CỦa mẹ VÀ trẻ TẠi huyện phú BÌNH, thái nguyên luậN Án tiến sĩ dinh dưỠng hà Nội, năm 2016

CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

3.1. Mô tả tình trạng dinh dưỡng, vitamin A, thiếu máu ở phụ nữ có thai và một số yếu tố liên quan tới tình trạng vitamin A và thiếu máu

Tổng số có 424 phụ nữ có thai từ 26 – 30 tuần tại 08 xã của huyện Phú Bình đã được điều tra để sàng lọc cho nghiên cứu can thiệp. Độ tuổi trung bình của các phụ nữ có thai là 25,9 ± 5,1 tuổi. Số đối tượng của mỗi xã được trình bầy trong bảng sau:

Bảng 3.1 cho thấy, phân bố đối tượng tham gia điều tra sàng lọc ở các xã khá đồng đều. Xã Tân Khánh có 75 đối tượng tham gia chiếm tỷ lệ cao nhất (17,6%), xã Xuân Phương và thị trấn Hương Sơn có 45 đối tượng tham gia chiếm tỷ lệ thấp nhất (10,6%). Sự khác biệt không có ý nghĩa thống kê với p>0,05.

Kết quả phân tích cho thấy, số các phụ nữ có thai là dân tộc Kinh chiếm đa số (88,2%), số còn lại là dân tộc Nùng, Tày, Dao, Sán Dìu. Về trình độ văn hóa, PNCT có trình độ trung học cơ sở trở lên (hết cấp 2), chiếm khoảng 1/3 tổng số các PNCT ở cả 8 xã (31,6%). Số còn lại có trình độ tiểu học và trung học cơ sở, rất ít PNCT có trình độ trung cấp, cao đẳng hoặc đại học (8,7%). Về nghề nghiệp, hầu hết PNCT đều làm ruộng (84,2%). Rất ít PNCT là cán bộ nhà nước (khoảng 9,0%) và cũng khoảng 4,5% PNCT làm nghề buôn bán.

Số người trong hộ gia đình: Trung bình số người trong hộ gia đình các PNCT là từ 4 ± 1,4 người, nhưng cũng có phụ nữ mang thai đang sống đơn thân hoặc có ít người sống trong đại gia đình 8 khẩu (bảng 3.1).

Kết quả trong bảng 3.2 cho thấy các xã có số PNCT phân bố khá đồng đều giữa 2 nhóm tuổi (P> 0,05), PNCT có độ tuổi từ 18-24 chiếm khoảng 44,3% số đối tượng, số còn lại là PNCT từ 25-45 tuổi (55,7%).

Trung bình số lần mang thai của đối tượng là 2; Có khoảng 34,5% PN mang thai lần thứ 1 và 65,5% mang thai từ 2 lần trở lên (trong đó 40,5% PN có thai lần thứ 2, 25,0% mang thai ≥ 3 lần). Trong số đối tượng nghiên cứu có 60,6% đã có 1 con và khoảng 11,8% đã có 2 con.

3.1.2. Tình trạng dinh dưỡng của đối tượng điều tra sàng lọc

Kết quả điều tra cho thấy tuổi thai trung bình ở thời điểm sàng lọc nghiên cứu là 28,1±2,9 tuần.

Kết quả trong bảng 3.3 cho thấy cân nặng trung bình của các bà mẹ trước khi mang thai là 45,5 kg. Tỷ lệ có cân nặng thấp (<45 kg) trước khi mang thai là 45,1%. BMI trung bình của các bà mẹ trước khi mang thai là 19,5 kg/m².

Số phụ nữ tiền mang thai bị thiếu năng lượng trường diễn tại 8 xã của huyện Phú Bình tương đối cao chiếm 32,4 % trong đó có 2 người được chẩn đoán là CED độ 3: tỷ lệ CED độ 2 là 6,0% và CED độ 1 là 26,1%. Tỷ lệ PN đã điều tra bị thừa cân (BMI ≥ 25) trước mang thai rất thấp là 0,5%, đa số các đối tượng có BMI bình thường (BMI: 18,5-25) là 67,6%. Chiều cao trung bình của phụ nữ có thai là 152,1 cm, trong đó người thấp nhất là 134,5 cm, người cao nhất là 166,0 cm. Tỷ lệ % có chiều cao thấp (<145 cm) là 5,5% (Bảng 3.3).

Bảng 3. 4. Các chỉ số nhân trắc của phụ nữ có thai

Chỉ số nhân trắc	n	Kết quả (TB kg  SD)
Cân nặng TB của PNCT khi 26- 30 tuần	352	51,35,3
Mức tăng cân TB cho đến 26- 30 tuần thai	352	5,82,6
Cân nặng TB của PNCT khi đi đẻ	349	53,75,6
Mức tăng cân TB của PNCT cho đến khi đẻ	349	8,23,5

Cân nặng trung bình của PNCT 26-30 tuần là 51,3 kg (Bảng 3.4), sự dao động về CN khá lớn (37,1 đến 70,4 kg). Trung bình mức tăng cân của phụ nữ có thai đến thời điểm này là 5,8 kg; nhưng cũng có một số PNCT 26-30 tuần bị giảm cân (giảm nhiều nhất là 4,2 kg do ốm nghén nặng) và người tăng cân cao nhất là 13,5 kg, Tỷ lệ % phụ nữ có thai tăng cân <6 kg cho đến thời điểm 26 – 30 tuần rất cao là 53,2%. Cân nặng trung bình của PNCT khi đi đẻ là 53,7 kg. Trung bình mức tăng cân của phụ nữ đến thời điểm này là 8,2 kg.

3.1.3. Tình trạng thiếu vitamin A và một số yếu tố liên quan đến tình trạng thiếu vitamin A của phụ nữ có thai

3.1.3.1. Tình trạng thiếu vitamin A của phụ nữ có thai

Phân tích hàm lượng retinol huyết thanh trên 340 PNCT từ 26 – 30 tuần cho thấy tỷ lệ VAD-TLS của PNCT tại 8 xã của huyện Phú Bình là 9,4% (trong đó có 2,4% bị thiếu vitamin A (< 0,35 mol/L). Hàm lượng retinol huyết thanh trung bình là 1,39±0,54 mol/L (Bảng 3.5).

Tỷ lệ thiếu VA-TLS của PNCT nhóm tuổi dưới 24 tại địa bàn nghiên cứu là 11,7%; nhóm tuổi từ 24 – 28 là 6,3% và tỷ lệ này là 10,9 % ở nhóm tuổi từ 29 tuổi trở lên. Không có sự khác biệt có YNTK về tỷ lệ thiếu VA-TLS giữa ba nhóm tuổi (2 test, p= 0,29). Hàm lượng retinol huyết thanh trung bình của ba nhóm tuổi không có sự khác biệt (ANOVA- test, p = 0,09).

Qua phân tích số liệu, chúng tôi chưa tìm thấy mối liên quan giữa nồng độ Retinol huyết thanh và tuổi của PNCT. Đồng thời, cũng chưa tìm thấy mối liên quan giữa nồng độ Retinol huyết thanh của PNCT giai đoạn 26 – 30 tuần với hàm lượng Hemoglobin ở cùng giai đoạn (Pearson – Test, r=0,08, p> 0,05) (không thể hiện số liệu trên bảng)

Kết quả cũng cho thấy không có mối liên quan giữa hàm lượng retinol huyết thanh của đối tượng nghiên cứu với các yếu tố: dân tộc, nhóm tuổi, nghề nghiệp, trình độ học vấn, hoàn cảnh kinh tế xã hội, tiền sử thai sản (sảy thai, đẻ non, số con); tiền sử bệnh tật trong 6 tháng qua, tiền sử dùng viên sắt và vitamin A, tình trạng thiếu máu và hiểu biết về biện pháp phòng chống VA hay hậu quả của thiếu VA (T- test; p> 0,05).

Phân tích mô hình hồi qui bảng 3.7, cho thấy có mối liên quan giữa yếu tố nghề nghiệp (p < 0,05) sau khi kiểm soát với các yếu tố trình độ học vấn, hoàn cảnh kinh tế, tiền sử bệnh 2 tuần qua, hiểu biết về nguyên nhân và cách phòng chống thiếu VA với tình trạng thiếu VA-TLS của PNCT.

Hình 3.1. Tỷ lệ thiếu máu dinh dưỡng ở phụ nữ có thai theo mức độ thiếu máu

Điều tra tiến hành trên 424 PNCT từ 26 - 30 tuần, kết quả định lượng Hemoglobin, cho thấy tỷ lệ thiếu máu của PNCT (Hb <110 g/l) tại 8 xã của huyện Phú Bình khá cao là 37,0%, ở mức trung bình theo ngưỡng sức khoẻ cộng đồng, nhưng chủ yếu là thiếu máu nhẹ (26,1%); tỷ lệ thiếu máu mức độ trung bình là 10,4% và chỉ có 0,5% bị thiếu máu nặng (trong nghiên cứu 2 PNCT thiếu máu nặng nhóm nghiên cứu đã yêu cầu đến cơ sở y tế điều trị).

Nồng độ Hb huyết thanh của phụ nữ có thai nằm trong khoảng từ 66,1 đến 145,6 g/l. Nồng độ Hb trung bình ở thời điểm 26-30 tuần thai là 113,8± 12,3 (g/l).

Tỷ lệ thiếu máu của PNCT ở tại địa bàn nghiên cứu là 38,3% với nhóm tuổi dưới 25 và 35,9% với nhóm tuổi từ 25 tuổi trở lên. Không có sự khác biệt có ý nghĩa về tỷ lệ thiếu máu giữa hai nhóm tuổi. Giá trị trung bình Hemoglobin ở hai nhóm tuổi không có sự khác biệt có ý nghĩa (p >0,05, t- test).

Chưa tìm thấy mối liên quan giữa nghề nghiệp và điều kiện kinh tế hộ gia đình, thu nhập bình quân đầu người thấp của PNCT với tình trạng thiếu máu ở PNCT (p > 0,05). Kết quả trong bảng 3.9, cho thấy xu hướng những PNCT có trình độ học vấn từ phổ thông cơ sở trở xuống thì khả năng bị mắc thiếu máu cao gấp 1,4 lần so với những người có trình độ học vấn từ trung học cơ sở trở lên. Tương tự như vậy, những người có số lần đẻ từ 2 con trở lên có nguy cơ thiếu máu dinh dưỡng cao gấp 1,4 lần so với những PNCT có ít hơn 2 lần đẻ. Tuy nhiên sự khác biệt về số chưa có ý nghĩa thống kê (p > 0,05).

Bảng 3.9, cho thấy có mối liên quan giữa yếu tố dân tộc và việc sử dụng viên sắt trong thời gian mang thai với tình trạng thiếu máu. Những phụ nữ dân tộc Kinh có thể giảm nguy cơ thiếu máu xuống 50% so với những PNCT dân tộc khác (Tày, Nùng, Sán Dìu...) với (2= 4,79; p <0,05); Tương tự những PNCT không sử dụng viên sắt trong thời gian mang thai có thể tăng nguy cơ bị thiếu máu gấp 2,3 lần so với phụ nữ sử dụng viên sắt (2= 4,41; p <0,05). Không biết về nguyên nhân thiếu máu làm tăng nguy cơ thiếu máu gấp 1,8 lần so với những người biết về nguyên nhân thiểu máu (p<0,01). Chưa tìm thấy có mối liên quan giữa hiểu biết về hậu quả và cách phòng chống thiếu máu với tình trạng thiếu máu (p >0,05).