Ubnd tỉnh quảng ngãi sở kh – CÔng nghệ & MÔi trưỜngt ubnd huyện lý SƠN

2)- Giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị vốn văn hóa phi vật thể ở huyện Lý Sơn:

Nâng cao nhận thức giá trị văn hóa cổ truyền (phong tục, tín ngưỡng, lễ hội) trong các cấp chính quyền và nhân dân. Đây là giải pháp quan trọng có tính quyết định trong công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể trong đời sống cộng đồng dân cư. Thực tế, đã có một thời khi nói đến các phong tục tập quán, tín ngưỡng, lễ hội nhiều người cho là mê tín, đôïc hại cần phải loại bỏ khỏi đời sống mới của nhân dân. Vì vậy ở Lý Sơn, tất cả đền, miếu, đình, chùa bị đóng cửa, cấm đoán, các hoạt động tín ngưỡng của người dân bị coi là mê tín nên nhiều nghi thức tế lễ bị quên lãng, kéo theo nhiều sinh họat hội cũng không thể tồn tại. Việc nâng cao nhận thức cho những người làm công tác quản lý văn hóa ở địa phương thấy được giá trị văn hóa truyền thống của Lý Sơn được kết tinh lại trong các phong tục, tín ngưỡng, tôn giáo, văn hóa dân gian, nghệ thuật trình diễn dân gian, lễ hội… để kế thừa, chọn lọc và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống trong việc xây dựng đời sống văn hóa tinh thần, góp phần phát triển kinh tế - xã hội ở Lý Sơn là rất cần thiết. Mặt khác, tạo điều kịên, khuyến khích nhân dân giữ gìn những thuần phong mỹ tục tốt đẹp, khôi phục và tổ chức các trò diễn dân gian. Đặc biệt là để các nghi thức tế lễ trong tín ngưỡng thờ thần tại các dinh miếu, lễ hội đúng với lễ nghi truyền thống và phù hợp với đời sống văn hóa mới, tránh lai tạp và có hoạt động mê tín dị đoan, tranh giành vai vế trong xóm làng, cục bôï tôïc họ, gây chia rẽ khối đoàn kết và tổn hại đến tình làng nghĩa xóm.

Nâng cao vai trò của tộc họ và khuyến khích mọi người dân gìn giữ và truyền bá những giá trị văn hóa của tộc họ, quê hương cho các thành viên trong cộng đồng. Có thể nói ở Lý Sơn, mối quan hệ gia đình, tộc họ, làng là khá chặt chẽ, mỗi thành viên gắn rất chặt với các mối ràng buộc gia đình, tộc họ. Mối quan hệ này chi phối rất lớn đến sự hình thành nhân cách của từng thành viên trong tộc họ, đặc biệt là nếp gia phong, lễ nghi quy định của từng dòng họ. Chính điều này làm cho mối quan hệ trong các làng xã ở Lý Sơn là mối quan hệ tộc họ - làng. Vì vậy giữ được nếp gia phong là giữ được thuần phong mỹ tục của xóm làng, giữ được những giá trị văn hóa của làng. Hiện nay một số sinh hoạt tế lễ như tế tiền hiền (tế đình), tế lính Trường Sa đều do các tộc tiền hiền đứng ra tổ chức tế lễ, trong đó sinh hoạt tế lính Trường Sa chỉ diễn ra ở tộc họ có người đi lính Trường Sa xưa. Ngoài ra tục cúng việc lề, giỗ họ, thờ cúng tổ tiên cũng chỉ do từng tộc họ quy định cách thức tổ chức thờ phụng, nghi thức tế lễ, thức cúng riêng. Vì vậy muốn bảo tồn được những vốn văn hóa truyền thống phi vật thể ở đảo Lý Sơn cần phải thấy được vai trò to lớn của từng tộc họ. Từ đó có kế hoạch khuyến khích từng tộc họ giữ gìn vốn văn hóa truyền thống của dòng họ để lưu truyền cho các thế hệ mai sau. Đặc biệt là nghi thức tế lính Trường Sa, tục cúng việc lề và các sinh hoạt mang tính tộc họ riêng.

Qua nghiên cứu, khảo sát loại hình văn hóa phi vật thể ở huyện Lý Sơn, chúng ta thấy nhiều phong tục tập quán, trò diễn dân gian, hình thức sinh hoạt tế lễ đã bị mất đi. Vì vậy, chính quyền địa phương cần sớm có kế hoạch kết hợp với cơ quan quản lý văn hóa, tộc họ sớm khôi phục lại một số lại hình sinh hoạt văn hóa có giá trị lịch sử, văn hóa tiêu biểu. Địa phương cần khuyến khích và giúp đỡ về mặt kinh phí để hàng năm các tộc họ có truyền thống tế lính Trường Sa tổ chức tế lễ trang nghiêm và đúng nghi thức như nó đã từng tồn tại. Có thể nói nghi thức tế lính Trường Sa về góc độ văn hóa nó mang đậm tính nhân văn, về góc độ lịch sử nó khẳng định những đóng góp của bao thế hệ người Lý Sơn trong việc bảo vệ chủ quyền quốc gia trên 2 quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Vì vậy việc cần thiết có tính cấp bách là khuyến khích, giúp đỡ các tộc họ ghi chép lại một cách đầy đủ và chính xác tên họ, chức tước, sắc phong của những người đi lính Trường Sa xưa, từ đó chính quyền dựng bia tưởng niêm và lập lăng thờ tưởng niệm riêng, và tại đây cũng sẽ là nơi diễn ra lễ tế lính Trường Sa hàng năm để mọi người dân trên đảo biết và tự hào, đồng thời giới thiệu nét văn hóa đặc sắc này cho du khách đến tham quan, nghiên cứu văn hóa trên đảo.

Ngoài ra một số lễ hội, trò diễn nghệ thuật dân gian như lễ hội dồi bòng trong ngày mồng 7 tết, nghệ thuật "diễn xướng" (nói tuồng) trong lễ tế đình làng Lý Hải cũng cần được nhanh chóng khôi phục để tăng thêm sức hấp dẫn trong sinh hoạt lễ hội, vừa giữ gìn được vốn văn hóa truyền thống cho Lý Sơn.

Các cơ quan nghiên cứu văn hóa có kế hoạch phối hợp với chính quyền địa phương tổ chức sưu tầm, nghiên cứu và hệ thống hóa các phong tục tập quán, tín ngưỡng, lễ hội trên huyện Lý Sơn. Qua đó phân tích, chắt lọc những giá trị văn hóa cần được gìn giữ và lưu truyền, phổ biến cho các thế hệ nhân dân huyện Lý Sơn. Đồng thời giúp địa phương có biện pháp hướng dẫn nhân dân tổ chức sinh hoạt tế lễ, tổ chức lễ hội đúng với văn hóa truyền thống và quy cũ hơn, tránh lai tạp, giản đơn làm mất đi tính tôn nghiêm và làm phai mờ các giá trị văn hóa tốt đẹp của bao thế hệ người Lý Sơn đã gìn giữ và lưu truyền lại cho con cháu hôm nay. Ở đây sự nâng cao trình độ dân trí và nhận thức cho các chức sắc trong các lăng, miếu, chùa chiền và nhân dân thấy được đâu là giá trị văn hóa tốt đẹp; phong tục hay, tiến bộ phù hợp với đời sống văn hóa mới để tiếp tục gìn giữ và đâu là phong tục lạc hậu, là mê tín di đoan để loại bỏ là điều hết sức quan trọng. Đồng thời đề cao tính tự giác và cổ vũ các tầng lớp nhân dân trong việc tham gia các hoạt động tế lễ, cũng như các hoạt động sinh hoạt lễ hội, nhất là thế hệ trẻ như một phương thức lưu truyền các giá trị văn hóa của quê hương từ thế hệ này qua thế hệ khác.

Do đặt thù của văn học dân gian là tồn tại bằng phương thức truyền miệng nên chúng phải chịu nhiều thử thách khắc nghiệt của thời gian. Xã hội càng ngày càng phát triển, đương nhiên phương thức truyền miệng sang tác dân gian sẽ kém hiệu quả. Băng đĩa hình, băng đĩa nhạc, truyền hình, phát thanh, các ấn phẩm khác... đang là thế mạnh để truyền bá những nguồn văn hóa khác nhau. Vì thế những sáng tác dân gian sẽ dần dần mai một. Đó là điều tất nhiên, khi mà các sinh hoạt dân gian quá thiếu vắng trong cộng đồng làng xã, khi mà tiếng ru cháu, ru con không còn bên vành nôi cánh võng, đó là chưa kể đến chuyện buồn vì các nghị nhân lần lược mang về thế giới bên kia những bài ca, truyện kể mà chưa kịp trao truyền cho con cháu. Văn học dân gian Lý Sơn cũng không nằm ngoài quy luật đó.

Để bảo tồn và phát huy vốn văn hóa phi vật thể này theo đúng chủ chương của Đảng và Nhà nước trong việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, chúng tôi có một vài khuyến nghị:

1. Muốn không bị đứt gãy trong việc trao truyền vốn văn học dân gian của huyện đảo Lý Sơn, việc trước tiên là phải làm cho cả cộng đồng người dân ở đây biết yêu quý, biết nâng niu, gìn giữ và phát triển di sản văn hóa quý báu này, tức là phải làm thế nào để đẩy mạnh được quá trình cá thể hóa sản phẩm văn hóa của cộng đồng. Cụ thể là có thể tạo điều kiện để tổ chức thường xuyên các buổi sinh hoạt ca hát dân gian, khuyến khích việc sưu tầm trong các cấp học ở nhà trường, tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về lịch sử địa phương, kể chuyện theo hệ thống, khoa học.

2. Các cơ quan chức năng trong và ngoài huyện Lý Sơn cũng cần phải tính đến việc sử dụng các phương tiện hiện đại như ghi âm, quay phim, ghi vào đĩa CD các buổi sinh hoạt dân gian trong gia đình, trong làng xã và đó cũng là cách bảo lưu vốn văn hóa của địa phương mình, đảm bảo tính nguyên hợp, vốn là đặt trưng bản chất của folklore bên cạnh việc xuất bản, in ấn các sáng tác dân gian này. Tuy nhiên, cũng cần thấy rằng, in ấn cũng chỉ là lưu giữ hết sức cần thiết, nhưng chính cách làm này lại làm cố định hóa văn bản, mà vốn văn học dân gian là những sáng tác tập thể, chúng càng ngày càng phải được sáng tác thêm. Bởi vậy, cách tốt nhất vẫn là nhân dân Lý Sơn phải tự bảo vệ và phát triển vốn di sản văn hóa của cha ông mình để lại./.