NGÔ VĂn hưng (Chủ biên) LÊ HỒng đIỆp nguyễn thị HỒng liêN

Nội dung của phiếu học tập:

Có cấu trúc màng đơn. Gồm 2 loại: Lưới nội chất hạt và lưới nội chất trơn.

Cần phân biệt được cấu trúc và chức năng của 2 loại này. GV sử dụng phiếu học tập, yêu cầu HS quan sát và nghiên cứu nội dung mục VII (SGK trang 57) hoàn thành phiếu học tập sau:

Điểm phân biệt	Lưới nội chất hạt	Lưới nội chất trơn
Cấu trúc
Chức năng

Nội dung phiếu học tập:

GV yêu cầu HS quan sát 16.2 ( SGK trang 58) và mô tả cấu trúc của bộ máy gôngi

+ Cấu tạo:

Là bào quan có màng đơn bao bọc.

Là một chồng túi dẹp xếp chồng lên nhau( nhưng tách biệt nhau)

+ Chức năng:

Lắp ráp, đóng gói và phân phối các sản phẩm( prôtêin, lipit)

Ở tế bào thực vật bộ máy gôngi còn có chức năng tổng hợp polisaccarit cấu trúc nên thành tế bào.

GV yêu cầu HS sau khi quan sát kênh hình chỉ ra được sự phối hợp hoạt động nhịp nhàng của các bào quan trong tế bào:

Để vận chuyển phân tử prôtêin ra khỏi tế bào thì cần có sự tham gia của hệ thống lưới nội chất hạt, túi tiết, bộ máy gôngi và màng sinh chất.

Để nắm được vai trò của lizôxôm, GV yêu cầu HS trả lời lệnh trong SGK

- Lizôxôm:

+ Cấu tạo:

Là bào quan có 1 lớp màng bao bọc, chứa nhiều enzim thuỷ phân làm nhiệm vụ tiêu hoá nội bào. Các enzim này phân cắt nhanh chóng các đại phân tử như prôtêin, axit nuclêic, cacbohidrat, lipit.

+ Chức năng:

Phân huỷ tế bào già, tế bào bị tổn thương, cũng như các bào quan hết thời hạn sử dụng..

GV yêu cầu HS nghiên cứu nội dung trong SGK mục IX, mô tả cấu trúc và phân tích chức năng của không bào.

+ Cấu tạo:

Là bào quan có 1 lớp màng bao bọc, được tạo ra từ hệ thống lưới nội chất và bộ máy gôngi.

Có ở tế bào thực vật ( không bào lớn), động vật nguyên sinh và một số động vật ( không bào nhỏ).

+ Chức năng:

Tuỳ loài, tuỳ loại tế bào chức năng của không bào rất khác nhau:

Ví dụ:

Không bào ở tế bào lông hút chứa nhiều muối khoáng và đường tạo ra áp suất thẩm thấu hút nước và muối khoáng.

Không bào ở một số động vật chứa các chất thải độc hại cho cây.

GV yêu cầu HS quan sát hình 17.1(SGK trang 60) và nghiên cứu nội dung mục X để trả lời lệnh trong SGK: Màng sinh chất được cấu tạo từ những thành phần nào?

+ Cấu trúc: Màng sinh chất: Được cấu tạo từ lớp photpho lipit kép dày khoảng 9nm bao bọc tế bào và có nhiều loại prôtêin ( prôtêin bám màng ngoài và trong, prôtêin khảm), ngoài ra còn có các phân tử côlestêrôn và cacbohidrat.

Lipit màng là lớp phân tử kép lipit ( gồm 2 lớp phân tử lipit áp sát nhau làm nên cấu trúc cơ bản bao bọc quanh tế bào). Về thành phần hoá học, lipit màng gồm 2 loại: Photpholipit và côlestêrôn. Thành phần lipit của đa số màng hầu như bao giờ cũng là một photpholipit, liên kết với một hàm lượng nhỏ các lipit trung tính và glicolipit.

Photpho lipit gồm nhiều loại, các loại phân tử này xếp xen kẽ với nhau, từng phân tử có thể quay xung quanh các trục chính của mình và đổi chỗ cho các phân tử bên cạnh hoặc cùng một lớp phân tử theo chiều ngang. Chính sự vận động đổi chỗ này đã làm nên tính lỏng linh động của màng tế bào. Hai lớp màng thường chứa các lipit khác nhau.

Côlestêrôn là một loại phân tử lipit nằm xen kẽ với các phân tử photpholipit và rải rác trong 2 lớp lipit của màng. Chiếm khoảng 25 -30% thành phần lipit màng. Côlestêrôn nhiều làm cản trở sự đổi chỗ của photpholipit, do đó làm giảm tính linh động của màng. Nên màng sẽ ổn định hơn.

Prôtêin màng: + Gồm prôtêin bám màng, có thể bám trên bề mặt màng tế bào hoặc khảm vào nửa lớp kép photpholipit.

+ Prôtêin xuyên màng: xuyên qua lớp kép photpholipit tạo lỗ và kênh vận chuyển.

Màng sinh chất khảm thể hiện ở chỗ: Thành phần chính của màng là lớp photpho lipit kép tạo nên một cái khung liên tục của màng, ngoài ra còn các phân tử prôtêin phân bố ( khảm) rải rác trong khung (lớp photpho lipit); hoặc xuyên qua khung hoặc bám màng trong và rìa màng ngoài.

Tính động của màng thể hiện ở chỗ: Các phân tử cấu trúc không đứng yên mà có khả năng di chuyển trong lớp photpho lipit( P-L). Nhờ có tính động này mà màng sinh chất có thể dễ dàng thay đổi hình dạng để xuất bào hay nhập bào...)

+ Chức năng:

- Trao đổi chất với môi trường một cách có chọn lọc.

- Vận chuyển các chất

- Tiếp nhận và truyền thông tin từ bên ngoài vào trong tế bào nhờ các prôtêin thụ thể

- Là nơi định vị của nhiều enzim.

- Các prôtêin màng làm nhiệm vụ ghép nối các tế bào trong một mô.

- Màng sinh chất có các "dấu chuẩn" là glicôprôtêin đặc trưng cho từng loại tế bào. Nhờ vậy, các tế bào của cùng một cơ thể có thể nhận biết nhau và nhận biết các tế bào “lạ”.

Với mỗi chức năng của màng sinh chất GV có thể hướng dẫn HS để các em tự lĩnh hội kiến thức.

- Các cấu trúc bên ngoài màng sinh chất:

Thành tế bào và chất nền ngoại bào. Giáo viên yêu cầu các em về nhà hoàn thành vào phiếu học tập sau:

Cấu trúc	Vị trí	Thành phần cấu tạo	Chức năng
Thành tế bào
Chất nền ngoại bào

Nội dung phiếu học tập:

Cấu trúc	Vị trí	Thành phần cấu tạo	Chức năng
Thành tế bào	Bao ngoài màng sinh chất	- Xenlulozơ ( thành tế bào thực vật). - Kitin( thành tế bào nấm).	- Bảo vệ tế bào - Xác định hình dạng, kích thước tế bào. - Đảm bảo cho các tế bào có thể liên lạc với nhau
Chất nền ngoại bào	Bao ngoài màng sinh chất	Các sợi glicôprôtêin và các chất vô cơ, hữu cơ khác	- Giúp các tế bào liên kết với nhau tạo thành các mô nhất định. - Giúp tế bào thu nhận thông tin.

- Mô tả được hiện tượng nhập bào và xuất bào.

Để HS dễ dàng hiểu và phân biệt được 2 hình thức vận chuyển các chất ( thụ động và chủ động), GV sử dụng các hình ảnh động quá trình vận chuyển các chất qua màng. Từ đó yêu cầu HS điền thông tin vào phiếu học tập sau:

Điểm phân biệt	Vận chuyển thụ động	Vận chuyển chủ động
Nguyên nhân
Nhu cầu năng lượng
Hướng vận chuyển
Chất mang
Kết quả

Nội dung của phiếu học tập:

- Nhập bào là phương thức tế bào đưa các chất vào bên trong bằng cách biến dạng màng sinh chất. Người ta chia nhập bào thành 2 loại: Ẩm bào và thực bào.

+ Thực bào :

Là hiện tượng màng tế bào biến dạng để đưa vào trong những chất có khối lượng phân tử lớn ở dạng rắn, không thể lọt qua lỗ màng được.

+ Ẩm bào :

Là hiện tượng màng tế bào biến dạng để đưa vào trong những chất có khối lượng phân tử lớn nhưng ở dạng lỏng, không thể lọt qua lỗ màng được.

- Xuất bào:

Là hiện tượng tế bào bài xuất ra ngoài các chất hoặc phân tử bằng cách hình thành các bóng xuất bào, các bóng này liên kết với màng, màng sẽ biến đổi và bài xuất các chất hoặc các phân tử ra ngoài.

- Khuếch tán:

Là sự chuyển động của các chất phân tán từ nơi có nồng độ cao đến nơi có nồng độ thấp.

- Thẩm thấu: Hiện tượng nước (dung môi) khuếch tán qua màng

- Dung dịch ưu trương: Là dung dịch có nồng độ chất tan lớn hơn nồng độ các chất tan trong tế bào.

- Dung dịch nhược trương: Là dung dịch có nồng độ chất tan nhỏ hơn nồng độ các chất tan trong tế bào.

- Dung dịch đẳng trương: Là dung dịch có nồng độ chất tan bằng nồng độ các chất tan trong tế bào.

Giúp HS dễ dàng phân biệt các khái niệm: khuếch tán, thẩm thấu, dung dịch ưu trương, dung dịch đẳng trương và dung dịch đẳng trương GV đưa ví dụ rồi cho HS tự rút ra kiển thức.

- Học sinh có thể quan sát được các thành phần chính của tế bào

- Học sinh có thể làm thí nghiệm để quan sát hiện tượng co và phản co nguyên sinh.

- Củng cố và khắc sâu kiến thức.

- Rèn luyện kĩ năng thực hành, thao tác thí nghiệm.

(Thí nghiệm này cũng dễ thực hiện, GV hướng dẫn để học sinh thực hiện như các bước trong SGK trang 67, 68)

BÀI 20 : THỰC HÀNH

THÍ NGHIỆM SỰ THẨM THẤU VÀ TÍNH THẤM CỦA TẾ BÀO

- Làm thí nghiệm đơn giản để quan sát hiện tượng thẩm thấu.

- Làm thí nghiệm chứng minh tính thấm chọn lọc của tế bào sống, từ đó thấy được vai trò quan trọng của màng sinh chất.

- Củng cố khắc sâu kiến thức.

- Rèn luyện kĩ năng thực hành, thao tác thí nghiệm.

Nội dung tiến hành gồm các bước giống SGK.

- Cần nắm được khái niệm năng lượng; Phân biệt được thế năng và động năng.

- Khái niệm chuyển hoá năng lượng.

- Nắm được cấu trúc và chức năng của ATP - đồng tiền năng lượng của tế bào.

Giáo viên sử dụng hình 21.2 và hình 21.3 để học sinh nắm được cấu tạo và chức năng của ATP. Học sinh sẽ được tìm hiểu cơ chế tạo ra ATP.

- ATP( Adenozin triphotphat):

+ Cấu tạo:

Gồm 3 thành phần 1 bazơ nitric Adenin

3 nhóm phot phat( trong đó có 2 liên kết cao năng)

Đường ribôzơ

Tổng hợp nên các chất hoá học cần thiết cho tế bào.

Vận chuyển các chất qua màng ngược với građien nồng độ.

Sinh công cơ học.

- Trình bày được khái niệm chuyển hoá vật chất, khái niệm chuyển hoá năng lượng ( hiểu được chuyển hoá vật chất luôn đi kèm với chuyển hoá năng lượng).

- Chuyển hoá năng lượng là sự chuyển đổi qua lại giữa các dạng năng lượng (Chuyển hoá giữa 2 dạng động năng và thế năng).

GV cần chỉ ra cho HS thấy được có 3 dạng chuyển hoá năng lượng cơ bản sau:

Quang năng hoá năng

Hoá năng  hoá năng

Hoá năng  nhiệt năng.

- Định nghĩa enzim, cấu trúc, cơ chế tác động của enzim và vai trò của enzim trong quá trình chuyển hoá vật chất ( Trọng tâm).

Học sinh phải nắm được bản chất của enzim là prôtêin.

Học sinh cần phân biệt được sự khác nhau giữa chất xúc tác sinh học và chất xúc tác vô cơ

+ Cấu trúc: Có trung tâm hoạt động đó là vùng có cấu trúc không gian đặc biệt liên kết với cơ chất

+ Cơ chế tác động: GV có thể sơ đồ hoá cho HS như sau:

E + S E – S SP + E

Enzim Cơ chất Phức hợp trung gian Sản phẩm

GV sử dụng hình vẽ 22.3 yêu cầu HS phân tích ảnh hưởng của nhiệt độ và độ pH đến hoạt tính của enzim.

Nghiên cứu ảnh hưởng của nồng độ enzim và nồng độ cơ chất GV vẽ đồ thị để hướng dẫn HS phân tích.

+ Nhiệt độ: Mỗi enzim có một nhiệt độ tối ưu

+ Độ pH: Mỗi enzim có độ pH tối ưu.

+ Nồng độ cơ chất: Với một lượng enzim xác định, nếu tăng dần lượng cơ chất trong dung dịch thì thoạt đầu hoạt tính của enzim tăng dần, nhưng đến một giới hạn sự gia tăng về nồng độ cơ chất cũng không làm tăng hoạt tính của enzim.

+ Nồng độ enzim: Với một lượng cơ chất xác định, nồng độ enzim càng cao thì tốc độ phản ứng xảy ra càng nhanh

+ Chất ức chế enzim: Một số chất hoá học có thể ức chế hoạt động của enzim nên tế bào khi cần ức chế enzim nào đó có thể tạo ra các chất ức chế đặc hiệu cho enzim ấy.

- Vai trò của enzim trong cơ chế tác động: Làm giảm năng lượng hoạt hoá của các chất tham gia phản ứng, do đó làm tăng tốc độ phản ứng.

Phần này GV sử dụng hình 22.2 để HS hiểu được khái niệm năng lượng hoạt hoá. GV cần lưu ý cho HS biết tế bào có thể điều chỉnh quá trình chuyển hoá vật chất để thích ứng với môi trường bằng cách điều chỉnh hoạt tính của các enzim bằng các chất ức chế hay hoạt hoá .

Một trong những kiểu điều chỉnh phổ biến trong cơ thể là ức chế ngược.

+ Ức chế ngược là kiểu điều hoà trong đó sản phẩm của con đường chuyển hoá quay lại tác động như một chất ức chế làm bất hoạt enzim xúc tác cho phản ứng ở đầu của con đường chuyển hoá

Enzim a Enzim b Enzim c Enzim d

A B C D P
BÀI 23: HÔ HẤP TẾ BÀO
Đây là một bài khó dạy đối với hầu hết các GV và khó học đối với HS vì thời gian ngắn GV rất khó truyền tải được kiến thức cho HS về cơ chế hô hấp. Do đó trọng tâm là phần II: Các giai đoạn chính của quá trình hô hấp tế bào. GV chú ý phân tích cho HS thấy được sự khác nhau giữa quá trình oxi hoá trong tế bào với quá trình đốt cháy. Đối với quá trình oxi hoá xảy ra trong tế bào năng lượng được tạo ra từ từ và được tích luỹ vào trong phân tử ATP. Từ đó HS sẽ hiểu được vai trò của ATP, ATP là nguồn năng lượng phổ biến nhất và dễ huy động nhất của tế bào. ATP tham gia vào tất cả các hoạt đông sống của tế bào . Nên ATP được gọi là đồng tiền vạn năng. Như vậy cái chốt cuối cùng GV cần làm cho HS hiểu được sản phẩm cuối cùng của hô hấp tế bào là tạo ra ATP

- HS nắm được khái niệm, bản chất hô hấp tế bào, ba giai đoạn chính của quá trình hô hấp tế bào

+ Hô hấp tế bào: Là quá trình phân giải nguyên liệu hữu cơ ( chủ yếu là glucozơ) thành các chất đơn giản (CO₂, H₂O) và giải phóng năng lượng cho các hoạt động sống khác của tế bào và của cơ thể.

+ Thực chất của hô hấp tế bào là một chuỗi các phản ứng oxi hoá khử sinh học ( phản ứng enzim). Thông qua chuỗi các phản ứng này, phân tử chất hữu cơ ( chủ yếu là glucozơ) được phân giải dần dần vằnng lượng của nó được giải phóng dần dần ở các giai đoạn khác nhau.

Để nắm được nội dung kiến thức của các giai đoạn chính của hô hấp tế bào, GV yêu cầu HS nghiên cứu hình 16.1 SGK, 16.2 và 16.3 hoàn thành vào phiếu học tập sau:

Các giai đoạn	Vị trí xảy ra	Nguyên liệu	Sản phẩm
Đường phân
Chu trình Crep
Chuỗi chuyền điện tử

* Nội dung của phiếu học tập:

GV cần chú ý cho HS: