Thiết lập thể chế thị trường năng lượng cạnh tranh, nâng cao hiệu lực giám sát của nhà nước đối với độc quyền tự nhiên

6. Thiết lập thể chế thị trường năng lượng cạnh tranh, nâng cao hiệu lực giám sát của nhà nước đối với độc quyền tự nhiên.

a. Cơ cấu lại Bộ Công thương hiện nay theo hướng:

- Chuyển chức năng đại diện chủ sở hữu, gồm cả chủ sở hữu đối với EVN sang cơ quan ngang bộ thuộc Chính phủ chuyên trách thực hiện quyền chủ sở hữu nhà nước tại doanh nghiệp.

- Tách Cục kiểm soát điện lực, Cục quản lý cạnh tranh từ Bộ Công thương kết hợp với một số cơ quan giám sát thị trường khác để thành lập ủy ban nhà nước về cạnh tranh và kiểm soát độc quyền.

b. Tách EVN thành 3 phần¹³⁶. Chuyển các doanh nghiệp phát điện, các doanh nghiệp phân phối điện thành các doanh nghiệp độc lập; từng bước cổ phần hóa;chỉ giữ lại truyền tải điện; một hoặc một số doanh nghiệp quản lý và kinh doanh truyền tải điện theo cơ chế công ích; bảo đảm tất cả các nhà sản xuất và phân phối đều có quyền tiếp cận công bằng và như nhau đến hệ thống truyền tải điện quốc gia.

c. Về giá điện, thực hiện theo cơ chế giá cạnh tranh, thỏa thuận theo cơ chế thị trường. Đối với các nhóm xã hội yếu thế, nhà nước thực hiện trợ cấp trực tiếp trong giới hạn tiêu dùng tối thiểu phù hợp với điều kiện thực tế.

d. Thực hiện tự do hóa thị trường xăng, dầu; thiết lập quỹ dự trữ xăng dầu quốc gia, một bộ phận của Dự trữ quốc gia, để can thiệp thị trường trong trường hợp khủng hoảng hoặc có biến động đột biến về quan hệ cung-cầu; bãi bỏ quỹ bình ổn giá hiện nay.

7. Đổi mới căn bản vai trò, chức năng, cơ cấu tổ chức, cách thức làm việc và nâng cao năng lực của chính phủ.

a. Đổi mới vai trò và chức năng cơ bản của nhà nước

Căn cứ vào các vai trò và chức năng cơ bản của nhà nước trong nền kinh tế thị trường hiện đại, thì vai trò, chức năng của nhà nước hiện nay còn phải thay đổi trên nhiều mặt.

- Trước hết, khu vực DNNN cần phải được thu hẹp về phạm vi và giảm mạnh về quy mô theo nguyên tắc Nhà nước không cạnh tranh, không chèn lấn kinh doanh và cơ hội kinh doanh với người dân và xã hội; không tước đoạt tài sản và lợi ích của người dân, doanh nghiệp; đối với những ngành thương mại đã được Nhà nước đầu tư phát triển do tư nhân không làm hoặc chưa làm được; sau khi đã có công ty, nhà máy vận hành ổn định thì chuyển giao lại cho tư nhân (là cơ hội kinh doanh của dân, trả về cho dân ). Đồng thời, chế độ quản trị công ty đối với các DNNN cũng phải thay đổi phù hợp với các thông lệvà chuẩn mực quốc tế tốt. Như vậy, tư nhân hóa, cổ phần hóa các DNNN cần phải được thực hiện mạnh hơn cả về quy mô và tốc độ.

- Về quản lý kinh tế vĩ mô và phát triên, trước hết, cần thay đổi hệ thống các mục tiêu kinh tế-xã hội; trong đó, tiếp tục ưu tiên mục tiêu tăng trưởng kinh tế cao, liên tục và bền vững (7-8%), mục tiêu giảm nghèo, đồng thời, thay thế các mục tiêu về lượng bằng các mục tiêu, chỉ tiêu về chất lượng như tăng năng suất lao động, năng suất tổng hợp, chỉ tiêu về môi trường, chất lượng các loại dịch vụ công được cung ứng,v.v...; bãi bỏ mục tiêu tăng trưởng GDP của địa phương.

Chính phủ chủ yếu tập trung dự báo và xử lý các vấn đề chiến lược, tập trung quản lý các cân đối lớn của nền kinh tế, đảm bảo các nguyên tắc vàng của phát triển cân đối, gồm: (i) tăng trưởng sản xuất bình quân về trung và dài hạn không được thấp hơn tăng trưởng tiêu dùng; (ii) tăng trưởng chi tiêu đầu tư trung bình trong trung và dài hạn không được thấp hơn chi tiêu cho tiêu dùng, (iii) tốc độ tăng chi đầu tư không thấp hơn tốc độ tăng chi thường xuyên; tốc độ tăng chi không vượt quá tốc độ tăng thu; tổng thu ngân sách phải lớn hơn tổng chi thường xuyên và dành toàn bộ bội chi và vay nợ dài hạn để đầu tư, xây dựng, cải thiện, nâng cao năng lực cạnh tranh của môi trường kinh doanh theo thông lệ tốt và tiêu chuẩn toàn cầu (global standards); định hướng và thúc đẩy chuyển đổi cơ cấu kinh tế và tối ưu hóa phân bổ sức sản xuất; khắc phục và chống đỡ tác động của các cứ sốc bên ngoài và tác động mang tính chu kỳ về kinh tế; đưa kinh tế phát triển bền vững, lành mạnh. Từng bước giảm và tiến tới loại bỏ can thiệp trực tiếp của chính phủ, chính quyền các cấp trong tổ chức sản xuất, trong phân bổ tài nguyên, thúc đẩy việc phân bổ tài nguyên theo nguyên tắc thị trường, giá cả thị trường, cạnh tranh thị trường để nâng cao hiệu quả phân bổ trong sử dụng các nguồn lực.

- Về thể chế, hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường để thị trường các loại ngày càng phát triển, hoàn thiện và hướng đến thị trường hoàn hảo là công việc thường xuyên, liên tục của bộ máy nhà nước. Tiếp tục hoàn thiện thể chế trên năm lĩnh vực, bao gồm: tài sản và quyền sở hữu tài sản, gia nhập thị trường, giao dịch thị trường, trật tự và kỷ luật thị trường và rút khỏi thị trường, trong đó, đặc biệt nhấn mạnh đến cải cách thể chế thực thi luật pháp nhằm thiết lập, duy trì trật tựvà kỷ luật thị trường. Giảm dần tiến tới xóa bỏ sử dụng văn bản điềuhành, can thiệp hành chính trong chỉ đạo, hướng dẫn thi hành pháp luật.Trong khi hoàn thiện thể chế khắc phục các khiếm khuyết và thất bại của thị trường, thì các cơ quan nhà nước phải đặc biệt lưu ý không làm méo mó, sai lệch thị trường; không làm trầm trọng thêm các thất bại của nhà nước. Trong thiết lập và thực thi thể chế phải đảm bảo bình đẳng về cơ hội cho tất cả mọi người; không tạo lập thể chế riêng biệt cho từng nhóm người; đồng thời, hỗ trợ, nâng đỡ nhóm xã hội yếu thế để nâng cao năng lực của họ, giúp họ tiếp cận được cơ hội như những người khác.

- Tổ chức cung ứng dịch vụ công ích và dịch vụ xã hội không chỉ là chức năng, mà là bổn phận¹³⁷ của chính phủ và các cấp chính quyền địa phương. Thay vì, trực tiếp sản xuất kinh doanh cạnh tranh với khu vực kinh tế tư nhân, Chính phủ, các cấp chính quyền địa phương thay đổi và tập trung vào tổ chức cung ứng dịch vụ hạ tầng, dịch vụ xã hội như y tế, giáo dục,v.v. Nhà nước có thể trực tiếp cung ứng, hoặc tạo điều kiện, cơ hội cho khu vực tư nhân tham gia cung ứng các loại dịch vụ hạ tầng và dịch vụ xã hội theo các hình thức thích hợp trên nguyên tắc tạo cơ hội, cùng chia sẻ chi phí và rủi ro. Đồng thời, Nhà nước phải thiết lập thể chế đảm bảo tiếp cận công bằng và bình đẳng đến các dịch vụ nói trên đối với tất cả công dân.

b. Về đổi mới, tổ chức bộ máy của chính phủ, trước hết, rà soát lại, chức năng nhiệm vụ của các bộ, cơ quan ngang bộ; tách chức năng làm chính sách và hành chính công, với chức năng quản lý, điều tiết thị trường và cơ quan chuyên trách thực hiện quyền chủ sở hữu. Vì vậy, các bộ chỉ chuyên trách làm chính sách và quản lý hành chính nhà nước; qua đó, giảm bớt số bộ, cơ quan ngang bộ hiện nay; đồng thời, thành lập mới các cơ quan ngang bộ khác, nhất là các cơ quan giám sát thị trường, duy trì trật tự và kỷ luật thị trường, bao gồm: Cơ quan quản lý cạnh tranh, cơ quan giám sát điện năng, cơ quan chuyên trách thực hiện quyền chủ sở hữu nhà nước, cơ quan giám sát thị trường tài chính; đồng thời, chuyển Ngân hàng nhà nước Việt Nam thành Ngân hàng Trung ương độc lập; và tách Ủy ban chứng khoán nhà nước ra khỏi Bộ Tài chính thành cơ quan độc lập ngang bộ, tách Tổng cục Thống kê thành cơ quan độc lập,v.v..

Về phân cấp và phân quyền giữa trung ương vàđịa phương, thì chính phủ trung ương tập trung nhiều hơn vàolàm chính sách, xử lý các vấnđề chiến lược, và các cấpchính quyền địa phương chủ yếu tập trung thực hiệnchức năng cung cấp dịch vụ xã hội, giải quyết các vấn đề xã hội, thực thi luật pháp, cải thiện môi trường kinh doanh và bảo đảm an ninh trật tự trên phạm vi địa phương.Đổi mới hệ thống chỉ tiêu và cách thức đánh giá kết quả phát triển kinh tế - xã hội ở cả Trung ương và địa phương, coi trọng các chỉ tiêu chất lượng, chỉ tiêu việc làm có chất lượng, thu nhập bình quân của đầu người (thay cho tăng trưởng GDP), thu nhập trung bình của từng nhóm dân cư, chỉ tiêu về an sinh xã hội, môi trường và sức khỏe nhân dân; đồng thời, thay đổi phân cấp ngân sách trung ương địa phương, phân định rõ nguồn thu của ngân sách Trung ương và ngân sách địa phương; vốn của Trung ương, nếu giao cho địa phương sử dụng, thì Trung ương vấn quản lý, về mục đích, mục tiêu, quy trình và tiêu chí lựa chọn dự án, kiểm tra, giám sát và đánh giá; và Trung ương vẫn liên đới chịu trách nhiệm về hiệu quả sử dụng.

c. Đổi mới phương thức và công cụ làm việc

Đổi mới căn bản phương thức hoạt động của Chính phủ, chuyển từ tập trung xử lý hành chính các vụ việc ngắn hạn sang tập trung giải quyết các vấn đề cơ bản, chiến lược và dài hạn của nền kinh tế một cách minh bạch và trách nhiệm giải trình cao. Chính phủ, các bộ, các cơ quan thuộc chính phủ và các cơ quan nhà nước khác chỉ được làm những gì luật cho phép; không có quyền diễn giải, giải thích luật, pháp lệnh, nghị định. Tách chức năng và quy trình làm chính sách với chức năng và quy trình soạn thảo chính sách, luật pháp; tách chức năng làm chính sách và chức năng thực thi chính sách; không để một đơn vị, một vụ vừa soạn thảo chính sách, vừa trực tiếp tổ chức thực hiện chính sách do mình kiến nghị và soạn thảo¹³⁸.

Vềphương thức quản lý nhà nước cần thay đổi theo hướng quản trị thay cho quản lý, nghĩa là: quan hệ giữa công chức, cơ quan nhà nước và người dân, doanh nghiệp, các tổ chức dân sự là quan hệ đối tác bình đẳng; người dân, doanh nghiệp, các tổ chức xã hội là khách hàng, là đối tác bình đẳng, cùng tham gia giải quyết các vấn đề xã hội và phát triển, thay vì là bề dưới, là đối tượng bị quản lý như trước đây. Về công cụ làm việc, thì ngoài quy tắc, luật lệ, mệnh lệnh hành chính, cần sử dụng nhiều hơn các công cụ giáo dục, tuyên truyền, thuyết phục, hợp tác, phối hợp và chia sẻ thông tin, chia sẻ rủi ro, chia sẻ chi phí trong giải quyết các vấn đề xã hội và phát triển. Về phương thức đánh giá, hoạt động của nhà nước theo định hướng kết quả đầu ra, coi người dân và doanh nghiệp là khách hàng, lấy thỏa mãn của khách hàng là thước đo hiệu quả và hiệu lực hoạt động của nhà nước. Năng lực bộ máy nhà nước và phương thức quản lý nhà nước phải phù hợp và đáp ứng với yêu cầu phát triển (thay vì năng lực đến đâu, quản lý đến đó; và nếu việc gì không quản lý được thì cấm, hạn chế; làm hạn chế tiểm năng và cơ hội phát triển); năng lực bộ máy và phương thức quản lý nhà nước phải đủ linh hoạt, sáng tạo để chấp nhận sự khác biệt, nuôi dưỡng, nâng đỡ và khuyến khích đổi mới, sáng tạo để tạo không gian, cơ hội và tiểm năng phát triển.