ch¬ng 3 Tªn thËt cña nhµ v¨n Mark Twain lµ Samuel L. Clemens. Nhµ v¨n sinh ra t¹i bang West Missouri, nhng lín lªn ë thÞ trÊn Hannibal bªn bê s«ng Mississippi. Khi cha qua ®êi, cËu bÐ míi 11 tuæi ®· ph¶i bá häc vµ ®i lµm ë mét nhµ in. Nhng cËu vÉn ch¨m chØ tù häc, ham ®äc s¸ch vµ say mª v¨n ch¬ng. Míi 16 tuæi, cËu ®· cho ®¨ng mét ký sù trªn t¹p chÝ Boston. Sau 4 n¨m lµm nghÒ thî in, chµng trai quyÕt t©m häc mét nghÒ míi vµ trë thµnh mét hoa tiªu tÇu thuû. Nh÷ng kinh nghiÖm cña cuéc sèng b«n ba ®ã ®©y gãp phÇn quan träng vµo sù rÌn ®óc phÈm chÊt vµ tµi n¨ng cña mét nhµ v¨n t¬ng lai. Khi néi chiÕn bïng næ, anh ph¶i bá nghÒ hoa tiªu. Mét thêi gian ng¾n, M. Twain tham gia vµo mét ®¬n vÞ kh«ng chÝnh qui cña qu©n ®éi Liªn Bang, råi sau ®ã theo «ng anh lªn h¹t Nevada ë miÒn T©y vµ ®i ®µo vµng. Nhng anh kh«ng gÆp may, nªn ®· chuyÓn sang nghÒ cÇm bót, lµm phãng viªn cho mét tê b¸o xuÊt b¶n t¹i thµnh phè Virginia. Còng tõ ®ã «ng dïng bót danh Mark Twain. §ã lµ mét tõ cña nghÒ s«ng níc, cã nghÜa lµ 2 s¶i tay cña mùc níc ®ñ ®¶m b¶o cho con tÇu ch¹y ®îc an toµn. N¨m 1864, «ng chuyÓn ®Õn California vµ tiÕp tôc nghÒ lµm b¸o. N¨m 1865, truyÖn ng¾n hµi híc næi tiÕng ®Çu tiªn cña «ng Jim Smiley vµ con Õch xuÊt hiÖn trªn 1 tê t¹p chÝ ë New York. Sau mét chuyÕn ®i c«ng t¸c ë Hawai, «ng l¹i trë vÒ New York vµ thêng xuyªn viÕt cho mét tê b¸o ë San Francisco.
N¨m 1867, sau mét chuyÕn ®i th¨m vïng §Þa Trung H¶i vµ Holy Land, «ng cho xuÊt b¶n cuèn s¸ch díi h×nh thøc nh÷ng bøc th göi cho toµ so¹n tê b¸o mang nhan ®Ò Nh÷ng ngêi ng©y th¬ ra níc ngoµi. Trong cuèn s¸ch, t¸c gi¶ ch©m biÕm vµ giÔu cît lèi sèng trëng gi¶ kiÓu Mü còng nh lÒ thãi lçi thêi cña tÇng líp thîng lu vµ trung lu ë Ch©u ¢u. T¸c phÈm ®îc c¶ c«ng chóng vµ giíi phª b×nh t¸n thëng vµ t¹o nªn mét bíc ngoÆt quan träng trong cuéc ®êi cña nhµ v¨n. T¸c phÈm tiÕp theo Gia c«ng cho hoµn h¶o cµng lµm cho nhµ v¨n thªm næi tiÕng. C¶ hai t¸c phÈm nµy ®em l¹i cho t¸c gi¶ nh÷ng kho¶n thu nhËp kh¸ lín.
N¨m 1870, nhµ v¨n kÕt h«n víi c« Olivia Langdon, con g¸i cña nhµ bu«n than giÇu cã ë thµnh phè Elmira, bang New York. Sèng trong hoµn c¶nh x· héi Mü ®ang hiÖn ®¹i ho¸ víi tèc ®é chãng mÆt, gia ®×nh M. Twain kh«ng khái bÞ cuèn hót vµo c¬n lèc cña nh÷ng cuéc ®ua tranh lµm giÇu vµ ch¹y theo cuéc sèng tiÖn nghi phån vinh vµ sang träng. CÆp vî chång míi cíi ®· rêi ®Õn thµnh phè Hartford, bang Connecticut vµ x©y dùng mét toµ biÖt thù nguy nga ë gi÷a n¬i phån hoa ®« héi. Tuy nhiªn, m«i trêng cña x· héi trëng gi¶ chØ khiÕn cho nhµ v¨n c¶m thÊy khã chÞu vµ ch¸n chêng. T©m tr¹ng nµy ®îc nhµ v¨n thÓ hiÖn víi giäng ®iÖu mØa mai trong truyÖn ng¾n Nh÷ng sù kiÖn trong ngµy héi ®Çy téi lçi t¹i Connecticut. RÊt t©m ®¾c víi thiªn truyÖn nµy, «ng mang truyÖn ra ®äc trong C©u l¹c bé Tèi Thø Hai ë Hatford tríc mét cö to¹ gåm c¸c luËt gia, gi¸o sÜ vµ c¸c nhµ chÝnh trÞ. Phong c¸ch truyÖn ®éc ®¸o ë tÝnh c¸ch ph©n th©n do bÞ ma ¸m ®ång thêi cßn mang tÝnh tù thuËt cña chÝnh nhµ v¨n.
Vµo nh÷ng n¨m 70, M. Twain quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn viÖc ®a vµo trong ng«n tõ cña m×nh kho tµng phong phó cña ph¬ng ng«n miÒn nam. “§Çu thÕ kû XIX, c¸c nhµ v¨n mü cßn cã xu híng qóa hoa mü, t×nh c¶m hoÆc qu¸ ph« tr¬ng, mét phÇn v× hä cßn cè chøng tá lµ hä cã thÓ viÕt mét c¸ch tao nh· nh ngêi Anh. Phong c¸ch cña Twain dùa trªn ng«n ng÷ nãi cña ngêi Mü sèng ®éng, ch©n thùc vµ th«ng tôc, khiÕn cho c¸c nhµ v¨n Mü cã mét c¸ch nh×n míi tr©n träng ®èi víi tiÕng nãi d©n téc cña m×nh. Twain lµ t¸c gi¶ lín ®Çu tiªn ®Õn tõ vïng néi ®Þa cña níc Mü vµ «ng n¾m b¾t ®îc thø tiÕng lãng, ®Æc s¾c, hµi híc vµ ý thøc bµi trõ th¸nh tîng dÞ ®oan cña xø së nµy.”14
Trong truyÖn ng¾n Jimmy ®«n hËu xuÊt hiÖn vµo n¨m 1874, qua nh©n vËt chó bÐ da ®en 10 tuæi, nhµ v¨n vËn dông mét c¸ch s¸ng t¹o ph¬ng ng«n vµ c¸c kiÓu nãi cña miÒn nam. Lêi lÏ cña nh©n vËt nµy rÊt gièng víi nh©n vËt Huck Finn trong mét kiÖt t¸c cña nhµ v¨n sau nµy Cuéc phiªu lu cña Huck Finn. Còng trong n¨m ®ã, tiÓu thuyÕt C©u chuyªn cã thËt cña Twain miªu t¶ cuéc phiªu lu t×m kiÕm tù do cña mét ngêi n« lÖ da ®en vµ phª ph¸n quyÕt liÖt tr×nh tr¹ng b¹o lùc vµ dèi tr¸ t¬ng ph¶n víi bÒ ngoµi cña cuéc sèng ®iÒn viªn thanh b×nh cña vïng Petersburg. MÆt kh¸c, t¸c gi¶ còng ®a vµo trong ng«n tõ nghÖ thuËt cña m×nh nh÷ng m«-tÝp cña v¨n ho¸, tÝn ngìng d©n gian vµ ©m nh¹c cña ngêi Mü gèc Phi.
Trong nh©n c¸ch vµ phong c¸ch nghÖ thuËt cña Twain ®Òu næi bËt lªn hai mÆt mµ bÒ ngoµi tëng nh tr¸i ngîc nhau. Mét mÆt lµ t×nh c¶m trang nh·, tÕ nhÞ, ®îm vÎ hµo hoa, quÝ ph¸i, sù trõu mÕn vµ tr©n träng ®èi víi phô n÷ vµ trÎ em, mÆt kh¸c lµ c¶m quan phª ph¸n vµ trµo léng ®èi víi nh÷ng thãi tÖ l¹c hËu vµ tåi tÖ ë miÒn T©y níc Mü thêi ®ã. Nhng c¶m quan hµi híc hån nhiªn vµ yªu ®êi th× bµng b¹c kh¾p ®ã ®©y trong c¶ hai lo¹i h×nh phong c¸ch cña nhµ v¨n. C¸c t¸c phÈm cña «ng còng bao gåm c¶ hai lo¹i phong c¸ch nµy. Ch¼ng h¹n tiÓu thuyÕt Cuéc phiªu lu cña Tom Sawyer (1876) vµ tiÓu thuyÕt Hoµng tö vµ kÎ khèn cïng (1882) ®Òu næi bËt ë phong c¸ch kÕt hîp yÕu tè hµi híc víi sù miªu t¶ ®Çy tr©n träng vµ trõu mÕn nh÷ng quan hÖ th©n th¬ng, tèt ®Ñp trong gia ®×nh vµ céng ®ång. Cuéc phiªu lu cña Tom Sawyer kh¾c ho¹ h×nh tîng cËu häc sinh Tom Sawyer tinh nghÞch nhng th«ng minh, thÝch ®äc s¸ch, ham hiÓu biÕt vµ ®Æc biÖt lµ giÇu trÝ tëng tîng. TÝnh c¸ch cña Tom kh¸c h¼n víi tÝnh c¸ch cña Huck Finn, tuy hä lµ ®«i b¹n th©n thiÕt. Tom ®îc häc hµnh, ®îc bµ c« ch¨m sãc vµ d¹y dç, sèng cã t c¸ch vµ nÒ nÕp, tuy còng cã khi cËu trèn häc do ham mª tæ chøc c¸c b¹n nhá tham gia vµo nh÷ng trß ch¬i mµ cËu tëng tîng ra, nh trß ®¸nh phôc kÝch mét ®oµn th¬ng nh©n ¶ RËp chë ®Çy hµng quÝ hiÕm trªn lng nh÷ng con l¹c ®µ. Trong khi ®ã Huck Finn lín lªn nh mét bôi c©y d¹i gi÷a rõng, thÝch sèng tù do, ch¸n ghÐt nh÷ng tËp tôc cña x· héi ®¼ng cÊp, giÇu ãc thùc tiÔn, trung thùc vµ s½n sµng hy sinh v× lîi Ých cña b¹n bÌ.
TiÓu thuyÕt Hoµng tö vµ kÎ khèn cïng còng miªu t¶ mét cÆp tÝnh c¸ch t¬ng ph¶n nh»m so s¸nh ®èi chiÕu m«i trêng cña x· héi thîng lu víi m«i trêng cña líp ngêi cïng khæ vµ bãc trÇn t×nh tr¹ng bÊt c«ng trong x· héi. Hoµng tö Edward (sau nµy lµ vua Edward VI cña níc Anh) cho quÇn thÇn ®i ®iÒu tra vµ ph¸t hiÖn ra cËu thiÕu niªn ®ãi r¸ch Tom Canty lµ ngêi anh em sinh ®«i cña m×nh. Lµm theo yªu cÇu cña hoµng tö, hä thay ®æi quÇn ¸o cho nhau. Råi do mét sù lÇm lÉn, hoµng tö bÞ ®uæi ra khái cung ®×nh, cßn g· nghÌo khæ kia th× l¹i buéc ph¶i thõa hëng ®Æc quyÒn ®Æc lîi cña hoµng gia. Edward t×m thÊy gia ®×nh cha mÑ nu«i cña Tom, nhng hä ®èi xö víi chµng rÊt tåi tÖ. T×nh cê chµng gÆp Miles Hendon, vÞ hÇu tíc bÞ tíc ®o¹t quyÒn thõa kÕ gia tµi. Trong khi hai ngêi ®i lang thang, hoµng tö tËn m¾t chøng kiÕn sù ®èi xö tµn ¸c cña gi¸o héi vµ triÒu ®×nh ®èi víi d©n nghÌo. Chµng võa ®au lßng võa c¨m phÉn khi chøng kiÕn c¶nh hai ngêi phô n÷ chØ v× lµm lÔ röa téi mµ ph¶i bÞ ®em ra ho¶ thiªu. Cßn Tom trong khi cè øng xö cho ®óng víi vai trß cña vÞ hoµng tö, ®· tá ra lóng tóng vµ g©y nªn nh÷ng trß lè bÞch nùc cêi. Vµo ®óng buæi s¸ng ngµy Tom lµm lÔ lªn ng«i Vua, th× Edward trë vÒ cung vµ chøng minh tríc triÒu thÇn r»ng chµng míi thùc sù lµ hoµng tö cña níc Anh, v× chµng lµ ngêi duy nhÊt biÕt chç cÊt giÊu Ên triÖn cña Vua. Sau nh÷ng ngµy sèng gÇn d©n chóng, Vua Edward b¾t tay vµo c«ng viÖc c¶i c¸ch luËt lÖ vµ thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p c¶i thiÖn ®êi sèng cña d©n nghÌo.
Cuéc sèng trªn s«ng Mississippi (1883) võa lµ mét t¸c phÈm tù thuËt vÒ nh÷ng n¨m th¸ng Mark Twain häc nghÒ, råi sau ®ã trë thµnh mét hoa tiªu trªn mét trong nh÷ng con s«ng dµi nhÊt cña thÕ giíi, ®ång thêi còng lµ nh÷ng trang ký sù víi nh÷ng quan s¸t vµ miªu t¶ kú thó vµ ®Çy Ên tîng vÒ c¶nh vËt vµ con ngêi trªn vïng s«ng níc mªnh mang. PhÇn II cña cuèn s¸ch ®îc viÕt c¸ch phÇn I bÈy n¨m trêi, têng thuËt vÒ chuyÕn ®i cña t¸c gi¶ 21 n¨m sau thêi kú lµm hoa tiªu trªn s«ng. Nh÷ng quan s¸t tinh tÕ ®Òu nh»m lµm næi bËt mét thùc tr¹ng ®¸ng buån lµ vÎ ®Ñp th¬ méng, huyÒn ¶o vµ trong trÎo cña dßng s«ng hïng vÜ ®· bÞ tµn ph¸ bëi sù c¹nh tranh d÷ déi vµ khèc liÖt cña c¸c tËp ®oµn x©y dùng ®êng s¾t. §an xen vµo nh÷ng trang t¶ c¶nh, t¶ ngêi lµ nh÷ng suy nghÜ cña Twain vÒ nghÖ thuËt viÕt v¨n, trong ®ã «ng ®¸nh m¹nh vµo c¸i chñ nghÜa l·ng m¹n kiÓu Walter Scott vµ ¶nh hëng cña nã ®èi víi t duy nghÖ thuËt cña c¸c nhµ v¨n ë miÒn nam níc Mü.
N¨m 1885, tiÓu thuyÕt lín nhÊt cña nhµ v¨n – Cuéc phiªu lu cña Huckberry Finn ra ®êi. Suèt tõ khi xuÊt b¶n cho tíi nay, t¸c phÈm kh«ng nh÷ng ®îc ®ãn nhËn nång nhiÖt ë kh¾p níc Mü, mµ cßn trªn kh¾p thÕ giíi. VÒ mÆt ng«n tõ nghÖ thuËt, t¸c gi¶ ®· hoµn toµn lo¹i bá kiÓu ng«n tõ khu«n s¸o l·ng m¹n chñ nghÜa vµ vËn dông mét c¸ch uyÓn chuyÓn vµ tinh tÕ khÈu ng÷, thµnh ng÷, c¸ch nãi méc m¹c mµ ý nhÞ ®Çy biÓu c¶m cña ngêi b×nh d©n. Qua ng«n tõ cña nh©n vËt Huck Finn víi sù xen kÏ ph¬ng ng«n miÒn nam níc Mü vµ ph¬ng ng«n Mü gèc Phi khiÕn cho lêi kÓ chuyÖn hÕt søc ch©n x¸c vµ hãm hØnh. Do ¶nh hëng cña ng«n tõ Mark Twain, “..kÓ c¶ c¸c nhµ v¨n da ®en lÉn da tr¾ng ®Òu ®i tíi chç thõa nhËn r»ng viÖc sö dông ph¬ng ng«n ®· gi¶i phãng cho v¨n häc Mü tho¸t khái sù chËt hÑp cña lèi v¨n khu«n s¸o.”15 Còng theo ý nghÜa nµy, vÒ sau E. Hemingway nhËn xÐt r»ng: “Toµn bé v¨n häc hiÖn ®¹i Mü ®Òu xuÊt ph¸t tõ mét cuèn s¸ch cña Mark Twain nhan ®Ò Huckleberry Finn.”16
T¸c phÈm nµy ®· vît xa c¸c t¸c phÈm tríc ®ã cña c¸c nhµ v¨n kh¸c ë chç ®¶ ph¸ quyÕt liÖt chÕ ®é ph©n biÖt chñng téc, ®¶ ph¸ sù ¸p ®¶o cña gi¸ trÞ tµi s¶n ®èi víi phÈm gi¸ con ngêi. KÕt thóc cña tiÓu thuyÕt lµ bµi ca kh¸t väng vµ ý chÝ kiÕm t×m tù do vît xa c¸i x· héi lÊy ®ång tiÒn vµng lµm cèt lâi cña mäi gi¸ trÞ ®¹o ®øc vµ tinh thÇn.
Nhng b¶n th©n nhµ v¨n th× vÉn bÞ cuèn hót vµo trong vßng xo¸y cña cuéc ®ua tranh d÷ déi vµ ®Çy th¸ch thøc. Vµo cuèi thËp kû 80, «ng t¹m dõng s¸ng t¸c, mµ dån toµn bé c«ng søc vµo kinh doanh. Trong mét thêi gian ng¾n, «ng ®· kh¸ thµnh c«ng vµ tëng r»ng cã thÓ trë nªn rÊt giÇu cã. Nhng råi m¸y in kiÓu míi mµ «ng ®Çu t víi nhiÒu vèn liÕng cïng víi C«ng ty xuÊt b¶n cña «ng ®· thÊt b¹i ®iªu ®øng.
Trong hoµn c¶nh ®¸ng buån ®ã, niÒm say mª s¸ng t¹o l¹i n©ng ®ì t©m hån nhµ v¨n, mang l¹i nguån c¶m høng míi ®Ó «ng s¸ng t¸c nªn tiÓu thuyÕt xuÊt s¾c Mét anh chµng ngêi Mü cña bang Connecticut trong cung ®×nh vua Arthur (1889). Cuèn tiÓu thuyÕt mang phong c¸ch hiÖn thùc kÕt hîp víi ch©m biÕm chÝnh trÞ vµ viÔn tëng. Cã thÓ tãm t¾t cèt truyÖn nh sau: Mét ngêi thî m¸y tµi giái ë níc Mü bÞ ®¸nh ngÊt trong mét cuéc Èu ®¶. Khi tØnh dËy, anh thÊy m×nh ®ang ë xø Camelot cña níc Anh vµo n¨m 528. Anh bÞ hÇu tíc Kay b¾t giam vµ tríc Héi ®ång Bµn Trßn cña c¸c hÇu tíc, anh bÞ kÕt ¸n tö h×nh v× ®· x©m nhËp tr¸i phÐp vµo níc Anh. Nhng anh ®· tù cøu m×nh b»ng tµi tiªn ®o¸n mét c¸ch chÝnh x¸c thêi ®iÓm xuÊt hiÖn nhËt thùc. V× vËy anh ®· ®îc Vua Arthur phong lµm thîng th. QuyÒn lùc cña anh ngµy mét m¹nh thªm do anh ¸p dông c¸c kiÕn thøc vÒ thuèc sóng, ®iÖn lùc vµ c«ng nghiÖp cña thÕ kû XIX. Nhng khi anh tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p c¶i thiÖn ®êi sèng cña n«ng d©n, th× anh vÊp ph¶i sù chèng ®èi quyÕt liÖt cña gi¸o héi, c¸c hÇu tíc vµ nhµ ¶o thuËt Merlin. Anh ®· khuyªn ®îc Vua Arthur gi¶ trang vµ cïng anh ®i vi hµnh trong khu d©n nghÌo. Khi bÞ d©n chóng hiÓu lÇm vµ b¾t giam, hä ®· ®îc mét ®oµn qu©n gåm 500 hiÖp sÜ Mü ®i xe ®¹p ®Õn gi¶i cøu. Anh l¹i trë vÒ níc Mü ®óng lóc con g¸i anh bÞ èm. Anh vµ vî anh bÌn ®a con g¸i sang Ph¸p ®Ó ®iÒu trÞ. Sau ®ã mét m×nh anh l¹i trë vÒ níc Anh vµ thÊy lµ c«ng viÖc c¶i c¸ch cña m×nh kh«ng ®îc thùc hiÖn, Vua Arthur bÞ s¸t h¹i vµ xø së nµy ®ang sa lÇy vµo cuéc néi chiÕn. Anh tËp hîp c¸c b¹n bÌ vµo trong mét hang ®éng vµ ®éi qu©n cña anh ®îc trang bÞ b»ng c¸c vò khÝ hiÖn ®¹i ®· tiÕn hµnh cuéc phßng thñ. Anh dâng d¹c tuyªn bè thµnh lËp níc Céng Hoµ, ®¸nh lui mét cuéc tÊn c«ng cña kÎ ®Þch, nhng chÝnh anh bÞ th¬ng nÆng. Nhµ ¶o thuËt Merlin gi¶ trang lµm mét n÷ y t¸ ®Õn cøu ch÷a cho anh vµ cho anh mét liÒu thuèc ngñ. Anh r¬i tâm vµo mét giÊc ngñ say, khi tØnh dËy th× thÊy m×nh ®· trë vÒ níc Mü cña thÕ kû XIX.
§Ó thanh to¸n nî nÇn, Twain thùc hiÖn c¸c chuyÕn ®i ra níc ngoµi vµ ®Õn c¸c trêng §¹i häc hoÆc c¸c Héi v¨n nghÖ ®Ó nãi c¸c chuyÖn vui hµi híc. Cuèi thËp kû 80, «ng tiÕp tôc cho xuÊt b¶n hµng lo¹t t¸c phÈm, nhng gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña chóng kh«ng ®ång ®Òu.
Vµo thËp kû 90, gia ®×nh nhµ v¨n sèng ë níc ngoµi, chñ yÕu lµ níc Anh vµ ¸o. Mét trong nh÷ng t¸c phÈm thµnh c«ng cña thêi kú nµy lµ Bi kÞch cña Pudd’nhead Wilson (1894). T¸c phÈm nµy tiÕp tôc c«ng kÝch tÖ ph©n biÖt chñng téc ë Hoa Kú. Cuèn ký sù du lÞch §i theo ®êng xÝch ®¹o (1897) lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng chuyÕn ®i vßng quanh thÕ giíi, trong ®ã vò khÝ ®¶ kÝch cña nhµ v¨n b¾t ®Çu chÜa th¼ng vµo chñ nghÜa ®Õ quèc Mü vµ cho thÊy mèi quan t©m ngµy cµng t¨ng cña nhµ v¨n ®èi víi c¸c vÊn ®Ò quèc tÕ. ¤ng còng cho ra ®êi nhiÒu bµi ký vµ tuú bót thÓ hiÖn sù kÕt hîp gi÷a tµi n¨ng ch©m biÕm vµ ý thøc chÝnh trÞ cña t¸c gi¶. Thiªn ký sù ®Æc s¾c Göi con ngêi ngåi trong bãng tèi (1901) lµ sù bãc trÇn ®Çy mØa mai nh÷ng luËn ®iÖu biÖn hé cho chñ nghÜa ®Õ quèc ph¬ng T©y ë c¸c níc Nam Phi, Trung Quèc vµ ®Æc biÖt lµ Philippines. Ký sù KÎ cÇu nguyÖn cuéc chiÕn (1905) lµ ngän roi quÊt m¹nh vµo chñ nghÜa x«-vanh Hoa Kú.
Trong nh÷ng n¨m cuèi ®êi, nh÷ng tr¶i nghiÖm vµ suy nghÜ s©u s¾c cña nhµ v¨n vÒ sù ph¸t triÓn ®Çy m©u thuÉn cña x· héi ph¬ng T©y, khiÕn nhµ v¨n cã xu híng ®i vµo nh÷ng t×m tßi cã tÝnh triÕt häc vÒ mèi quan hÖ gi÷a con ngêi vµ hoµn c¶nh. Giäng ®iÖu giÔu cît mØa mai cã khi hoµ quyÖn víi mét triÕt lý bi quan vµ yÕm thÕ, ch¼ng h¹n nh trong c¸c s¸ng t¸c: Con ngêi lµm vÈn ®ôc c¶ vïng Hadleyburg (1900), Con ngêi lµ g×? (1906), Ngêi l¹ mÆt bÝ Èn (1916).
NhiÒu n¨m sau khi nhµ v¨n qua ®êi, ngêi chuyªn viÕt tiÓu sö cña nhµ v¨n lµ Albert B. Paine cè g¾ng t¹o nªn trong t©m trÝ c«ng chóng h×nh ¶nh cña mét nhµ hµi híc ®¸ng mÕn, víi ®iÕu x× gµ ngËm trªn m«i, vÎ giÔu cît. Nhng nh÷ng n¨m gÇn ®©y, khi ®i s©u vµo c¸c sù viÖc trong cuéc ®êi Mark Twain vµ ®èi chiÕu víi c¸c s¸ng t¸c cña «ng, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· ph¸t hiÖn mét nh©n c¸ch kh¸ phøc t¹p, rÊt kh¸c víi c¸c nhµ viÕt tiÓu sö tríc ®©y, còng phÇn nµo kh¸c víi nh÷ng lêi tù thuËt cña chÝnh nhµ v¨n. ¤ng qu¸ quan t©m tíi sè lîng s¸ch cña m×nh b¸n ra ®îc bao nhiªu, «ng cßn tá ra qu¸ tù tin khi hoach ®Þnh s½n nh÷ng kh¶ n¨ng mµ xung lùc s¸ng t¹o cña «ng cã thÓ t¸c ®éng tíi sù høng thó vµ “nh÷ng có xèc” trong t©m trÝ b¹n ®äc. Ngîc l¹i, cã khi «ng l¹i thiÕu tù tin, ch¼ng h¹n nh «ng kh«ng hiÓu ®Çy ®ñ gi¸ trÞ cña t¸c phÈm Huckberry Finn vµ xuýt n÷a ®· biÕn nã thµnh mét t¸c phÈm dë dang. “Tuy vËy hay cã lÏ chÝnh v× nh÷ng nÐt m©u thuÉn ®ã, nªn «ng lµ mét nh©n c¸ch v¨n ch¬ng ®Çy hÊp dÉn, mét nhµ hµi híc lín,mét nhµ trµo phóng ®Çy søc m¹nh vµ mét nhµ v¨n nãi víi ta rÊt nhiÒu vÒ níc Mü, kÓ c¶ nh÷ng ®iÒu xÊu xa, tåi tÖ.”17
NghÖ thuËt ch©m biÕm - hµi híc cña Mark Twain
trong tiÓu thuyÕt cuéc phiªu lu cña Huck Finn
TiÓu thuyÕt Cuéc phiªu lu cña Huckleberry Finn (1985) ®îc ®¸nh gi¸ lµ mét trong nh÷ng kiÖt t¸c cña nÒn v¨n häc Mü vµ thÕ giíi. Trong tïy bót Nh÷ng ®åi xanh ë Ch©u Phi, nhµ v¨n Ernest Hemingway nãi r»ng: “Toµn bé v¨n häc hiÖn ®¹i Mü ®Òu b¾t nguån tõ mét cuèn s¸ch cña Mark Twain nhan ®Ò Huckleberry Finn ”18.
T¸c phÈm cña Mark Twain còng nh cña c¸c nhµ v¨n Ralph Emerson Henrry Thoreau, Nathaniel Hawthorne, Theodor Dreiser, nhµ th¬ Walt Whitman v.v.. ®Òu tõ nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau ph¸t hiÖn nh÷ng mÆt tr¸i , nh÷ng nguy c¬ cña nÒn v¨n minh bÞ lßng tham kh«ng ®¸y cña con ngêi ¸p ®¶o . W. Whitman chª tr¸ch mét sè b¹n «ng ®· tho¶ m·n víi mét x· héi “tµn nhÉn, tham lam, môc ruçng”, “¤ng sî r»ng nh÷ng høa hÑn cña níc Mü vÒ sù phån vinh cã nguy c¬ bÞ con tr¨n tham lam nuèt chöng”19. Tuy nhiªn c¸ tÝnh s¸ng t¹o vµ phong c¸ch cña c¸c t¸c gi¶ ®Òu rÊt kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n t¸c phÈm cña T . Dreiser næi bËt ë ®Æc s¾c mæ xÎ mét c¸ch tinh vi hoµn c¶nh x· héi vµ ph©n tÝch t©m lý s©u s¾c t¸c phÈm cña N. Hawthorne næi bËt ë nghÖ thuËt bi kÞch kÕt hîp víi yÕu tè khñng khiÕp nhuèm mÇu thÇn bÝ. Nhng tµi n¨ng ®éc ®¸o v« song cña M.Twain lµ ë nghÖ thuËt ch©m biÕm vµ hµi híc. Tõ thêi niªn thiÕu, t©m hån vµ trÝ tuÖ cu¶ M.Twain ®· ®îc nu«i dìng b»ng nh÷ng truyÖn kÓ hµi híc cña miÒn t©y níc Mü. §ã lµ mét nghÖ thuËt d©n gian vèn ra ®êi vµ ph¸t triÓn trong hoµn c¶nh khã kh¨n vµ gian nguy tõ thêi kú khai ph¸ vµ x©y dùng nªn níc Mü. Tríc khi viÕt v¨n, «ng ®· næi tiÕng lµ mét nhµ hµi híc vµ thêng xuyªn ®i tr×nh diÔn ®éc tÊu vµ kÓ chuyÖn hµi híc ë nhiÒu n¬i trong níc vµ níc ngoµi.
Trong tiÓu thuyÕt Cuéc phiªu lu cña Huck Finn, sù kÕt hîp gi÷a hai thÓ lo¹i, hai bót ph¸p ch©m biÕm vµ hµi híc ®· t¹o ra nh÷ng tiÕng cêi trªn nhiÒu cung bËc: hoÆc lµ mØa mai, hoÆc lµ th©m trÇm, h¶ hª, chua cay, ®ïa giìn, hån nhiªn, hãm hØnh, chÕ nh¹o, tinh qu¸i, vui ®êi...MÆt kh¸c, do ngßi bót cña t¸c gi¶ tung hoµnh trªn mét kh«ng gian sö thi víi nhiÒu m«i trêng, t×nh huèng vµ tÝnh c¸ch kh¸c nhau, nªn bót ph¸p ch©m biÕm vµ hµi híc cßn ®îc kÕt hîp víi nhiÒu yÕu tè nghÖ thuËt kh¸c, khiÕn cho nghÖ thuËt cña M.Twain rÊt phong phó vµ ®a d¹ng. V× vËy ®Ó n¾m ®îc phong c¸ch ®Æc s¾c cña nhµ v¨n, ta cÇn ph¶i t×m hiÓu xem nhµ v¨n ®· kÕt hîp c¸c yÕu tè nghÖ thuËt nh thÕ nµo trong c¸c t×nh huèng kh¸c nhau. Nhng nh÷ng kÕt hîp nµy chØ cã thÓ ®îc t¹o nªn trªn c¬ së nh÷ng m©u thuÉn gi÷a c¸c nh©n vËt líp trÎ víi nh÷ng nh©n vËt tiªu biÓu cho thÕ lùc tham lam vµ tµn ¸c trong x· héi. Líp trÎ gåm cã Huck, cËu bÐ cha ®Çy 14 tuæi, Jim, anh n« lÖ da ®en vµ cËu bÐ Tom ( chØ xuÊt hiÖn ë phÇn ®Çu vµ phÇn cuèi t¸c phÈm).
Jim tuy ®· lín tuæi, nhng lßng d¹ ngay th¼ng, hån nhiªn nh trÎ th¬. M©u thuÉn nµy vèn ®· n¶y sinh ngay tõ thêi gian ®îc miªu t¶ trong tiÓu thuyÕt “Cuéc phiªu lu cña Tom Sawyer ” vèn cã sù nèi tiÕp víi “Cuéc phiªu lu cña Huck Finn ” vÒ cèt truyÖn vµ nh©n vËt. Nguån gèc cña m©u thuÉn n¶y sinh tõ ®ång ®« la vµ vµo thêi kú ph¸t triÓn ®Çu tiªn cña níc Mü, th× ®ã lµ ®ång tiÒn vµng. NhiÒu nhµ v¨n Mü ®· ph¸t hiÖn ra tÝnh hai mÆt cña ®ång tiÒn. Mét mÆt, ®ång tiÒn lµ ph¬ng tiÖn quan träng ®Ó ph¸t triÓn th¬ng m¹i vµ kinh tÕ, kh«ng cã nã kh«ng thÓ cã sù phån vinh. MÆt kh¸c ®ång tiÒn l¹i lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n t¹o nªn lßng tham, sù tranh chÊp giµnh giËt vµ téi lçi. Vò khÝ ch©m biÕm s¾c bÐn cña nhµ v¨n chÜa th¼ng vµo ®ång ®«la. Theo c¸ch nh×n M.Twain, ®ång tiÒn kh«ng kiÕm ®îc b»ng lao ®éng chÝnh lµ ®ång tiÒn bÊt l¬ng. §ã còng lµ mét vÊn ®Ò næi bËt trong ho¹t ®éng kinh tÕ cña níc Mü vµo thËp kû 80 thÕ kû 19. Mäi ngêi ®æ x« ®i ®µo vµng vµ t×m kiÕm c¸c kho b¸u díi lßng ®Êt. Nh÷ng nhµ trÝ thøc cã l¬ng tri ë Mü cho r»ng so víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt, th× viÖc ®µo bíi ®Êt mÑ lµ mét hµnh ®éng v« ®¹o ®øc. Ngay trong “.. Tom Sawyer” ®ång tiÒn ®· g¾n liÒn víi téi lçi. Tom vµ Huck trong khi ch¬i c¸c trß ch¬i ®· v« t×nh ph¸t hiÖn ra vô tªn Injun giÕt ngêi cíp cña. Tom ®· cã c«ng lín khi cËu dòng c¶m ®øng ra lµm chøng tríc toµ ¸n ®Ó v¹ch téi tªn Injun vµ do ®ã cøu ®îc mét ngêi bÞ oan. Nhng sau ®ã, Tom vµ Huck ®µo xuèng mét c¸i hang, t×m ®îc mét ®èng tiÒn vµng do tªn Injun cÊt giÊu vµ chia nhau mçi ®øa ®îc 6000 ®«-la. V« t×nh c¸c cËu chiÕm ®îc nh÷ng ®ång tiÒn bÊt chÝnh. Nhng dï sao ®èi víi tôi trÎ, ®ã chØ lµ mét trß ch¬i nh¹i l¹i viÖc lµm tham lam cña ngêi lín. T×nh tiÕt nµy ®· më ®Çu cho m©u thuÉn gi÷a ®ång tiÒn vµ tù do. Nguyªn ch¸nh ¸n Thatcher ®· ®øng ra ®ì ®Çu tôi trÎ ®Ó göi tiÒn vµo ng©n hµng vµ mçi ngµy mçi ®øa ®îc 1 ®«-la tiÒn l·i. ThÕ lµ Huck kh«ng cßn cuéc sèng tù do n÷a. Mçi khi cÇn tiªu g×, cËu ph¶i ®Õn gÆp Thatcher vµ mçi lÇn chØ ®îc nhËn 1-2 ®«-la. Huck vèn sèng mét m×nh, kh«ng nhµ cöa, quen sèng mét cuéc sèng tù do nh ngêi nguyªn thuû. Nhng tõ khi cËu t×m thÊy tiÒn vµng, ngêi ta giao cËu cho mét bµ go¸ coi gi÷ vµ “khai hãa” cho cËu thµnh ngêi v¨n minh. Huck kÓ lÓ víi giäng mØa mai (trong v¨n b¶n tiÓu thuyÕt, nh©n vËt Huck ®ång thêi còng lµ ngêi kÓ chuyÖn): “Nguyªn ch¸nh ¸n Thatcher cÇm gi÷ sè tiÒn.(...) bµ go¸ Douglas cÇm gi÷ t«i.”
Kh«ng nh÷ng thÕ, ®ång tiÒn cßn lµ nguyªn nh©n ®em l¹i tai ho¹ cho Huck. Bè cña Huck - mét tªn n¸t rîu vµ chuyªn g©y rèi vèn ®i biÖt t¨m bçng tõ ®©u trë vÒ vµ g©y sù ®ßi «ng Thatcher ph¶i trao toµn bé sè tiÒn cña Huck cho h¾n. H¾n lý sù r»ng: v× Huck lµ con, lµ “vËt së h÷u” cña h¾n, vËy sè tiÒn kia còng thuéc vÒ h¾n. Khi kh«ng ®ßi ®îc tiÒn, h¾n b¾t Huck vµ ®a cËu ®Õn mét tóp lÒu trong rõng rËm trªn mét hßn ®¶o.
Nh÷ng t×nh tiÕt xung quanh ®èng tiÒn vµng nªu bËt sù ®èi lËp gi÷a líp trÎ víi nh÷ng ngêi lín gian dèi tham lam. Thatcher bÒ ngoµi ra vÎ tËn t©m ch¨m lo ®Õn ®êi sèng vµ t¬ng lai cña tôi trÎ, nhng thùc ra l·o ®· chiÕm ®o¹t ®èng tiÒn vµng. Huck kh«ng ph¶i kh«ng biÕt gi¸ trÞ cña tiÒn vµng, chÝnh Huck kh«ng muèn ®Ó sè tiÒn r¬i vµo tay bè. CËu nghÜ “¤ng Êy sÏ nhËu nhÑt hÕt s¹ch tr¬n”. Nhng gi÷a ®ång tiÒn vµ tù do th× Huck s½n sµng chän con ®êng tù do. CËu nãi víi Thatcher “Ch¸u biÕu «ng tÊt c¶” vµ Thatcher tr¶ lêi:“Ch¸u muèn b¸n toµn bé tµi s¶n cña ch¸u cho t«i-kh«ng ph¶i lµ biÕu kh«ng ®©u. §ã lµ mét suy nghÜ ®óng ®¾n ”. ë ®©y ta cã thÓ c¶m nhËn ®îc nô cêi mØa mai cña nhµ v¨n . B¶n th©n ®o¹n ®èi tho¹i ®· béc lé tÊt c¶ sù v« lý. T¹i sao l¹i b¸n tµi s¶n ? vµ thùc tÕ sau khi “b¸n toµn bé tµi s¶n” th× Huck ch¼ng thu ®îc chót lîi léc g×. Trong t×nh tiÕt tiÕp theo, c¸i hµi ®· kÕt hîp víi c¸i ghª rîn vµ gÇn chuyÓn thµnh c¸i bi kÞch. ¤ng bè víi ®Çu tãc vµ th©n h×nh qu¸i dÞ võa uèng rîu , võa chöi ®æng vµ ®¸nh ®Ëp cËu bÐ Huck , råi cÇm dao lao th¼ng vÒ phÝa Huck. CËu ph¶i chÜa khÈu sóng ra ®Ó tù vÖ. Nhng mòi dao s¾p ®©m vµo cËu bÐ th× l·o giµ l¨n ra ngñ. TÊm pa-let nghÖ thuËt ë ®©y gåm nh÷ng mµu s¾c rÊt t¬ng ph¶n: tµn b¹o vµ th¬ ng©y, qu¸i dÞ vµ hån nhiªn, hung d÷ vµ mÒm yÕu...
Trong thÕ giíi b¹o tµn Êy, líp trÎ kh«ng thÓ tån t¹i, nÕu chóng kh«ng hµnh ®éng mét c¸ch cã suy tÝnh, cã mu mÑo. T×nh tiÕt tiÕp theo cho thÊy trÝ th«ng minh cña Huck vµ c¶ ý thÝch ®ïa giìn tinh qu¸i cña con nÝt. §Ó tho¸t khái sù k×m kÑt cña «ng bè, Huck bè trÝ mét c¶nh tîng khiÕn ngêi ta lÇm tëng lµ cËu bÞ mét tªn cíp nµo giÕt chÕt vµ nÐm x¸c xuèng s«ng. CËu giÕt chÕt mét con lîn rõng lµm m¸u lªnh l¸ng trong tóp lÒu vµ cho ®¸ vµo bao t¶i kÐo lª trªn mÆt ®Êt, t¹o ra mét vÖt dµi tõ tóp lÒu ®Õn bê s«ng. Sau ®ã cËu chÊt tÊt c¶ thùc phÈm vµ ®å dïng lªn mét chiÕc thuyÒn vµ b¾t ®Çu cuéc phiªu lu. Qu¶ nhiªn mäi ngêi tëng Huck ®· bÞ giÕt chÕt. Trong khi Èn nÊp trªn ®¶o Jackson, cËu theo dâi ®¸m ngêi (trong ®ã cã «ng bè n¸t rîu) ®i trªn mét chiÕc tÇu ®Ó t×m kiÕm x¸c cña Huck. L¹i mét lÇn n÷a hµnh ®éng nghiªm chØnh, trang träng cña ngêi lín t¬ng ph¶n víi trß ch¬i cña con nÝt. §Ó dß t×m x¸c ngêi hä dïng sóng lín b¾n xuèng dßng s«ng vµ th¶ nh÷ng chiÕc b¸nh m× cã nhåi thuû ng©n. Huck nÊp trong bôi c©y vµ nh×n c¶nh tîng ®ã mét c¸ch thÝch thó vµ vít ®îc nhiÒu b¸nh mú. §ã lµ lo¹i b¸nh mú rÊt ngon cËu vøt thuû ng©n ®i vµ ¨n mét c¸ch ngon lµnh. Còng ë trªn ®¶o Jackson (trong ch¬ng 8) cuéc phiªu lu cña Huck cã thªm mét ph¸t hiÖn míi. Huck gÆp Jim mét n« lÖ da ®en ®ang bá trèn nh»m t×m ®Õn mét bang nµo ®ã mµ chÕ ®é n« lÖ ®· bÞ phÕ bá. Cïng chung niÒm hy väng t×m kiÕm tù do, chóng s¸t c¸nh bªn nhau vît qua mäi b·o tè, th¸c ghÒnh trªn dßng s«ng Missisippi mªnh mang vµ c¶ nh÷ng th¸c ghÒnh, c¹m bÉy trong lßng ngêi. Trªn ®êng , chóng lu«n ph¶i tr¸nh nh÷ng kÎ s¨n ®uæi n« lÖ ®Ó nhËn tiÒn thëng.
NÕu trong “Cuéc phiªu lu cña Tom Sawyer”, líp trÎ ®· cã nh÷ng ph¸t hiÖn ®Çu tiªn vÒ téi ¸c cña nh÷ng kÎ tham lam tµn ¸c, th× trong “Cuéc phiªu lu cña Huck Finn ” líp trÎ kh«ng nh÷ng chøng kiÕn mµ cßn thÊu hiÓu s©u s¾c t×nh tr¹ng tÇn ¸c v« nh©n ®¹o trong x· héi loµi ngêi. Peter Conn b×nhluËn “ Cuéc ra ®i cña Huck vµ Jim trªn dßng s«ng Missisipi lµ mét cuéc hµnh tr×nh ®i vµo lÞch sö níc Mü” ...Tr¸i tim ngay th¼ng vµ l¬ng tri cña Huck xuyªn thñng líp vá dèi tr¸ mµ trong ®ã Èn dÊu lßng tham vµ sù v« nh©n ®¹o cña níc Mü”20
ë ch¬ng 17, Huck ®îc chøng kiÕn cuéc tµn s¸t ®Ém m¸u gi÷a hai gißng hä. Sau khi bÞ ®¾m bÌ, Jim vµ Huck bÞ phiªu d¹t mçi ngêi mét ng¶. Huck ®îc dßng hä Grangerfords nu«i nÊng vµ ®èi sö th©n thiÕt nh ngêi trong gia ®×nh. Trong nh÷ng ngµy Huck sèng ë ®ã mèi thï truyÒn kiÕp gi÷a dßng hä Grangerfords vµ dßng hä Shepherdson bïng næ thµnh nh÷ng cuéc chÐm giÕt d÷ déi nhÊt. V« t×nh Huck Huck ®ãng vai trß cña kÎ ch©m ngßi cho cuéc b¾n giÕt. C« Sophia, con g¸i cña «ng Grangerfords ®· sö dông Huck nh mét kÎ liªn l¹c ®a th mét c¸ch t×nh cê. Nhê ®ã mµ c« ®· cïng víi Harney, chµng trai thuéc dßng hä thï ®Þch, bá trèn. ¤Ng Grangerfords huy ®éng toµn bé lùc lîng tÊn c«ng ra bê s«ng nh»m giÕt Harney vµ b¾t Sophia. §«i t×nh nh©n ®· cao ch¹y xa bay, nhng c¶ hai bªn ®Òu bÞ tæn thÊt nÆng nÒ. ¤ng giµ Grangerfords cïng 3 con trai vµ mÊy ®øa ch¸u ®Òu bÞ giÕt, chØ cßn mÊy phô n÷ sèng sãt. §©y lµ mét t×nh huèng bi kÞch. Nhng lêi kÓ chuyÖn kh«ng ®i vµo nh÷ng chi tiÕt cña tÊn th¶m kÞch, mµ nh»m ch©m biÕm nh÷ng thãi tÖ ngu xuÈn vµ phi lý “C¸i c¬ chÕ ®iªn cuång cña mèi thï truyÒn kiÕp ®· thÊt b¹i tríc trÝ tuÖ cña ®«i trai g¸i yªu nhau”21. Thö hái nÕu kh«ng cã cuéc tÈu tho¸t cña ®«i trai g¸i th× mèi thï man rî kia cßn tiÕp tôc ®Õn bao giê? Cuéc tÈu tho¸t nµy nh mét thñ ph¸p ®iÖp khóc t« ®Ëm thªm s©u s¾c ý nghÜa cña cuéc phiªu lu t×m tù do vµ c«ng lý. ë ®©y còng næi bËt ®Æc ®iÓm phong c¸ch M.Twain: «ng cã ý dõng l¹i ë vßng ngoµi cña bi kÞch ®Ó mµi s¾c h¬n giäng v¨n giÔu cît. Tõ ch¬ng 19 ®Õn ch¬ng 30 sù kÕt hîp gi÷a thñ ph¸p ch©m biÕm vµ t×nh huèng bi kÞch ®· mæ xÎ thÊu triÖt t×nh tr¹ng lõa g¹t ®¶o ®iªn trong x· héi ch¹y theo ®ång tiÒn. Trong khi Huck vµ Jim tiÕp tôc cuéc hµnh tr×nh, cã hai tªn chuyªn nghÒ lõa ®¶o nh¶y lªn chiÕc bÌ cña hä, b¾t hä ph¶i chë chóng ®i vµ ®i theo hÇu h¹ chóng. Mét tªn tù nhËn lµ vua níc Ph¸p lu vong, mét tªn m¹o nhËn lµ gißng dâi b¸ tíc. Chóng kh«ng tõ mét thñ ®o¹n nµo ®Ó lõa g¹t d©n chóng trong c¸c vïng chóng ®i qua: nµo lµ b¸n thuèc ch÷a r¨ng rëm, nµo lµ gi¶ m¹o trïm cíp biÓn c¶i tµ qui chÝnh ®Ó quyªn tiÒn, nµo lµ gi¶ lµm nh÷ng nghÖ sÜ næi tiÕng tæ chøc diÔn c¸c vë bi kÞch vµ hµi kÞch cña Shakespear v.v.. Trß gian dèi bØ æi nhÊt cña chóng lµ viÖc nhËn x»ng lµ hai ngêi em cña «ng Peter Wilks tõ níc Anh trë vÒ ®Ó ®a ma «ng anh võa mÊt cïng mÊy c« con g¸i cña «ng anh chia tµi s¶n thõa kÕ. Tªn “b¸ tíc” th× gi¶ vê võa ®iÕc võa c©m, l·o “vua” th× kÓ lÓ khãc lãc th¶m th¬ng tríc quan tµi. ë nh÷ng ch¬ng nµy tÊn bi kÞch cña gia ®×nh Wilks chØ lµ ®êng viÒn cho nh÷ng mµn hµi kÞch. §Æc ®iÓm phong c¸ch hµi kÞch cña M.Twain lµ hµnh ®éng dÇn dÇn ph¸t triÓn thµnh farce (n¸o kÞch) víi sù khoa tr¬ng phãng ®¹i lªn tíi cùc ®iÓm nh»m ph¬i trÇn sù lè bÞch vµ kÖch cìm cña kÎ bÊt l¬ng. Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm cña farce lµ chØ tiÕp nèi mµ kh«ng th©m nhËp vµo trung t©m cña bi kÞch. DiÔn ra bªn x¸c chÕt cña «ng giµ Wilks, hµnh ®éng cña bän lõa ®¶o cµng trë nªn tµn nhÉn vµ ghª tëm. ë ®©y Huck cã vai trß quan träng trong viÖc ng¨n chÆn ©m mu ®en tèi cña bän bÊt l¬ng. Bän chóng ®· ®¸nh c¾p ®îc mét c¸i hßm chøa 6.000 ®«la tiÒn vµng cña ngêi chÕt ®Ó l¹i. Nhng Huck ®· kh«n khÐo lÊy l¹i ®îc sè tiÒn ®ã ®Ó trong mét c¸i tói, råi ®Æt lªn trªn ngùc ngêi chÕt trong quan tµi, ®ång thêi b¸o cho con g¸i «ng Wilks biÕt. Sù ®èi chiÕu t¬ng ph¶n gi÷a c¬n thÌm kh¸t day døt cña kÎ tham lam tµn nhÉn víi sù v« tri v« gi¸c cña ngêi chÕt khiÕn cho t×nh tiÕt nµy hµm chøa tÝnh triÕt lý th©m trÇm. §èi víi x¸c chÕt th× tói tiÒn vµng ch¼ng cã ý nghÜa g× n÷a, nhng nã l¹i l«i kÐo nh÷ng kÎ tham lam vµo vßng téi lçi vµ gîi nªn sù thÌm muèn cña mét ®¸m ®«ng ngêi. ë ®©y bÊt gi¸c ngêi ®äc ph¶i ®Æt mét c©u hái: ph¶i ch¨ng chØ ®Õn khi n»m trong quan tµi, con ngêi míi hÕt lßng tham? Sè tiÒn nµy còng b»ng sè tiÒn vµng mµ Huck ®· t×m ®îc trong hang tríc ®©y. T×nh tiÕt nh mét ®iÖp khóc nªu bËt quan hÖ gi÷a líp trÎ vµ ®ång tiÒn. §øng tríc ®ång tiÒn, Huck kh«ng cã mét chót thÌm muèn vµ tham lam nµo nh bän lõa ®¶o vµ c¶ kh¸ nhiÒu ngêi ®ang tß mß theo dâi ®¸m tang. Do kh«ng bÞ lßng tham chãi buéc, Huck ®· tho¸t ra khái trang tr¹i vµ cïng Jim tiÕp tôc cuéc phiªu lu.
Ch¬ng 29 ®îc kh¾c ho¹ nh mét líp kÞch farce rÊt ®Æc s¾c: hµnh ®éng ph¸t triÓn dån dËp vµ c¨ng th¼ng khi 2 ngêi em thùc sù cña «ng Wilks tõ London tíi ®¸m ngêi d÷ d»n la ã Çm ü vµ ®æ x« ra nghÜa ®Þa, ®µo må ngêi chÕt lªn ®Ó x¸c minh nhËn d¹ng xem nh÷ng ai thùc sù lµ em cña «ng Wilks. Råi hai tªn lõa ®¶o söng sèt bµng hoµng khi nh×n thÊy tói tiÒn vµng mµ chóng ®¸nh c¾p ®ang ®Æt trªn ngùc ngêi chÕt. TiÕp ®ã lµ cuéc ch¹y chèn vµ rît ®uæi cña ®¸m ®«ng ngêi. Hä ch¼ng hÒ th¬ng xãt vµ c¶m th«ng víi gia ®×nh ngêi chÕt mµ chØ tá ra tß mß vµ thÌm muèn ®èi víi tµi s¶n cña ngêi chÕt.
NÕu ë nh÷ng ch¬ng nµy, líp kÞch farce trµn ®Çy søc m¹nh ch©m biÕm, th× ë nh÷ng ch¬ng cuèi cña tiÓu thuyÕt, kÞch farce ®· kÕt thóc cuèn tiÓu thuyÕt víi nh÷ng chuçi cêi hån nhiªn vµ yªu ®êi. ë trang tr¹i Phelps, anh n« lÖ Jim ®· bÞ b¾t. T×nh cê ngêi chñ trang tr¹i l¹i lµ vî chång nhµ bµ c« cña Tom. Khi Huck ®Õn ®©y, bµ l¹i tëng lÇm cËu lµ Tom. Ngay h«m ®ã, Tom còng ®Õn th¨m bµ c«. Hai b¹n trÎ bµn víi nhau kÕ ho¹ch ®¸nh th¸o tï cho Jim. KÕ ho¹ch cña Huck gi¶n ®¬n vµ thiÕt thùc. Nhng chóng thùc hiÖn theo kÕ ho¹ch cña Tom vµ cuéc th¸o tï diÔn ra nh nh÷ng trß m¹o hiÓm tinh qu¸i va ly kú hÖt nh trong chuyÖn trinh th¸m. Chóng kh«ng muèn ®¸nh c¾p ch×a kho¸ më gian phßng ®Ó Jim cã thÓ ch¹y ra mét c¸ch dÔ dµng, mµ cè t×nh mÊt nhiÒu ngµy ®µo mét ®êng hµo xuyªn vµo trong phßng. Chóng th¶ nhiÒu chuét, nhÖn vµ c¶ r¾n vµo trong phßng ®Ó rÌn luyÖn cho Jim thµnh ngêi tï dòng c¶m. Chóng viÕt th nÆc danh b¸o cho «ng chñ trang tr¹i lµ mét to¸n cíp da ®á sÏ ®¸nh th¸o tï vµo ngµy nµo, giê phót nµo... Vµ cßn rÊt nhiÒu trß tinh qu¸i cña chóng ®· lµm cho tÊt c¶ c¸c gia ®×nh ë trang tr¹i, nhÊt lµ gia ®×nh bµ c« hÕt søc hoang mang vµ lo sî. V× vËy khi cuéc th¸o tï diÔn ra, th× mÊy tr¨m n«ng d©n cïng mét ®µn chã rît ®uæi, hä võa ®uæi võa næ sóng. Cuèi cïng Tom bÞ th¬ng Jim ë l¹i t×m b¸c sÜ ch÷a ch¹y vµ ch¨m sãc cho Tom mµ kh«ng sî r»ng sÏ bÞ ngêi ta ®em treo cæ v× téi bá trèn. Nhng khi hµnh ®éng tiÓu thuyÕt ®ét ph¸ vµo gÇn s¸t ®iÓm nót cña bi kÞch, th× lïi l¹i ®Ó nhêng chç cho kÕt thóc hµi kÞch: Tom ®îc cøu sèng, Jim ®îc gi¶i phãng vµ mäi ngêi hoµ gi¶i vui vÎ. Thùc ra tríc khi lµm cuéc ®¸nh th¸o, Tom ®· biÕt lµ bµ Watson khi hÊp hèi ®· xo¸ ¸ch n« lÖ cho Jim. Nhng bän trÎ vÉn lµm cuéc m¹o hiÓm ®Ó tho¶ trÝ vÉy vïng. MÆc dï vÕt th¬ng ®au nhøc, Tom vÉn c¶m thÊy vui síng vµ tù hµo.CËu treo viªn ®¹n tríc ngùc m×nh, coi nh mét kû niÖm quý gi¸. ë nh÷ng ch¬ng cuèi, thñ ph¸p khoa tr¬ng kiÓu farce mét mÆt t¹o nªn kh«ng khÝ c¨ng th¼ng,kinh hoµng trong trang tr¹i, nhng mÆt kh¸c l¹i t¹o nªn hiÖu qu¶ hµi híc víi nh÷ng chuçi cêi liªn tôc hån nhiªn vµ s¶ng kho¸i. Ph¶i ch¨ng ®ã lµ nh÷ng tiÕng cêi h©n hoan vui mõng tríc th¾ng lîi cña cuéc phiªu lu t×m ®Õn tù do? ThËt lµ vui síng v× lóc nµy «ng bè d÷ nh thó vËt cña Huck ®· chÕt nªn Huck hoµn toµn tù do vµ bän trÎ l¹i chuÈn bÞ cho mét cuéc phiªu lu míi. Lµ nh÷ng ®øa trÎ Huck vµ Tom cha cã thÓ tham gia gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò trong x· héi, nhng sø m¹ng cña bän trÎ kh«ng kÐm phÇn quan träng. Chóng ®· cã nhiÒu ph¸t hiÖn vÒ t×nh tr¹ng xÊu xa vµ téi lçi trªn ®Êt níc mµ ngêi ta ®· vµ ®ang høa hÑn biÕt bao ®iÒu tèt ®Ñp ®îc gäi lµ “giÊc m¬ níc Mü”. Díi ngßi bót s¸ng t¹o vµ tµi t×nh cña nhµ v¨n, nh÷ng cuéc phiªu lu cña líp trÎ ®· trë thµnh mét th«ng ®iÖp nghÖ thuËt mµ c¸c thÕ hÖ ngêi Mü sÏ m·i m·i t×m thÊy ë ®ã nh÷ng bµi häc c¶nh tØnh. N¨m 1985, giíi v¨n häc vµ gi¸o dôc ë Mü ®· kû niÖm 100 n¨m Huckberry Finn ®Ó t×m hiÓu s©u h¬n nhiÒu bµi häc vÒ cuéc sèng vµ nghÖ thuËt. M.Twain chiÕm gi÷ mét trong nh÷ng ®Ønh cao cña nghÖ thuËt ch©m biÕm vµ hµi híc trong bé tiÓu thuyÕt “Cuéc phiªu lu cña Huck Finn ”lµ sù kÕt hîp rÊt uyÓn chuyÓn vµ n¨ng ®éng cña nhiÒu yÕu tè: chÊt uy mua, sù trµo léng, c¸i bi kÞch, c¸i khñng khiÕp, sù ®èi chiÕu t¬ng ph¶n, tÝnh triÕt ly, sù ®ïa giìn cã khi hån nhiªn cã khi tinh qu¸i, thñ ph¸p khoa tr¬ng vµ farce. NghÖ thuËt ch©m biÕm vµ hµi híc nhiÒu cung bËc, nhiÒu cÊp ®é Êy ®· s¸ng t¹o nªn nh÷ng cuéc phiªu lu cña tuæi trÎ hån nhiªn vµ kú thó, ®ång thêi còng t¹o ra mét vò khÝ nghÖ thuËt cã søc c«ng ph¸ m¹nh mÏ vµo mét x· héi mµ con ngêi lu«n lu«n quay cuång ®iªn ®¶o xung quanh ®ång tiÒn vµng.
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |