Chương 2 CÁc lĩnh vực bảo hộ SỞ HỮu trí tuệ

Các yếu tố chứng minh hành vi vi phạm

• 
  Việc thực hiện một hành vi bị ngăn cấm;
  
• 
  Hành vi bị ngăn cấm được thực hiện sau khi công bố đơn yêu cầu cấp bằng độc quyền sáng chế, hoặc sau khi cấp bằng độc quyền sáng chế mà không có việc công bố trước đó;
  
• 
  Hành vi bị ngăn cấm được thực hiện tại quốc gia cấp bằng độc quyền sáng chế;
  
• 
  Hành vi bị ngăn cấm phải liên quan tới một sản phẩm hoặc một quy trình thuộc phạm vi yêu cầu bảo hộ của bằng độc quyền sáng chế.
  

2.99 Một hành vi bị ngăn cấm, yếu tố quan trọng nhất trong việc chứng minh vi phạm là hành vi liên quan tới việc chế tạo, sử dụng, bán hoặc nhập khẩu sản phẩm đã được cấp bằng độc quyền sáng chế, hoặc việc sử dụng quy trình đã được cấp bằng độc quyền sáng chế, hay việc chế tạo, sử dụng, bán hoặc nhập khẩu sản phẩm thu được trực tiếp từ quy trình đã được cấp bằng độc quyền sáng chế.

2.100 Việc chế tạo một sản phẩm nghĩa là sản phẩm được mô tả và yêu cầu bảo hộ trong Bằng độc quyền sáng chế được thực hiện. Việc chế tạo đó có thể coi là sản xuất, đặc biệt khi sản phẩm được sản xuất nhằm mục đích thương mại. Phương thức sản xuất và số lượng sản phẩm không liên quan tới hành vi vi phạm một sản phẩm được cấp bằng độc quyền sáng chế đã đề cập. Tuy nhiên, có ba ngoại lệ chính mà luật pháp hầu hết các quốc gia đặt ra đối với hành vi vi phạm quyền độc quyền trong việc sản xuất một sản phẩm đã được cấp bằng độc quyền sáng chế, đó là:

• 
  khi sản phẩm được cấp bằng độc quyền sáng chế được làm ra chỉ vì mục đích nghiên cứu khoa học và thí nghiệm;
  
• 
  khi bên thứ ba đã bắt đầu làm ra sản phẩm trước ngày nộp đơn yêu cầu cấp bằng độc quyền sáng chế cho sáng chế có trong sản phẩm đó; và
  
• 
  khi sản phẩm được cấp bằng độc quyền sáng chế được thực hiện theo một li-xăng không tự nguyện hoặc theo sự cho phép của Chính phủ vì lợi ích công cộng.
  

2.102 Một trong những khó khăn khi chứng minh hành vi vi phạm đối với các sản phẩm thu được trực tiếp từ một quy trình được cấp bằng độc quyền sáng chế là việc chứng minh rằng quy trình được cấp bằng độc quyền sáng chế đã được sử dụng để sản xuất ra sản phẩm đó. Luật sáng chế của một số quốc gia giải quyết vấn đề này bằng cách quy định đảo ngược nghĩa vụ chứng minh đối với các bằng độc quyền sáng chế của các quy trình bằng việc đưa ra giả định sau: nếu sản phẩm thu được trực tiếp từ việc sử dụng quy trình được cấp bằng độc quyền sáng chế đó là mới vào ngày nộp đơn hoặc ngày ưu tiên của đơn yêu cầu cấp bằng độc quyền sáng chế, thì một sản phẩm giống hệt như vậy do bên thứ ba sản xuất bị coi theo giả định thu được từ cùng một quy trình. Luật pháp một số nước khác còn tiến xa hơn và loại bỏ khó khăn trên bằng cách không hạn chế sản phẩm thu được phải là mới.

2.103 Việc sử dụng một sản phẩm đã được cấp bằng độc quyền sáng chế không đòi hỏi phải diễn ra liên tục hoặc lặp đi lặp lại. Nguyên tắc là việc sử dụng là một hành vi bị ngăn cấm bất kể người sử dụng sản phẩm được cấp bằng độc quyền sáng chế là ai, và sản phẩm đó được sử dụng vì mục đích gì. Việc sử dụng sản phẩm đã được cấp bằng độc quyền sáng chế là hành vi bị ngăn cấm bất kể sản phẩm thực sự đang được sử dụng có do chủ sở hữu bằng độc quyền sáng chế làm ra, và làm ra với sự cho phép của chủ sở hữu, hay không được chủ sở hữu cho phép.

2.104 Luật pháp hầu hết các quốc gia thường đưa ra 5 ngoại lệ về hành vi vi phạm độc quyền đối với việc sử dụng một sản phẩm đã được cấp bằng độc quyền sáng chế, đó là:

• 
  sử dụng sản phẩm đã được cấp bằng độc quyền sáng chế chỉ vì mục đích nghiên cứu khoa học hoặc thí nghiệm;
  
• 
  sử dụng sản phẩm đã được cấp bằng độc quyền sáng chế do chính chủ sở hữu bằng độc quyền sáng chế đưa ra thị trường tại quốc gia đó hoặc được sự cho phép của chủ sở hữu;
  
• 
  sử dụng sản phẩm đã được cấp bằng độc quyền sáng chế trên các phương tiện giao thông quá cảnh qua quốc gia đó;
  
• 
  sản phẩm được cấp bằng độc quyền sáng chế do bên thứ ba có đặc quyền được tiếp tục tạo ra sản phẩm; và
  
• 
  sản phẩm được cấp bằng độc quyền sáng chế được sử dụng theo một li-xăng không tự nguyện hoặc với sự cho phép của Chính phủ vì lợi ích công cộng.
  

2.106 Việc nhập khẩu một sản phẩm đơn giản có nghĩa là đưa một món hàng chứa đựng hay cấu thành sản phẩm đã được bảo hộ theo bằng độc quyền sáng chế được vào quốc gia bảo hộ. Do vậy, việc nhập khẩu là một hoạt động cơ học vận chuyển sản phẩm qua biên giới vào lãnh thổ một quốc gia, bất kể sản phẩm đó được nhập khẩu từ quốc gia nào. Hơn nữa, ở đây cho dù việc nhập khẩu có được tiến hành vì mục đích sử dụng, buôn bán hay phân phối miễn phí đều không phải là vấn đề. Kể cả việc một sản phẩm nhập khẩu được hưởng quyền bảo hộ bằng độc quyền sáng chế tại nước mà sản phẩm được sản xuất hay tại quốc gia xuất sản phẩm đó cũng không có ý nghĩa gì.

2.107 Nguyên tắc đối với việc sử dụng, bán và nhập khẩu sản phẩm đã được cấp bằng độc quyền sáng chế như định nghĩa đề cập, cũng áp dụng đối với việc sử dụng, bán và nhập khẩu sản phẩm trực tiếp thu được từ một quy trình đã được bảo hộ theo bằng độc quyền sáng chế.

Sau khi Công bố đơn hoặc cấp Bằng độc quyền sáng chế

2.108 Yếu tố thứ hai trong việc chứng minh một hành vi vi phạm không cần nhiều bàn luận, đó là hành vi bị ngăn cấm phải được thực hiện sau khi công bố sáng chế, hoặc trong đơn yêu cầu cấp bằng độc quyền sáng chế hoặc trong bằng độc quyền sáng chế đã cấp. Sẽ là vô lý nếu bên thứ ba bị buộc tội có hành vi vi phạm khi các chi tiết về sáng chế còn chưa được công bố cho công chúng để họ có thể tự xem xét cái gì bị ngăn cấm.

2.109 Yếu tố thứ ba trong việc chứng minh một hành vi vi phạm cũng ít cần phải bình luận. Nói chung, bằng độc quyền sáng chế không vượt ra khỏi biên giới của quốc gia cấp bằng độc quyền sáng chế đó. Luật về sáng chế của một quốc gia này không có hiệu lực tại một quốc gia khác. Tuy nhiên, đối với một số ít các quốc gia, đặc biệt là các nước thuộc Khối Thịnh vượng Anh, có thể mở rộng phạm vi của một bằng độc quyền sáng chế thuộc Vương quốc Anh tới các quốc gia khác bằng việc nộp đơn yêu cầu của chủ sở hữu bằng độc quyền sáng chế đó, thường là trong thời hạn 3 năm kể từ ngày cấp bằng độc quyền sáng chế, để đăng ký bằng độc quyền sáng chế đó tại quốc gia liên quan.

2.110 Yếu tố thứ tư trong việc chứng minh một hành vi vi phạm thường là điểm quyết định trong mọi tranh chấp về bằng độc quyền sáng chế. Tại mọi quốc gia, phạm vi bảo hộ của một bằng độc quyền sáng chế được xác định bởi các yêu cầu bảo hộ. Ý nghĩa của các yêu cầu bảo hộ này chung cuộc sẽ được toà án giải thích. Cách thức để toà án diễn giải yêu cầu ngược lại phụ thuộc vào luật pháp từng quốc gia và trong chừng mực nào đó còn là các nguyên tắc và quy định. Vì vậy, một yêu cầu bảo hộ có ý nghĩa như thế nào sẽ phụ thuộc vào hệ thống tư pháp mà ở đó yêu cầu bảo hộ được giải thích.

2.111 Các toà án, đặc biệt trong hệ thống common law (thông luật), hướng tới việc xác định cấu trúc nào mà ngôn từ của phần yêu cầu định ra, và xem xét liệu cấu trúc bị cáo buộc vi phạm có tương ứng với cấu trúc mà ngôn từ trong yêu cầu bảo hộ định ra hay không.

2.112 Khi cố gắng giải đáp vấn đề liệu một kết cấu cụ thể nào đó có vi phạm một yêu cầu bảo hộ trong bằng độc quyền đối với sáng chế hay không, yêu cầu bảo hộ này phải được tách ra thành các yếu tố riêng lẻ, và những yếu tố này được đem so sánh với các yếu tố của kết cấu bị coi là vi phạm để xem chúng có quan hệ gì với nhau hay không. Trên thực tế, nếu yêu cầu bảo hộ có thể được phân tích để tương ứng với hành vi bị cáo buộc là vi phạm mà ngôn từ của yêu cầu bảo hộ không bị suy diễn quá rộng, khi đó có thể nói là đã có một hành vi vi phạm thực sự. Mặt khác, nếu yêu cầu bảo hộ chứa đựng một đặc điểm giới hạn nào đó mà không thể tìm thấy trong hành vi bị cáo buộc là vi phạm thì có thể nói là không có hành vi vi phạm.

2.113 Khi so sánh từng yếu tố riêng lẻ của một yêu cầu bảo hộ với các yếu tố tương ứng trong một hành vi bị coi là vi phạm, cần phải trả lời các câu hỏi sau:

• 
  Tất cả các yếu tố trong yêu cầu bảo hộ có hiện hữu trong hành vi bị cáo buộc là vi phạm không?
  
• 
  Tất cả những yếu tố này có cùng một dạng không?
  
• 
  Tất cả những yếu tố trên có cùng thực hiện một chức năng không?
  
• 
  Các yếu tố đó có cùng mối quan hệ với các yếu tố khác không?
  

2.115 Tất nhiên việc chứng minh một hành vi vi phạm không phải luôn luôn rõ ràng. Ví dụ, sự thay đổi về mặt hình dạng sẽ không tránh khỏi vi phạm nếu không có thay đổi nào trong kết quả thu được. Những thay đổi về trật tự các bước tiến hành trong một quy trình sẽ không tránh khỏi vi phạm nếu vẫn thu được kết quả như vậy. Hơn nữa, sự hiện diện của những yếu tố bổ sung khác trong một hành vi bị cáo buộc là vi phạm không giúp tránh khỏi hành vi vi phạm nếu tất cả các yếu tố được nêu ra trong phần yêu cầu bảo hộ của bằng độc quyền sáng chế cùng đều có mặt.

2.116 Một trong những lĩnh vực khó khăn nhất của việc giải thích yêu cầu bảo hộ là việc xác định liệu đã có sự thay thế các yếu tố tương đương trong một hành vi bị cáo buộc là vi phạm. Đây còn được gọi là “học thuyết về các yếu tố tương đương” khá nổi tiếng trong thực tiễn tranh chấp về bằng độc quyền sáng chế tại nhiều quốc gia. Nói một cách vắn tắt, học thuyết này đề xướng rằng một người vi phạm không được phép tiếp tục hành vi của mình khi anh ta về căn bản đã vận dụng sáng chế đã được cấp bằng độc quyền sáng chế khi chỉ đơn giản thay một yếu tố của sáng chế bằng một yếu tố thay thế có chức năng và kỹ thuật tương đương với yếu tố được nêu ra trong yêu cầu bảo hộ bằng độc quyền sáng chế, bất kể việc thay đổi đó được người vi phạm sử dụng thực ra có là một cải tiến hay không. Học thuyết tương đương bị hạn chế áp dụng chỉ trong các trường hợp khi yếu tố thay thế hay các yếu tố thay thế do người vi phạm sử dụng thực hiện chức năng cơ bản giống như và tạo ra một kết quả về cơ bản là giống với yếu tố hoặc các yếu tố nêu trong phần yêu cầu bảo hộ hoặc các yêu cầu bảo hộ.

Các biện pháp Chủ sở hữu Bằng độc quyền sáng chế có thể áp dụng

2.117 Các biện pháp mà chủ sở hữu bằng độc quyền sáng chế có thể áp dụng khi có hành vi vi phạm xảy ra thường được quy định trong luật pháp quốc gia về sáng chế và thường ở hai hình thức, đó là biện pháp hình sự và dân sự.

2.118 Nói một cách khái quát, biện pháp dân sự được áp dụng đối với mọi trường hợp vi phạm, còn các biện pháp hình sự chỉ được áp dụng trong một số hoàn cảnh cụ thể, đó là, khi hành vi vi phạm được thực hiện một cách cố ý.

2.119 Các biện pháp dân sự thường được áp dụng bao gồm quy định đền bù thiệt hại, lệnh cấm của toà án, hay bất kỳ biện pháp nào khác được quy định trong pháp luật chung như biện pháp tịch thu và tiêu huỷ sản phẩm vi phạm hoặc các phương tiện được sử dụng để sản xuất các sản phẩm đó.

2.120 Nếu chủ sở hữu bằng độc quyền sáng chế chứng minh được trước toà án rằng có một hành vi vi phạm đã xảy ra, hoặc đang xảy ra thì anh ta có quyền đòi bồi thường thiệt hại, mức bồi thường thiệt hại sẽ do toà án đánh giá. Người gây ra hành vi vi phạm sẽ chỉ đền bù thiệt hại đối với hành vi vi phạm xảy ra kể từ ngày Cơ quan Sáng chế công bố sáng chế trong đơn xin cấp bằng độc quyền sáng chế hoặc từ ngày cấp bằng độc quyền sáng chế. Mức bồi thường thiệt hại có thể được tính ít nhất là theo hai cách. Một cách đó là đánh giá mức độ thiệt hại dựa trên thiệt hại về mặt tài chính do hành vi vi phạm gây ra cho chủ sở hữu bằng độc quyền sáng chế. Theo cách tính thứ hai thì mức bồi thường thiệt hại được tính dựa trên sự đánh giá lợi nhuận. Điều này không có nghĩa là chủ sở hữu phải nhận được tất cả mọi khoản lợi nhuận mà người vi phạm thu được từ sản phẩm vi phạm, tuy nhiên việc đánh giá các khoản lợi có thể rất sát với khoản lợi nhuận thực tế đã thu được. Ngoài ra, mức bồi thường thiệt hại có thể được đánh giá bằng việc xem xét khoản thù lao do các bên nhận li-xăng trả. Trong trường hợp này, toà án có thể quyết định rằng thiệt hại không thể ít hơn mức thù lao thu được tính theo đầu sản phẩm và, vì đó là thiệt hại mà không phải là thù lao thì chắc chắn mức bồi thường thiệt hại sẽ phải được ấn định ở mức cao hơn.

2.121 Theo luật pháp một số quốc gia, người vi phạm không có nghĩa vụ bồi thường thiệt hại nếu anh ta chứng minh được rằng vào ngày xảy ra hành vi đó anh ta đã không biết được và cũng không có cơ sở hợp lý nào để cho rằng có tồn tại bằng độc quyền sáng chế đó.

2.122 Lệnh của toà án là một quyết định cấm hành vi vi phạm. Trong trường hợp như vậy toà án sẽ ban hành một lệnh cấm yêu cầu người vi phạm chấm dứt các vi phạm đối với sáng chế đã được cấp bằng độc quyền sáng chế. Khi bản thân hành vi vi phạm có thể chưa xảy ra nhưng việc chuẩn bị đã được một bên thứ ba tiến hành nhằm thực hiện hành vi vi phạm (“hành vi vi phạm đang sắp xảy ra”) thì lệnh cấm đó của toà án nghĩa là việc vi phạm có thể chưa bắt đầu.

2.123 Các biện pháp hình sự tuỳ thuộc vào cơ cấu của luật hình sự và thủ tục tố tụng hiện hành tại từng quốc gia. Những chế tài hình sự thông thường là phạt tù hoặc phạt tiền, hoặc cả hai.

2.124 Ngoài việc đánh giá chính bản thân sản phẩm, tác giả sáng chế còn phải tìm hiểu liệu có một thị trường thích hợp với sản phẩm thu được từ sáng chế của mình không.

2.125 Ai sẽ mua sản phẩm? Cần bao nhiêu người để tạo ra thị trường tiềm năng? Đây là một con số khó đánh giá nhưng lại là một trong những chìa khóa cho sự sống còn của sản phẩm. Các thống kê về dân cư địa phương và phân chia thị trường tiềm năng do các cơ quan có liên quan thuộc chính phủ công bố, cũng như số liệu điều tra của các công ty tư nhân, có thể cung cấp cơ sở cho việc nghiên cứu khu vực thị trường mục tiêu theo nhóm tuổi, tình trạng hôn nhân…

2.126 Đối với một số công nghệ phức tạp hơn, các trung tâm nghiên cứu, các tập đoàn đa quốc gia, v.v... đang tỏ ra quan tâm ngày càng nhiều tới việc theo đuổi công nghệ chưa triển khai hoặc triển khai một phần để hoàn tất nó và do vậy hưởng lợi được từ hoạt động nghiên cứu và đảm bảo việc dẫn trước các đối thủ cạnh tranh.

2.127 “Thử nghiệm thị trường” là một giai đoạn mà rất nhiều công ty lớn thực hiện trước khi bắt đầu việc sản xuất hàng loạt. Họ giới thiệu sản phẩm với số lượng hạn chế người được coi là tiêu biểu trong phân khúc thị trường tiềm năng của họ. Các doanh nghiệp nhỏ cũng nên xem xét cân nhắc sử dụng kỹ thuật này trước khi tiêu tốn thời gian và tiền bạc tung ra một sản phẩm để rồi cuối cùng không bán được.

2.128 Về cơ bản, có hai phương pháp mà tác giả sáng chế có thể sử dụng để đưa ý tưởng của mình vào sản xuất. Anh ta có thể bán hoặc cấp li-xăng ý tưởng về sản phẩm của mình cho một công ty có thiết bị để sản xuất sản phẩm đó. Hoặc thay vào đó, chính anh ta cũng có thể trở thành nhà sản xuất, có thể lập một nhà máy hoặc ký hợp đồng giao thầu khoán việc sản xuất sản phẩm cho một phân xưởng nếu có thể.

2.129 Một số công ty có khi thờ ơ với các ý tưởng sản phẩm mới. Các công ty này thường bị tràn ngập bởi những ý tưởng không mời từ công chúng, rất ít ý tưởng trong số đó tỏ ra đáng được lưu tâm. Các công ty lớn hơn thông thường có những phòng nghiên cứu và triển khai được đầu tư những khoản tiền lớn. Tất nhiên, các nhà quản lý sẽ thiên vị nghiên cứu những phát triển nội bộ. Các công ty khác lại e ngại tác giả sáng chế có thể thưa kiện rằng các ý tưởng của họ đã bị đánh cắp, khi trên thực tế có thể công ty đó cũng đã đang nghiên cứu cùng một ý tưởng.

2.130 Các tập đoàn lớn thường công bố các chính sách và thủ tục của họ đối với những ý tưởng sản phẩm mới có nguồn gốc bên ngoài. Một số công ty có cả “bộ phận tiếp nhận ý tưởng”. Hầu hết các công ty đều muốn tác giả sáng chế chỉ gửi cho họ bản sao bằng độc quyền sáng chế của anh ta về ý tưởng mới. Hoặc, tác giả sáng chế có thể nộp bản sao đơn yêu cầu cấp bằng độc quyền sáng chế ngay sau khi nộp đơn.

2.131 Khi một ý tưởng đề xuất không có khả năng được cấp bằng độc quyền sáng chế được chấp nhận, tác giả sáng chế phải hiểu rõ về chính sách của công ty đối với các ý tưởng không mời trước khi gửi. Một số công ty dành quyền được tùy ý thanh toán cho các ý tưởng khi thấy chúng phù hợp.

2.132 Nếu việc đề xuất một ý tưởng đã được cấp bằng độc quyền sáng chế được chấp thuận, tác giả sáng chế có thể lựa chọn hoặc bán bằng độc quyền sáng chế của mình để có được một khoản tiền thanh toán gọn một lần, hoặc ký kết hợp đồng li-xăng với công ty.