôït qua ñöôïc theå hieän qua trung gian caùc daáu.
Nhö theá coù nghóa laø taát caû cuoäc soáng cuûa Giaùo Hoäi ñeàu mang tính chaát bí tích, neáu ngöôøi ta hieåu töø bí tích nhö laø nhöõng daáu mang moät hieäu quaû thaàn linh. Maät ñoä caùc daáu naøy cuõng coù theå raát khaùc nhau. Nhöõng daáu chæ phuïng vuï nhaém ñoái töôïng tröôùc tieân laø lieân heä chuùng ta vôùi nhöõng thöïc taïi sau heát, nhöõng thöïc taïi thieát laäp neân maàu nhieäm Giaùo Hoäi. Nhö vaäy, caàn phaûi löu taâm tôùi moái lieân heä maät thieát giöõa daáu chæ vaø thöïc taïi noù bieåu thò.
Trong moïi cöû haønh phuïng vuï cuõng nhö trong moãi yeáu toá caáu thaønh neân noù, ñeàu ñoàng thôøi chöùa ñöïng hai thöïc taïi naøy, maëc daàu vôùi nhöõng caáp ñoä khaùc bieät, ñoù laø tính chaát hieän coù (hieän dieän) vaø ñaëc tính tieân baùo (lôøi tieân tri). Söï hieän dieän cuûa maàu nhieäm Thieân Chuùa ñöôïc thoâng ban cho con ngöôøi trong Chuùa Kitoâ, sau moät thôøi gian daøi söûa soaïn, söï hieän dieän hoaït ñoäng cuûa maàu nhieäm vöôït qua giao hoøa con ngöôøi vôùi Thieân Chuùa trong coäng ñoàng Giaùo Hoäi. Söï tieân baùo Nöôùc Trôøi ñaõ ñöôïc khai tröông vôùi nhöõng daáu bí tích, seõ hieån loä trong ngaøy quang laâm cuûa Chuùa Kitoâ, khi thôøi gian keát thuùc .
A. Maàu nhieäm phuïng töï trong truyeàn thoáng Kitoâ giaùo 170. Töø ‘Maàu Nhieäm’ trong caùc thö cuûa thaùnh Phaoloâ
Chính thaùnh Phaoloâ ñaõ daãn nhaäp töø Maàu nhieäm vaøo ngoân ngöõ Kitoâ giaùo. Ngaøy nay, daàn daø ngöôøi ta ñaõ nhaän ra raèng, trong khi söû duïng töø Maàu nhieäm naøy, thaùnh nhaân khoâng lieân töôûng tôùi nhöõng yù nghóa ñöôïc gaùn cho noù trong theå giôùi Hy laïp1, nhöng theo nghóa maø baûn Thaùnh kinh LXX ñaõ duøng, töùc laø nhöõng ñieàu kín nhieäm cuûa Thieân Chuùa ñöôïc thoâng baùo cho ta qua söï maêïc khaûi hoaøn toaøn voâ tö.
Ngay töø thö thöù nhaát gôûi giaùo daân Coârintoâ (2,7-12). ngaøi ñaõ duøng töø naøy ñeå dieãn taû moät khía caïnh cuûa söï khoân ngoan cuûa Thieân Chuùa, vaø ba tieáng ‘sophia’ ‘apocalypsis’, ‘mysterion’ ñeàu lieân heä maät thieát vôùi nhau1 . ÔÛ ñaây noù ñöôïc hieåu laø nhieäm cuïc cöùu ñoä ñaõ ñöôïc coâng boá caùch quyeát ñònh trong Chuùa Kitoâ, vaø yù nghóa cuoái cuøng cuûa noù ñaõ ñöôïc tieát loä trong vinh quang cuûa Chuùa Kitoâ Phuïc Sinh.
Nhöõng thö vieát trong thôøi gian bò caàm tuø ñaõ khai trieån ñeà taøi naøy caùch roäng raõi. Trong ñoù, maàu nhieäm trôû thaønh moät trong nhöõng danh xöng cuûa Chuùa Kitoâ, theo phöông dieän laø trong Ngöôøi chuùng ta nhaän ra maàu nhieäm cuûa Chuùa Cha (Cl 2,2-3). Chính nhôø Ngöôøi maø aân suûng ñöôïc ban cho chuùng ta :
“Toâi laø keû roát heát trong toaøn theå caùc thaùnh, theá maø Thieân Chuùa ñaõ ban cho toâi aân suûng naøy laø loan baùo cho caùc daân ngoaïi Tin Möøng veà söï phong phuù khoân löôøng cuûa Ñöùc Kitoâ, vaø soi saùng cho moïi ngöôøi ñöôïc thaáy ñaâu laø maàu nhieäm Thieân Chuùa ñaõ an baøi. Maàu nhieäm naøy ñaõ ñöôïc giöõ kín töø muoân thuôû nôi Thieân Chuùa laø Ñaáng taïo thaønh vaïn vaät, ñeå giôø ñaây, nhôû Hoäi Thaùnh, moïi quyeàn naêng thöôïng giôùi ñöôïc bieát söï khoân ngoan thieân hình vaïn traïng cuûa Thieân Chuùa. Thieân Chuùa ñaõ haønh ñoäng nhö theá theo quyeát ñònh Ngöôøi ñaõ coù töø muoân thuôû vaø ñaõ thöïc hieän nôi Ñöùc Kitoâ Gieâsu Chuùa chuùng ta.” (Ep 3,8-12)
Trong thö Coloseâ, thì ñeà taøi giao hoøa ñöôïc nhaán maïnh hôn. Thaùnh nhaân noùi vôùi nhöõng tín höõu töø daân ngoaïi trôû laïi :
”Ngöôøi ñaõ muoán cho hoï ñöôïc bieát maàu nhieäm naøy phong phuù vaø hieån haùch bieát bao giöõa caùc daân ngoaïi: ñoù laø chính Ñöùc Kitoâ ñang ôû giöõa anh em, Ñaáng ban cho chuùng ta nieàm hy voïng ñaït tôùi vinh quang” (Cl 1,27), “Vi Thieân Chuùa ñaõ muoán laøm cho taát caû söï vieân maõn hieän dieän ôû nôi Ngöôøi, cuõng nhö muoán nhôø Ngöôøi maø laøm cho muoân vaät ñöôïc hoøa giaûi vôùi mình. Nhôø maùu Ngöôøi ñoå ra treân thaäp giaù, Thieân Chuùa ñaõ ñem laïi bình an cho moïi loaøi döôùi ñaát vaø muoân vaät treân trôøi” (Cl 1,19-20).
Trong thö Eâpheâsoâ thì ñeà taøi “Qui tuï moïi söï trong Chuùa Kitoâ” chieám öu theá, bôûi vì Ngöôøi laø moái giaây lieân keát nhaân loaïi bò toäi Añam phaân reõ, ñöôïc tuï hoïp laïi vôùi nhau. Maàu nhieäm ñöôïc bieåu loä trong Chuùa Kitoâ laø:
“Thieân yù nhieäm maàu, thieân yù naøy laø keá hoaïch yeâu thöông Ngöôøi ñaõ ñònh töø tröôùc trong Ñöùc Kitoâ. Ñoù laø ñöa thôøi gian tôùi hoài vieân maõn, laø qui tuï muoân loaøi trong trôøi ñaát ñöôùi quyeàn moät Thuû laõnh laø Ñöùc Kitoâ.” (Ep 1,9-10)
Maàu nhieäm naøy, giôø ñaây trôû thaønh khaû tri cho caùc Thieân Thaàn vaø loaøi ngöôøi trong Hoäi thaùnh maø Chuùa Kitoâ laø Ñaàu, coøn “Hoäi thaùnh laø Thaân theå Ñöùc Kitoâ, laø söï vieân maõn cuûa Ngöôøi, Ñaáng laûm cho taát caû ñöôïc vieân maõn”(Ep 1,23)
171. Töø ‘Maàu nhieäm’ trong truyeàn thoáng cuûa Giaùo Hoäi
Giaùo huaán cuûa thaùnh Phaoloâ veà maàu nhieäm ñöôïc cuûng coá vaø boå tuùc bôûi giaùo lyù cuûa thaùnh Gioan, vaãn ñöôïc tieáp tuïc truyeàn tuïng vaø chaáp nhaän trong truyeàn thoáng cuûa Giaùo Hoäi. Caùch toång quaùt caùc Giaùo phuï vaãn trung thaønh vôùi Giaùo lyù treân vaø duøng töø Maàu nhieäm theo nghóa Thaùnh Phaoloâ ñaõ duøng. Trong thôøi gian khaù laâu, khoâng vò naøo söû duïng noù trong laõnh vöïc phuïng töï, chính laø ñeå traùnh moïi laàm laãn giöõa Maàu nhieäm Kitoâ giaùo vôùi vieäc thôø töï maàu nhieäm trong theá giôùi Hy laïp hay taïi Ñoâng Phöông chòu aûnh höôûng cuûa Hy Laïp. Tuy nhieân, caùc baäc thaày cuûa Alexandria, ñaëc bieät laø thaùnh Cleâmenteâ thaáy raèng: coù theå duøng töø Maàu nhieäm ñeå dieãn taû lôøi giaùo huaán qua trung gian caùc bieåu töôïng nhö Plato ñaõ laøm. Tuy vaäy, trong caùc vaên kieän cuûa caùc vò naøy, töø maàu nhieäm chæ nhöõng baûn vaên Thaùnh kinh chöù khoâng phaûi nhöõng haønh ñoäng phuïng töï. Daàu vaäy, coù leõ cuõng nhôø coâng cuûa caùc ngaøi maø töø maàu nhieäm ñöôïc ñöa vaøo phuïng vuï töø theá kyû IV. Vôùi baát cöù giaû thuyeát naøo thì töø maàu nhieäm cuõng ñaõ xuaát hieän trong caùc baøi giaùo lyù cuûa thaùnh Cyrilloâ thaønh Gieârusalem. Ngaøi giöõ moät vai troø quan troïng trong vieäc phaùt trieån phuïng vuï taïi Ñoâng Phöông. Nôi ngaøi, laàn ñaàu tieân ta thaáy roõ raøng töø maàu nhieäm bieåu thò moät noäi dung cöùu ñoä chæ coù theå nhaän laõnh ñöôïc qua ñöùc tin, ñoàng thôøi noù cuõng chæ nhöõng bieán coá cuûa cuoäc ñôøi Chuùa Kitoâ vaø nhöõng nghi thöùc cuûa Giaùo Hoäi. YÙ töôûng naøy laïi taùi xuaát hieän nôi caùc Giaùo phuï xöù Cappadocia vaø thaùnh Gioan Kim Khaåu. Cuõng caàn löu yù laø töø maàu nhieäm xuaát hieän mang theo söï phaùt trieån taâm tình kính sôï trong khi cöû haønh caùc nghi thöùc phuïng vuï. Pseudo-Denys l’Areùopagite ñaõ ñaåy maïnh khuynh höôùng naøy tôùi toät ñænh, tuy nhieân oâng ñaõ hieåu töø maàu nhieäm theo truyeàn thoáng cuûa thuyeát Platon hôn laø theo yù nieäm Thaùnh Kinh.
Taïi Taây Phöông, neáu thaùnh Hilarioâ vaø thaùnh Ambroâsioâ maät thieát leä thuoäc vaøo caùc Giaùo phuï Hy laïp, thì thaùnh Augustinoâ ñaõ coù coâng ñaøo saâu giaùo lyù veà maàu nhieäm phuïng vuï. Vôùi Ngaøi, ‘caùc cöû haønh phuïng vuï, seõ laø maàu nhieäm (Sacramentum) khi vieäc töôûng nieäm moät söï kieän quaù khöù ñöôïc theå hieän ñeå coù theå laøm cho lyù trí nhaän ra daáu chæ cuûa moät thöïc taïi thaùnh maø ngöôøi ta phaûi tieáp nhaän caùch thaùnh thieän’1. Trong yù nghóa ñoù, ‘Leã Phuïc sinh laø moät maàu nhieäm vì vieäc cöû haønh bieán coá cöùu doä naøy - söï cheát vaø söï soáng laïi cuûa Chuùa Kitoâ - noùi leân cho chuùng ta söï quaù ñoä töø coõi cheát ñeán söï soáng, moät thöïc taïi thaùnh maø daáu (beân ngoaøi) laøm cho trí ta hieåu nhöng ta phaûi thöïc söï laõnh nhaän noù trong cuoäc soáng baèng ñöùc tin, ñöùc caäy vaø ñöùc meán’2. Traùi laïi, leã Sinh Nhaät chæ haøm chöùa moät bieåu töôïng nhieäm maàu cuûa aùnh saùng maø Chuùa Kitoâ ñem ñeán3.
Thaùnh Leoâ ñaõ ñöa giaùo lyù veà maàu nhieäm tieán theâm moät böôùc quyeát ñònh4. Vôùi Ngaøi, trong vieäc cöû haønh phuïng vuï, neáu bieán coá ñöôïc töôûng nieäm theo hoaøn caûnh lòch söû ñaõ hoaøn toaøn ñi vaøo quaù khöù, thì hieäu naêng cuûa maàu nhieäm vaãn toàn taïi. Moãi leã ñeàu töôûng nieäm vaø laëp laïi moät maàu nhieäm cöùu ñoä duy nhaát, nhöng döôùi moät khía caïnh ñaëc bieät5.
Caùc saùch phuïng vuï La maõ truyeàn tuïng laïi quan nieäm treân. Nhöng söï phaùt trieån cuûa thaàn hoïc ñaõ khoâng khai thaùc noù ñuùng möùc. Traùi laïi söï suy giaûm veà tinh thaàn phuïng vuï töø nhöõng theá kyû cuoái thôøi Trung Coå, cuõng nhö caùch lyù luaän cöùng nhaéc cuûa kinh vieän ñaõ laøm ngöôøi ta ít chuù yù tôùi noù. Tuy nhieân, phaûi coâng nhaän raèng noù laø neàn taûng cho moïi neàn thaàn hoïc chaân chính veà phuïng vuï. Chæ coù quan nieäm naøy cho pheùp chuùng ta trong khi suy tö veà thaàn hoïc, coù theå roõ raøng nhaän thaáy choã ñöùng cuûa vieäc Lôøi Thieân Chuùa trôû thaønh nhuïc theå trong Ñöùc Kitoâ ñeå thoâng baùo cho taïo vaät maàu nhieäm vó ñaïi aån daáu nôi Thieân Chuùa. Chính maàu nhieäm naøy laøm cho taïo vaät coù moät yù nghóa, ñoàng thôøi maêïc khaûi cho chuùng bieát ôn goïi cuûa chuùng. Bôûi vaäy Maàu nhieäm phuïng vuï chính laø vieäc theå hieän maàu nhieäm cöùu ñoä qua trung gian caùc daáu chæ coù khaû naêng thaùnh hoùa, xuaát phaùt töø Thieân Chuùa hay Giaùo Hoäi theo nhöõng caáp ñoä khaùc nhau
B. Caùc lyù thuyeát veà maàu nhieäm Phuïng töï
1. Lyù thuyeát cuûa Dom casel
172.Ñoâi lôøi giôùi thieäu
Tö töôûng cuøng caùc taùc phaåm cuûa Dom Casel ñaõ goùp phaàn raát nhieàu vaøo vieäc phuïc hoài giaù trò cuûa maàu nhieäm phuïng vuï. Tuy nhieân, giaù trò cuûa ñaëc tính naøy khoâng thieát yeáu lieân heä maät thieát vôùi quan nieäm cuûa oâng. Chuùng ta seõ vaén taét trình baøy quan nieäm cuûa oâng, cuõng nhö nhöõng cuoäc tranh caõi maø oâng ñaõ khôi leân ñeå coù theå bieát ñöôïc ñaâu laø nhöõng ñieåm ñaõ roõ raøng coù giaù trò, ñaâu laø nhöõng ñieåm ñaõ bò phai môø vaø ñaâu laø nhöõng ñieåm coøn ñang trong voøng tranh caõi.
Dom Casel khoâng bao giôø trình baøy caùch toång quaùt toaøn boä lyù thuyeát cuûa oâng. Do aûnh höôûng cuûa ngöõ hoïc cuõng nhö tính tình caù nhaân, oâng khoâng öa nhöõng baøi quaù leä thuoäc vaøo luaän lyù. Trong caùc cuoäc tranh bieän, oâng khoâng bao giôø chòu ñoùng khung trong nhöõng sô ñoà ñeà nghò. Nhöng cuoán “Maàu nhieäm Phuïng töï trong Kitoâ giaùo”1 cuûa oâng ñaõ cho ta moät quan nieäm toång quaùt khaù ñaày ñuû veà lyù thuyeát cuûa oâng. Tuy nhieân noù cuõng caàn ñöôïc boå tuùc baèng nhöõng baøi nghieân cöùu khaùc ñöôïc ñaêng trong taäp san Jahrbuch fur Liturgiewissenschaff, vieát taét laø JLW. ÔÛ ñaây chuùng ta coá gaéng duøng nguyeân vaên lôøi cuûa oâng.
173. YÙ nghóa cuûa töø maàu nhieäm
a. Maàu nhieäm laø chính Thieân Chuùa
‘Maàu nhieän thaàn linh’ (mysteøre divin) tröôùc heát laø Thieân Chuùa taïi thaân, Ñaáng voâ bieân, Ñaáng khoâng ai coù theå tôùi gaàn; Ñaáng cöïc thaùnh, khoâng ai laïi gaàn maø khoâng phaûi cheát... Ñaáng cöïc thaùnh naøy ñaõ maêïc khaûi maàu nhieäm cuûa Ngaøi, ñaõ ñeán vôùi thuï taïo cuûa Ngaøi vaø toû mình cho chuùng. Tuy nhieân, söï maêïc khaûi naøy coøn ñöôïc thöïc hieän trong maàu nhieäm, nghóa laø Thieân Chuùa toû mình vaø traøn ñoå aân suûng treân nhöõng ngöôøi khieâm nhöôïng maø Ngaøi keùn choïn, nhöõng ngöôøi coù taâm hoàn trong traéng, trong khi vaãn tieáp tuïc aån mình ñoái vôùi nhöõng keû kieâu caêng (sñd. tr. 16)
b. Maàu nhieäm laø chính Chuùa Kitoâ
“Ñoái vôùi thaùnh Phaoloâ toâng ñoà, thì maàu nhieäm laø söï maïc khaûi laï luøng cuûa Thieân Chuùa trong Chuùa Kitoâ... Con Ngaøi vaø laø Ngoâi Lôøi laøm ngöôøi. Baèng moät caùch khoâng theå hieåu noåi, Ngöôøi ñaõ maïc khaûi treân thaùnh giaù taát caû tình yeâu voâ bieân cuûa Chuùa Cha ñoái vôùi nhaân loaïi... Chuùa Kitoâ laø moät maàu nhieäm trong ngoâi vò (mysteøre en personne), vì trong xaùc thòt nhaân loaïi cuûa chuùng ta, Ngöôøi ñaõ toû ra thaàn tính laø caùi chuùng ta khoâng theå nhìn thaáy” (Sñd tr. 17).
c. Maàu nhieäm laø coâng cuoäc cöùu chuoäc cuûa Chuùa Kitoâ
“Töø khi Chuùa Kitoâ khoâng coøn ôû giöõa chuùng ta caùch höõu hình nöõa, thì nhö thaùnh Leâoâ Caû dieãn taû, ‘nhöõng hình thöùc beân ngoaøi cuûa Ngaøi ñaõ trôû thaønh nhöõng maøu nhieäm’1. Ngoâi vò cuûa Chuùa Kitoâ, coâng cuoäc cöùu chuoäc cuûa Ngöôøi, hoaït ñoäng cuûa ôn thaùnh, laø nhöõng thöïc taïi chuùng ta nhaän ñöôïc trong khi cöû haønh nhöõng maàu nhieäm phuïng töï, theo nhö lôøi thaùnh Ambroâsioâ duøng ñeå thöa vôùi Chuùa Kitoâ: ’Chính trong nhöõng maàu nhieäm cuûa Chuùa maø chuùng con tìm thaáy Chuùa’”(sñd tr. 18). “Bôûi vaäy, yù nieäm veà maàu nhieäm Chuùa Kitoâ bao goàm ñoàng thôøi ngoâi vò cuûa Ñaáng Thieân Chuùa laøm ngöôøi vaø coâng vieäc Ngöôøi laøm ñeå cöùu chuoäc Giaùo Hoäi. Nhö vaäy, chính Giaùo Hoäi cuõng ñöôïc gheùp vaøo maàu nhieäm Chuùa Kitoâ, ñeå trôû neân thaønh phaàn kieän toaøn (partie inteùgrante)” (sñd tr. 25). “Kitoâ giaùo trong yù nieäm ñaày ñuû vaø nguyeân thuûy cuûa noù (Tin Möøng cuûa Thieân Chuùa hay Tin Möøng cuûa Chuùa Kitoâ), khoâng phaûi laø moät thöù theá giôùi quan loàng treân neàn toân giaùo, cuõng khoâng phaûi laø moät heä thoáng lyù thuyeát veà toân giaùo hay thaàn hoïc, cuõng khoâng phaûi thuaàn tuùy laø moät luaät luaân lyù, nhöng laø moät maàu nhieäm theo nghóa thaùnh Phaoloâ ñaõ hieåu. Ñoù chính laø söï maïc khaûi cuûa Thieân Chuùa cho nhaân loaïi. Chính Thieân Chuùa toû mình ra trong nhöõng vieäc laøm vaø nhöõng cöû chæ thaàn nhaân traøn ñaày söï soáng vaø söùc maïnh, trong nhöõng söï kieän vaø nhöõng haønh ñoäng, maø nhôø söï maïc khaûi vaø thoâng ban ôn thaùnh naøy, chuùng laøm cho con ngöôøi coù theå xích laïi gaàn vôùi chính Thieân Chuùa.” (sñd tr. 26).
“Laøm sao coù theå thöïc hieän ñöôïc coâng vieäc cao caû, trong ñoù, Thieân Chuùa vaø con ngöôøi thöïc söï coäng taùc vôùi nhau, moãi beân theo caùch thöùc rieâng: Thieân Chuùa nhö taùc nhaân chính; con ngöôøi nhö taùc nhaân thuï ñoäng, tieáp nhaän haønh ñoäng cuûa Thieân Chuùa, ñoàng thôøi coäng taùc vaøo ôn Chuùaù, nhôø quyeàn löïc cuûa Ngaøi? Chính Chuùa ñaõ cho chuùng ta caâu traû lôøi: Ngaøi laø Ñaáng thieát laäp cho chuùng ta nhöõng maàu nhieäm phuïng töï, nghóa laø nhöõng haønh ñoäng thaùnh do chuùng ta hoaøn taát, nhöng ñoàng thôøi cuõng do Chuùa thöïc hieän trong chuùng ta (qua taùc vuï cuûa caùc linh muïc trong Giaùo Hoäi). Nhôø nhöõng haønh ñoäng thaùnh naøy, chuùng ta ñöôïc tham döï vaøo nhöõng haønh ñoäng cöùu chuoäc cuûa Chuùa Kitoâ, vaø söï kieän ñoù ñöôïc thöïc hieän caùch maõnh lieät vaø cuï theå heát söùc. Chuùng ta coù theå nhaän ra söï thöïc hieän ñoù nhôø ôû nhöõng yeáu toá vaät chaát, nhöng theo moâ thöùc thì söï thöïc hieän ñoù laïi hoaøn toaøn laø thieâng lieâng” (sñd tr. 29).
174. Maàu nhieäm Kitoâ giaùo vaø maàu nhieäm ngoaïi giaùo
Neáu Dom Casel baèng loøng vôùi lyù thuyeát vöøa trình baøy veà maàu nhieäm phuïng töï, moät maàu nhieäm coù nguoàn goác saâu xa trong maàu nhieäm cöùu ñoä, nhö thaùnh Phaoloâ ñaõ daïy, thì oâng coøn ñöùng trong giaùo lyù vöõng chaéc nhaát cuûa caùc giaùo phuï vaø thoaùt ñöôïc moïi vaán naïn nghieâm troïng. Thoâng ñieäp ‘Mediator Dei’ cuûa Ñöùc Pioâ XII (1947) cuõng phaûi laáy laïi nhöõng ñieåm coát yeáu cuûa giaùo lyù naøy. Nhöng nôi Dom Casel, lyù thuyeát veà maàu nhieäm phuïng töï ñaõ lieân heä maät thieát vôùi vieäc thôø töï maàu nhieäm cuûa theá giôùi Ñòa Trung Haûi coå thôøi. Theo Dom Casel thì beân caïnh vieäc caàu nguyeän vaø hieán teá, Giao öôùc cuõ khoâng bieát moät hình thöùc thôø töï naøo khaùc ngoaøi vieäc töôûng nieäm. Vôùi quan ñieåm ñoù thì giöõa leã Vöôït qua cuûa ngöôøi Do Thaùi vôùi leã Vöôït qua cuûa Chuùa Kitoâ khaùc xa nhau moät trôøi moät vöïc. Leã Vöôït qua cuûa ngöôøi Do Thaùi khoâng phaûi laø moät maàu nhieäm theo ñuùng nghóa cuûa danh töø.
“Vì ñieàu maø leã naøy töôûng nieäm chæ laø moät bieán coá hoaøn toaøn traàn theá, bò giôùi haïn trong söï cöùu ñoä taïm thôøi. Chæ coù leã Vöôït Qua cuûa Chuùa Kitoâ, cuoäc hieán teá cuûa Ngaøi, nhôø ñoù Ngaøi ñaõ cöùu theá giôùi khoûi aùch noâ leä toäi loãi vaø nuoâi döôõng noù baèng söï soáng thaàn linh, môùi ñöôïc Chuùa Cöùu Theá naâng leân haøng maàu nhieäm, theo nghóa ñaày ñuû cuûa danh töø (sñd tr. 57).
Nhöng Thieân Chuùa ñaõ duøng ñöôøng loái nhieäm maàu cuûa Quan phoøng ñeå laøm xuaát hieän moät soá hình thöùc toân giaùo, maëc daàu coøn xa vôùi thöïc taïi Kitoâ giaùo, nhöng coù theå cung caáp nhöõng danh töø vaø moät khung caûnh thích hôïp ñeå baûo toàn vaø trình baøy theo phöông thöùc nhaân loaïi söï môùi laï chöa töøng nghe naøy... YÙ töôûng vó ñaïi neàn taûng cuûa taát caû nhöõng maøu nhieäm ngoaïi giaùo laø söï khai taâm ñi vaøo cuoäc soáng cuûa caùc thaàn linh” (sñd tr. 58-59).
Chaéc chaén Dom Casel khoâng chuû tröông raèng caùc maàu nhieäm ngoaïi giaùo ñaõ tröïc tieáp aûnh höôûng treân vieäc toå chöùc phuïng töï Kitoâ giaùo. Nhöng oâng khaúng ñònh laø söï truøng hôïp trong töø ngöõ noùi leân söï suy loaïi neàn taûng khoâng phaûi theo ñoái töôïng, nhöng theo caùch thöùc dieãn taû (sñd tr. 32, note 1). Quaû thöïc, chính söï môùi meû cuûa maàu nhieäm Kitoâ giaùo ñoøi phaûi coù nhöõng hình thöùc phuïng töï hoaøn toaøn khaùc bieät vôùi nhöõng hính thöùc phuïng töï cuûa caùc toân giaùo chính thöùc, caû ngoaïi giaùo laãn Do Thaùi giaùo. Caùc hình thöùc truyeàn thoáng beân ngoaøi cuûa caùc hy leã ñaõ ñöôïc baõi boû. Tuy nhieân, theo caùc Kitoâ höõu thì:
“Chæ ôû ñoù (Leã Vöôït Qua cuûa CK) môùi coù hy leã ñích thöïc, vì trong ñoù Chuùa Kitoâ töï hieán caùch maàu nhieäm cho Giaùo Hoäi, vaø thoâng ban cho Giaùo HoâÄi Thaàn Linh cuûa Ngöôøi. Töø ñoù, ngoân ngöõ phuïng töï cuûa Do Thaùi giaùo cuõng nhö ngoaïi giaùo ñeàu trôû thaønh loãi thôøi. Chæ coù ngoân ngöõ veà caùc maàu nhieäm coøn coù theå dieãn taû caùch naøo ñoù, söï coäng taùc nhieäm maàu, söï lieân keát giöõa coâng vieäc cuûa Chuùa Kitoâ vaø cuûa Giaùo Hoäi. Dó nhieân, tröôùc tieân, phaûi thieâng lieâng hoùa ngoân ngöõ naøy, phaûi loaïi khoûi noù taát caû nhöõng yeáu toá coù baûn chaát traàn theá, phaûi laáy toân giaùo cuûa Chuùa Kitoâ maø bieán ñoåi noù. Nhöng ngay sau khi laøm coâng vieäc ñoù, ta tìm ra nhöõng caùch dieãn taû nhieäm maàu coù theå aùp duïng cho nhöõng maàu nhieäm cuûa Kitoâ giaùo... Töø khi Constantinoâ ñeå Giaùo Hoäi ñöôïc bình an, vaû sau khi Giaùo Hoäi vöôït thaéng ñöôïc ngoaïi giaùo, ngöôøi ta ñaõ duøng ngoân ngöõ maàu nhieäm khoâng chuùt do döï. Ngöôøi ta thích thuù tìm thaáy ôû ñoù moät khuoân maãu phaàn naøo thoûa ñaùng ñeå dieãn taû söï phong phuù khoân löôøng vaø baát taän cuûa phuïng vuï Kitoâ giaùo. Ngöôøi ta coøn ñi xa hôn nöõa, ngöôøi ta tieáp nhaän nhöõng coâng thöùc, nhöõng kieåu noùi coå xöa ñeå trang hoaøng, laøm giaàu vaø laøm ñeïp cho nghi leã Kitoâ giaùo luùc ban ñaàu (sñd 61-62).
Trong nhöõng thaäp nieân gaàn ñaây, ngöôøi ta ñaõ nghieân cöùu nhieàu veà vaán ñeà naøy, vaø haàu heát caùc taùc giaû ñeàu khaúng ñònh laø khoâng coù söï lieân heä naøo, daàu chæ trong phöông dieän ngoân ngöõ, giöõa giaùo lyù veà maàu nhieäm phuïng töï Kitoâ giaùo vaø caùc maàu nhieäm ngoaïi giaùo.
175. Caùch thöùc theå hieän maàu nhieäm cöùu ñoä
trong maàu nhieäm phuïng vuï.
Coøn moät vaán ñeà teá nhò hôn vaø tranh caõi nhieàu hôn nöõa laø caùch thöùc maàu nhieäm cöùu ñoä hieän dieâïn trong maàu nhieäm phuïng vuï. Dom Casel khoâng ngöøng quaû quyeát laø trong khi cöû haønh phuïng vuï, khoâng nhöõng chæ coù hieäu quaû cuûa vieäc cöùu ñoä, töùc ôn thaùnh, ñöôïc thoâng ban, maø chính coâng cuoäc cöùu chuoäc hieän dieän trong ñoù. OÂng vieát: “Maàu nhieäm phuïng vuï khoâng phaûi laø söï aùp duïng trong chi tieát nhöõng aân suûng xuaát phaùt töø caùc haønh ñoäng cöùu ñoä cuûa Chuùa Kitoâ thöïc hieän trong quaù khöù, nhöng laø moät thöïc taïi cuûa coâng cuoäc cöùu ñoä ñöôïc theå hieän theo phöông thöùc bí tích. Chính thöïc taïi naøy sinh ra hieäu quaû”1. OÂng cho vieäc hieän taïi hoùa laø caàn thieát, döïa treân söï kieän, theo oâng, roõ raøng laø truyeàn thoáng, ñoù laø, chuùng ta chæ ñöôïc tham döï vaøo maàu nhieäm cöùu ñoä nhôø söï tham döï nhieäm maàu vaø thöïc söï vaøo söï soáng vaø söï cheát cuûa Chuùa Kitoâ trong chính haønh ñoäng bí tích, haønh ñoäng bieán chuùng ta thaønh tham döï vieân cuûa phuïng vuï. Ñoâi khi ngöôøi ta coøn coù caûm töôûng laø oâng nôùi roäng vieäc hieän taïi hoùa sang caû khía caïnh lòch söû cuûa haønh ñoäng cöùu theá...2. Tuy nhieân, ôû nhöõng choã khaùc, oâng ñaõ roõ raøng phuû nhaän loái giaûi thích nhö vaäy3. Trong baøi baùo cuoái cuøng cuûa oâng, oâng xaùc ñònh:”Xeùt laø moät hình aûnh... maàu nhieäm phuïng töï coù khaû naêng ruùt tæa, ôû ngoaøi bieán coá lòch söû, caùi coát yeáu cuûa haønh ñoäng cöùu theá, töùc laø yù nghóa ngaøn ñôøi cuûa söï cöùu ñoä, ñeå ñem trình baøy vaø loàng noù vaøo trong moät bieåu töôïng”4.
2. Nhöõng lyù thuyeát hieän nay veà caùc maàu nhieäm phuïng vuï
176. Lyù thuyeát cuûa Schillebeeckx
Hieän nay, lyù thuyeát cuûa H. Shcillebeeckx coù leõ ñöôïc coi laø ñoäc ñaùo vaø coù giaù trò nhaát. Tieáp theo Monden, oâng ñaõ laëp laïi vaø quaûng giaûi giaùo lyù minh baïch cuûa thaùnh Toma. Theo ñoù, thì caùc haønh ñoäng cöùu theá, theo tieàm naêng vaãn toàn taïi nôi Chuùa Kitoâ vinh hieån1. Hay theo kieåu noùi thích ñaùng cuûa Ñöùc Hoàng Y Journet, thì “Söï löu haønh cuûa thaàn tính ñem laïi cho nhöõng haønh ñoäng coù tính thôøi gian nôi Chuùa Kitoâ moät trôï löïc duïng cuï, khieán noù traûi roäng qua moïi thôøi gian”2. Do ñoù, hieäu quaû cuûa caùc haønh ñoäng aáy seõ ñöôïc thöïc hieän vaøo luùc maø thaùnh yù Thieân Chuùa, luoân trong hieän theå, muoán noù ñöôïc thöïc hieän3. Nhö vaäy, theo yù muoán cuûa Chuùa Kitoâ, thì maàu nhieäm cöùu ñoä ñöôïc thoâng ban cho chuùng ta tröôùc heát laø qua caùc bí tích vaø nhöõng maàu nhieäm phuïng töï khaùc do Giaùo Hoäi thieát laäp.
Ñaøng khaùc, thaùnh Toma cuõng quyeát ñaùp raèng: söï höôûng kieán cho ta tham döï vaøo tính vónh cöûu, vaø laøm cho nhöõng ai ñang höôûng kieán ñöôïc quyeàn cheá ngöï söï vaän chuyeån cuûa thôøi gian4. Vaäy linh hoàn Chuùa Kitoâ ñöôïc höôûng kieán ngay khi coøn taïi theá5.
Chuùa Kitoâ, khi coøn taïi theá, vöøa laø ‘ngöôøi löõ haønh’ vöøa laø ‘ngöôøi höôûng kieán’ (viator et comprehensor). Bôûi vaäy, trong caùc haønh ñoäng cuûa Ngöôøi, ngoaøi yeáu toá noäi ngoaïi xaåy ra trong thôøi gian, nhö laø saûn phaåm cuûa sinh hoaït taâm lyù thoâng thöôøng, ta coøn thaáy haøm chöùa moät noäi dung tröôøng toàn, töùc laø haønh ñoäng höôûng kieán vaø haønh ñoâng baùc aùi ñöôïc qui ñònh theo söï höôûng kieán. Haønh ñoäng baát bieàn cuûa ñöùc aùi höôûng kieán naøy laø caùi maø nhôø ñoù Chuùa Kitoâ ñaõ muoán vaø ñaõ laäp coâng ñeå cöùu chuoäc chuùng ta; noù cuõng chính laø linh hoàn cuûa hieán leã cöùu ñoä vaø cuûa nhöõng maàu nhieäm khaùc ñaõ ñöôïc hoaøn taát trong thaân theå Ñaáng Cöùu Theá. Nhö moät haønh ñoäng tröôøng toàn, noù ñöôïc dieõn taû, bieåu thò trong moïi haønh ñoäng cuûa Chuùa Kitoâ trong suoát quaõng ñôûi traàn theù, trong cuoäc khoå naïn cuõng nhö trong söï soáng laïi vaø leân trôûi cuûa Ngöôøi, cho duø trong söï soáng laïi vaø leân trôøi, noù khoâng coù giaù trò laäp coâng nöõa, nhöng noù vaãn coøn tieáp tuïc coäng taùc, nhö moät duïng cuï, vôùi yù muoán cuûa Thieân Chuùa ltrong vieäc cöùu ñoä chuùng ta. Ñoù laø laø yeáu toá tröôøng toàn giaûi thích tính chaát hieän taïi cuûa noäi dung nhöõng maàu nhieäm phuïng vuï. Chính cuøng moät haønh ñoäng cuûa söï hieán daâng baát bieán naøy ñaõ ñöoïc bieåu thò trong caùc haønh ñoäng lòch söû ñeå cöùu chuoäc chuùng ta, ngaøy nay coøn ñöôïc dieãn taû, döôùi moät hình thöùc khaùc, trong phuïng vuï thieân quoác, do Chuùa Kitoâ vinh hieån cöû haønh, vaø trong caùc maàu nhieâm phung vuï cuûa Giaùo Hoâi traàn theá. Trong khi haønh ñoäng lòch söû ñöôïc trình baøy baèng moät hình aûnh töôïng tröng, thì noäi dung sieâu vieät cuûa noù, laø haønh ñoäng baùc aùi höôûng kieán, coù theå ñöôïc thöïc söï noái lieàn vôùi noù, bôûi vì haønh ñoäng baùc aùi höông kieán naøy coù tính tröôøng toàn.1
177. Maáy nhaän xeùt
Lyù thuyeát naøy xem ra toùm löôïc ñaày ñuû caùi toát nhaát trong nhöõng lyù thuyeát ñöôïc caùc nhaø tieàn phong cuûa phong traøo canh taân thaàn hoïc bí tích, nhö P. de la Taille2, Dom Vonier3, vaø E. Masure4, ñeà nghò, ñoàng thôøi cuõng baûo toàn ñöôïc caùi, maø hình nhö laø tröïc giaùc neàn taûng cuûa Dom Casel: tính chaát hieän taïi ñaày ñuû cuûa maàu nhieäm cöùu ñoä trong nhöõng maàu nhieäm khaùc nhau cuûa Kitoâ giaùo, nhö Dom J. Gaillard ñaõ xaùc nhaän:
“Chính haønh ñoäng toaøn theå, chính coâng cuoäc cöùu chuoäc troïn veïn ñaõ cöùu roãi chuùng ta. Trong coâng vieäc cöùu chuoäc naøy, chæ coù yeáu toá thaâm saâu nhaát cuûa Chuùa Cöùu Theá, töùc haønh ñoäng baùc aùi höôûng kieán, laø luoân luoân hieän taïi. Nhöng toaøn theå coâng vieäc cöùu ñoä vaãn tieáp tuïc cöùu roãi chuùng ta nhôø quyeàn naêng cuûa Thieân Chuùa. Ñoù laø giaùo lyù minh baïch cuûa thaùnh Toma maø chuùng toâi ñaõ nhaéc ôû treân. Nhö theá, trong nhöõng maøu nhieäm phuïng vuï, ñoàng thôøi chuùng ta thaáy coù hai söï hieän dieän: söû hieän dæeän hieän taïi cuûa yeáu toá sieâu vieät vaø söï hieän dieän tieàm naêng cuûa haønh ñoäng toaøn theå cuoäc khoå naïn, söï soáng laïi...) luoân hoaït ñoäng, maëc daàu theo nhöõng yeáu toá mau qua, thì noù ñaõ hoaøn toaøn lui vaøo quaù khöù roài. Do ñoù, nhöõng maàu nhieäm phuïng vuï ñöôïc noái lieàn laïi, hoïaëc vôùi chính haønh ñoäng lòch söû, qua yeàu toá tröôøng toàn cuûa noù, hoaëc do quyeàn naêng cuûa Thieân Chuùa, ñoái vôùi nhöõng yeáu toá ñaõ qua ñi trong thôøi gian. Nhöõng maàu nhieäm phuïng vuï ñuùng thöïc laø nhöõng vieäc cöû haønh vaø söï hieån linh cuûa nhöõng haønh ñoäng cöùu ñoä lòch söû, maëc daàu chuùng chæ haøm chöùa moät noäi dung hieän taïi laø maàu nhieäm, nghóa laø yeáu toá tröôøng toàn vaû quyeàn naêng duïng cuï”1.
P. Schillebeeckx coøn söû duïng moät ñieåm khaùc trong giaùo lyù cuûa thaùnh Toma ñeå khai trieån theâm lyù thuyeát veàà caùc maøu nhieäm phuïng vuï, töùc lyù thuyeát veà aán tích cuûa tröôøng phaùi Toma. OÂng tuyeân boá: “Chính trong hoaït ñoäng cuûa daáu chæ phuïng töï cuûa Giaùo Hoäi maø Chuùa Kitoâ ñang hoaøn taát coâng vieäc cöùu ñoä cuûa Ngöôøi. Aán tích, ñöôïc thaùnh Toma coi nhö laø söï tham döï vaøo chöùc vuï linh muïc cuûa Chuùa Kitoâ, laø neàn taûng coù thöïc cuûa söï hôïp nhaát (giöõa nhöõng maàu nhieäm phuïng vuï khaùc nhau), vaø, töø ñoù, chieám moät ñòa vò cô baûn trong giaùo lyù veà bí tích cuûa Giaùo Hoäi coâng giaùo. Chính nhôø aán tích maø vieäc phuïng töï bieåu tröng cuûa Giaùo Hoäi trôû thaønh moät ‘maàu nhieäm’; vaø nhôø ‘maàu nhieäm’ naøy, caùc bí tích trôû thaønh chính nhöõng haønh ñoäng cuûa Chuùa Kitoâ trong Giaùo Hoäi vaø nhôø Giaùo Hoäi”1
Theo doøng tö töôûng thaàn hoïc suy lyù coå ñieån, thì hình nhö ta khoâng theå ñöa vieäc phaân tích nhöõng maàu nhieäm phuïng töï tieán xa hôn ñöôïc nöõa. Tuy nhieân, ñaây cuõng laø moät khaùm phaù heát söïc phong phuù, ôû choã chuùng giuùp ta hieåu ñöôïc tính chaát duy nhaát thaâm saâu giöõa nhöõng maàøu nhieäm cöùu ñoä, nhö ñaõ ñöôïc hoaøn taát trong maàu nhieäm cuûa Chuùa Kitoâ, vaø nhöõng haønh ñoäng phuïng vuï cuûa Giaùo Hoäi, nhöng haønh ñoäng, maø nhôø söï kieän ñoù, ñaùng ñöôïc goïi laø nhöõng maàøu nhieäm, khoâng phaûi vì chuùng töông töï vôùi nhöõng vieäc thôø töï maàu nhieäm cuûa ngoaïi giaùo, nhöng vì chuùng baûo ñaûm söï hieän dieän hoaït ñoäng cuûa caùc maàu nhieäm cöùu ñoä trong Giaùo Hoäi.
Tuy nhieân, moät vieäc quan troïng nöõa phaûi laøm ñeå boå tuùc cho söï nghieân cöùu suy lyù naøy laø cöùu xeùt nhöõng söï kieän phuïng vuï theo phöông phaùp hieän töôïng hoïc.
iv. phuïng vuï: maàu nhieäm phuïc sinh 178. Maàu nhieäm phuïng töï vaø maàu nhieäm phuïc sinh
Dom Casel ñònh nghóa maàu nhieäm phuïng töï laø “moät haønh ñoäng thaùnh coù tính phuïng töï, trong ñoù coâng cuoäc cöùu chuoäc thuoäc quaù khöù ñöôïc goïi veà hieän taïi baèng moät nghi thöùc xaùc ñònh. Trong khi cöû haønh nghi thöùc thaùnh naøy, coäng ñoaøn phuïng töï ñöôïc tham döï vaøo söï kieän cöùu theá maø nghi thöùc gôïi laïi, vaø nhö vaäy hoï ñöôïc ôn cöùu ñoäï”1 Caâu ñònh nghóa naøy coù theå aùp duïng cho moïi haønh ñoâng cuûa phuïng vuï Kitoâ giaùo, neáu ñem qui höôùng chuùng veà maàu nhieäm phuïc sinh nhö laø nguoàn goác laøm cho chuùng coù yù nghóa vaø giaù trò.
Quaû thöïc, hôn baát cöù hoaït ñoäng naøo khaùc cuûa Giaùo Hoäi, phuïng vuï Kitoâ giaùo ñöôïc theå hieän qua nhöõng daáu chæ coù söùc cöùu roãi xuaát phaùt töø nhöõng haønh ñoäng cöùu theá cuûa Chuùa Kitoâ, nhöõng haønh ñoäng maø Ngaøi ñaõ thöïc hieän khi coøn taïi theá (x. PV 5-6). Chính trong yù nghóa ñoù maø toaøn theå phuïng vuï thuoäc laõnh vöïc bí tích: töø nhöõng bí tích ñuùng nghóa cho tôùi nhöõng cöû haønh khaùc, nhö vieäc thaùnh hoùa thôøi gian vaø söï vaät, ñeàu phaûn aùnh maàu nhieäm phuïc sinh vaø loan baùo söï ñoåi môùi cuûa ngaøy Chuùa Kitoâ quang laâm, ñuùng nhö caâu noùi cuûa O. Cullmann, ñöôïc Schillebeeckx laëp laïi: “Töông lai ñöôïc theå hieän trong hieän taïi treân neàn taûng cuûa quaù khöù”.
Sôû dó coù tình traïng nghòch thöôøng naøy laø do chieàu kích môùi maø söï phuïc sinh cuûa Chuùa Kitoâ ñaõ ñöa vaøo trong thôøi gian. Thaät vaäy, trong khi vuõ truï vaãn vaän chuyeån ñeàu ñeàu theo nhòp ñieäu cuûa thieân nhieân vaø caùc bieán coá cuûa lòch söû vaãn tieáp tuïc xaûy tôùi nhö khoâng coù gì thay ñoåi, thì moät traät töï môùi, moät traät töï chæ coù theå nhaän thöùc ñöôïc baèng ñöùc tin, ñaõ ñöôïc ñöa vaøo vuõ truï. Ñoù laø: nhôø söï cheát maø Chuùa Kitoâ ñaõ toaøn thaéng caùc quyeàn löïc vaø caùc thuû laõnh cuûa theá gian. Khi phuïc sinh, Ngaøi trôû thaønh Chuùa Teå, Thuû Laõnh vaø Thaày Daïy cuûa moïi loaøi thuï taïo. Töø ñoù, saùch Khaûi huyeàn ñaõ tieát loä: chính Ngaøi laø Ñaáng ñieàu khieån moïi bieán coá1
Tuy nhieân, coøn moät söï thay ñoåi cô baûn hôn caû vieäc Chuùa Cöùu Theá thay theá cho Thuû laõnh cuûa theá giôùi naøy, laø söï bieán ñoåi thöïc theå, laøm cho nhaân loaïi, vaø qua nhaân loaïi, toaøn theå taïo vaät, ñi töø thôøi gian phaùt trieån, thôøi gian bieán hoùa, tôùi thôøi gian thu hoài vaø ñoái hôïp. Chính söï bieán ñoåi naøy ñaõ trôû thaønh ñaëc tính, hay ñuùng hôn, ñaõ caáu taïo neân thôøi gian cuûa Giaùo Hoäi2. Chuùa Kitoâ ñoàng thôøi vöøa hieän dieän vöøa khieám dieän: Ngaøi hieän dieän caùch heát söùc thaâm saâu, ñeán noãi Ngaøi tröïc tieáp hoaït ñoäng qua caùc bí tích, laø nhöõng duïng cuï keùo daøi baûn tính nhaân loaïi vaø thaùnh thieän cuûa Ngaøi trong thôøi gian3; tuy nhieân, Ngaøi cuõng khieám dieän, bôûi vì Ngaøi ñang ngöï beân höõu Chuùa Cha, vaø chæ trôû laïi ñeå phaùn xeùt keû soáng ngöôøi cheát trong ngaøy taän theá. Thôøi gian hieän taïi ñaõ laø thôøi gian caùnh chung, vì ngöôøi ta khoâng coøn troâng ñôïi caùi gì hoaøn toaøn môùi nöõa; vì coâng cuoäc taïo döïng ñaõ hoaøn taát vaø nguoàn maïc khaûi ñaõ ñöôïc nieâm phong; tuy nhieân noù vaãn laø thôøi gian cuûa lòch söû, trong ñoù coâng vieäc phöùc hôïp cuûa söï saùng taïo ñöôïc thu hôïp laïi daàn daàn, vaø trong ñoù söï maëc khaûi ñöôïc töôûng nieäm.
179. Maàu nhieäm phuïc sinh, taâm ñieåm cuûa Phuïng vuï
Bôûi vaäy, taâm ñieåm cuûa phuïng töï Kitoâ giaoù laø cöû haønh leã phuïc sinh cuûa Chuùa Kitoâ (x. PV 5-6, 106-107). Leã naøy thu hôïp hai leã lôùn cuûa Cöïu Öôùc. Luaät Moâ-seâ truyeàn möõng long troïng vaøo dòp xuaân phaân ñeå töôûng nieäm bieán coá Thieân Chuùa giaûi thoaùt daân Ngöôøi khoûi aùch mnoâ leä Ai Caäp. Vieäc töôûng nieäm naøy ñaõ laáy laïi nhöõng nghi thöùc phuïng töï truyeàn thoáng cuûa caùc muïc töû vaø caùc noâng gia, ñoàng thôøi loàng vaøo ñoù yù nghóa môùi cuûa moät toân giaùo, cuûa moät maëc khaûi trong lòch söû. Vaøo dòp thu phaân, Luaät daïy möøng leã Naêm Môùi, moät leã ít gaén lieàn vôùi nhöõng kyû nieäm lòch söû, nhöng hình nhö tröôùckia laø moät leã cuûa Giao Öôùc vaø ñöïc keát thuùc vôùi ngaøy ñeàn toäi. Chuùa Kitoâ ñaõ tích hôïp trong leã Vöôït Qua cuûa Taân Öôùc vieäc töôûng nieäm lôøi Giao Öôùc ñöôïc cuûng coá baèng Maùu Ngaøi, khi Ngaøi nhôø söï cheát ñeå ñi vaøo Ñeàn Thaùnh quyeát ñònh vaø hoaøn haûo nhö thö gôûi giaùo daân Do Thaùi ñaõ daïy. Bôûi vaäy, trong nhöõng theá kyû ñaàu cuûa kitoâ giaùo, Leã Phuïc Sinh khoâng chæ laø leã cöïc troïng, Leã cuûa caùc leã, nhö quyeån Soå Boä caùc Thaùnh ngaøy nay ñaõ goïi, maø coøn laø Leã duy nhaát, ngoaøi leã ñoù ra khoâng coøn leã naøo khaùc nöõa (x. PV 102, 106, 109...). Dom Casel noùi: “Ñieåm ñaëc bieät cuûa ngaøy leã laø, baèng moät caùch höõu hieäu naøo ñoù, söï soáng thaàn linh tuoân traøn xuoáng nhöõng nguôøi tham döï nghi leã toân giaùo. Nghi leã naøy khoâng phaûi laø moät kyû nieäm xuoâng, nhöng haøm chöùa moät söï hieän dieän. Thieân Chuùa xuaát hieän giöõa nhöõng ngöøôi ñang phuïng thôû Ngaøi. Söï hieän dieän cuûa Ngaøi khoâng phaûi laû thuï ñoäng: Ngaûi ñeàn ñeå haønh ñoäng, ñeå cöùu trôï, ñeå thaéng trong ñau khoå, cuõng nhö trong cuoäc hieån linh ñaàu tieân cuûa Ngaøi, Ngaøi ñaõ phaûi ñau khoå, ñaõ phaûi chieán ñaáu vaø ñaõ thaéng traän. Trong vieäc phuïng töï, caùc moân ñeä cuûa Ngaøi cuõng haønh ñoäng vôùi Ngaøi , vì Ngaøi ôû giöõa hoï”1 Neáu Phuïc Sinh laø leã duy nhaát cuûa Kitoâ giaùo, thì toaøn theå Kitoâ giaùo phaûi ñöôïm maàu Phuïc Sinh vaø khoâng coù moät ñoái töôïng naøo khaùc ngoaøi vieäc khai trieån nhöõng khaû naêng ña dieän cuûa maàu nhieäm Phuïc Sinh vaø ñaûm baûo söï hieän dieän höõu hieäu cuûa noù bao laâu maø Giaùo Hoäi coøn trong thôøi gian cuûa lòch söû vaø cuûa theá giôùi.
180. Maàu nhieäm Phuïc Sinh:
Söï theå hieän maàu nhieäm cöùu ñoä trong Phuïng vuï
Laø ngaøyleã, laø cuoäc töôûng nieäm, laø söï ñi qua, laø söï hieän dieän... Leã Phuïc Sinh cuûa Kitoâ giaùo laø taát caû nhöõng thöù ñoù vì noù laø moät ‘Maàu nhieäm’, ‘Maàu nhieäm Phuïc Sinh’ laø söï dieãn taû theo caùch phuïng töï cuûa ‘Maàu nhieäm cöùu ñoä, trong moïi chieàu kích cuûa noù. Quan nieäm cuûa thaùnh Phaoloâ vaø cuûa ngöôøi Hy Laïp veà maàu nhieäm giao thoa ôû trong ñoù, vaø cuõng ôû trong ñoù, nhöõng khí caïnh khaùc nhau cuûa ‘Maøu nhieäm phuïng vuï’ tìm laïi ñöôïc tính nhaát duy nhaát. Theá laø ‘Maàu nhieäm cöùu ñoä’ laïi bao haøm toaøn theå ñôøi soáng Chuùa Kitoâ, vaø qua ñôøi soáng ñoù, taát caû lòch söû cuûa daân Thieân Chuùa.
Paschase Rabert noùi:”Söï giaùng sinh cuûa Chuùa Kitoâ vaø toaøn theå nhieäm cuïc cöùu ñoä laø moät ‘Ñaïi bí tích’, bôûi trong con ngöôøi höõu hình, Thieân Chuùa uy quyeàn ñaõ thöïc hieän caùch voâ hình vaø bí nhieäm caùi seõ duøng ñeå hieán daâng vaø thaùnh hoaù chuùng ta. Bôøi vaäy, ngöôøi ta coù lyù maø goïi söï nhaäp theå cuûa Thieân Chuùa laø moät maàu nhieäm hay moät bí tích” 2
Bôûi vaäy maàu nhieäm phuïng vuï phaûi gôïi leân söï xuaát hieän cuûa Ngoâi Lôøi nhaäp theå, töø luùc Ngöôøi sinh xuoáng treân traùi ñaát cho ñeán luùc Ngöôøi vinh hieån veà trôøi. Nhöng theo kieåu noùi cuûa thaùnh Phaoloâ, thì maàu nhieäm cuûa Chuùa Kitoâ chæ laø söï toû baøy toái thöông vaø söï theå hieäm maàu nhieäm cöùu ñoä, moät maàu nhieäm bao truøm toaøn theå lòch söû nhaân loaïi, töø luùc saùng theá ñeán ngaøy hoaøn taát cuoái cuøng. Do ñoù, muoán töông ñoàng vôùi maàu nhieäm cöùu ñoä, Phuïng vuï phaûi duøng nghi thöùc ñeå dieãn taû toaøn boä söï phaùt trieån ñoù. Ñoù chính laø vai troø cuûa chu kyø kính Chuùa, hay chu kyø theo Muøa.
Phuïng vuï cuõng phaûi khuoân ñuùc theo nhöõng giai ñoaïn vaø nhöõng haønh ñoäng khaùc nhau maø söï tham döï cuûa con ngöôøi vaøo maàu nhieäm cöùu ñoä ñoøi hoûi. Ñöôïc sinh ra cho cuoäc soáng thaàn linh trong Chuùa Kitoâ nhôø pheùp Röûa toäi, con ngöôûi coøn caàn ñeå cho caùc haønh ñoäng cöùu ñoä cuûa Chuùa Kitoâ naén ñuùc, cho tôùi khi hoï ñöôïc ñöa veà nhaø Cha treân trôøi. Ñoù laø luùc coâng thöùc phuïng vuï an taùng cuûa Nghi leã Latinh coå goïi laø luùc hoaøn taát caùch ñaày ñuû cho moãi ngöôøi vieäc ra khoûi Ai Caäp, ñaõ khôûi ñaàu khi laønh nhaän bí tích Röûa toäi. Ñoù laø ñieåu ñöôïc thöïc hieän nhôø Phuïng vuï bí tích.
Tuy nhieân, ñang khi maø nhaân loaïi töøng böôùc tieán daàn veà Nöôùc Trôøi, thì hoï ñaõ nhaän ñöôïc nhöõng baûo chöùng vaø ñaõ ñöôïc tham döï vaøo cuoäc soáng cuûa Nöôùc aáy. Beân caïnh vaø song song vôùi maàu nheäm bí tích, Maàu nhieäm Phuïc Sinh coøn nhaéc tôùi maàu nhieäm ca ngôïi. Ñoù laø laõnh vöïc cuûa Phuïng vuï caùc giôø.
Bí tích vaø ca ngôïi gaëp nhau vaø ñöôïc ñöa tôùi toät ñænh trong Phuïng vuï taï ôn, töùc nghi thöùc rieâng bieät cuûa Kitoâ giaùo vaø ñoàng thôøi cuõng laø nghi thöùc toái haûo cuûa Leã Vöôït Qua môùi. Trong ñoù, Phuïng vuï Kitoâ giaùo ñaït tôùi tuyeät ñænh vaø tìm thaày lyù do sau cuøng ñeå chöùng minh cho mình nhö laø moät Maàu nhieäm phuïng töï. Bôûi vaäy, phuïng töï Kitoâ giaùo luoân tìm caùch keát hôïp vieäc taï ôn (Thaùnh leã) vôùi moïi vieäc cöû haønh khaùc. Töø nhöõng leã cung hieán linh ñình; töø vieäc möøng ngaøy sinh nhaät caùc thaùnh treân trôøi, cho tôùi vieäc keâu caàu ôn laønh cuûa Thieân Chuùa treân nhöõng bieán coá haøng ngaøy cuûa cuoäc soáng nhaân loaïi, bao giô nghi thöùc taï ôn, töùc phuïng vuï Thaùnh Theå, cuõng ghi daáu veát cuûa mình treân nhöõng vieäc cöû haønh aáy. Hôn baát cöù moät cöû haønh naøo khaùc, phuïng vuï taï ôn luoân mang ñaëc tính’coâng giaùo’ cuûa phuïng töï Kitoâ giaùo. Moïi haønh vi cuûa con ngöôøi vaø moïi bieán coá cuûa lòch söû tìm thaáy trong hieán leã ñoäc nhaát cuûa Chuùa Kitoâ cho Cha Ngöôøi, yù nghóa cuoái cuøng cuûa chuùng. Chính nhôø leã taï ôn naøy maø Nöôùc Thieân Chuùa ñaõ baét ñaàu xuaát hieän vaø thôøi theá maït cuõng ñaõ baét ñaàu heù môû. Phuïng vuï vaãn con söû duïng nhieåu nghi thöùc, coát laø ñeå bieåu thò caùch toát ñeïp hôn, hieäu naêng muoân hình vaïn traïng cuûa ôn thaùnh. Tuy nhieân, trong moãi nghi thöùc ñoù, chính maàu nhieäm cöùu ñoä toaøn theå ñöôïc gôïi leân, ít laø caùch giaùn tieáp, vaø nhöõng nghi thöùc ñaëc bieät naøy, töïu trung, bao giôø cuõng lieân heä tôùi traät töï cöùu ñoä chung cuõng nhö soá ñoâng nhöõng ngöôøi ñöôïc cöùu ñoä. Xeùt laø haønh ñoäng cuûa Giaùo Hoäi, ngöôøi phaân phaùt caùc maàu nhieäm cöùu ñoä, Phuïng vuï luoân ñeå yù tôùi tính chaát coâng giaùo cuûa Giaùo Hoäi trong thôøi gian vaø khoâng gian.
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |
