CHƯƠng I: giới thiệu môn học và HẠch toán thu nhập quốc dân kinh tế vĩ mô là gì?

6.2. Chính sách tài khoá

Khi nền kinh tế đi quá xa về bên trái hay bên phải của sản lượng tiềm năng thì lúc này cần có sự tác động của chính sách tài khoá hoặc tiền tệ để đưa nền kinh tế về mức cân bằng.

Giả sử nền kinh tế lâm vào tình trạng suy thoái và thất nghiệp các hãng tư nhân không muốn đầu tư thêm, người tiêu dùng không muốn chi thêm cho tiêu dùng , tổng cầu ở mức rất thấp. Chính phủ muốn mở rộng tổng cầu thì phải tăng chi tiêu hoặc giảm thuế, nâng cao mức chi chung của nền kinh tế gọi là chính sách mở rộng tài khoá. Ngược lại, khi nền kinh tế đang trong trạng thái phát đạt quá mức, lạm phát tăng lên chính phủ có thể giảm chi tiêu và tăng thuế. Nhờ đó mức chi tiêu chung giảm đi sản lượng giảm theo và lạm phát sẽ chững lại gọi là chính sách thu hẹp tài khoá.

Tác động của chính sách tài khoá trong mô hình IS – LM:

i

IS₂





LM

IS₁



E₂

i₂

Y

Hình 6.6.Chính sách tài khoá

Chính sách tài khoá sẽ làm dịch chuyển đường IS vì tác động trực tiếp đến tổng cầu AD làm thay đổi sản lượng cân bằng.

Ví dụ: Lúc ban đầu với IS₁ và LM nền kinh tế đạt sự cân bằng chung trên cả hai thị trường tại E₁(Y₁; i₁) với Y₁ < Y_p .

 Bây giờ chính phủ tăng chi tiêu lên sẽ làm tăng AD dẫn đến IS₁ dịch chuyển sang IS₂, còn cung tiền là không đổi.

 Điểm cân bằng mới E₂(Y₂ ; i₂) vì chính phủ tăng chi tiêu làm tăng tổng cầu, sản lượng cân bằng tăng, nên lượng cầu về tiền tăng. Với lượng cung tiền cố định lãi suất tăng từ i_1→i₂

 Như vậy, chính sách mở rộng tài khoá làm tăng sản lượng cân bằng trên thị trường hàng hoá và tăng lãi suất cân bằng trên thị trường tiền tệ và ngược lại.

Khi chính phủ thực hiện chính sách tài khoá mở rộng để điều tiết nền kinh tế vĩ mô. Tăng sản lượng tiềm năng bằng cách tăng chi tiêu, lượng thay đổi chi tiêu chính phủ ước tính: ΔAD = ΔG = ΔY/k chính phủ kỳ vọng tổng cầu tăng từ AD1→AD2 và sản lượng cân bằng tăng đến Y₂ = Y_p . Nhưng khi sản lượng cân bằng tăng, cầu tiền cũng tăng lên làm tăng lãi suất cân bằng từ i₁→ i₂. Do đó sẽ làm giảm đầu tư tư nhân (hay tháo lui đầu tư) khi đó tổng cầu lại giảm làm giảm bớt sản lượng cân bằng. Sản lượng cân bằng mới đạt được là Y₂ chứ không phải sản lượng kỳ vọng mà chính phủ muốn đạt được Y_p ( Y₂ < Y_p) và lượng tăng lên là ΔY’ < ΔY. Hiện tượng này gọi là tác động hất ra hay lấn át.

 Độ nhạy cảm của đầu tư tư nhân đối với lãi suất càng cao thì chính sách mở rộng tài khoá để kích cầu chống suy thoái càng kém hiệu quả. Hay đường IS càng thoải thì tác động hất ra càng lớn.

 Khi độ nhạy cảm của cầu tiền đối với thu nhập càng cao thì LM càng dốc, tác động hất ra càng mạnh → chính sách tài khoá càng kém hiệu quả.

6.2.3. Sự thay đổi thuế

Ta có: T = T_a - T_r Thuế ròng = Thuế - Chi chuyển nhượng

Khi chính phủ tăng thuế, giữ nguyên không đổi chuyển nhượng thì thuế ròng tăng lên kéo theo thu nhập khả dụng Y_d giảm nên tiêu dùng giảm theo, làm cho tổng cầu giảm, sản lượng giảm và ngược lại.


Tr cố định

T Yd C AD Y

Tx tăng

6.3. Sử dụng chính sách để ổn định nền kinh tế

Còn các nhà kinh tế khác cho rằng, về cơ bản nền kinh tế luôn ổn định. Các biến động lớn và không có hiệu quả mà chúng ta gặp phải là do chính sách kinh tế yếu kém gây ra. Họ lập luận rằng chính sách kinh tế không nên tìm cách điều chỉnh nền kinh tế. Thay vào đó, các nhà hoạch định chính sách kinh tế phải nhận thức được những hạn chế của mình. Những người này lại không đồng ý hay chống lại các luận cứ chính sách ổn định.

Nhiệm vụ ổn định nền kinh tế trở nên dễ dàng khi chính sách phát huy tác dụng ngay. Khi đó người thực hiện chính sách sẽ giống như lái một chiếc xe máy. Người hoạch định chính sách chỉ cần điều chỉnh các công cụ của mình để giữ cho nền kinh tế chuyển động trên con đường mong muốn. Giống như việc lái chiếc xe máy đổi hướng đi hầu như ngay lập tức sau khi ta điều chỉnh tay lái.

Nhưng các nhà hoạch định chính sách kinh tế phải đương đầu với một vấn đề giống như công việc của người thuyền trưởng lái con tàu. Lái con tàu rất khó vì sau khi điều chỉnh bánh lái khá lâu nó mới thay đổi hướng đi. Khi một con tàu bắt đầu quay, nó sẽ tiếp tục quay sau khi bánh lái đã trở về vị trí bình thường. Do đó, người chưa có kinh nghiệm thường lái quá nhiều sau khi nhận thấy sai lầm của mình, lại phản ứng thái quá bằng cách lái mạnh theo hướng ngược lại kết quả là tình trạng mất ổn định càng trầm trọng hơn.

Giống như lái một con tàu, các nhà hoạch định chính sách phải đối phó với độ trễ lớn, các nhà hoạch định chính sách sẽ khó khăn về khó tiên đoán độ trễ là bao nhiêu. Các nhà kinh tế phân biệt hai loại độ trễ trong quá trình thực hiện chính sách ổn định:

■ Độ trễ trong: Là khoảng thời gian từ lúc xuất hiện cú sốc tác động vào nền kinh tế cho đến khi biện pháp, chính sách được đưa ra để phản ứng lại cú sốc này. Độ trễ này xuất hiện vì các nhà hoạch định chính sách cần có thời gian để nhận thức được rằng cú sốc này đã xảy ra và sau đó thực thi một chính sách thích hợp.

■ Độ trễ ngoài: Là những khoảng thời gian từ lúc thực thi chính sách cho tới khi có phát huy ảnh hưởng đối với nền kinh tế. Loại trễ này xuất hiện vì chính sách không tác động ngay lập tức với chi tiêu, thu nhập, việc làm.

Độ trễ dài và biến động gắn với chính sách tiền tệ và tài chính sẽ làm cho quá trình ổn định nền kinh tế trở nên khó khăn hơn. Người ủng hộ chính sách thụ động cho rằng do những độ trễ này, hầu như người ta không thể thực hiện thành công chính sách ổn định. Còn những người ủng hộ chính sách chủ động thừa nhận rằng những độ trễ như vậy đòi hỏi nhà hoạch định chính sách phải thận trọng hơn.

Một số chính sách, gọi là cơ chế tự ổn định được thiết kế để giảm độ trễ gắn với chính sách ổn định. Cơ chế tự ổn định là những chính sách kích thích hoặc làm giảm khi nền kinh tế quá nóng mà không cần có sự thay đổi chính sách thận trọng nào.