Nguyễn Phong Nam - Giáo trình Văn học Việt Nam giai đọan nửa cuối thế kỷ XIX
43
nhiều thời điểm, đề cập đến những vấn đề khác nhau của đời sống xã hội thế
nhưng lại rất nhất quán, rất thống nhất về cảm hứng chủ đạo, về tư tưởng
nghệ thuật. Có thể gọi đó là sự quán xuyến của tư tưởng "nhân nghĩa
Nguyễn Đình Chiểu" - một giá trị tinh thần độc đáo mà nhà văn đã thể hiện
qua các hình tượng nghệ thuật của mình. Tư tưởng này thấm đẫm trong tất
cả mọi tác phẩm, từ các bài thơ, văn tế cho đến những truyện thơ quy mô
lớn. Các dạng thức biểu hiện tuy khác nhau song cái cốt lõi chỉ là một. Có
khi nhà văn tập trung vào việc biểu dương cái thiện, đấu tranh chống lại cái
ác trong phạm trù đạo đức xã hội; lại có khi ông tập trung vào việc biểu
dương lòng yêu quê hương xứ sở, đất nước ông bà; đấu tranh chống lại
những kẻ độc ác làm hại nhân dân, những biểu hiện thuộc phạm trù chính trị
xã hội. Biện chứng trong tư tưởng của tác giả là: Bởi chưng hay ghét cũng là
hay thương. Ông đã dồn hết tất cả nỗi căm phẫn, khinh ghét của mình (ghét
cay ghét đắng, ghét vào tận tâm) vào những gì làm hại dân. Cái chuẩn để
ông bộc bạch thái độ yêu ghét của mình là vì dân. Cái độc đáo, nét khu biệt
trong tư tưởng Nguyễn Đình Chiểu là ở đó.
Nguyễn Đình Chiểu ý thức rất rõ trách nhiệm, sứ mạng của người cầm
bút. Điều này được ông khái quát trong câu thơ bất hủ, mang ý nghĩa một
tuyên ngôn nghệ thuật: Chở bao nhiêu đạo thuyền không khẳm/ Đâm mấy
thằng gian bút chẳng tà. Đấy cũng là tư tưởng bao trùm, có ý nghĩa xuyên
suốt trong mọi tác phẩm của ông.
2.1. Thơ, văn tế
Căn cứ vào tư liệu hiện có, số lượng các bài thơ, văn tế của Nguyễn
Đình Chiểu không nhiều. Tất cả chỉ gồm 46 đơn vị tác phẩm: 1 bài hịch
(Thảo thử hịch), 1 bức thư (Ký bào đệ thơ); 3 bài văn tế (Tế Cần Giuộc sĩ
dân trận vong văn, Điếu Trương tướng quân văn, Lục tỉnh sĩ dân trận vong
văn) còn lại là các bài thơ thất ngôn bát cú Đường luật (trong đó có 2 bài
liên hoàn: Điếu Trương tướng quân liên hoàn thập nhị thủ và Điếu Ba Tri
đốc binh Phan công trận vong thập thủ).
Danh
mục tác phẩm nêu trên cho ta thấy chủ đề trong thơ, văn tế của
Nguyễn Đình Chiểu rất tập trung. Phần lớn sáng tác của ông đều hướng đến
việc ngợi ca những gương anh hùng nghĩa sĩ quên thân vì đại nghĩa, nỗi xót
xa trước cảnh đất nước bị họa xâm lăng và lòng căm giận kẻ thù xâm lược.
Đây cũng là phần đóng góp xuất sắc của ông vào dòng văn học yêu nước -
dòng chủ lưu của văn học Việt Nam giai đoạn này.
Chia sẻ với bạn bè của bạn: |
