TR¦êng đẠi học khoa học xã HỘI & nhân văN ĐẠi học quốc gia hà NỘi huy Liªn V¨n häc Mü: thi ph¸p vµ Kü x¶o

Cha mÑ Theodore Dreiser ®Òu lµ ng­êi nhËp c­ vµo Mü: cha tõ n­íc §øc tíi vµ mÑ lµ ng­êi lai §øc vµ Moravi. Thêi th¬ Êu, Dreiser sèng ë miÒn trung t©y. Cha mÑ chó bÐ lu«n di chuyÓn tõ thÞ trÊn nµy ®Õn thÞ trÊn kh¸c víi hy väng kiÕm ®­îc c«ng viÖc cã thu nhËp æn ®Þnh ®Ó nu«i sèng mét gia ®×nh lín. Anh c¶ Dreiser vÒ sau trë thµnh diÔn viªn hµi kÞch vµ nh¹c sÜ næi tiÕng. Trõ Dreiser ra, nh÷ng ng­êi con kh¸c ®Òu kh«ng thµnh ®¹t vµ ®Òu chèng l¹i tÝn ®iÒu ®¹o Thiªn Chóa gi¸o qu¸ kh¾c nghiÖt cña ng­êi cha. Vµi ng­êi dÝnh lÝu vµo téi ph¹m cßn mÊy chÞ em g¸i th× cã quan hÖ víi nh÷ng ®µn «ng ®· cã vî.

ViÖc häc hµnh cña Dreiser còng bÞ lì dë. Nhê sù gióp ®ì cña mét thÇy gi¸o tiÓu häc rÊt nh©n hËu, anh ®­îc häc t¹i ®¹i häc Indiana mét n¨m trêi, tõ n¨m 1889 ®Õn 1890. Sau ®ã anh b¾t ®Çu b­íc vµo nghÒ lµm b¸o vµ viÕt cho c¸c tê b¸o ë Chicago, St. Louis vµ Pittsburgh. Thêi kú nµy, anh ®äc tiÓu thuyÕt cña Balzac vµ c¸c t¸c phÈm triÕt häc cña Huxley, Tyndall vµ Spencer. VÒ sau, nh÷ng t¸c gi¶ nµy ®Òu cã ¶nh h­ëng ®Õn t­ t­ëng vµ s¸ng

t¸c cña Dreiser.

N¨m 1899, «ng kiÕm sèng b»ng nghÒ lµm b¸o tù do ë thµnh phè New York. Nghe theo sù khuyÕn khÝch cña mét ng­êi b¹n, «ng dùa vµo c©u chuyÖn cña mét ng­êi chÞ cña «ng ®Ó s¸ng t¸c tiÓu thuyÕt mµ «ng ®Æt tªn lµ C« Carrie (1900). §ã lµ mét t¸c phÈm tiªu biÓu cña xu h­íng chñ nghÜa tù nhiªn trong v¨n häc Mü vµ cã gi¸ trÞ nh­ mét tiÕng chu«ng c¶nh tØnh vÒ t×nh tr¹ng b¨ng ho¹i ®¹o ®øc vµ t×nh ng­êi trong hoµn c¶nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ ®« thÞ ho¸. Nh­ng thêi ®ã, ng­êi ta ch­a nhËn thøc ®­îc gi¸ trÞ phª ph¸n cña t¸c phÈm. Do bµ vî cña «ng chñ nhµ xuÊt b¶n sau khi ®äc t¸c phÈm, c¶m thÊy bÞ chÊn ®éng d÷ déi tr­íc thãi vô lîi cña nh©n vËt c« Carrie vµ khiÕn cho «ng chñ sî g©y d­ luËn xÊu trong x· héi, bÌn cho ngõng ph¸t hµnh cuèn s¸ch. ThÊt b¹i nµy trong s¸ng t¸c ®Çu tay céng thªm víi nh÷ng trôc trÆc trong h«n nh©n thêi kú n¨m 1902 khiÕn Dreiser bÞ suy nh­îc thÇn kinh nghiªm träng. ¤ng anh c¶ lµ Paul ®· ®­a Dreiser vÒ nhµ m×nh ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ bÖnh. Sau khi khái bÖnh, n¨m 1904, Dreiser l¹i trë vÒ lµm b¸o, nh­ng suèt b¶y n¨m trêi kh«ng hÒ cã ý ®Þnh s¸ng t¸c v¨n ch­¬ng, tuy n¨m 1907, C« Carrie ®­îc t¸i b¶n vµ ph¸t hµnh rÊt thµnh c«ng.

Sau khi bÞ lo¹i bá khái mét chøc vô cã nhiÒu thu nhËp trong C«ng ty xuÊt b¶n Butterick, «ng hoµn thµnh vµ xuÊt b¶n tiÓu thuyÕt Jennie Gerhardt (1911). T¸c phÈm nµy cïng víi C« Carrie ®· kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ v÷ng vµng cña Dreiser trong hµng ngò nh÷ng µ v¨n tiªn phong trong c«ng viÖc dïng ngßi bót nghÖ thuËt phª ph¸n t×nh tr¹ng bÊt c«ng, bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi hiÖn ®¹i. Nh©n vËt chÝnh trong hai t¸c phÈm nµy ®Òu lµ hai c« g¸i xinh ®Ñp vµ ®Òu xuÊt th©n tõ tÇng líp d©n nghÌo, nh­ng l¹i thÓ hiÖn hai xu h­íng nghÖ thuËt rÊt kh¸c nhau.

14 n¨m tiÕp sau n¨m 1911 lµ thêi kú nhµ v¨n s¸ng t¸c rÊt sung søc vµ dåi dµo. Nh­ng ®èi víi c¸c tiÓu thuyÕt nh­ Nhµ tµi chÝnh (1912), Ng­êi khæng lå (1914), Con ng­êi thiªn tµi (1915), do ngßi bót phª ph¸n gay g¾t x· héi Mü vµ miªu t¶ t×nh dôc kh¸ ®Ëm nÐt, nªn quan chøc kiÓm duyÖt

14 n¨m tiÕp sau n¨m 1911 lµ thêi kú nhµ v¨n s¸ng t¸c rÊt sung søc vµ dåi dµo. Nh­ng ®èi víi c¸c tiÓu thuyÕt nh­ Nhµ tµi chÝnh (1912), Ng­êi khæng lå (1914), Con ng­êi thiªn tµi (1915), do ngßi bót phª ph¸n gay g¾t x· héi Mü vµ miªu t¶ t×mh dôc kh¸ ®Ëm nÐt, nªn quan chøc kiÓm duyÖt th­êng buéc t¸c gi¶ ph¶i söa ch÷a l¹i hoÆc cã khi bÞ cÊm ph¸t hµnh. Nhµ v¨n ph¶i mÊt nhiÒu søc lùc cïng nhµ phª b×nh H.L. Mencken vµ chñ nhµ xuÊt b¶n lµ Horace Liveright ®Êu tranh víi c¸c lùc l­îng ®¹i diÖn cho t­ t­ëng ®¹o thanh gi¸o vµ ph¸i h÷u trong c¸c phiªn toµ vµ trong thÞ tr­êng v¨n ch­¬ng. Råi nh÷ng cuéc tranh c·i víi c¸c quan chøc kiÓm duyÖt tiÕp sau ®ã ®· khiÕn «ng ch¸n n¶n vµ kiÖt søc.

Hai thËp kû sau khi t¸c phÈm Bi kÞch Mü (1925) ra ®êi, «ng míi cho xu¸t b¶n hµng lo¹t t¸c phÈm th¬ ca, truyÖn ng¾n, ký sù du lÞch, nghiªn cøu triÕt häc, nh÷ng bµi b¸o, kÞch vµ mét cuèn tù thuËt nhan ®Ò R¹ng ®«ng (1931).

Tõ cuèi n¨m 1927 ®Õn ®Çu n¨m 1928, «ng ®i th¨m n­íc Nga X« ViÕt. KÕt qu¶ cña chuyÕn ®i nµy dÉn tíi viÖc xuÊt b¶n cuèn s¸ch Dreiser ng¾m nh×n n­íc Nga (1928). Vµo thËp kû 30 vµ 40, «ng tham gia ho¹t ®éng trong phong trµo giai cÊp v« s¶n vµ vµo gi÷a n¨m 1945, «ng ®­îc kÕt n¹p vµo §¶ng Céng S¶n Mü. Nh­ng cuèi n¨m ®ã, Dreiser qua ®êi t¹i Hollywood.

Trong c¸c di c¶o cña «ng cßn l¹i, ng­êi ta ®· chØnh lý vµ cho xuÊt b¶n hai cuèn tiÓu thuyÕt n÷a cña nhµ v¨n: §ª ch¾n sãng (1946), Con ng­êi kh¾c kû (1947). Cuèn s¸ch cuèi cïng nµy lµ tËp ba cña tiÓu thuyÕt bé ba Kh¸t Väng. (tËp 1 lµ Nhµ tµi chÝnh vµ tËp 2 lµ Ng­êi khæng lå).

II . So s¸nh thi ph¸p chñ nghÜa tù nhiªn víi thi ph¸p chñ nghÜa hiÖn thùc trong hai t¸c phÈm cña Dreiser
Theodore Dreiser lµ mét trong sè nh÷ng nhµ v¨n Mü s¸ng t¸c hµng lo¹t tiÓu thuyÕt, truyÖn ng¾n, ký vµ tïy bót víi néi dung kh¾c häa nh÷ng mÆt tiªu cùc cña x· héi Mü trong giai ®o¹n c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn đại ho¸. Đầu thế kỷ XX, Mỹ trở thành nước dứng đầu thế giới về sự phồn vinh và phát triển mạnh mẽ về khoa học kỹ thuật, nhưng ở nước Mỹ vẫn tồn tại hàng loạt vấn đề nan giải như sự chênh lệch và bất bình đẳng giữa giầu và nghèo, số phận bấp bênh của tầng lớp lao động bị cơn lốc công nghiệp hoá cuốn tung ra khỏi đồng quê yên tĩnh và bị ném vào các đô thị đông đúc, ô nhiễm, đầy rủi ro và bất trắc. Các tiểu thuyết của Dreiser đã miêu tả một cách sống động và chân thực cuộc sống của người Mỹ trong những điều kiện phát triển năng động nhưng hết sức căng thẳng của kinh tế thị trường. Nước ta đang ở thời kỳ đầu của công nghiệp hoá và hiện đại hoá, nên bạn đọc Việt Nam có thể qua tác phẩm của Dreiser rút ra được những bài học bổ ích về đạo đức, về lối sống và mối quan hệ giữa người và người.

Tiếp cận tác phẩm văn học dưới góc độ của những vấn đề xã hội - đạo đức rất phù hợp với xu hướng sáng tác của Dreiser, vì nhà văn này khắc hoạ cuộc sống theo phương pháp của chủ nghĩa tự nhiên. Từ điển Bách Khoa Vi Tính Encarta 2004 nhận xét rằng Theodore Dreiser là “nhà tiểu thuyết .. thuộc trường phái chủ nghĩa tự nhiên. Tuy một số nhà phê bình cho rằng phong cách của ông rườm rà và nặng nề, nói chung ông được thừa nhận là một nhà tiền phong của nền văn học Mỹ.”³² Dreisser tiếp thu phương pháp chủ nghĩa tự nhiên của nhà văn Pháp, Émile Zola (1840-1902) , đồng thời vận dụng một cách sáng tạo vào hoàn cảnh xã hội Mỹ.

Xu hướng chủ nghĩa tự nhiên của Zola và Dreiser xuất phát từ cơ sở khoa học của chủ nghĩa Darwin và phản ứng lại xu hướng chủ nghĩa lãng mạn. Theo sự nhìn nhận của Zola, chủ nghĩa lãng mạn thiên về đề cao và ngợi ca lý tưởng về cái đẹp và cái thiện mà xa rời hiện thực xã hội. Zola còn gọi chủ nghĩa lãng mạn là "chủ nghĩa lý tưởng". Zola viết rằng:

"Danh từ chủ nghĩa lý tưởng là nhằm vào những tác giả thoát ly sự quan sát và thực nghiệm, xây dựng tác phẩm của họ trên cơ sở siêu nhiên và không hợp lý, tóm lại là họ thừa nhận rằng ngoài tính quyết định của các hiện tượng ra còn có những sức mạnh thần bí."³³ Bác bỏ chủ nghĩa lãng mạn, Zola và Dreiser chủ trương xây dựng sáng tác theo phương pháp của nhà khoa học.

"Chúng ta thấy nhà tiểu thuyết vừa là người quan sát, lại vừa là người thực nghiệm. Với tư cách là người quan sát, anh ta đưa ra những sự thật đã quan sát được, xác định xuất phát điểm, xây dựng một môi trường vững chắc, để cho nhân vật có thể hoạt động trong môi trường đó và các hiện tượng có thể triển khai ở đó. Rồi sau đó người thực nghiệm sẽ xuất hiện, anh ta tiến hành cuộc thực nghiệm, tôi muốn nói rằng anh ta để cho nhân vật hoạt động trong một câu chuyện đã được sắp đặt nhằm vạch rõ rằng những sự thật liên tục xuất hiện trong truyện kể là phù hợp với yêu cầu của việc nghiên cứu hiện tượng quyết định luận."³⁴

Ở đây Zola nói về việc nhà tiểu thuyết quan sát, khảo sát, phân tích cuộc sống hiện thực, rồi từ cơ sở đó sáng tạo ra nhân vật và cốt truyện. Ông cho rằng đó là tính khoa học và tính chân thực của loại tiểu thuyết mà ông gọi là "tiểu thuyết thực nghiệm". Theo ông loại tiểu thuyết này thay thế cho loại "tiểu thuyết thuần tuý là tưởng tượng" mà ông có ý ám chỉ tiểu thuyết lãng mạn.

Nguyên lý của tiểu thuyết chủ nghĩa tự nhiên có thể tóm lược như sau: "Các nhà văn chủ nghĩa tự nhiên xem xét hành vi con người chịu sự kiểm soát của bản năng, cảm xúc hoặc các điều kiện xã hội và kinh tế, đồng thời bác bỏ ý chí tự do và thay vào đó là sự tiếp thu với một mức độ lớn quyết định luận sinh học của Charles Darwin và quyết định luận kinh tế của Karl Marx."³⁵

Dreiser sử dụng phương pháp chủ nghĩa tự nhiên để quan sát, phân tích và miêu tả xã hội Mỹ vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX. C« Carrie (Sister Carrie) (1900) lµ tiÓu thuyÕt ®Çu tay cña nhµ v¨n. Qua t¸c phÈm nµy, t¸c gi¶ ®· rung lªn tiÕng chu«ng c¶nh tØnh vÒ t×nh tr¹ng b¨ng ho¹i ®¹o ®øc vµ t×nh ng­êi trong hoµn c¶nh cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Nh­ng thêi ®ã, ng­êi ta ch­a nhËn thøc ®­îc ý nghÜa phª ph¸n cña t¸c phÈm. Do bµ vî cña «ng chñ Nhµ xuÊt b¶n Doubleday Page Company sau khi ®äc t¸c phÈm, c¶m thÊy bÞ chÊn ®éng d÷ déi tr­íc thãi vô lîi cña nh©n vËt c« Carrie, «ng chñ sî g©y d­ luËn xÊu trong x· héi, bÌn cho ngõng ph¸t hµnh cuèn s¸ch. B¶y n¨m sau, ngµy 18 th¸ng 5 n¨m 1907 nhµ xuÊt b¶n B.W. Dodge and Company míi cho xuÊt b¶n vµ ph¸t hµnh réng r·i t¸c phÈm nµy.

TiÓu thuyÕt C« Carrie thÓ hiÖn râ nguyªn lý "quyÕt ®Þnh luËn kinh tÕ" trong ®êi sèng x· héi. Nguyªn lý nµy xuÊt ph¸t tõ sù phª ph¸n t×nh tr¹ng chñ nghÜa vÊt chÊt trë thµnh gi¸ trÞ c¬ b¶n cña v¨n ho¸ Mü. Nhµ nghiªn cøu Philip L. Gerrer cho r»ng t¸c phÈm nµy miªu t¶ nh÷ng gi¸ trÞ Mü mµ trong ®ã nhµ v¨n ph¸t hiÖn thÊy chñ nghÜa vËt chÊt chÝnh lµ cèt lâi cña nh÷ng gi¸ trÞ ®ã:

“Lý t­ëng vÒ tiÒn tµi ®­îc thÓ hiÖn nh­ mét ®éng lùc lín cña cuéc sèng ë Hoa Kú: sù d­ dËt t­¬ng ®èi cña mét ng­êi nµo ®ã trong c¸c nÊc thang cña x· héi quyÕt ®Þnh sù an nhµn vÒ vËt chÊt mµ ng­êi ®ã ®­îc h­ëng thô, møc ®é danh lîi mµ ng­êi ®ã cã ®­îc, còng nh­ quyÒn lùc x· héi mµ ng­êi ®ã giµnh ®­îc.”³⁶

Chñ nghÜa vËt chÊt - tham väng vÒ tiÒn tµi, danh lîi vµ quyÒn lùc dÉn tíi t×nh tr¹ng phæ biÕn cña lèi sèng vô lîi, Ých kû vµ v« ®¹o ®øc. D­íi l¨ng kÝnh cña chñ nghÜa tù nhiªn, Dreiser quan s¸t vµ miªu t¶ sù vËn hµnh cña x· héi Mü d­íi sù chi phèi cña c¬ chÕ chñ nghÜa Darwin x· héi. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, phÇn lín c¬ héi may m¾n vµ thµnh ®¹t ®Òu n¾m trong tay nh÷ng ng­êi thuéc c¸c gia ®×nh giÇu sang, cã thÕ lùc. Cßn nh÷ng ai xuÊt th©n tõ ®«ng ®¶o nh÷ng gia ®×nh lao ®éng nghÌo khæ nÕu muèn v­¬n lªn giµnh lÊy c¬ héi th­êng lµ nh÷ng con ng­êi tham lam, s½n sµng chµ ®¹p lªn chuÈn mùc ®¹o ®øc vµ t×nh ng­êi, hoÆc lµ nh÷ng kÎ do liÒu lÜnh mµ trë thµnh téi ph¹m. Nh©n vËt c« Carrie, mét c« g¸i xinh ®Ñp trong tiÓu thuyÕt cïng tªn vµ nh©n vËt Clyde Griffiths, chµng thanh niªn xuÊt th©n tõ gia ®×nh nghÌo khæ trong tiÓu thuyÕt Bi kÞch Mü ®Òu lµ nh÷ng ®iÓn h×nh cho lo¹i ng­êi nªu trªn ®©y.

Trong C« Carrie, sè phËn hai nh©n vËt chÝnh, Carrie vµ Hurtswood thÓ hiÖn mét c¸ch sèng ®éng sù vËn hµnh cña chñ nghÜa Darwin x· héi trong ®êi sèng cña ng­êi Mü. Còng nh­ nhiÒu ng­êi Mü thêi ®ã tù bøt khái gèc rÔ cña ®ång quª, Carrie, c« th«n n÷ hån nhiªn vµ xinh ®Ñp ra thµnh thÞ vµ lµm c«ng nh©n trong mét nhµ m¸y. Tr­íc søc c¸m dç m·nh liÖt cña chèn phån hoa ®« héi, c« ch¸n ghÐt cuéc sèng vÊt v¶, bÇn cïng cña ng­êi lao ®éng vµ vui lßng trë thµnh ng­êi t×nh cña Drouet, mét nh©n viªn tiÕp thÞ, ®Ó ®­îc mÆc nh÷ng bé quÇn ¸o sang träng nh­ ng­êi thµnh phè vµ ®­îc sèng trong mét c¨n hé cã ®Çy ®ñ tiÖn nghi. Råi sau khi tiÕp xóc víi mét ng­êi quen cña Drouet tªn lµ Hurtswood, Carrie s½n sµng tõ bá ng­êi t×nh cò ®Ó ®i theo Hurtswood, ng­êi ®µn «ng ®· cã gia ®×nh vµ h¬n 40 tuæi. Sau khi Hurtswood ®¸nh c¾p mét kho¶n tiÒn lín cña c«ng ty, anh ®­a Carrie rêi Chicago ®Õn thµnh phè New York. Hä miÔn c­ìng trë thµnh cÆp vî chång kh«ng h«n thó. Nh­ng råi c¶nh ngé cña hai ng­êi hoµn toµn tr¸i ng­îc nhau. Lóc nµy, Hurstwood ®· bÞ bµ vî cò chiÕm ®o¹t mÊt ng«i nhµ cña anh ë Chicago, anh buéc ph¶i tr¶ l¹i kho¶n tiÒn mµ anh thôt kÐt vµ mÊt c¶ chøc vô gi¸m ®èc cña mét c«ng ty ®Þa èc. Anh kh«ng gÆp may ë thµnh phè New York xa l¹ nµy, nªn c«ng viÖc kinh doanh ngµy cµng sót kÐm, vèn liÕng mang theo ngµy mét c¹n dÇn do nh÷ng chi phÝ tèn kÐm ®Ó thuª mét c¨n hé ®Ñp vµ vÉn ph¶i duy tr× nÕp sèng ®µi c¸c vµ xa hoa ®Ó chiÒu chuéng c« vî trÎ. Cßn Carrie vèn cã chót n¨ng khiÕu biÓu diÔn ca móa, h¬n n÷a l¹i cã nhan s¾c, nªn c« may m¾n ®­îc tuyÓn vµo lµm diÔn viªn cña mét nhµ h¸t nh¹c kÞch hµi h­íc. GÆp vËn may, c« trë thµnh mét diÔn viªn ®­îc kh¸n gi¶ mÕn mé vµ ®­îc lÜnh nh÷ng kho¶n thu nhËp ngµy cµng cao. Carrie rêi bá Hurtswood, ®Õn ë trong mét kh¸ch s¹n léng lÉy. H×nh ¶nh c« ®­îc vÏ phãng to vµ tr­ng bÇy rùc rì tr­íc r¹p h¸t lín gi÷a ®¹i lé n¸o nhiÖt. Trong khi ®ã, Hurtswood thÊt nghiÖp, ph¶i ®i ¨n xin trªn ®­¬ng phè vµ cuèi cïng tù kÕt liÔu cuéc ®êi b»ng h¬i gas trong ng«i nhµ tõ thiÖn dµnh cho nh÷ng kÎ khèn cïng.

Trong t¸c phÈm nµy, sù vËn hµnh m¹nh mÏ vµ khèc liÖt cña c¬ chÕ chñ nghÜa tù nhiªn cho thÊy nh÷ng chuÈn mùc ®¹o ®øc vµ t×nh ng­êi hoµn toµn bÞ xãa bá trong cuéc sèng x· héi. Mäi ng­êi kh«ng ai b¶o ai, nh­ng ®Òu sèng theo kiÓu c¸ lín nuèt c¸ bÐ, kÎ m¹nh chÌn Ðp kÎ yÕu, ng­êi ®· giÇu cã cµng muèn giÇu cã h¬n n÷a, kÎ nghÌo hÌn ngµy cµng tôt s©u trong c¶nh ngé bi ®¸t. Lèi sèng nµy trë thµnh phæ biÕn vµ ®· ®­îc toµn thÓ x· héi chÊp nhËn nh­ mét lÏ tù nhiªn vµ hîp ph¸p. Nã tù nhiªn vµ hîp lý nh­ n­íc ®èi víi loµi c¸ vµ kh«ng khÝ ®èi víi loµi ng­êi.

Sù vËn hµnh cña c¬ chÕ chñ nghÜa tù nhiªn còng ®­îc triÓn khai mét c¸ch m¹nh mÏ trong tiÓu thuyÕt Bi KÞch Mü.

Trung t©m cña cÊu tróc tiÓu thuyÕt chñ nghÜa tù nhiªn lµ sù vËn hµnh theo qui luËt tù th©n cña mét c¬ chÕ kh¸ch quan ngù trÞ trªn sè phËn cña c¸c c¸ nh©n. Nã lµ ®Êng th­îng ®Õ mµ mäi ng­êi muèn hay kh«ng, ®Òu ph¶i phôc tïng. Nã nh­ mét ®Þnh mÖnh treo l¬ löng trªn ®Çu c¸c c¸ nh©n. Trong mét tuyÓn tËp nh÷ng tiÓu luËn triÕt häc (ch­a hoµn thµnh), Dreiser gäi ®ã lµ "c¬ chÕ mang tªn vò trô".³⁸ Theo Philip L. Gerrer, tËp tiÓu luËn nµy nªu bËt quan niÖm cña Dreiser cho r»ng: "Cuéc sèng ph¶i ®èi phã nhiÒu víi “nh÷ng ho¸ chÊt” vµ "nh÷ng tõ tÝnh”; cuéc sèng bÞ khèng chÕ bëi nh÷ng lùc l­îng vËt chÊt v« ®Þch vµ trong nh÷ng lùc l­îng ®ã th× chñ yÕu lµ søc m¹nh chi phèi cña quyÒn lùc, tiÒn tµi vµ t×nh dôc."³⁹ Do ®øng ë trung t©m cña cÊu tróc, nªn c¬ chÕ nµy còng cã vai trß chi phèi ®èi víi c¸c yÕu tè kh¸c cña nghÖ thuËt tiÓu thuyÕt.

Do c¬ chÕ chñ nghÜa tù nhiªn lµ mét lùc l­îng kh¸ch quan ngù trÞ mét c¸ch bao qu¸t vµ ®øng cao h¬n mäi mèi quan hÖ cña loµi ng­êi. Nã trë thµnh mét lùc l­îng trõu t­îng, v« h×nh nh­ng l¹i ®Çy søc m¹nh, v× vËy nã kh«ng cã t×nh ng­êi, kh«ng cã tÊm lßng nh©n ¸i gi÷a ng­êi víi ng­êi. ChÞu sù chi phèi cña c¬ chÕ nµy, nghÖ thuËt t©m lý trong hai tiÓu thuyÕt trªn ®©y chØ thÓ hiÖn nh÷ng mÆt u buån, trÜu nÆng cña thÕ giíi tinh thÇn cña con ng­êi. T¸c gi¶ kh¾c häa t©m lý, t×nh c¶m cña c¸c nh©n vËt b»ng mét gam mµu x¸m xÞt, l¹nh lïng. ë ®©y hÇu nh­ toµn bé c¸c chi tiÕt nghÖ thuËt trong t¸c phÈm ®Òu kh«ng vang lªn nh÷ng ©m h­ëng m·nh liÖt vµ ®Çy c¶m xóc nh­ trong c¸c t¸c phÈm thuéc xu h­íng chñ nghÜa l·ng m¹n hoÆc chñ nghÜa hiÖn thùc.

Trong tiÓu thuyÕt C« Carrie hÇu nh­ thiÕu v¾ng nh÷ng t×nh c¶m th©n th­¬ng, tr×u mÕn gi÷a ng­êi víi ng­êi. Kh«ng cã ai s½n sµng nh­êng nhÞn vµ th­¬ng yªu ng­êi kh¸c mét c¸ch thùc sù. Khi Carrie tõ n«ng th«n ®Õn ë nhê trong c¨n hé nghÌo nµn cña bµ chÞ ë Chicago, quan hÖ gi÷a c« víi chÞ ruét, anh rÓ vµ ®øa ch¸u hoµn toµn kh«ng biÓu lé mét chót g× cña t×nh c¶m g¾n bã ruét thÞt. B¶n th©n Carrie th× ngay c¶ khi ®· trë nªn sung s­íng vµ danh gi¸, còng kh«ng thÊy c« cã kho¶nh kh¾c nµo nhí tíi cha mÑ nghÌo hÌn n¬i trang tr¹i. D­êng nh­ trong sù vËn hµnh cña c¬ chÕ chñ nghÜa Darwin, nh÷ng niÒm vui vµ niÒm an ñi cña t×nh c¶m ch©n thµnh ®· hoµn toµn bÞ lo¹i bá. Drouet vµ Hurtswood lµ b¹n cña nhau, nh­ng Hurtswood ®· tranh giµnh ng­êi t×nh cña b¹n. Trong gia ®×nh Hurtswood, lu«n xÈy ra m©u thuÉn gi÷a anh vµ vî con anh. Trong khi Hurtswood r¬i vµo hoµn c¶nh khã kh¨n, ph¶i kinh doanh ë mét nhµ hµng nhá, th× kÎ cã vèn liÕng m¹nh h¬n t×m c¸ch chÌn Ðp vµ lo¹i bá anh. Trong nhµ h¸t nh¹c kÞch, khi Carrie ®­îc chØ ®¹o nghÖ thuËt chó ý vµ ®Æc biÖt khuyÕn khÝch c« ph¸t triÓn tµi n¨ng, th× ngay lËp tøc cã diÔn viªn kh¸c bÞ g¹t xuèng hµng diÔn viªn phô. Drouet vµ Carrie lµ ng­êi t×nh cña nhau, cßn Hurtswood vµ Carrie sèng víi nhau nh­ ®«i vî chång, nh­ng gi÷a hä thiÕu v¾ng nh÷ng biÓu hiÖn cña sù tr×u mÕn vµ t×nh yªu, cña niÒm vui vµ niÒm an ñi ch©n thµnh, dï lµ chØ trong kho¶nh kh¾c cña thêi gian. Råi ngay khi Carrrie ®· thµnh ®¹t, c« còng kh«ng tho¸t khái c¸i vßng v©y v« h×nh cña sù c« ®¬n vµ gi¸ l¹nh bao quanh thÕ giíi cña c«.

Trong Bi KÞch Mü, nh©n vËt Clyde tõ lóc nhá sèng víi gia ®×nh cho ®Õn n¨m 16 tuæi ®i lµm t¹i c¸c nhµ hµng, kh¸ch s¹n vµ nhµ m¸y, thÕ giíi tinh thÇn cña chµng lu«n bÞ bao phñ trong bÇu kh«ng khÝ l¹nh lïng nh­ b¨ng gi¸. Cuéc sèng nghÌo khæ cïng cùc cña gia ®×nh khiÕn Clyde c¶m thÊy nghÑt thë. Th©n phËn cña mét kÎ ®i lµm thuª khiÕn cËu lu«n ph¶i cói ®Çu tr­íc sù l·nh ®¹m vµ khinh bØ cña nh÷ng «ng chñ, nh÷ng kÎ giÇu sang. Tuy Clyde lµ ch¸u ruét «ng Samuel, nh­ng «ng triÖu phó nµy vµ gia ®×nh «ng chØ coi anh nh­ ng­êi d­ng n­íc l·. Råi khi Clyde bÞ bá tï, bÞ ®­a ra toµ ¸n, th× hä hoµn toµn kh«ng quan t©m ®Õn viÖc cøu gióp anh, thËm chÝ còng kh«ng thÌm hái han g× ®Õn vô viÖc cña anh. Khi toµ ¸n xÐt xö vô ¸n cña anh, téi danh cña anh ch­a râ rµng, ch­a thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng anh cè t×nh s¸t h¹i hay v« t×nh ngé s¸t, nh­ng tÊt c¶ mäi ng­êi trong c¬ cÊu toµ ¸n vµ b¸o chÝ kh«ng ai bËn t©m ®Õn sè phËn mét con ng­êi cã thÓ bÞ xö tö mét c¸ch oan uổng. ThËm chÝ vÞ gi¸o sÜ vµo th¨m anh trong nhµ tï, bÒ ngoµi cã vÎ nh­ mang nh÷ng lêi cña chóa trêi thiªng liªng ra ®Ó an ñi cho t©m hån mét con chiªn m¾c lçi lÇm, nh­ng sù thËt th× «ng ta kh«ng hÒ th­¬ng xãt cho tÝnh m¹ng cña chµng trai vèn hiÒn lµnh vµ cßn non nít, mµ chØ kh«n khÐo t×m c¸ch xoa dÞu nçi ho¶ng sî vµ c¨ng th¼ng cña Clyde nh»m thu xÕp æn tho¶ ®Ó cho anh s½n sµng chÊp nhËn c¸i chÕt mét c¸ch ngoan ngo·n vµ yªn lÆng. BÇu kh«ng khÝ dèi tr¸, tµn nhÉn vµ v« nh©n ®¹o bao phñ lªn toµ ¸n vµ nhµ tï.

D­íi ngßi bót cña Dreiser, hÇu hÕt tÊt c¶ c¸c nh©n vËt ®Òu hµnh ®éng vµ øng xö theo qui luËt cña thÕ giíi sinh vËt kiÓu Darwin: c¹nh tranh nhau, chÌn Ðp nhau vµ lo¹i bá nhau.

Nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ cÊu tróc vµ nghÖ thuËt t©m lý nãi trªn lµ nh÷ng s¸ng t¹o ®éc ®¸o cña tiÓu thuyÕt chñ nghÜa tù nhiªn cña Dreiser. Nh÷ng s¸ng t¹o nµy ph¸t huy chøc n¨ng ®Æc biÖt cña lo¹i tiÓu thuyÕt võa lµ b¶n ¸n gay g¾t l¹i võa lµ tiÕng chu«ng c¶nh tØnh ®èi víi nh÷ng mÆt tr¸i trong sù ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh hiÖn ®¹i.

Trong tiÓu thuyÕt Jenny Gerhardt (xuÊt b¶n n¨m 1911), nh©n vËt Jenny còng lµ mét c« g¸i xuÊt th©n trong gia ®×nh lao ®éng, dÞu hiÒn vµ ®¸ng yªu. Nh­ng kh¸c h¼n víi nh©n vËt Carrie, b¶n tÝnh nh©n hËu vµ chung thñy cña Jenny kh«ng hÒ thay ®æi tr­íc bao biÕn ®éng cña cuéc ®êi. Trong t¸c phÈm nµy, c¸c nh©n vËt kh«ng mang nh÷ng nÐt tÝnh c¸ch cùc ®oan cña c¸c ®èi thñ hoÆc lîi dông nhau hoÆc chÌn Ðp vµ g¹t bá nhau. Lóc ®Çu, gi÷a nghÞ sÜ Brander vµ Jenny, råi gi÷a nhµ doanh nghiÖp trÎ tuæi Lester Kent vµ Jenny, hä ®Õn víi nhau b»ng t×nh th­¬ng, t×nh yªu thùc sù vµ lßng biÕt ¬n ch©n thµnh. Nh­ng tai n¹n bÊt ngê vµ nhÊt lµ ®Þnh kiến ®¼ng cÊp cña gia ®×nh vµ x· héi th­îng l­u ®· chia c¾t t×nh duyªn, ph¸ vì cuéc sèng h¹nh phóc cña hä vµ x« ®Èy Jenny vµo c¶nh ®êi c« ®¬n vµ bÊt h¹nh. Mòi nhän phª ph¸n cña t¸c phÈm nµy nh»m vµo ý thøc ®¼ng cÊp vµ thãi vô lîi cña giai cÊp h÷u s¶n.

Trong Jenny Gerhardt, t×nh th­¬ng mÕn gi÷a vî chång, cha mÑ, con c¸i, anh em ®· trë thµnh niÒm an ñi vµ s­ëi Êm tr¸i tim nh÷ng con ng­êi cùc khæ trong gia ®×nh Jenny. C¶nh t­îng nµy tr¸i ng­îc h¼n víi kh«ng khÝ sinh ho¹t trong gia ®×nh nhµ t­ b¶n Lester, trong quan hÖ gi÷a Kent vµ cha mÑ, gi÷a Kent vµ anh trai cïng em g¸i Kent, ta kh«ng hÒ c¶m nhËn thÊy sù ch©n thËt vµ tr×u mÕn gi÷a nh÷ng ng­êi ruét thÞt, mµ chØ thÊy họ tÝnh to¸n chi ly, l¹nh lïng vµ kh¾c nghiÖt vÒ c¸c ®iÒu kiÖn vµ qui ®Þnh quyÒn thõa kÕ tµi s¶n. Sù ®èi chiÕu t­¬ng ph¶n gi÷a thÕ giíi t×nh c¶m cña hai gia d×nh thuéc hai tÇng líp x· héi kh¸c nhau cho thÊy nghÖ thuËt cña nhµ v¨n ®· v­¬n tíi tÇm kh¸i qu¸t réng lín hiÖn thùc x· héi vµ ®· tõ bá l¨ng kÝnh cña chñ nghÜa Darwin x· héi ®Ó kh¾c ho¹ c¸c tÝnh c¸ch vµ hoµn c¶nh ®iÓn h×nh. V× vËy, Jenny Gerhardt trë thµnh tiÓu thuyÕt xuÊt s¾c cña xu h­íng chñ nghÜa hiÖn thùc trong v¨n häc Mü ®Çu thÕ kû.