Abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti

Serquyosh hur o’lkam elga baxt najot,

Sen o’zing do’stlarga yo’ldosh mehribon.

Yashnagay to abad ilmu fan ijod,

Shuhrating porlasin toki bor jahon.

* * *

Oltin bu vodiylar joy O’zbekiston,

Ajdodlar mardona ruhi senga yor.

Ulug’ xalq qudrati jo’sh urgan zamon,

Olamni mahliyo aylagan diyor.

* * *

Bag’ri keng o’zbekning o’chmas iymoni,

Erkin yosh avlodlar senga zo’r qanot.

Istiqlol mash’ali tinchlik posponi,

Haqsevar ona yurt, mangu bo’l obod.

* * *

Oltin bu vodiylar joy O’zbekiston,

Ajdodlar mardona ruhi senga yor.

Ulug’ xalq qudrati mangu bo’l obod,

Olamni mahliyo aylagay diyor.
Ana shu madhiya O’zbekiston Respublikasi suverenitetining ramzidir. Uni Vatanimizdagi barcha tashkilotlarda ishlaydigan odamlar, ta’lim muassasalaridagi barcha tahsil oluvchilar va ishlaydigan xodimlar va hamma – hamma yod olib, uning mazmun – mohiyatini qalbining turiga chuqur singdirib olish ham farz, ham qarzdir. Bunga sabab yuqorida eshitganimizdek, madhiyamiz mazmun – mohiyatida o’zbek xalqining kamligini to’la namoyon qilingan. Shuning uchun ham Davlat madhiyasiga zo’r ehtirom va hurmat bilan qarash mamlakat ham bir fuqarosining Vatanparvarlik burchidir.

Davlat madhiyasi musiqa va she’r uyg’unligida aytiladi, ijro etiladi. Uning she’rini O’zbekiston Qahramoni Abdulla Oripov yozgan, musiqasini esa Mutavakkim Burxonov bastalagan.

Davlat madhiyasi davlat organlari, tashkilotlari tomonidan o’tkaziladigan tantanali marosimlar va boshqa tadbirlar vaqtida dastlab ijro etiladi.

Davlat madhiyasi O’zbekiston Rsepublikasining maxsus qonuni bilan tasdiqlangan va bu qonun 1992 – yil 10 – dekabrda qabul qilingan.

Ushbu bosqichda tarbiyachi yoki murabbiy yakun yasaydi. U bolalar bilan quyidagi qirralarni yechish uchun suhbatlashadi:

• 
  Aziz bolajonlar! Davlat ramzlarini bilib oldingizmi? Bular bizga nima uchun kerak?
  
• 
  Davlat ramzlarining nima uchun xalqimizning g’ururi va faxri deb aytamiz?
  
• 
  Davlat bayrog’i qachon va qayerda baland ko’tariladi?
  
• 
  Davlat gimnini qachon va qayerda xor bo’lib ijro etiladi?
  
• 
  Sizlar Davlat ramzlarini bilib oldingiz! Bular Sizda qanday quvonch hissini paydo qildi?
  
• 
  Vatanim bayrog’ini dunyo bo’yicha baland ko’taraman deganda siz nimani anglaysiz?
  
• 
  Biz qanday davlatda yashayotgan ekanmiz?
  

Mashg’ulotning baholash qismi rag’batlantirish bilan tugaydi.

Yuqoridagi 7 ta savol bo’yicha ilg’orlar aniqlanib, ularga rag’batlantiruvchi (moddiy yoki ma’naviy) omillar topshiriladi.

Aziz bolajonlar mashg’ulotimiz yoqimli bo’ldimi, zerikmadilaringmi? Unday bo’lsa hammangizga rahmat, sog’ bo’linglar. Shuning bilan bugungi mashg’ulotimiz oxiriga yetdi.

M

Tarqatma materiallarga esa quyidagilar kiradi: kartochkalar, savolnomalar, yo’riqnomalar, qiziqarli savol va topshiriqlar, amaliy ishni tashkil etish bo’yicha texnologik xaritalar va hokazolar.

Didaktik materiallar murabbiylar yoki tarbiyachilar tomonidan har bir o’tkaziladigan mashg’ultga mos keladigan qilib oldindan tayyorlanib qo’yiladi. Ular mashg’ulot mazmunini boyitishga, ya’ni dars mazmunini to’liq qilib ifodalashga xizmat qiladi va bu orqali bolalar dars mazmunini yaxshi tushunib yetishga erishadilar. Bular turli ko’rgazmali qurollar, turli muammoli vaziyatlarni yaratuvchi masalalar va moslamalar, o’yinlar va hokazolardan tashkil topadi.

Ushbu jarayonda murabbiy va tarbiyachilarning didaktik qobiliyatlari o’ta muhimdir. Ularga quyidagilar kiradi: murabbiy va tarbiyachilar tomonidan o’quv materialini ko’rgazmali qurollar va vositalarni tayyorlab qo’yish; o’quv materialini aniq, ifodali va izchil bayon qilish mexanizmini taxt qilish; o’quv materiallarini o’rganishga bo’lgan qiziqish, ma’naviy va hissiy istaklarni rag’batlantirish; o’quv bilimini oshirish; bilishni faollashtirish va shu kabilar.

B

aloqa o’rnatish o’quv – tarbiya jarayonini uyg’unlashgan holda olib borishda asosiy tamoyil hisoblanadi. Ushbu tamoyil pedagogik (tarbiyaviy) vaziyatlar (muammolar, masalalar) yechishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bunga sabab pedagogik muammoli masalalarni yechish – bu o’quv – tarbiya jarayonini takomillashtirishning asosiy yo’nalishlardan biri bo’lib, undan ko’zlangan maqsad bolalarning ijodiy tafakkurini kengaytirish, ta’lim – tarbiyaviy ishlarni faollashtirish, mustaqil va erkin fikrlashni rivojlantirish kabilardan iboratdir.

Tadqiqiot ishimizning ushbu qismida pedagogik (tarbiyaviy) masalalar tuzish va ular yechimlari tahliliga to’xtalib o’tamiz. Tuzilgan masalalar ko’proq oilaviy vaziyatlardan olingan. Bunga sabab MTM dagi bola to’g’ridan – to’g’ri oila muhitidan kelib chiqadi.
BIRINCHI MASALA: O’yinchoq mashina.

Anvar akaning xonadonida 2 nafar o’g’il va 1 nafar qizlari bor edi. Anvar aka maosh olgan kuni bitta o’yinchoq mashina olib keldi va farzandlariga dedi: “O’g’illarim hozircha shu mashina bilan birgalikda o’ynab turinglar, kelguvsi maoshimdan sizlarga yana boshqa o’yinchoqlar olib kelib beraman”.

Bir ozdan keyin Anvar akaning farzandlari mashinani talashib qolishdi. Ularning janjalini kuzatib turgan Anvar aka va uning turmush o’rtog’i Hilola opa bu majoroni qanday hal qilish kerak?

Anvar aka bunday vaziyatda qanday ish tutish kerak?

a) Hoy jim bo’linglar, talashmay o’ynanglar, bo’lmasa yana mashina olib kelmayman!

b) Mashinani o’g’il bolalar o’ynasin, qizim senga boshqa o’yinchoq olib kelib beraman.

v) Mashinani bu yoqqa olib kelib ber, yashirib qo’yaman, hamangga bittadan o’yinchoq to’g’ri keladigan bo’lganda o’ynaysan. Ayasi qaramaysanmi, bolalaring janjallashayapti.

a) Bolajonlarim dadajoningiz hozircha maoshidan bitta mashina olib kelibdi, yana maosh olganda albatta hammangga yetadigan qilib o’yinchoqlar olib keladi.

b) Astagina borib mashinani olib qo’yibdi va debdi: “Agar o’yinchoqqa talashadigan bo’lsanglar, bu o’yinchoqni ham olib qo’yaman”.

v) Men Sizlardan xafa bo’ldim. Endi dadangizga aytaman, hyech qachon sizlarga o’yinchoq olib kelib bermaydi.

Ushbu mazmundagi masalani guruhni ikkiga bo’lib olib, kichik guruhlar hosil qilib, ularning navbatma – navbat fikrini eshitish ham yaxshi natija beradi.

Mashg’ulot oxiridagi xulosangizda bolalar o’rtasidagi intiboqlik narsani o’rtada baham ko’rish ijobiy xislat ekanligini va qo’pollik esa yomon illat ekanligi o’qtirilsin.
IKKINCHI MASALA: Farzandlarni topshiriq berish orqali imtihon qilish.

Anvar aka va Hilola opalar xonadonining uch nafar qizi bo’lib, ularga quyidagicha topshiriq berildi: “Qizlarim men bugun maosh oldim. Bugun sizlarning har biringizga besh ming so’mdan pul bermoqchiman. Sizlar bunga o’zlaring aql bilan ish yuritib kerakli narsalar olib kelinglar”. Topshiriqni olgan qizlar alohida – alohida bozorga borib xarid qilishibdilar.

Oiladagi katta qiz besh ming so’mga o’ziga pardoz uchun narsalar xarid qilibdi, ya’ni lak, buyoq va hokazolarni olibdi.

Oiladagi o’rtancha qiz besh ming so’mga ikki xil sovun, supurgi va paqir olib kelibdi.

Oiladagi eng kichik qiz besh ming so’mga dadasiga sigareta va sigaret tutatgich (dadasi oilada chekuvchi) va o’ziga saqich olib keldi.

Bunday holatga oila boshlig’i bo’lmish Anvar akaning hayolidan o’tgan fikrlar:

a) Hammang ham bergan pulimga biron narsa olibsizlar. Endigi safar nima xarid qilishni yanayam yaxshiroq o’ylab ko’ringlar.

b) Katta qiziga qarab: “Senga mushtday boshingdan pardoz – andoz qilishni kim qo’yibdi, endigi safar kallani ishlatib xarid qil!”.

v) O’ylanib qoldim, nima qilsam ekan, katta qizim bunday holatda ketaversa ishyoqmas, tannoz bo’lib qoladiki. Ertaga hayotda bizlarning yuzimizni yerga qaratadi-ku? Qolaversa bunday qizlar jamiyat uchun ham zarurli holatlarni keltirib chiqarish mumkin.

O’rtanchi qizimdan bir narsa umid qilsam bo’lar ekan. Bunday qizlar tejamkor bo’lishadi.

Kichkina qizimning menga bergan “Sovg’asi” yuzimga bir shapaloq urgandek bo’ldi. Men farzand tarbiyasida katta xatoga yo’l qo’yayotgan ekanman. Endi zinhor sigareta chekmayman.

Endi ikki xil sovun, supurgi va paqirga kelsak, bu tejamkorlik va tozalik belgisi, oilani o’ylashlik hamdir. Bu orqali oila mustahkam bo’ladi va oiladagi odamlar bir – biriga yordam qo’lini cho’zishga harakat qiladilar.

Qizlarim xohlaymizmi, xohlamaymizmi chekish bu yomon illat. Bunga sabab birinchidan, sigareta tutuni, ya’ni zahari boshqa oila a’zolarini zaxarlaydi, ikkinchidan, oiladagi puldan bir qismi sigaretaga ketadi, ya’ni unga ishlatilgan pullar sigareta bilan qo’shilib tutun bo’lib ketadi, uchinchidan, sigareta dadajoningizning sog’lig’iga ham zarar. Shuning uchun dadajonisi sigareta chekishni ham bir o’ylab ko’rsangiz bo’lar edi.

Anvar aka: Ha bolajonlarim, Sizlarning tarbiyangizda anchagina kamchiliklarimiz bor ekan. Hatto o’zimda ham katta kamchilik bor ekan. Bu topshiriqni uchalang uch xil bajarishlaring menga “katta maktab” bo’ldi.

Ayajonisi qizlaringning xaridlariga qarab ularni tarbiyalash yo’nalishlarini ham belgilab olishimiz kerak va mening o’zim ham sigareta chekishni tashlashim kerak ekan.

Qizlarim sizlardan xafa emasmiz, chunki bizning sizlar bilan qanday shug’ullanishimiz kerakligini aniqlab olishga imkon berdilaringiz. Bizning sizlardan umidimiz katta.
UCHINCHI MASALA: Mehmonga hurmat.

Anvar aka va Hilola opalar xonadoni tinch osoyishta hayot kechiradigan oila bo’lib, bu oilaning 3 nafar qizlari bor edi. Ular oilada axloqiy, tejamkorlik va mehnat sevarlik kabi jihatlar bilan tarbiyalanganligini doimo namoyon qila olar ekan. Ularning bu sifatlari uyiga mehmon kelib qolganda yana bir bor o’z isbotini topibdi, ya’ni bir kuni ular uyiga mehmon kelib qolibdi. Aksiga olib o’sha kuni oilada ozgina yetishmovchilik bo’lib turgan ekan. Mehmon kelishi bilan Anvar aka Hilola opaga nimang bor degandek, ma’noli qarab qo’yibdi.

Bu holatni sezgan qizlar oshxona tomonga o’tib o’zaro maslahat qilishibdi.