TR¦êng đẠi học khoa học xã HỘI & nhân văN ĐẠi học quốc gia hà NỘi huy Liªn V¨n häc Mü: thi ph¸p vµ Kü x¶o

MÆc dï tõ thÕ kû XIX, trong nÒn v¨n häc Mü ®· xuÊt hiÖn nh÷ng nhµ v¨n, nhµ th¬ xuÊt s¾c nh­ A. A. Poe, Hawthorne, Melville, B. Stowe, Emerson, Whitman, Thoreau...Vµ hä ®­îc coi lµ nh÷ng ®¹i diÖn cho thêi kú nh¶y vät ®Çu tiªn cña v¨n häc Mü, nh­ng thêi ®ã v¨n häc Mü vÉn ch­a ®­îc Ch©u ¢u thõa nhËn, thËm chÝ t¸c phÈm cña hä còng ch­a ®­îc gi¶ng d¹y ë c¸c tr­êng ®¹i häc cña Mü. Ph¶i ®Õn ®Çu thÕ kû XX, v¨n häc Mü míi thùc sù ®i vµo tiÕn tr×nh cña v¨n häc thÕ giíi. Thùc ra, vÒ c¬ së x· héi - v¨n ho¸, bèn thËp kû cuèi cña thÕ kû XIX ®· chuÈn bÞ tiÒn ®Ò cho b­íc tiÕn quan träng nµy. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ m¹nh mÏ còng dÉn tíi nh÷ng biÕn chuyÓn trong ®êi sèng v¨n ho¸, v¨n häc. Trong cuèn s¸ch Nh÷ng n¨m m¹ vµng xuÊt b¶n n¨m 1873, hai nhµ v¨n Mark Twain vµ Charles D. Warner ®· kh¼ng ®Þnh r»ng: “Tõ n¨m 1860 ®Õn 1868, t¸m n¨m trêi ë n­íc Mü ®· lËt tËn gèc nh÷ng thiÕt chÕ giµ cçi hµng thÕ kû, thay ®æi chÝnh kiÕn cña nh©n d©n, chuyÓn biÕn ®êi sèng x· héi cña mét nöa ®Êt n­íc, rÌn ®óc l¹i tÝnh c¸ch d©n téc mµ ¶nh h­ëng cña nã kh«ng thÓ chØ ®o l­êng trªn hai hay ba thÕ hÖ."²²

Tõ n¨m 1860 ®Õn n¨m 1900, 10 triÖu ng­êi tõ Ch©u ¢u nhËp c­ vµ nh÷ng lµn sãng ng­êi tõ n«ng th«n ra ®· t¨ng nhanh d©n sè c¸c ®« thÞ. N¨m 1900, Mü trë thµnh n­íc ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ c«ng nghiÖp. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa còng dÉn tíi sù ph©n ho¸ s©u s¾c gi÷a giÇu vµ nghÌo cïng t×nh tr¹ng tiªu cùc vµ bÊt c«ng trong x· héi. Thêi kú nµy xu h­íng ph¸t triÓn, c¹nh tranh vµ bµnh tr­íng cña c¸c n­íc t­ b¶n Ch©u ¢u ®ang dÇn dÇn tÝch tô gi«ng b·o cña hai cuéc ®¹i chiÕn thÕ giíi víi møc ®é huû diÖt khñng khiÕp nhÊt trong lÞch sö nh©n lo¹i. ThÕ giíi v¨n minh h¬n, nh­ng cuéc sèng con ng­êi ngµy cµng mÊt æn ®Þnh. GS Linda Warner-Martin viÕt: “Khi cÊt tiÕng nãi lªn mét c¸ch nh×n hoang tµn (waste land view) vÒ sù tån t¹i, chñ nghÜa hiÖn ®¹i ®· khiÕn ta söng sèt víi nh÷ng c¸ch t©n cña nã vµ chøa ®Çy tÝnh kÞch trong sù sóc tÝch cña nã. Nh÷ng g× mµ niÒm hy väng vµ sù tho¶ m·n cã thÓ t×m thÊy trong nh÷ng quan niÖm vÒ trËt tù vµ t«n gi¸o ë thêi ®¹i n÷ hoµng Victoria th× ®· bÞ tµn ph¸ bëi c«ng nghiÖp ho¸ vµ nh÷ng biÕn ®éng vÒ kinh tÕ vµ x· héi do nã t¹o nªn ..(..).. X· héi Mü vµ Ch©u ¢u ®· chuyÓn biÕn tõ mét niÒm tin theo c¸i ®iÖp khóc ªm ®Òm cña Browning ²³"Trªn thiªn ®µng chóa ®ang ngù trÞ / £m ¶ thanh b×nh kh¾p thÕ gian" thµnh nh÷ng c©u hái tu«n ra mét c¸ch bÊt kÝnh vµ cã tÝnh quyÕt ®Þnh ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng kinh nghiÖm tr­íc ®©y".²⁴

NhËn ®Þnh trªn ®©y cña Wagner- Martin vÒ nh÷ng t¸c ®éng m¹nh mÏ cña thùc t¹i x· héi Mü ®èi víi v¨n häc kh«ng chØ ®óng ®èi víi xu h­íng chñ nghÜa hiÖn ®¹i mµ cßn rÊt phï hîp víi c¸c xu h­íng nghÖ thuËt kh¸c nh­ chñ nghÜa tù nhiªn, chñ nghÜa hiÖn thùc.

Vµo n¨m 1900, n¨m b¶n lÒ cña hai thÕ kû ®· nÈy sinh mét sù kiÖn rÊt tiªu biÓu. Nhµ sö häc vµ nhµ v¨n Henry Adams sang dù cuéc triÓn l·m c«ng nghiÖp t¹i thµnh phè Paris. ¤ng ®øng tr­íc mét c¸i m¸y ph¸t ®iÖn ®å sé cao kho¶ng 13 mÐt. ChiÕc m¸y gîi nªn trong «ng nhiÒu c¶m xóc vµ suy nghÜ. §èi víi «ng, nã lµ biÓu t­îng vÒ mét søc m¹nh thÇn bÝ. Nã kh«ng chØ phôc vô con ng­êi, mµ cßn buéc ng­êi ta ph¶i khiÕp sî, t«n kÝnh vµ v©ng lêi. ChiÕc m¸y cã n¨ng l­îng to lín Êy g©y nªn nh÷ng ph¶n øng kh¸c nhau ë nh÷ng lo¹i ng­êi kh¸c nhau trong x· héi. §èi víi nh÷ng ng­êi l¹c quan h¬n, th× d­êng nh­ chiÕc m¸y ®ang nh¾n nhñ hä vÒ mét t­¬ng lai t­¬i s¸ng trong ®ã ®ang trë thµnh hiÖn thùc niÒm kh¸t khao gi¶i phãng con ng­êi khái sù bÇn cïng vµ l¹c hËu, ®ång thêi tiÕn ®Õn mét nÒn d©n chñ lµnh m¹nh h¬n. Nh÷ng tiÕn bé vÒ khoa häc kü thuËt vµ sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp thêi kú nµy gîi nªn biÕt bao hy väng mµ mét thêi gian kh«ng l©u sau ®ã trë thµnh m«-tÝp “giÊc méng Hoa Kú" trong hµng lo¹t t¸c phÈm cña nhiÒu nhµ v¨n Mü.

Nh­ng thÕ hÖ cña nh÷ng ng­êi nh­ Henry Adams sinh ra trong x· héi tiÒn c«ng nghiÖp vµ b©y giê ®ang chøng kiÕn vµ sèng trong ®Êt trêi cña n­íc Mü cùc kú hiÖn ®¹i: nh÷ng thµnh phè bÞ nh÷ng nhµ chäc trêi bæ v©y, nh÷ng ph¸t minh kü thuËt t¹o ra søc m¹nh thÇn kú. Víi t©m linh cña chñ nghÜa nh©n v¨n ®Çy nhËy c¶m vµ nh·n quan ®Çy c¶nh gi¸c, hä ®· dù c¶m thÊy mét t­¬ng lai víi sù ngù trÞ cña søc m¹nh kü thuËt vµ lßng h¸m lîi vÞ kû ®Ì nÆng lªn l­¬ng tri con ng­êi.

Ta h·y xem trong nöa ®Çu thÕ kû XX, c¸c nhµ v¨n víi nh÷ng xu h­íng nghÖ thuËt kh¸c nhau ®· kh¾c häa hiÖn thùc cña thêi ®¹i víi nh÷ng thi ph¸p nµo vµ kÌm theo ®ã lµ nh÷ng s¸ng t¹o nh­ thÕ nµo vÒ kü x¶o vµ h×nh thøc nghÖ thuËt.

§Ó cã mét bøc tranh tæng qu¸t vÒ nÒn v¨n häc thêi kú nµy, ta cã thÓ nh×n nhËn c¸c vÊn ®Ò vÒ thi ph¸p vµ kü x¶o qua l¨ng kÝnh cña c¸c xu h­íng chñ nghÜa tù nhiªn, chñ nghÜa hiÖn thùc vµ chñ nghÜa hiÖn ®¹i. C¸c nhµ v¨n Mü cã khi næi bËt ë xu h­íng nµy hoÆc ë xu h­íng kh¸c, nh­ng còng cã nh÷ng nhµ v¨n mµ t¸c phÈm cña hä hµm chøa c¸c yÕu tè cña c¶ ba xu h­íng nµy. §iÒu nµy cho thÊy sù giao l­u vµ t¸c ®éng qua l¹i kh¸ phøc t¹p gi÷a c¸c qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nghÖ thuËt.

V¨n häc tù nhiªn chñ nghÜa vµ hiÖn thùc chñ nghÜa ®Òu kh¾c ho¹ hiÖn thùc x· héi trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ th­¬ng nghiÖp ho¸ t¹o nªn nh÷ng biÕn ®éng to lín trong thÕ giíi vËt chÊt, lµm ®¶o lén ®êi sèng tinh thÇn vµ ®¹o ®øc cña c¸c tÇng líp nh©n d©n ë n«ng th«n vµ ®« thÞ.

M­êi n¨m trêi tõ n¨m 1902 ®Õn n¨m 1912, sù ph¸t triÓn trµn lan cña phong trµo "khuÊy ®¶o r¸c bïn" còng lµ thêi kú ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña truyÖn ng¾n, ký sù, tiÓu thuyÕt cïng sù bïng ph¸t å ¹t cña ngµnh b¸o chÝ ë Mü. Nh÷ng ng­êi khuÊy ®¶o r¸c bïn lµ danh hiÖu mµ x· héi ®Æt cho nh÷ng ng­êi phª ph¸n vµ bãc trÇn nh÷ng mÆt ®en tèi cña thùc t¹i vµ ®êi sèng cïng cùc cña d©n nghÌo, ®ång thêi ®ßi hái ph¶i c¶i c¸ch x· héi. Phong trµo nµy tÊn c«ng m¹nh vµo chÝnh phñ Mü vµ ¶nh h­ëng lín ®Õn giíi v¨n häc nghÖ thuËt. Nh÷ng ng­êi nµy gåm cã nhµ v¨n, luËt s­, nhµ sö häc, nhµ kinh tÕ häc, gi¸o s­ .v.v. Lóc ®Çu tæng thèng Theodore Roosevelt cã ¸c c¶m víi phong trµo nµy. Trong mét buæi nãi chuyÖn ngµy 14 th¸ng 4 n¨m 1906, «ng phª b×nh hä lµ nh÷ng ng­êi cói ®Çu khuÊy ®¶o r¸c bïn vµ chØ nh×n thÊy mÆt ®Êt tèi ®en. Nh­ng do ®ang chØ ®¹o viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch c¶i c¸ch vµ chñ tr­¬ng chèng c¸c c«ng ty ®éc quyÒn, nªn dÇn dÇn «ng ®· nhËn râ vai trß tÝch cùc cña phong trµo nµy. Sau khi ®äc xong tiÓu thuyÕt Rõng rËm cña Upton Sinclair, «ng c¶m thÊy kinh hoµng tr­íc nh÷ng sù viÖc vµ c¶nh t­îng gím guèc vµ nh¬ bÈn trong c¸c khu chuång gia sóc ë Chicago. Sau ®ã «ng ®· tiÕp nhµ v¨n t¹i Nhµ Tr¾ng vµ ®¸nh gi¸ cao nh÷ng ph¸t hiÖn cña c¸c nhµ v¨n, nhµ b¸o trong cuéc ®Êu tranh nh»m c¶i c¸ch x· héi. §­îc sù ñng hé cña tæng thèng, phong trµo cµng ph¸t triÓn m¹nh vµ ®­îc mÖnh danh lµ xu h­íng v¨n häc bãc trÇn. Næi bËt nhÊt trong xu h­íng nµy lµ nh÷ng ký sù kh¶o s¸t vµ t­êng thuËt mµ trong ®ã næi bËt lªn thi ph¸p víi ®Æc ®iÓm miªu t¶ mét c¸ch chi tiÕt vµ sèng ®éng nh÷ng mÆt xÊu xa, tiªu cùc trong mäi lÜnh vùc cña x· héi. Nh÷ng t¸c phÈm nµy thuéc thÓ lo¹i b¸o chÝ, cã tÝnh thêi sù nãng hæi, ®©y ®ã hµm chøa mét vµi yÕu tè cña chñ nghÜa hiÖn thùc. §Æc biÖt mét sè tiÓu thuyÕt vµ truyÖn ng¾n cña nhiÒu nhµ v¨n næi bËt ë thi ph¸p võa mæ xÎ, phanh phui ®Õn tËn ch©n t¬ kÏ tãc c¸c sù viÖc g©y nhøc nhèi d­ luËn x· héi, võa v­¬n tíi tÇm kh¸i qu¸t, thÓ hiÖn tÝnh c¸ch ®iÓn h×nh trong hoµn c¶nh ®iÓn h×nh, ®¹t tíi ch©n gi¸ trÞ nghÖ thuËt vµ ghi kh¾c nh÷ng dÊu son ®á trong lÞch sö v¨n häc Mü thÕ kû XX. §©y lµ mét nÐt ®Æc s¾c cña v¨n häc Mü. Trong nÒn v¨n häc ë mét sè n­íc, c¸c nhµ lý luËn th­êng cho r»ng: kh¸c víi b¸o chÝ, tiÓu thuyÕt ®ßi hái ph¶i cã mét kho¶ng c¸ch vÒ thêi gian ®Ó ®¹t tíi ®é chÝn muåi. Nh­ng lóc nµy, nhiÒu tiÓu thuyÕt Mü vÒ ®Ò tµi phª ph¸n bãc trÇn ®Òu trë thµnh nh÷ng ¸ng v¨n cã thÓ sèng m·i víi thêi gian. PhÇn lín c¸c t¸c gi¶ cña “v¨n häc bãc trÇn” võa lµ nhµ b¸o, l¹i võa viÕt tiÓu thuyÕt vµ truyÖn ng¾n. Tªn tuæi c¸c t¸c gi¶ sau ®©y ®Òu ®· ®i vµo lÞch sö v¨n häc Mü: Frank Norris, Jack London, Theodore Dreiser, Upton Sinclair, David Phillips, T.W Lawson, George Tainer, Mary Hopkins, Robert Hunt, William Hard, Irving Fisher .v.v. Thi ph¸p vµ kü x¶o cña c¸c t¸c gØa nµy võa mang tÝnh thêi sù nãng hæi, l¹i võa th©m nhËp vµo c¸ tÝnh vµ t©m thøc cña nh©n vËt.

Cuèn Rõng rËm kÓ trªn cña Upton Sinclair ph¬i trÇn nh÷ng hµnh vi vµ thñ ®o¹n bØ æi cña bän chñ c«ng ty ®éc quyÒn kinh doanh thÞt bß, mét mÆt ®Çu c¬ lòng ®o¹n thÞ tr­êng, mét mÆt bãc lét c«ng nh©n b»ng c¸ch buéc hä ph¶i lao ®éng trong m«i tr­êng h«i h¸m, bÈn thØu kinh khñng.

Thêi kú nµy, nhµ v¨n s¸ng t¸c dåi dµo nhÊt lµ David Phillips. ¤ng ®· cho ra ®êi 23 cuèn tiÓu thuyÕt vµ mét vë kÞch. TiÓu thuyÕt thµnh c«ng nhÊt cña Phillips lµ Cuéc sèng th¨ng trÇm cña Susan Lenox. Trong t¸c phÈm nµy, nh÷ng vô tham nhòng vµ giµnh giËt quyÒn lùc trë thµnh ®­êng viÒn cho c©u chuyÖn vÒ sè phËn cña mét c« g¸i quª ®· nhê nghÒ ®Ü ®iÕm mµ ngoi lªn bËc thang cao sang trong x· héi.

Trong c¸c nhµ v¨n kÓ trªn, cã nh÷ng nhµ v¨n nh­ David Phillips, Theodore Dreiser, Jack London sö dông c¶ hai ph­¬ng ph¸p: chñ nghÜa hiÖn thùc vµ chñ nghÜa tù nhiªn. §iÒu nµy còng dÔ hiÓu, v× hai ph­¬ng ph¸p ®Òu n¾m b¾t, quan s¸t vµ miªu t¶ mét c¸ch ch©n x¸c c¸c hiÖn t­îng cuéc sèng. Sù kh¸c biÖt lµ ë chç chñ nghÜa hiÖn thùc cè g¾ng ph©n tÝch mét c¸ch nghÖ thuËt sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a hoµn c¶nh x· héi vµ con ng­êi, trong khi chñ nghÜa tù nhiªn vËn dông mét c¸ch c¬ giíi qui luËt ph¸t triÓn cña giíi sinh vËt vµo ®êi sèng x· héi. C¸c nhµ v¨n Mü thuéc xu h­íng nµy tiÕp thu ¶nh h­ëng cña Emile Zola, «ng tæ cña v¨n häc chñ nghÜa tù nhiªn Ph¸p. Zola cho r»ng ng­êi c«ng nh©n ®· bÞ hoµn c¶nh tù nhiªn chi phèi, bÞ mÊt ®i b¶n tÝnh vµ sù tù ý thøc. QuyÒn lùc vµ tiÒn tµi ¸p ®¶o t×nh c¶m vµ nh©n tÝnh. Mét mÆt, x· héi ngµy cµng v¨n minh, nh­ng con ng­êi l¹i ngµy cµng ®åi b¹i h¬n vÒ mÆt ®¹o ®øc.

Nhµ v¨n Mü sö dông thi ph¸p chñ nghÜa tù nhiªn mét c¸ch qu¸n triÖt vµ hÖ thèng lµ Frank Norris. ¤ng gäi chñ nghÜa hiÖn thùc cña Howells lµ "nh÷ng tÊn bi kÞch trong cèc trµ" vµ coi chñ nghÜa tù nhiªn lµ mét h×nh thøc cña chÝnh kÞch hiÖn ®¹i to lín, bao gåm “c¸i bao la, c¸i qu¸i dÞ vµ c¸i bi kÞch". Norris nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña viÖc th©m nhËp vµo “chiÒu s©u ch­a tõng ®ông ®Õn cña tr¸i tim con ng­êi vµ câi bÝ Èn cña tÝnh dôc."

Theo «ng, chñ nghÜa tù nhiªn cã nghÜa lµ ph©n tÝch qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña con vËt-ng­êi vµ cuéc chiÕn gi÷a nh÷ng bé phËn tÇng cao víi tÇng thÊp cña b¶n tÝnh con ng­êi. Víi thi ph¸p vµ kü x¶o tinh tÕ, «ng ph¸t hiÖn vÇ th©m nhËp vµo thÕ giíi s©u kÝn cña nh÷ng søc m¹nh b¶n n¨ng. §èi víi «ng ®ã lµ sù thËt cña ®êi sèng.

Frank Norris dù ®Þnh viÕt t¸c phÈm bé ba Sö thi vÒ lóa m×, nh­ng chØ hai tËp ®­îc hoµn thµnh vµ xuÊt b¶n.

TËp 1, Con b¹ch tuéc (1901) dùa vµo nh÷ng sù kiÖn cã thËt vÒ cuéc ®Êu tranh cña nh÷ng ng­êi n«ng d©n ë mét thung lòng cña bang California chèng l¹i C«ng ty ®­êng s¾t nam Th¸i B×nh D­¬ng vµo n¨m 1880, khi c«ng ty nµy kinh doanh ®éc quyÒn, t¨ng gi¸ chuyªn chë, nh»m bãp nghÑt nÒn kinh tÕ khu vùc. Sù miªu t¶ nh÷ng xung ®ét x· héi, nh÷ng bi kÞch c¸ nh©n vµ sù môc n¸t cña chÝnh quyÒn ®­îc t¸c gi¶ khÆc häa víi nh÷ng s¸ng t¹o thi ph¸p thËt tµi t×nh vµ thó vÞ: nh÷ng chuçi nh©n qu¶ cña mèi xung ®ét gi÷a nh÷ng ng­êi n«ng d©n, nh÷ng chñ tr¹i ch¨n nu«i, nh÷ng tªn chñ ®­êng s¾t ®Òu bÞ v©y h·m trong vßng quay cña nh÷ng qui luËt vò trô - mét c¸i m¸y khæng lå v« h×nh. Lóa m× ®øng ë trung t©m cña c¸i m¸y nµy. §ã lµ vËt t­îng tr­ng cho tù nhiªn. ë trang cuèi cña tiÓu thuyÕt, " Lóa M× vÉn uy nghi bÊt kh¶ x©m ph¹m, kh«ng bÞ hoen è, ®ã lµ søc m¹nh thÕ gian oai hïng, ng­êi nu«i d­ìng c¸c d©n téc, bao phñ trong sù trÇm lÆng cña câi n¸t bµn, döng d­ng tr­íc nh÷ng bÇy ng­êi vµ cø thÕ chuyÓn ®éng trong c¸i m¸ng cña riªng nã."

Trong tËp 2, HÇm bÉy (1903), nhµ v¨n chuyÓn c©u chuyÖn lóa m× lªn thµnh phè Chicago. Cèt truyÖn bao gåm nh÷ng sè phËn riªng, nh÷ng tÊn kÞch c¸ nh©n. G· t­ s¶n Curtis Jadwin do ®ªm ngµy m¶i mª víi ho¹t ®éng ®Çu c¬ trong thÞ tr­êng lóa m× mµ Ýt quan t©m ®Õn ng­êi vî xinh ®Ñp cña g· lµ Laura. Råi trong khi Laura cã quan hÖ ngo¹i t×nh víi Corthell, th× Curtis bÞ ®èi thñ ®¸nh b¹i trong th­¬ng tr­êng vµ kÌm theo lµ søc khoÎ cña g· bÞ suy sôp nghiªm träng. Laura ¨n n¨n, hèi hËn vµ tËn t×nh ch¨m sãc bªn gi­êng bÖnh cña Curtis. Hä mÊt c¶ toµ dinh thù cïng toµn bé tµi s¶n vµ ph¶i rêi ®i miÒn T©y. Nh­ng chÝnh trong c«ng viÖc vÊt v¶ vµ cuéc sèng ®¹m b¹c, hä l¹i t×m thÊy niÒm vui vµ h¹nh phóc gia ®×nh. Trong t¸c phÈm, bao trïm lªn nh÷ng tÊn kÞch c¸ nh©n lµ sù kh¾c ho¹ ho¹t ®éng kinh doanh nh­ mét søc m¹nh bÝ Èn vµ mï qu¸ng cã kh¶ n¨ng ph¸ vì cuéc sèng hµi hoµ cña con ng­êi. Nhµ nghiªn cøu Larzer Ziff cho r»ng t¸c phÈm nµy lµ “cuèn tiÓu thuyÕt ®Çu tiªn kh¸ s©u s¾c vÒ kinh doanh, v× nã xem xÐt mét c¸ch chÝnh x¸c nh÷ng hËu qu¶ t©m lý cña th­¬ng m¹i ho¸ trong ®êi sèng n­íc Mü."

Râ rµng lµ ë ®©y, tiÕn ho¸ luËn cña Darwin ®­îc nhµ v¨n vËn dông trong viÖc quan s¸t vµ ph©n tÝch thÕ giíi néi t©m cña tÇng líp t­ s¶n.

Chñ nghÜa Darwin x· héi còng ®­îc c¸c nhµ v¨n Jack London, Theodore Dreiser vËn dông trong v¨n xu«i theo nh÷ng phong c¸ch vµ thi ph¸p rÊt kh¸c nhau.

Jack London lµ nhµ v¨n cã mét ý thøc hÖ kh¸ phøc t¹p, «ng võa tiÕp thu t­ t­ëng x· héi chñ nghÜa, võa tiÕp thu chñ nghÜa h­ v« cña Nietzsche. NhiÒu truyÖn ng¾n, ®Æc biÖt lµ tiÓu thuyÕt Gãt s¾t (1907) cña «ng thÓ hiÖn chñ ®Ò vÒ cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ chèng l¹i sù ¸p bøc cña chñ nghÜa t­ b¶n. Nh­ng nh÷ng t¸c phÈm næi tiÕng nhÊt cña «ng lµ nh÷ng truyÖn phiªu l­u m¹o hiÓm miªu t¶ cuéc giµnh dËt d÷ déi trong thÕ giíi hoang d· nh­ TiÕng gäi n¬i hoang d· (1903), Sãi biÓn (1904), Sãi tr¾ng (1906) v.v. trong ®ã «ng ®· ph¸t hiÖn ra søc m¹nh b¶n n¨ng cña tù nhiªn ngÇm s©u trong con ng­êi vµ loµi thó. Víi ®Ò c­¬ng cèt truyÖn cña 50 cuèn s¸ch («ng th­êng mua cèt truyÖn cña c¸c nhµ v¨n kh¸c vµ nhiÒu cuèn ®· hoµn thµnh vµ xuÊt b¶n), «ng ®· kiÕm ®­îc trªn mét triÖu ®« la tiÒn nhuËn bót. Ho¹t ®éng s¸ng t¸c trong thêi ®¹i chñ nghÜa c¸ nh©n vÞ kû ®­îc ®Ò cao, th©m nhËp vµo cuéc sèng cña c¸c bé l¹c, c¸c bang c­íp, c¸c loµi thó d÷ trªn biÓn c¶ vµ rõng rËm, London ngîi ca lßng kiªn nhÉn, qu¶ c¶m vµ nghÞ lùc kiÓu siªu nh©n cña Nietzsche.

NÕu J. London ®Ò cao søc m¹nh siªu nh©n, th× thi ph¸p vµ kü x¶o cña Theodore Dreiser (1871- 1945) ®­îc t¹o ra nh­ nh÷ng l¨ng kÝnh nghÖ thuËt soi s¸ng qu¸ tr×nh b¶n tÝnh con ng­êi ®· bÞ c¶i biÕn vµ tha ho¸ nh­ thÕ nµo trong ®iÒu kiÖn cña chñ nghÜa t­ b¶n. Trong c¸c truyÖn ng¾n vµ ®Æc biÖt lµ c¸c tiÓu thuyÕt cña «ng nh­ C« Carrie (1900), Jenny Gerhardt (1911), BËc thiªn tµi (1915), Bi kÞch Mü (1925), tiÓu thuyÕt bé ba Dôc väng (1912 - 1947).v.v. ngßi bót nghÖ thuËt cña t¸c gi¶ ®· tõ nh÷ng gãc ®é kh¸c nhau cña cuéc sèng, ph¬i trÇn søc tµn ph¸ cña c¬ chÕ x· héi ®èi víi nh©n tÝnh. Nãi theo c¸ch cña «ng, ®ã lµ "nh÷ng søc m¹nh phi nh©n tÝnh ®· che phñ s¾t thÐp vµ bª t«ng lªn nh÷ng ®«i m¾t thÌm muèn vµ ®iÒu khiÓn thêi gian theo nhÞp ®iÖu cña s¶n xuÊt vµ sù chÕ t¹o tiÒn b¹c."²⁵

Dreiser ®· tõng nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c, nªn cã lÏ h¬n mét sè t¸c gi¶ kh¸c, «ng th©m nhËp vµo qu¸ tr×nh con ng­êi bÞ tha ho¸ bëi c¬ chÕ chñ nghÜa t­ b¶n. D­íi l¨ng kÝnh nghÖ thuËt tù nhiªn chñ nghÜa cña Dreiser, nhiÒu khi nh©n vËt cña «ng ®· trë thµnh mét cç m¸y - cç m¸y lµm tiÒn. Trong C« Carrie, c¸c ®å gç vµ quÇn ¸o lo¹i cao cÊp, c¸c tiÖn nghi hiÖn ®¹i cã mét søc m¹nh ma qu¸i ®· c¸m dç vµ biÕn c¶i b¶n tÝnh l­¬ng thiÖn cña c« g¸i nµy. Nh÷ng ®å vËt vµ hµng ho¸ m¸ch b¶o Carrie víi tiÕng nãi cña vËt v« tri v« gi¸c. Khi Hurstwood mét m×nh ®øng tr­íc kÐt b¹c cña C«ng ty, suy nghÜ mét c¸ch c¨ng th¼ng xem cã nªn ch¨ng ®¸nh c¾p mét kho¶n tiÒn lín ®Ó g©y vèn lµm ¨n vµ cïng chung sèng víi c« g¸i Carrie, bé ãc cña anh ®­îc miªu t¶ nh­ mét c¸i m¸y biÕt suy nghÜ, nh­ mét c«ng cô trong guång m¸y lµm tiÒn.

Thêi kú nµy, ë mét sè nhµ v¨n kh¸c nh­ Henry James vµ hai nhµ v¨n n÷ lµ Edith Wharton, Willa Cather, chñ nghÜa hiÖn thùc mang ®Ëm tÝnh phª ph¸n l¹i kÕt hîp víi yÕu tè l·ng m¹n quay l­ng l¹i víi x· héi Mü vµ v¨n ho¸ Mü. C¸c s¸ng t¸c cña Henry James (1843- 1916) ra ®êi xuyªn suèt cuèi thÕ kû XIX cho ®Õn m­êi mÊy n¨m ®Çu cña thÕ kû XX. NhiÒu nhµ v¨n vµ lµ b¹n cña «ng c«ng nhËn «ng lµ ng­êi gi÷ vÞ trÝ hµng ®Çu trong v¨n ch­¬ng Mü ®­¬ng thêi. ¤ng lµ t¸c gi¶ cña hµng lo¹t t¸c phÈm thuéc ®ñ c¸c thÓ lo¹i tiÓu thuyÕt, truyÖn ng¾n, kÞch, ký sù, tiÓu luËn phª b×nh v¨n häc. Nh÷ng t¸c phÈm cña «ng thÓ hiÖn sinh ®éng quan ®iÓm cña «ng lµ chèi bá x· héi Mü vµ lèi sèng Mü. Qua nhiÒu thêi kú, «ng cã nh÷ng chuyÕn ®i dµi ngµy tíi c¸c n­íc Ch©u ¢u mµ «ng coi lµ tæ quèc tinh thÇn cña «ng. Sau n¨m 1876, «ng coi London lµ n¬i ngô c­ chñ yÕu cña «ng. Trong 30 n¨m cuèi ®êi, «ng chØ trë vÒ Hoa Kú vµ sèng ë ®ã mét n¨m trêi ( 1904-1905). Cuèn ký sù C¶nh t­îng n­íc Mü lµ kÕt qu¶ cña chuyÕn ®i nµy. Trong ®ã «ng miªu t¶ n­íc Mü lµ ®Êt n­íc bÞ ®iÒu khiÓn mét c¸ch tµn b¹o chØ bëi nh÷ng gi¸ trÞ tiÒn tµi. Thµnh phè New York hiÖn ra nh­ “mét tÊm kÝnh v¹n hoa kinh hoµng cña sù vËn ®éng liªn tôc vµ sù tham lam d÷ nh­ c­íp biÓn."

Thi ph¸p trong ba cuèn tiÓu thuyÕt cuèi cïng cña Henry James Nh÷ng ®«i c¸nh chim c©u (1902), Nh÷ng sø gi¶ (1903), C¸i b¸t vµng (1904) ®Òu x©y dùng trªn c¬ së cèt truyÖn miªu t¶ sù t­¬ng ph¶n kh¸c biÖt gi÷a v¨n ho¸ Mü vËt chÊt chñ nghÜa vµ v¨n ho¸ Ch©u ¢u coi träng vÎ ®Ñp cña thÕ giíi tinh thÇn.

Henry James cã ng­êi b¹n th©n lµ n÷ v¨n sÜ Edith Wharton ë thµnh phè New York. Hä ®Òu ch¸n ghÐt n­íc Mü cña v¨n ho¸ ®¹i chóng vµ c¸i gäi lµ nÒn chÝnh trÞ d©n chñ kiÓu Mü. Trong c¸c tiÓu thuyÕt cña bµ Ng«i nhµ h¹nh phóc (1905), Ethan Frome (1911), Phong tôc xø së (1913), Mïa h¹ (1917), N¨m th¸ng th¬ ng©y (1920).v.v. c¸c nh©n vËt chÝnh mµ phÇn lín lµ phô n÷ th­êng d»n vÆt, day døt trong hoµn c¶nh nh÷ng tÊm lßng cao th­îng ph¶i nh­êng chç cho sù toan tÝnh vô lîi. Do kh«ng thÓ thich nghi víi thÕ giíi hiÖn ®¹i kiÓu Mü, t©m hån hä ch×m ®¾m trong niÒm hoµi niÖm vÒ c¸i tuæi Êu th¬ ë xø New York cæ x­a ®· mét ®i kh«ng trë l¹i.

Tõ ®Çu cho ®Õn gi÷a thÕ kû XX, trong v¨n häc Mü cã nh÷ng nhµ v¨n vÉn tiÕp tôc mµi s¾c ngßi bót phª ph¸n trªn cø ®iÓm cña chñ nghÜa hiÖn thùc. VÒ mÆt nµy, tiªu biÓu nhÊt cã thÓ kÓ ®Õn Sinclair Lewis (1885- 1951) vµ John Steinbech ( 1902-1968). N¨m 1920, khi tiÓu thuyÕt §­êng phè chÝnh, mét t¸c phÈm miªu t¶ sinh ®éng vµ kú thó ®êi sèng Mü, phª ph¸n lèi sèng ch¹y theo chñ nghÜa vËt chÊt, hÑp hßi vµ ®¹o ®øc gi¶, Sinclair Lewis ®· chiÕm ®­îc sù ng­ìng mé trªn v¨n ®µn quèc tÕ. TiÓu thuyÕt Babbitt (1922) chÜa ngßi bót trµo phóng vµo giíi t­ s¶n kinh doanh. Nh©n vËt chÝnh George Babbitt lµ mét doanh nh©n b×nh th­êng, anh lµ con ng­êi th¸o v¸t vµ cã nh©n c¸ch. Anh tin r»ng kinh doanh lµ ngµnh h÷u Ých vµ tiÕn bé trong x· héi hiÖn ®¹i. Nh­ng råi kh«ng chÞu næi lèi sèng t­ s¶n vô lîi vµ dung tôc trong m«i tr­êng kinh doanh, anh ®· ®Ó cho m×nh bÞ cuèn hót vµo trong mèi t×nh víi mét ng­êi phô n÷ phãng ®·ng, mong r»ng t×nh yªu sÏ gi¶i tho¸t cho anh khái nh÷ng nçi ch¸n ch­êng. Song, anh ®· vì méng, l¹i trë vÒ víi ng­êi vî vµ ®µnh chÊp nhËn sè phËn cña m×nh. TiÓu thuyÕt Arrowsmith (1925) miªu t¶ cuéc ®êi cña mét b¸c sÜ tËn tôy vµ kiªn tr× gi÷ v÷ng ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp trong m«i tr­êng tham nhòng vµ vô lîi.

N¨m 1930, «ng lµ nhµ v¨n Mü ®Çu tiªn ®­îc tÆng gi¶i th­ëng Nobel. Trong bµi ph¸t biÓu khi nhËn gi¶i th­ëng, «ng nãi r»ng vinh dù nµy lµ mét sù thõa nhËn cña quèc tÕ nh»m vµo nh÷ng thµnh tùu to lín cña c¸c nhµ v¨n Mü th¬× kú nµy, h¬n lµ nh»m vµo nh÷ng s¸ng t¸c cña riªng «ng.

NÕu ®Ò tµi c¸c tiÓu thuyÕt cña Sinclair Lewis nh»m vµo c¸c tÇng líp trung l­u vµ giíi t­ s¶n kinh doanh, th× ®Ò tµi cña hµng lo¹t t¸c phÈm cña John Steinbech nh»m vµo ®êi sèng cïng cùc, gian nan cña nh÷ng ng­êi lao ®éng Mü. Nhµ v¨n th­êng ®Æt hµnh ®éng tiÓu thuyÕt trªn bèi c¶nh thung lòng Salinas gÇn Sanfrancisco . C¸c tiÓu thuyÕt thµnh c«ng nhÊt cña «ng lµ Tortilla Flat( 1935), Chïm nho næi giËn ( 1939), Cannery Row ( 1945), PhÝa ®«ng v­ên ®Þa ®µng ( 1952) truyÖn võa Nh÷ng con chuét vµ nh÷ng ng­êi ®µn «ng xuÊt b¶n n¨m 1937 ®­îc coi lµ mét kiÖt t¸c. §Æc ®iÓm phong c¸ch cña Steinbech lµ sù kÕt hîp gi÷a chÊt hµi h­íc, ch©m biÕm víi bi kÞch. TiÕng c­êi ë Steinbech kh«ng h¶ hª, s¶ng kho¸i nh­ ë Mark Twain, mµ lµ tiÕng c­êi nhÕch mÐp, h¬i th­¬ng h¹i vµ mØa mai. Còng v× thÕ, sau nh÷ng tiÕng c­êi nh­ vËy, bÊt chît c¸c nh©n vËt r¬i tâm vµo mét t×nh huèng bi kÞch. Phong c¸ch nµy ®­îc biÓu hiÖn rÊt ®Æc s¾c trong Chïm nho næi giËn. Giíi phª b×nh ®­¬ng thêi gäi tiÓu thuyÕt nµy lµ tiÓu thuyÕt ph¶n kh¸ng vµ chèng ®èi, nã nh¾n nhñ vµ gîi nªn tinh thÇn ®Êu tranh cña líp ng­êi n«ng d©n nghÌo khæ chèng l¹i ¸p bøc vµ bÊt c«ng. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn cã nh÷ng nhµ phª b×nh Mü cho r¾ng t¸c phÈm nµy gÇn víi xu h­íng hiÖn thùc x· héi chñ nghÜa cña Liªn X«. Nh­ng vµo thêi kú ®Çu cña chiÕn tranh ViÖt Nam, nhµ v¨n l¹i quay ngo¾t 180 ®é, lªn tiÕng ñng hé cuéc chiÕn tranh x©m l­îc ViÖt Nam. VÒ sau «ng ®· nhËn ra sai lÇm cña m×nh. Dï sao ®ã vÉn lµ mét vÕt nh¬ ®· lµm hoen è thanh danh cña mét nhµ v¨n lín.

Cuèi thËp kû 40 chøng kiÕn hËu qu¶ cña thÕ chiÕn II vµ sù më ®Çu cña chiÕn tranh l¹nh. Víi phong c¸ch ch©m biÕm hoÆc lµ l¹nh lïng mµ cay ®¾ng, hoÆc lµ ph¬i trÇn s¾c bÐn, hoÆc lµ trµo léng giÔu cît, hµng lo¹t nhµ v¨n ®· chÜa ngßi bót phª ph¸n vµo cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc tµn ¸c, bÈn thØu vµ v« nghÜa: irwin Shaw víi Nh÷ng con s­ tö non (1948), James Jones víi Tõ ®©y ®Õn câi vÜnh h»ng (1951), Herman Wouk víi Cuéc ®¶o chÝnh trªn tÇu Cain (1951) vµ ®Æc biÖt lµ tiÓu thuyÕt Nh÷ng kÎ trÇn truång vµ nh÷ng ng­êi chÕt (1948) cña Norman Mailer qua viÖc miªu t¶ mét s­ ®oµn qu©n Mü trong cuéc chiÕn ®Êu giµnh giËt mét hßn ®¶o do ph¸t xÝt NhËt chiÕm ®ãng ë vïng biÓn Th¸i B×nh D­¬ng, ®· phanh phui nh÷ng trß ch¬i tµn ¸c cña c¸i gäi lµ ®éi qu©n gi¶i phãng Mü. §éi qu©n nµy b¾n giÕt tï binh, uèng r­îu say, th©n h×nh trÇn truång, h¸t rèng lªn vµ la thÐt víi nh÷ng lêi tôc tÜu trong khi thi nhau s¨n lïng chiÕn lîi phÈm lµm vËt souvenir gi÷a c¸c x¸c chÕt. Hµnh vi cña bÇy ng­êi ®· trë thµnh thó vËt thÓ hiÖn sinh ®éng triÕt lý qu©n phiÖt cña Cummings, viªn t­íng chØ huy s­ ®oµn. Cummings th­êng rao gi¶ng cho binh lÝnh c¸i triÕt lý “§¹o lý cña t­¬ng lai lµ ®¹o lý søc m¹nh". Qua sù v¹ch trÇn thùc chÊt cña triÕt lý phi nh©n tÝnh nµy, t¸c gi¶ ®· b¸o hiÖu sù hoµnh hµnh ngang ng­îc cña chÝnh s¸ch b¹o lùc vµ sen ®Çm quèc tÕ cña tËp ®oµn ®Õ quèc thêi hËu chiÕn.

Tõ cuèi thËp kû 40 ®Õn cuèi thËp kû 50, xu h­íng hiÖn thùc phª ph¸n tiÕp tôc ph¸t triÓn víi nh÷ng kh¸m ph¸ nghÖ thuËt ®éc ®¸o vµ s¾c s¶o nh»m vµo mét x· héi “phån vinh nh­ng tha ho¸"²⁶. C¶ mét x· héi ®æ x« vµo s¶n xuÊt, kinh doanh vµ th­¬ng m¹i. C¸c toµ cao èc, c¸c kiÓu xe h¬i, ti - vi c¸c thiÕt bÞ gia dông vµ tiÖn nghi hiÖn ®¹i khiÕn cho d©n chóng Mü bÞ cuèn vµo nh÷ng c¬n lèc cña cuéc s¨n lïng c¬ héi ®Ó lµm giÇu. KiÕm tiÒn vµ tiªu dïng chiÕm phÇn lín thêi gian cña ng­êi d©n Mü vµ trë thµnh mét ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña lèi sèng Mü. Còng v× vËy mét sè nhµ khoa häc x· héi Mü ®· cho ra ®êi nh÷ng c«ng tr×nh kh¼ng ®Þnh r»ng lèi sèng Mü ®· t¹o ra nh÷ng con ng­êi theo mét khu«n mÉu ®óc s½n: Con ng­êi c¸ nh©n chñ nghÜa, nh­ng l¹i thiÕu c¸ tÝnh riªng, lµm mÊt ®i b¶n s¾c Mü vèn h×nh thµnh tõ thêi khai ph¸ ®Êt ®ai vµ lËp quèc. Con ng­êi c¸ nh©n chñ nghÜa ®ång thêi còng xa l¸nh céng ®ång vµ ch×m ®¾m vµo trong nçi c« ®¬n. Hµng lo¹t nhµ v¨n ®· kh¬i th¸c ®Ò tµi vÒ con ng­êi kh«ng diÖn m¹o, con ng­êi c« ®¬n. Trong c¸c tiÓu thuyÕt cña nhµ v¨n John O'Hara (1905 - !970) nh­ Sèng trong nçi c¨m uÊt (1949) M­êi ng­êi ë b¾c Frederich (1955), Tõ c¸i s©n hiªn (1958), c¸c nh©n vËt tuy bÒ ngoµi cã cuéc ®êi thµnh ®¹t, sung tóc, nh­ng trong thÕ giíi néi t©m th× l¹i lu«n d»n vÆt nhøc nhèi v× nh÷ng sai lÇm vµ thÊt väng mµ b¶n th©n ph¶i tù g¸nh chÞu mµ kh«ng thÓ chia sÎ víi bÊt cø mét ng­êi nµo kh¸c. Nhµ v¨n gèc da ®en Ralph Waldo Ellison (1914 - 1994) chØ s¸ng t¸c mét tiÓu thuyÕt duy nhÊt lµ Ng­êi v« h×nh (1952), nh­ng t¸c phÈm nµy l¹i rÊt næi tiÕng. T¸c gi¶ sö dông thñ ph¸p ­íc lÖ kiÓu huyÒn tho¹i ®Ó x©y dùng mét nh©n vËt v« h×nh sèng vËt vê gi÷a thÕ giíi h÷u h×nh, nh­ng ®ã kh«ng ph¶i lµ mét t¸c phÈm kinh dÞ, giËt g©n, mµ néi dung t¸c phÈm l¹i hµm chøa ý nghÜa triÕt lý vµ ch©m biÕm ®èi víi mét x· héi sung m·n vÒ v¨n minh vËt chÊt, nh­ng bÊt lùc, kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc tÖ ph©n biÖt chñng téc ®èi víi ng­êi da ®en. Nh©n vËt chÝnh vµ còng lµ ng­êi kÓ chuyÖn lu«n kh¸t khao hoµ nhËp vµo céng ®ång, nh­ng l¹i lu«n bÞ x· héi g¹t bá, ®Õn møc anh ta ph¶i tho¸t ly vµo tr¹ng th¸i v« h×nh, mét tr¹ng th¸i tuyÖt ®èi ®¬n ®éc ®èi víi céng ®ång mµ trong ®ã mäi ng­êi do mï qu¸ng bëi ®Þnh kiÕn mµ kh«ng nh×n thÊy anh vµ kh«ng cÇn biÕt anh lµ ai c¶.

Còng nh­ Ellison, James Baldwin (1924- 1987) thÓ hiÖn trong t¸c phÈm cña m×nh nh÷ng nÕm tr¶i cay ®¾ng vµ uÊt hËn cña ng­êi Mü gèc Ch©u Phi vµo thËp kû 50. TiÓu thuyÕt næi tiÕng nhÊt cña «ng lµ §i lªn trªn nói mµ kÓ lÓ ( 1953). Nh©n vËt chÝnh, John Grimes - chó bÐ 14 tuæi lu«n bÞ d»n vÆt trong t©m tr¹ng c« ®¬n. ë tr­êng häc, thÇy gi¸o th× rÎ róng, mµ b¹n bÌ th× xa l¸nh cËu. CËu l¹i bùc tøc v× kh«ng hiÓu v× sao m×nh bÞ b¾t buéc ph¶i ®Õn nhµ thê, lµm lÔ röa téi ®Ó c¶i ho¸ sang ®¹o c¬ ®èc. Trong gia ®×nh, cËu ch¼ng cã chót t×nh c¶m th©n thiÕt g× víi mÑ vµ bè d­îng. Ng­êi bè d­îng tªn lµ Gabriel. X­a kia «ng ®· cã mét ®øa con riªng víi mét ng­êi t×nh, nh­ng sau nµy «ng ®· kÕt h«n vµ chung sèng víi mét ng­êi phô n÷ kh¸c ®­îc mÊy n¨m trêi, råi bµ ®· chÕt v× bÖnh tËt. Sù ra ®êi cña John lµ do kÕt qu¶ cña mét mèi t×nh l·ng m¹n cña bµ mÑ cËu. Bè John sau khi bÞ c¶nh s¸t ®¸nh ®Ëp ®· tù tö v× kh«ng chÞu næi nçi oan øc vµ nhôc nh·. V× lÊy mÑ cËu, «ng Gabriel ®· miÔn c­ìng chÊp nhËn cËu lµ thµnh viªn trong gia ®×nh «ng. Bao nçi buån phiÒn chÊt chøa trong ng­êi cËu bÐ mµ cËu kh«ng biÕt kÓ lÓ cïng ai. Nçi c« ®¬n cña John lµ do m«i tr­êng t¹o nªn, mét m«i tr­êng mµ trong ®ã mäi ng­êi bµng quan vµ döng d­ng tr­íc nçi buån vµ bÊt h¹nh cña ng­êi kh¸c.

Trong c¸c s¸ng t¸c cña n÷ v¨n sÜ Flannery O'Conner( 1925- 1964), nghÖ thuËt phª ph¸n thãi Ých kû vµ nhÉn t©m cña con ng­êi ®· ®­îc n©ng lªn tíi cÊp ®é cao nhÊt khi t¸c gi¶ bãc trÇn t×nh tr¹ng b¹o lùc vµ tµn ¸c ngµy mét gia t¨ng trong x· héi. T×nh tr¹ng nµy nhiÒu khi b¾t nguån tõ sù ngu muéi, thiÕu gi¸o dôc cña ng­êi d©n sèng t¹i miÒn Nam n­íc Mü. Nh÷ng t¸c phÈm thµnh c«ng nhÊt cña O'Conner lµ truyÖn võa vµ truyÖn ng¾n. Trong truyÖn võa Con ng­êi bÞ chiÕm chç, d©n lµng do lßng d¹ hÑp hßi, ®Çy ®Þnh kiÕn ®· tá ra ¸c c¶m víi c¸ch sèng l¹ lïng vµ c«ng viÖc vÊt v¶ cña mét ng­êi nhËp c­. Råi lßng ¸c c¶m ®· x« ®Èy hä tíi hµnh ®éng giÕt chÕt con ng­êi ®¸ng th­¬ng nµy. TruyÖn ng¾n Khã mµ t×m ®ù¬c mét con ng­êi tèt më ®Çu víi c©u chuyÖn vÒ mét chuyÕn ®i ch¬i hµi h­íc vµ vui vÎ cña mét gia ®×nh, nh­ng kÕt thóc víi hµnh vi tµn b¹o cña mét tªn c­íp ®· ®ang t©m giÕt h¹i tÊt c¶ bµ vµ bè mÑ cïng nh÷ng ®øa con cña gia ®×nh nµy. Nhµ v¨n ®· ®ãng gãp vµo nghÖ thuËt hiÖn thùc chñ nghÜa víi phong c¸ch hµi kÞch ®en hoÆc gäi lµ hµi hÞch u buån.

§ãng gãp vµo nh÷ng c¸ch t©n nghÖ thuËt cña chñ nghÜa hiÖn thùc cßn cã mét nh¸nh c¸c nhµ v¨n thuéc phong trµo Phôc H­ng Harlem. Harlem lµ tªn gäi mét céng ®ång ng­êi da ®en sèng ë ngo¹i « thµnh phè New York. Ngay tõ ®Çu thËp kû 20, céng ®ång nµy ®· næi tiÕng víi nhiÒu tµi n¨ng vµ s¸ng t¹o nghÖ thuËt cã ¶nh h­ëng kh¾p n­íc Mü. "Nh÷ng thanh ©m cña nh¹c Jazz cña ng­êi Mü da ®en nh­ nh÷ng trËn gi«ng b·o cuèn d©ng kh¾p Hoa Kú. Nh÷ng ca sÜ vµ nh¹c sÜ nh­ Duke Ellington trë thµnh nh÷ng ng«i sao ®­îc yªu mÕn ë Hoa Kú vµ c¶ h¶i ngo¹i. Bessie Smith vµ c¸c ca sÜ nh¹c Blue kh¸c biÓu diÔn nh÷ng bµi ca tr÷ t×nh thiÕt tha, t×nh tø, h¬i giÔu cît, ch©n thµnh vµ trµn trÒ c¶m xóc."²⁷ Thêi kú nµy tªn tuæi mét sè nhµ v¨n xu«i da ®en còng næi lªn nh­ nh÷ng ng«i sao trªn v¨n ®µn Hoa Kú. Richard Wright (1908-1960) lµ nhµ v¨n Mü da ®en ®Çu tiªn ®­îc ®«ng ®¶o b¹n ®äc Mü ®ãn ®äc mét c¸ch nhiÖt t×nh. Nh÷ng t¸c phÈm thµnh c«ng nhÊt cña «ng gåm cã tËp truyÖn ng¾n d­íi tiªu ®Ò Nh÷ng ®øa con cña b¸c Tom (1938), tiÓu thuyÕt §øa con trai cña quª h­¬ng (1940), tiÓu thuyÕt tù thuËt Chó nhãc ®en (1945) .v.v. §øa con trai cña quª h­¬ng miªu t¶ cuéc ®êi cña Bigger Thomas, mét thanh niªn da ®en lín lªn trong khu æ chuét cña thµnh phè Chicago. Do kh«ng cã häc vÊn, Thomas kiÕm sèng víi ®ång l­¬ng rÎ m¹t trong c¸i x­ëng nhá cña «ng chñ ng­êi da tr¾ng. Mét lÇn do hiÓu lÇm vµ trong t©m tr¹ng rèi ren, c¨ng th¼ng, Thomas ®· giÕt chÕt con g¸i cña «ng chñ. Råi trong tr¹ng th¸i ho¶ng lo¹n khi ch¹y trèn víi mét ®¸m ng­êi ®uæi theo sau, anh giÕt lu«n c¶ c« ng­êi yªu, v× sî r»ng c« ta ph¶n béi m×nh. Mét sè ng­êi trong céng ®ång ng­êi da ®en phª ph¸n t¸c phÈm nµy cña R. Wright, nh­ng dÇn dÇn lÞch sö ®· biÖn minh cho nhµ v¨n vµ chøng tá nh·n quan s¾c bÐn vµ s¸ng suèt cña «ng khi «ng chÜa mòi nhän phª ph¸n vµo tÖ ph©n biÖt chñng téc ®· x« ®Èy líp ng­êi da ®en ®Õn b­íc ®­êng cïng vµ thËm chÝ dÉn ®Õn con ®­êng ph¹m téi.

Cïng víi R. Wright, thêi kú nµy, nhµ v¨n n÷ da ®en Zora Neale Hurston (1903-1960) còng ®em l¹i nh÷ng nÐt míi cho v¨n ®µn Mü. C¸c tiÓu thuyÕt thµnh c«ng cña bµ gåm cã §«i m¾t hä h­íng vÒ th­îng ®Õ ( 1937), VÕt bôi trªn ®­êng ( 1948). Phong c¸ch cña bµ võa hµi h­íc võa bi kÞch vµ tiÕp thu mét c¸ch cã s¸ng t¹o truyÒn thèng v¨n häc truyÒn khÈu cña ng­êi Mü gèc Phi. §Æc biÖt lµ giai ®iÖu nh¹c Blue Ch©u Phi ®­îc R. Wright vËn dông mét c¸ch t¸o b¹o vµ trë thµnh dßng tr÷ t×nh võa ngät ngµo, võa cay ®¾ng vµ u buån man m¸c trong cÊu tróc ng«n tõ cña tiÓu thuyÕt .

Tuy xu h­íng chñ nghÜa hiÖn thùc vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn cho ®Õn thêi kú ®­¬ng ®¹i, nh­ng tõ thËp kû 20, trong v¨n häc Mü còng nh­ v¨n häc ph­¬ng T©y ®· xuÊt hiÖn mét xu h­íng míi: xu h­íng v¨n häc hiÖn ®¹i chñ nghÜa. Nh÷ng biÕn chuyÓn m¹nh mÏ vÒ kinh tÕ- x· héi vµ c¶ cuéc chiÕn tranh thÕ giíi - hËu qu¶ cña sù bµnh tr­íng, giµnh giËt vµ tranh c­íp gi÷a c¸c n­íc t­ b¶n tõ ®Çu thÕ kû ®Òu lµ nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa chuÈn bÞ cho sù ra ®êi cña xu h­íng nghÖ thuËt míi. Mét sè thanh niªn vèn lµ nhµ v¨n hoÆc sau nµy trë thµnh nhµ v¨n ®· tham gia chiÕn tranh hoÆc lµ trùc tiÕp chøng kiÕn vµ nÕm tr¶i s©u s¾c hËu qu¶ cña chiÕn tranh. H¬n ai hÕt, b»ng ngßi bót, hä thÓ hiÖn sù phÉn né, lßng c¨m ghÐt, ch¸n ch­êng ®èi víi x· héi hiÖn ®¹i vµ hä ®· ®em l¹i nh÷ng nÐt riªng, míi mÎ vµ ®éc ®¸o trong v¨n häc Mü. V× vËy trong v¨n häc Mü thËp kû 20, cã thÓ thÊy râ sù kh¸c biÖt cña hai thÕ hÖ c¸c nhµ v¨n: thÕ hÖ tr­íc chiÕn tranh vµ thÕ hÖ sau chiÕn tranh. ThÕ hÖ tr­íc chiÕn tranh næi bËt ë ®Æc ®iÓm lµ t©m t­ vµ t×nh c¶m vÉn «m Êp niÒm hy väng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi t­ b¶n. ThÕ hÖ sau chiÕn tranh næi bËt ë t­ t­ëng bi quan, vì méng nh­ng vÉn rÊt say mª ®èi víi nh÷ng t×m tßi vµ c¸ch t©n nghÖ thuËt. Tiªu biÓu cho thÕ hÖ thø nhÊt lµ c¸c nhµ v¨n Gertrude Stein, Sherwood Anderson, Willa Cather, Sinclair Lewis. Tiªu biÓu cho thÕ hÖ thø hai lµ c¸c nhµ v¨n Fitzgerald, Ernest Hemingway, John Dos Passos, William Faulkner, Robert Cummings, Ring Lardner, Hart Crane.v.v. Do ch¸n ghÐt x· héi hiÖn ®¹i, thÕ hÖ nµy kh«ng b»ng lßng c¶ víi kü thuËt vµ h×nh thøc cña v¨n häc ®­¬ng thêi. Trong bÇu kh«ng khÝ phi chÝnh trÞ ho¸ vµ lèi sèng dung tôc lan trµn trong x· héi mµ nhµ v¨n Cummings gäi lµ “thêi ®¹i cña ®«-la vµ nh÷ng ®iÒu v« nghÜa"²⁸, c¸c nhµ v¨n nµy cµng m¶i mª ch¹y theo chñ nghÜa duy mü vµ nh÷ng thÝ nghiÖm vÒ h×nh thøc, nh÷ng t×m tßi vÒ phong c¸ch nh»m “hoµ nhËp ng«n tõ hiÖn ®¹i chñ nghÜa víi mét thÕ giíi hiÖn ®¹i ho¸ mang th­¬ng tÝch cña chiÕn tranh."²⁹

Tõ ®Çu thÕ kû, hoµn c¶nh trong v¨n häc víi nh÷ng biÖt thù sang träng cña c¸c nhµ quÝ téc vµ c¸c chñ n« lÖ, c¸c trang tr¹i trång lóa hoÆc ch¨n nu«i gia sóc víi nh÷ng ®iÒn chñ giÇu cã vµ nh÷ng n«ng d©n cÇn cï, råi ®Õn nh÷ng khu ®µo má vµng víi nh÷ng ng­êi lao ®éng gan d¹ vµ nh÷ng tªn c­íp hung d÷ dÇn dÇn ®· nh­êng chç cho cuéc sèng huyªn n¸o, sÇm uÊt cña c¸c ®« thÞ. Vµo n¨m 1905, cuèn s¸ch cã tiªu ®Ò Thµnh phè: niÒm hy väng cña nÒn d©n chñ cña nhµ khoa häc x· héi Frederich C. Howe cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®èi víi x· héi Mü. T¸c gi¶ viÕt r»ng: “ChÝnh ë n¬i ®« thÞ, chóng ta t×m thÊy sù t¸i sinh cña nÒn d©n chñ."

Ngay tõ cuèi thÕ kû XIX, trong v¨n häc Mü ®· xuÊt hiÖn nh÷ng nh©n vËt phi truyÒn thèng: nh÷ng c«ng nh©n, viªn chøc, c¸c nhµ doanh nghiÖp, nh÷ng ng­êi da ®en, nh÷ng ng­êi nhËp c­, ®Æc biÖt lµ rÊt nhiÒu nh©n vËt phô n÷ dÊn th©n vµo cuéc sèng ®Çy biÕn ®éng. “VÊn ®Ò kinh tÕ vµ vÊn ®Ò phô n÷ ®· trë thµnh nguån míi mÎ vµ trung t©m cña c¸c ®Ò tµi."³⁰ KÓ tõ ®©y, râ rµng lµ cÊu tróc biªn niªn, kü thuËt t¶ ch©n cña chñ nghÜa tù nhiªn vµ chñ nghÜa hiÖn thùc truyÒn thèng kh«ng thÓ nµo ®¸p øng ®­îc tÝnh ®a d¹ng mu«n mÇu mu«n vÎ cña thÕ kû míi víi nhÞp ®iÖu gÊp g¸p, víi nh÷ng biÕn chuyÓn lµm ng­êi ta cho¸ng v¸ng vµ cã thÓ lËt nhµo tËn gèc c¸c gi¸ trÞ lµm nÒn t¶ng cña x· héi. C¸c nhµ v¨n hiÖn ®¹i chñ nghÜa võa lu«n lu«n tù ý thøc vÒ b¶n th©n võa rÊt coi träng h×nh thøc nghÖ thuËt. Hä sö dông c¸c biÖn ph¸p nghÖ thuËt vµ kü thuËt, kÓ c¶ kü thuËt miªu t¶ b¹o lùc vµ g©y "xèc" nh»m môc ®Ých thu hót ng­êi ®äc. Hµng lo¹t t¸c gi¶ v¨n xu«i hiÖn ®¹i chñ nghÜa s¸ng t¹o ra nh÷ng h×nh thøc vµ thñ ph¸p rÊt kh¸c víi v¨n xu«i truyÒn thèng: miªu t¶ t©m lý kÕt hîp víi sù thÓ hiÖn câi v« thøc, thñ ph¸p ®ång hiÖn, cÊu tróc nh­ t¸ch ra thµnh nh÷ng phiÕn ®o¹n, cèt truyÖn nh¹t nhoµ, thËm chÝ kh«ng cßn cèt truyÖn, c¸ch kÓ chuyÖn rÊt tù do, hÕt søc h¹n chÕ sù can thiÖp cña ng­êi kÓ chuyÖn ®èi víi hµnh ®éng. C¸c ®o¹n v¨n th­êng xoay quanh mét h×nh t­îng hoÆc mét t×nh tiÕt cã nhiÖm vô g¾n kÕt vµo nhau c¸c phiÕn ®o¹n t­ëng nh­ rêi r¹c cña v¨n b¶n. Theo quan niÖm cña c¸c nhµ hiÖn ®¹i chñ nghÜa, v¨n häc kh«ng thÓ hiÖn nh÷ng ý t­ëng kh¸i qu¸t nµo ®ã, mµ miªu t¶ nh÷ng sù vËt sèng ®éng, qua ®ã ng­êi ®äc tù rót ra ý nghÜa kh¸i qu¸t. Còng v× vËy v¨n häc lµ gîi ý vµ ®Ò nghÞ chø kh«ng gi¸o huÊn. Ng«n tõ cña nhiÒu t¸c gi¶ cßn tá ra lµ kh«ng v¨n ch­¬ng, hä thÝch sö dông nh÷ng tõ ng÷ th«ng tôc, kh«ng thÝch nh÷ng tõ ng÷ thi vÞ, hoa mü. §ång thêi v¨n xu«i hiÖn ®¹i chñ nghÜa ®· tiÕp thu kü thu©t vµ thñ ph¸p cña nh÷ng ngµnh nghÖ thuËt kh¸c nh­ héi ho¹, ®iªu kh¾c, kiÕn tróc vµ ®iÖn ¶nh.

N÷ sÜ Gertrude Stein (1874- 1946) lµ ng­êi cã c«ng ®Çu tuyªn truyÒn, cæ ®éng vµ b»ng thùc tÕ s¸ng t¸c më ®­êng cho chñ nghÜa hiÖn ®¹i trong v¨n häc Mü. Vµo ®Çu thÕ kû, bµ ®Õn Paris vµ ng«i nhµ cña bµ lµ n¬i tËp hîp nhiÒu nhµ v¨n Mü mµ sau nµy ®· trë thµnh nh÷ng nghÖ sÜ tiªn phong cña chñ nghÜa hiÖn ®¹i. Stein cïng víi anh trai bµ lµ Leo ®· mua vµ s­u tÇm t¸c phÈm cña c¸c danh ho¹ CÐzanne, Gauguin, Renoir, Picasso .v.v. Cã lÇn bµ ®· nãi r»ng trong v¨n ch­¬ng, bµ ®· lµm nh÷ng g× mµ Picasso lµm trong héi ho¹. Trong v¨n miªu t¶, bµ ®· l¾p ghÐp nh÷ng tõ b×nh th­êng bªn c¹nh nhau ®Ó t¹o nªn nh÷ng Ên t­îng bÊt ngê nh­ng cã søc biÓu c¶m vµ gîi nªn nh÷ng liªn t­ëng vÒ s¾c mÇu chãi s¸ng trong héi ho¹ hiÖn ®¹i, ®ång thêi nh÷ng côm tõ ®­îc s¾p xÕp nh­ nh÷ng ®iÖp khóc gîi tíi nh÷ng h×nh thï l¸y ®i l¸y l¹i cña héi ho¹ trõu t­îng. Trong t¸c phÈm cña bµ, ý nghÜa th­êng lÖ thuéc vµo kü thuËt, còng nh­ trong héi ho¹ trõu t­îng, chñ ®Ò kh«ng quan träng b»ng c¸c h×nh thï. T¸c phÈm cña Stein gåm cã truyÖn võa Ba cuéc ®êi (1905), tËp th¬ Nh÷ng c¸i khuy mÒm m¹i (1914) , Tù thuËt do Alice B. Toklas ghi chÐp (1933) TiÓu sö Picasso (1938), tiÓu thuyÕt Ida (1941) cïng víi nhiÒu ký sù, mét sè c«ng tr×nh vÒ lý luËn phª b×nh v¨n häc, nghÖ thuËt viÕt v¨n, nhiÒu tËp bµi gi¶ng ë mét sè tr­êng ®¹i häc. Tuy nhiªn t¸c phÈm cña bµ Ýt ®­îc ng­êi ®äc hoan nghªnh, mµ chñ yÕu cã gi¸ trÞ nh­ nh÷ng thÝ nghiÖm vÒ sù ®æi míi kü thuËt v¨n ch­¬ng cña thêi ®¹i.

Nh÷ng nhµ v¨n ®Çu tiªn thùc sù cã nh÷ng ®ãng gãp to lín vµo sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa hiÖn ®¹i chÝnh l¹i lµ c¸c m«n ®Ö trÎ tuæi cña Stein, nh÷ng ng­êi ®· v« h×nh trung ®­îc ®µo luyÖn trong c¸i phßng kh¸ch vµ phßng s­u tËp tranh cña bµ: F. Scott Fitzgerald, Ernest Hemingway. Trong ng«i nhµ cña Gertrude Stein còng diÔn ra cuéc gÆp gì cña hai thÕ hÖ c¸c nhµ v¨n tr­íc vµ sau chiÕn tranh vµ hä cïng nhau trao ®æi bµn b¹c vÒ nh÷ng vÊn ®Ò c¸ch t©n v¨n häc nghÖ thuËt sao cho nhÞp b­íc víi nh÷ng ph¸t triÓn cña kinh tÕ vµ khoa häc kü thuËt trong thÕ kû míi.

Lóc ®ã, do ¶nh h­ëng cña chiÕn tranh, phÇn lín c¸c nhµ v¨n thuéc thÕ hÖ sau chiÕn tranh ®Òu tr¶i qua nh÷ng bÊp bªnh sãng giã. Fitzgerald ®· dù kho¸ huÊn luyÖn trong mét tr­êng qu©n sù cña Mü, Faulkner ®· tham gia tr­êng ®µo t¹o phi c«ng ë Canada, nh­ng hä ch­a kÞp ra chiÕn tr­êng, th× chiÕn tranh ®· kÕt thóc. Cßn Hemingway phôc vô trong ®éi « t« cøu th­¬ng vµ bÞ th­¬ng ë chiÕn tr­êng Itali. Sau chiÕn tranh, kh«ng cã nghÒ nghiÖp æn ®Þnh, hä kiÕm sèng b»ng nghÒ viÕt b¸o råi chuyÓn sang viÕt v¨n.

T¸c phÈm thµnh c«ng nhÊt cña F. Scott Fitzgerald (1896- 1940) gåm nhiÒu truyÖn ng¾n vµ c¸c tiÓu thuyÕt PhÝa bªn nµy cña thiªn ®­êng (1920), C¸i ®Ñp vµ c¸i tåi tÖ (1922), Trêi ®ªm ªm ¶ ( 1934). §Æc biÖt tiÓu thuyÕt Gatsby cõ kh«i (1925) ®· ®­îc ®¸nh gi¸ lµ mét trong nh÷ng kiÖt t¸c cña v¨n häc Mü vµ lµ t¸c phÈm ®Çu tiªn rÊt tiªu biÓu cho nh÷ng c¸ch t©n cña chñ nghÜa hiÖn ®¹i. Sè phËn cña nh©n vËt chÝnh, Gatsby chuyÓn biÕn tõ c¶nh ®êi nghÌo khæ lªn ®Þa vÞ giÇu sang råi sau ®ã r¬i xuèng vùc th¼m cña thÊt b¹i vµ tiªu vong. TiÓu thuyÕt víi mét dung l­îng t­¬ng ®èi nhá (trªn 200 trang) nh­ng l¹i kh¾c häa c¶ mét thêi ®¹i khi con ng­êi Mü dÊn th©n vµo cuéc sèng cña x· héi hiÖn ®¹i víi nh÷ng m©u thuÉn kh«ng thÓ nµo ®iÒu hoµ gi÷a chñ nghÜa vËt chÊt vµ t×nh ng­êi, gi÷a c¬ may th¨ng tiÕn vµ nh÷ng c¬n ¸c méng, gi÷a giÊc m¬ ®Ñp Hoa Kú vµ bi kÞch sôp ®æ. Trong t¸c phÈm nµy, chñ ®Ò vÒ giÊc m¬ ®Ñp trong x· héi t­ b¶n ®· ®­îc t¸c gi¶ s¸ng t¹o víi nh÷ng nÐt míi. So víi chñ ®Ò nµy trong v¨n häc Ch©u ¢u, t¸c gi¶ ®· t« ®Ëm thªm mÇu s¾c l¹c quan trµn trÒ hy väng, nh­ng còng v× thÕ kÕt thóc bi th¶m l¹i cµng t¹o nªn d­ vÞ bi th­¬ng vµ cay ®¾ng.

Ernest Hemingway ( 1899-1961) ®· s¸ng t¹o nªn nh÷ng truyÖn ng¾n vµ tiÓu thuyÕt víi phong c¸ch ®éc ®¸o v« song. T¸c phÈm cña «ng ®­îc ®¸nh gi¸ cao trªn toµn thÕ giíi, kÓ c¶ c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa. Hai tËp truyÖn ng¾n cña «ng Ba truyÖn ng¾n vµ m­êi bµi th¬ (1923), Trong thêi ®¹i cña chóng ta (1925) ngay tõ khi ra ®êi ®· khiÕn giíi phª b×nh vµ b¹n ®äc ph¶i ng¹c nhiªn tr­íc mét phong c¸ch vµ kü thuËt rÊt kh¸c víi truyÒn thèng. C¸c tiÓu thuyÕt MÆt trêi vÉn mäc( 1926), VÜnh biÖt vò khÝ (1929), Chu«ng nguyÖn hån ai (1940), mét sè truyÖn ng¾n vµ ®Æc biÖt truyÖn ng¾n TuyÕt trªn ®Ønh Kilimanjaro vµ Cuéc ®êi h¹nh phóc ng¾n ngñi cña Francis Macomber in trong tËp Bèn m­¬i chÝn truyÖn ng¾n ®Çu tiªn (1938) ®Òu ®­îc xÕp vµo hµng nh÷ng t¸c phÈm xuÊt s¾c nhÊt cña v¨n häc Mü. TruyÖn võa ¤ng giµ vµ biÓn c¶ (1952) trë thµnh mét trong nh÷ng kiÖt t¸c cña v¨n häc thÕ giíi vµ lµ c¨n cø chñ yÕu khiÕn nhµ v¨n ®­îc tÆng gi¶i th­ëng Nobel.

Hemingway mang ®Õn cho v¨n häc Mü nh÷ng kiÓu nh©n vËt hoµn toµn míi. §ã kh«ng ph¶i lµ nh÷ng nh©n vËt thÝch m¬ méng vµ c¶m xóc, mµ lµ nh÷ng ng­êi ®Êu bß tãt, nh÷ng ng­êi lÝnh, nh÷ng ng­êi ®i s¨n b¾n, nh÷ng nhµ thÓ thao cøng r¾n vµ c­¬ng nghÞ. Khi lµ nh©n vËt trÝ thøc, th× hä th­êng d»n vÆt vµ vì méng. Còng do ®Æc ®iÓm ®ã, nh÷ng n¨m gÇn ®©y, phong trµo phª b×nh v¨n häc n÷ quyÒn ë Mü ®· phª b×nh nhµ v¨n lµ qu¸ ®Ò cao tÝnh nam nhi cña ®µn «ng vµ h¹ thÊp n÷ giíi.

Cèng hiÕn lín cña Hemingway ®èi víi v¨n häc hiÖn ®¹i chñ nghÜa lµ ë lèi v¨n trÇm lÆng, l¹nh lïng, s¾c bÐn, kh¸ch quan ho¸ tèi ®a ®èi t­îng miªu t¶, khiÕn ng­êi ®äc c¶m nhËn nh­ ®ang sèng cïng víi nh©n vËt, ®au nçi ®au cña nh©n vËt, phÉn né vµ ch¸n ch­¬ng cïng víi nçi c¨m giËn vµ buån ch¸n cña nh©n vËt. NghÖ thuËt miªu t¶ cña «ng ®­îc c« ®Æc ®Õn møc tèi ®a, dung l­îng kh«ng lín nh­ng néi dung vµ ý t­ëng l¹i gîi më ®Õn v« h¹n. NghÖ thuËt kÓ chuyÖn còng ®­îc Hemingway ®æi míi mét c¸ch m¹nh mÏ. Trong tiÓu thuyÕt cña «ng nhiÒu khi lêi tù sù ®­îc rót gän mét c¸ch tèi ®a vµ lóc th× ®­a vµo mét tû lÖ lín lêi ®èi tho¹i, lóc th× ®­a vµo nh÷ng dßng ý thøc xen kÏ gi÷a c¸c hµnh ®éng.

Trong khi ®ã, v¨n xu«i cña William Faulkner (1897- 1962) l¹i næi bËt ë dßng ý thøc triÒn miªn, cã khi t­ëng nh­ lµ bÊt tËn. C¸c tiÓu thuyÕt thµnh c«ng nhÊt cña «ng gåm cã ¢m thanh vµ cuång né (1929), Khi t«i n»m ng¾c ngo¶i (1930), ¸nh s¸ng th¸ng t¸m (1932), ¤i, Absalom, Absalom! (1936), Xãm nhá (1940), ThÞ trÊn ( 1957), Toµ nhµ ( 1959) .v.v.

HiÓn nhiªn lµ Faulkner ®· tiÕp thu nghÖ thuËt dßng ý thøc cña James Joyce, nh­ng ®ång thêi «ng còng ®em l¹i nhiÒu c¸i míi so víi ng­êi ®i tr­íc. Trong cÊu tróc tiÓu thuyÕt cña «ng, dßng ý thøc lu«n ®i kÌm víi nhiÒu ®iÓm nh×n vµ nhiÒu giäng ®iÖu. Nhµ v¨n ®· s¸ng t¹o ra c¶ mét vïng ®Þa lý theo trÝ t­ëng t­îng víi c¸i tªn kh«ng cã trong b¶n ®å n­íc Mü. §ã lµ huyÖn Yoknapatawpha víi thÞ trÊn Jefferson lµm nÒn cho hµnh ®éng trong nhiÒu tiÓu thuyÕt. ë c¸i huyÖn nµy, c¸c nh©n vËt thuéc nhiÒu gia ®×nh cã quan hÖ víi nhau vµ ®­îc kh¾c ho¹ xuyªn suèt mÊy thÕ hÖ c¸c chñng téc da ®á, ng­êi gèc Phi, ng­êi gèc Ch©u ¢u vµ nhiÒu ng­êi lai t¹p. Còng v× vËy nhiÒu dßng ý thøc ph¸t triÓn song song víi dßng lÞch sö.

John Dos Passos (1896-1970) quan t©m tíi viÖc bao qu¸t vµ ph¶n ¸nh mét c¸ch ch©n x¸c thùc t¹i vµ lÞch sö cña n­íc Mü, ®ång thêi «ng còng cã nh÷ng ®ãng gãp ®èi víi kü thuËt vµ thi ph¸p cña chñ nghÜa hiÖn ®¹i. S¸ng t¸c cña nhµ v¨n gåm nhiÒu thÓ lo¹i: tiÓu thuyÕt, th¬, ký, phãng sù, tiÓu sö, tiÓu luËn, s¸ch du lÞch. Trong chiÕn tranh, còng nh­ Hemingway, «ng tham gia ®éi cøu th­¬ng vµ qu©n y ë chiÕn tr­êng. Nh÷ng kinh nghiÖm thùc tÕ lµ c¬ së ®Ó «ng cho ra ®êi hai cuèn tiÓu thuyÕt nãi vÒ nh÷ng tæn th­¬ng vµ mÊt m¸t cña nh÷ng con ng­êi trÎ tuæi trong chiÕn tranh: Vµo ®êi (1917), Ba ng­êi lÝnh (1921). T¸c phÈm thµnh c«ng nhÊt vµ cã nh÷ng c¸ch t©n vÒ thÓ lo¹i vµ kü thuËt cña «ng lµ tiÓu thuyÕt bé ba kh¸ ®å sé nhan ®Ò Hoa Kú: TËp 1, VÜ tuyÕn 42 (1930), TËp 2, N¨m 1919 (1932), TËp 3, Kho¶n tiÒn kÕch sï (1936). Nhµ v¨n kh¾c ho¹ sè phËn cña nhiÒu nh©n vËt thuéc nhiÒu tÇng líp ng­êi trªn c¸i nÒn sö thi cña x· héi Hoa Kú, mét x· héi ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn theo quÜ ®¹o cña kinh tÕ thÞ tr­êng, nh­ng l¹i tr­ît xuèng c¸i dèc cña sù sôp ®æ vÒ ®¹o ®øc vµ tinh thÇn. §©y lµ t¸c phÈm ®a thÓ lo¹i, gåm c¶ th¬ v¨n xu«i, dßng ý thøc vµ c¶ nh÷ng thÓ lo¹i “phi tiÓu tiÓu thuyÕt" ( ch÷ dïng cña Milan Kundera)."³¹ Xen kÏ víi hµnh ®éng cña c¸c nh©n vËt lµ nh÷ng tiªu ®Ò trªn b¸o chÝ ®­¬ng thêi, nh÷ng bµi ca nh¹c Pop, nh÷ng qu¶ng c¸o kinh doanh, tiÓu sö cña nh÷ng ng­êi Mü quan träng thêi kú ®ã, nh­ nhµ ph¸t minh Thomas Edison, ng­êi tæ chøc lao ®éng Eugene Debs, siªu sao ®iÖn ¶nh Rudolph Valentino, nhµ tµi chÝnh J. P. Morgan, nhµ x· héi häc Thorstein Veblen.v.v. YÕu tè t­ liÖu ®­îc t¸c gi¶ sö dông nh­ "èng kÝnh camera" lóc th× quay chËm, lóc th× lia nhanh, khiÕn cho ng­êi ®äc nh­ ®ang hÝt thë trong bÇu kh«ng khÝ mu«n h×nh mu«n vÎ vµ s«i ®éng cña x· héi ®­¬ng thêi.

Nh­ trªn ®· nãi chñ nghÜa hiÖn ®¹i xuÊt hiÖn vµo thêi kú chñ nghÜa t­ b¶n ph¸t triÓn vµ g¾n liÒn víi nh÷ng t×m tßi vµ s¸ng t¹o vÒ c¸c h×nh thøc nghÖ thuËt kh¸c l¹ víi truyÒn thèng. Nh­ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c xu h­íng nghÖ thuËt, còng cã nh÷ng hiÖn t­îng v¨n häc chøa chÊt trong b¶n th©n nã mèi m©u thuÉn: néi dung th× mang tÝnh truyÒn thèng, nh­ng l¹i cã nhiÒu ®æi míi vÒ h×nh thøc vµ thùc sù cã t¸c ®éng vµ ¶nh h­ëng ®èi víi c¸c nhµ v¨n hiÖn ®¹i chñ nghÜa. §ã chÝnh lµ tr­êng hîp vÒ phong trµo cña nh÷ng nhµ v¨n ®­îc gäi lµ Nh÷ng ng­êi xa l¸nh ë miÒn Nam n­íc Mü. Suèt tõ thêi néi chiÕn cho ®Õn mÊy thËp kû ®Çu cña thÕ kû XX, miÒn nam n­íc Mü vÉn ®­îc coi lµ vïng l¹c hËu vÒ kinh tÕ vµ rÊt tai tiÕng vÒ tÖ ph©n biÖt chñng téc vµ thãi mª tÝn dÞ ®oan trong x· héi. Phong trµo nµy ®­îc gäi theo tªn cña T¹p chÝ Nh÷ng Ng­êi Xa L¸nh ( The Fugitive , 1922- 1925) do mét nhãm c¸c nhµ th¬ vµ nhµ v¨n s¸ng lËp. C¸c chñ so¸i cña phong trµo nµy lµ nhµ th¬, nhµ lý luËn vµ phª b×nh John Crow Ransom, nhµ th¬, nhµ tiÓu thuyÕt vµ nhµ lý luËn Robert Penn Warren, nhµ lý luËn Cleanth Brooks vµ nhµ th¬ Allen Tate. Phong trµo nµy b¸c bá nh÷ng gi¸ trÞ ®« thÞ vµ th­¬ng m¹i cña miÒn b¾c vµ chñ tr­¬ng mét nÒn v¨n ho¸ quÝ téc th­ nhµn vµ æn ®Þnh cña miÒn nam víi kinh tÕ trang tr¹i vµ ®Æt trªn c¬ së cña chñ nghÜa nh©n v¨n cæ ®iÓn vµ c¬ ®èc gi¸o. Nh­ng vÒ h×nh thøc cña v¨n häc, hä l¹i chñ tr­¬ng tu©n theo t­ duy thÈm mü cña chñ nghÜa hiÖn ®¹i. N¨m 1941, Ransom cho xuÊt b¶n tuyÓn tËp lý luËn phª b×nh víi nhan ®Ò Phª b×nh míi, trong ®ã t¸c gi¶ ®Ò xuÊt mét ph­¬ng ph¸p phª b×nh kh¸c víi ph­¬ng ph¸p qu¸ chó ý tíi lÞch sö vµ tiÓu sö nhµ v¨n cña phª b×nh truyÒn thèng. Theo Ransom vµ nhãm v¨n häc nµy, Phª b×nh míi tËp trung chó ý vµo c¸c yÕu tè h×nh thøc nh­ h×nh t­îng, t©m lý, nhÞp ®iÖu, ng«n tõ, thanh ©m, Èn dô, biÓu t­îng.v.v. Phª b×nh míi trë thµnh ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn vµ phª b×nh chñ ®¹o ë Hoa Kú vµo thËp kû 40 vµ 50, bëi v× nã rÊt phï hîp víi viÖc ph©n tÝch t¸c phÈm cña c¸c nhµ v¨n hiÖn ®¹i chñ nghÜa vèn næi bËt ë c¸c yÕu tè kü thuËt, cÊu tróc, huyÒn tho¹i vµ ph©n t©m häc kiÓu Freud.

ChÝnh do sù ®æi míi t¸o b¹o vÒ lý luËn phª b×nh v¨n häc, phong trµo Nh÷ng ng­êi xa l¸nh cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng vµo sù ph¸t triÓn v­ît bËc cña v¨n häc ë miÒn Nam vµ ph¸t huy vai trß dÉn ®Çu trong c¸c nÒn v¨n häc cã tÝnh ®Æc thï khu vùc trong toµn câi Hoa Kú. VÒ mÆt ®Ò tµi, mü häc vµ nh÷ng c¸ch t©n nghÖ thuËt, phong trµo Nh÷ng ng­êi xa l¸nh vµ Phª b×nh míi ®· t¹o tiÒn ®Ò cho sù xuÊt hiÖn cña nh÷ng nhµ v¨n kiÖt xuÊt c¶ trong xu h­íng v¨n häc chñ nghÜa hiÖn thùc còng nh­ chñ nghÜa hiªn ®¹i ë miÒn nam Hoa Kú tõ thËp kû 40 ®Õn thêi kú ®­¬ng ®¹i mµ ë phÇn trªn ®· ®Ò cËp: Ellen Glasgow, Thomas Wolfe, Katherine Anne Porter, William Faulkner, Flannery O'Connor, Eudora Welty.v.v..

Trong v¨n häc Mü nöa sau thÕ kû XX, ®· xuÊt hiÖn mét xu h­íng nghÖ thuËt míi: chñ nghÜa hËu hiÖn ®¹i. Tuy vËy, ®Õn thêi kú nµy kh«ng ph¶i lµ c¸c xu h­íng chñ nghÜa hiÖn thùc vµ chñ nghÜa hiÖn ®¹i ®· chÊm døt vai trß cña chóng. Ng­îc l¹i, vÉn cã nh÷ng nhµ v¨n xuÊt s¾c ®i theo c¸c xu h­íng nghÖ thuËt nµy. TÊt nhiªn lµ trong giai ®o¹n míi cña lÞch sö l¹i xuÊt hiÖn nh÷ng qu¸ tr×nh míi cña sù tÝch hîp vµ giao l­u gi÷a c¸c xu h­íng nghÖ thuËt kh¸c nhau. §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò sÏ ®­îc ®Ò cËp trong ch­¬ng 9 cña cuèn s¸ch nµy.