PHÁc thảo tình hình sản xuất nông nghiệP…

MéT Hä TéC CHñ §ÊT - MéT Hä H¸N VIÖT:
MéT GI¶ THUYÕT VÒ CHÕ §é Hé KHÈU MíI §Ó QU¶N Lý §ÊT §AI ë C¸C LµNG CH¡M MÉU HÖ THêI MINH M¹NG

GS.TS Assistant Professor

KYÛ YEÁU HOÄI THAÛO QUOÁC TEÁ VIEÄT NAM HOÏC LAÀN THÖÙ BA TIEÅU BAN NOÂNG THOÂN, NOÂNG NGHIEÄP VIEÄT NAM TRUYEÀN THOÁNG

Shine Toshihiko^*

Vùng Chăm, vùng Ragalai Bình Thuận có câu; “Nguyễn Dụng Tài Thanh Hắc Bạch Chu Hoàng 阮用才青黒白朱黄”, Trong câu này có một số họ Hán Việt điển hình của người Chăm Phan Rí (Parik) là: Nguyễn, Dụng Tài, Thanh, Hắc, Bạch, Chu, Hoàng (阮、用、才、青、黒、白、朱、黄) (Chú thích 1). Như chúng ta thấy trong câu này, so với dân số (khoảng 130.000 người, năm 2006), chủng loại họ Hán Việt của người Chăm tương đối nhiều (hơn 30 họ, theo Lê Kim Hoa, 1992). Quá trình đặt họ Hán Việt của người Chăm đã được một vài nhà nghiên cứu tìm hiểu. Họ Hán - Việt của người Chăm hiện nay có thể bắt nguồn từ thời Minh Mạng (1820 - 1840). Theo Dự thảo Hộ luật Chàm 占戸律豫草 (Dương Tấn Phát, 1936), “đến thời vua Minh Mạng thấp thất (1836), vua “ra lệnh xích hoá, cải tổ đề huề mới đặt ra họ như họ Lưu, Hàn, Đàng, Nguyễn, Trương, Chu, Phú, Dương...(劉、韓、唐、阮、張、周、富、楊)”, Theo Tìm hiểu cộng đồng người Chăm tại Việt Nam (Nguyễn Văn Huy (Pháp), 2003) cũng cho rằng, “Minh Mạng buộc người Chăm phải lấy một trong sáu họ Việt do chính nhà vua ban: Nguyễn, Dụng, Lâm, Diệp, Hắc, Tôn (阮、用、葉、林、黒、孫). Về sau có thêm các họ: Thiên, Quảng, Bá, Đàng, Thiết (Tiết?), Thổ, Dương... (千、廣、柏、唐、薛、土、楊)”,

Tuy nhiên, qua Đại Nam thực lục chính biên 大南寔録正編 (Quốc sử quán, 1868) cũng như Mục lục Châu bản triều Nguyễn 阮朝硃本目録 (Cục Lưu trữ Nhà nước, 2000), chúng tôi chưa xác nhận được “lệnh xích hoá 赤化令” hay là “buộc người Chăm lấy họ Việt” trong những trang sử năm Minh Mạng thứ 17. Như vậy, chúng tôi chưa sử dụng được những ghi chép của Dương Tấn Phát (1936) và Nguyễn Văn Huy (Pháp) (2003). Cho đến nay, chúng tôi đã xác nhận được một ghi chép duy nhất mà có khẳng định cái gọi là “buộc người Chăm lấy họ Việt” trong Đại Nam thực lục chính biên; năm Minh Mạng thứ 13 (1832), ngay sau khi Chúa Nguyễn Văn Thừa (Po Phaok The, Trấn vương cuối cùng của Trấn Thuận Thành) như sau: “Vì sau này phong cách sẽ như nhau nên bây giờ ban họ cho Thổ dân (người Chăm) để có thể biết được tộc loại 日後民風斉一賜之姓氏以明族類”, (trang 10b, Quyển 85 Đệ Nhị Kỷ). Ở đây, chúng ta đã thấy rõ mục đích đặt họ của triều Nguyễn ban đầu là xây dựng một hệ thống hộ khẩu riêng biệt với Hán dân 漢民 (người Kinh) và Thổ dân 土民 (người Chăm). Tuy nhiên, trong thời điểm này, mấy họ Hán Việt mà triều Nguyễn ban cho người Chăm là: Đào, Mai, Trúc, Tùng (桃、梅、竹、松), lấy từ các danh từ thực vật mà hiện nay không phổ biến trong người Chăm Phan Rí, không phù hợp với thực tế hiện nay. Vậy, có khả năng, có thể có lệnh hoặc chiếu năm Minh Mạng thứ 17 quy định lại nội dung và chức năng họ Hán Việt ban cho người Chăm mà không thấy trong Đại Nam thực lục chính biên và Mục lục Châu bản Triều Nguyễn. Trong khi chưa xác định được các văn bản pháp quy của triều Nguyễn về vấn đề này, chúng tôi có thể chọn một cách tiếp cận khác. Chúng tôi sẽ căn cứ vào Địa bạ triều Nguyễn 阮朝地簿 (1836) để tìm hiểu sở hữu đất đai ở 2 làng Chăm, sau đó, bước đầu tìm hiểu mối tương quan giữa chế độ hộ khẩu mới và quản lý đất đai ở các làng Chăm mẫu hệ thời Minh Mạng.

2. Sở hữu đất đai ở 2 làng chăm qua địa bạ Triều Nguyễn - Bình Thuận (1836)

Dưới đây là số liệu gốc của 2 làng Chăm mà chúng tôi lấy được từ Địa bạ triều Nguyễn - Bình Thuận (1836) trong Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I (số 31B phố Tràng Thi - Hà Nội).

Theo địa bạ của 2 xã, mối tương quan giữa họ Hán Việt và sở hữu đất được thể hiện trong bảng dưới đây.

Trong địa bàn 2 làng này, không ít chủ đất là cùng tên, tức cùng một người, hoặc nghi ngờ là chị em một mẹ. Căn cứ vào những thực tế này, chúng tôi có thể lập được một giả thuyết rằng: Nguyên tắc đặt họ Hán Việt đối với người Chăm thời Minh Mạng là: Một họ tộc chủ đất - Một họ Hán Việt.

Tuy nhiên, ở đây có vài vấn đề cần lưu ý:

1. Có một số người Chăm đã có họ Hán Việt trước thời Minh Mạng (chú thích 2).

2. Trong số nông dân lúa nước vùng Chăm có người Raglai và Churu nhưng họ Hán Việt của người Raglai chỉ có vài ba loại (họ nam là Mang, họ nữ là Trần, Trịnh, Đào), và người Churu không có họ Hán Việt.

Thông thường, họ (thị tộc trong tiếng Hán) là họ phụ hệ và được thừa kế từ bố đến con trai, con gái. Riêng, trong chế độ hộ khẩu Chăm mới thời Minh Mạng này, họ Hán Việt người Chăm là họ song hệ, tức họ mẹ được con gái thừa kế, họ bố được con trai thừa kế. Vì người Chăm theo mẫu hệ nên đại đa số ruộng đất thuộc về phụ nữ. Các dân tộc theo mẫu hệ như Jarai, Êđê, Raglai và Churu đều có “tên của dòng họ mẫu hệ” như Ksor, Enuol, Chamaleq, Nahria…Mặc dù người Chăm cũng theo mẫu hệ, nhưng người Chăm không có “tên của họ mẫu hệ”. Điều đó có thể là một trong những nguyên nhân tất yếu về việc đặt họ Hán Việt đối với người Chăm nhưng hình thức là họ song hệ.

Thay lời kết

Trong khi chúng tôi chưa đọc hết toàn bộ Địa bạ triều Nguyễn Bình Thuận

Trước đây, nguyên tắc thừa kế của song hệ như họ nữ (như Nguyễn), họ nam (như Dụng) được thực hiện khá triệt để. Tuy nhiên, gần đây đa số người Chăm đã không tuân thủ nguyên tắc này nữa, và sự phân biệt giữa họ nam và họ nữ đang mất dần, chỉ có người Raglai còn giữ tốt.

CHÚ THÍCH
¹ 阮用才青黒白朱黄: Sổ tay điền dã của tác giả tại huyện Bắc Bình (Bình Thuận), 12/2002.

² Về họ Hán Việt của người Chăm, chúng tôi còn có một bộ sử liệu lớn, là Bộ Văn bản Hoàng gia Chăm (Chiêm Bà Vương Phủ Đàng Án, Les Archives Cam Royale, Cham Royal Archives). Theo các mục lục do ISHIZAWA Yoshiaki (1980) và Chen Zhi-chao (1984), sau năm 1694-95, người Chăm đã có các họ Hán-Việt như:

阮、辛、尚、張、呉、范、枚、黎、段、陳、武、陶、王、黄、丁.

Каталог: jspui -> bitstream -> 123456789
123456789 -> Nguyễn Ngọc Lý Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu về Môi trường và Cộng đồng
123456789 -> Vò Quúnh Thu Cao häc K18
123456789 -> Khoa Báo chí Đhkhxh&NV
123456789 -> Acknowledgements
123456789 -> Danh mục chữ viết tắT
123456789 -> Chương TỔng quan vật liệu mao quản trung bình (mqtb) trật tự 1 Giới thiệu chung
123456789 -> Khoa hóa họC (141 142 báo cáo)

tải về 9.17 Mb.

Chia sẻ với bạn bè của bạn: