Tiểu hợp phần 2.1: Trồng, bảo vệ và quản lý bền vững rừng ven biển

6.2.1. Tiểu hợp phần 2.1: Trồng, bảo vệ và quản lý bền vững rừng ven biển

Trên cơ sở rà soát hiện trạng rừng và quĩ đất lâm nghiệp quy hoạch cho trồng rừng phòng hộ ven biển, phối hợp với các địa phương rà soát tổng thể các chương trình, dự án đã và đang triển khai có tính chất tương tự đảm bảo không trùng lặp từ đó tiến hành xác định cụ thể địa điểm sẽ tác nghiệp đầu tư bao gồm: Trồng mới, nâng cấp phục hồi rừng, bảo vệ rừng ven biển của các tỉnh tham gia dự án.

Đoàn khảo sát nghiên cứu xây dựng Báo cáo dự án Tiền khả thi đã sử dụng tổng hợp các cách tiếp cận khác nhau để xác định vùng mục tiêu dự án sẽ tác nghiệp đầu tư như: (i) Sử dụng kết quả điều tra kiểm kê rừng năm 2015-2016 để xem xét đánh giá hiện trạng rừng ven biển; Báo cáo qui hoạch Bảo vệ và Phát triển rừng cấp tỉnh đến năm 2020; (ii) Các qui hoạch liên quan khác như qui hoạch phát triển du lịch, qui hoạch phát triển hạ tầng cơ sở, qui hoạch phát triển các nhà máy công nghiệp…để rà soát các diện tích mục tiêu đầu tư vùng dự án.

Các số liệu, tài liệu để xây dựng dự án được tổng hợp dựa trên các kết quả kiểm kê rừng năm 2015- 2016 của các tỉnh và các quy hoạch bảo vệ và phát triển rừng của các tỉnh. Bên cạnh đó, dự án cũng đã lồng ghép các bản đồ về các vùng thường xuyên bị ảnh hưởng của thiên tai, bão lũ và bản đồ tình trạng đói nghèo để xác định vùng mục tiêu đầu tư của dự án. Kết quả khảo sát được thể hiện ở các bảng dưới đây:

Bảng 31. Tổng hợp kết quả khảo sát diện tích mục tiêu dự án đầu tư theo chủ quản lý

Đơn vị tính: ha

Bảng 32. Kết quả khảo sát vùng mục tiêu của dự án sẽ đầu tư do Ban quản lý rừng phòng hộ đang quản lý

Bảng 33. Kết quả khảo sát vùng mục tiêu của dự án do UBND xã đang quản lý

đang quản lý

Bảng 35. Kết quả khảo sát vùng mục tiêu của dự án do các tổ chức khác đang quản lý (công ty lâm nghiệp, doanh nghiệp, lực lượng vũ trang)

Nhìn một cách tổng thể, vùng diện tích mục tiêu tác nghiệp của dự án dàn trải trên địa bàn nhiều xã (257 xã); 47 huyện thuộc 08 tỉnh. Hầu hết rừng và đất rừng vẫn thuộc quản lý của UBND xã và các tổ chức của nhà nước mà chưa được giao cho người dân, để phát huy tiềm năng của rừng trong phát triển kinh tế gắn với lợi ích môi trường, các giải pháp của dự án cần đặt trọng tâm người dân cộng đồng địa phương tham gia bảo vệ rừng lâu dài.

Nội dung phần trên đã đề cấp đến nguyên nhân mất rừng và suy rừng suy thoái ven biển. Dự án xem xét áp lực của con người được thực hiện bởi cộng đồng địa phương là nguyên nhân chính của sự suy thoái rừng trong vùng dự án. Điều này sẽ cho thấy sự tham gia của cộng đồng trong các dự án cùng với việc tăng cường nhận thức và cải thiện đời sống cho họ là cần thiết để các thành tựu của quản lý bền vững rừng phòng hộ trong vùng dự án.

Mặc dù không có tài liệu, số liệu rõ ràng nêu ra các nguyên nhân và xu hướng hiện nay của việc tàn phá rừng trong vùng dự án. Tuy nhiên, kết quả phỏng vấn các Ban QLRPH và Sở Nông nghiệp và PTNT về những mối đe doạ lớn cần được quan tâm mà vùng dự án phải đối mặt liên quan đến việc mất rừng và suy thoái rừng dựa trên cho thấy:

- Áp lực gia tăng đất sản xuất, canh tác của người dân ở rừng ven biển

- Khai thác bất hợp pháp và lấy củi của người dân ở những khu vực rừng trên cạn

Áp lực của con người không chỉ bởi cộng đồng địa phương mà còn bởi các xã ở gần và các huyện/tỉnh liền kề. Điều này gợi nên rằng sự tham gia của của cộng đồng địa phương trong dự án cùng với việc tăng cường hiểu biết và cải thiện sinh kế của họ là cần thiết để hiện thực hoá việc quản lý rừng phòng hộ bền vững trong vùng dự án. Khảo sát, nghiên cứu thực trạng quản lý rừng ven biển cho thấy:

Quản lý rừng dựa vào cộng đồng là một khái niệm hình thành từ nhiều năm nay tại Việt Nam, mặc dù một số nhà tài trợ dự án như KfW6, KfW7, KfW8, KfW10, các dự án do GIZ; Các hoạt động thí điểm các dự án cho thấy tính hiệu quả của cách tiếp cận “từ dưới lên" hay sự tham gia của cộng đồng "trong quản lý rừng," và cũng đã tìm ra những vấn đề quan trọng như được liệt kê dưới đây:

Các giải pháp quản lý rừng được đặt ra là:

- Quản lý, bảo vệ rừng cần gắn với phát triển nông thôn để thực hiện các cam thiệp hiệu quả hơn. Tuy nhiên, có thể sẽ khó khăn cho Chi cục lâm nghiệp của Sở Nông nghiệp & PTNT để có một cách tiếp cận như vậy, trừ khi một tích hợp đa ngành phối hợp được thể chế ngay khi dự án bắt đầu.

- Quy hoạch có sự tham gia là một công cụ hiệu quả để nâng cao ý thức sở hữu trong các cộng đồng và giúp đỡ họ để thấu hiểu quyền lợi và nghĩa vụ của họ đối với dự án. Tuy nhiên, cần có năng lực nhất định để thực hiện quy hoạch có sự tham gia một cách thích hợp. Đào tạo/tập huấn về lập kế hoạch có sự tham gia nên được tiến hành cho các tổ chức cấp tỉnh và huyện trong sự khởi đầu của dự án.

- Việc thực hiện cách tiếp cận dựa vào cộng đồng đòi hỏi một mức độ nhất định về phân cấp và ủy quyền phê duyệt từ cấp trên xuống cấp dưới. Trong thực tế, việc phê duyệt của cơ quan cấp cao hơn đã gây ra sự chậm trễ trong việc thực hiện dự án trong nhiều trường hợp. Hướng dẫn thực hiện dự án phải được cung cấp cho CPMU/PPMUs và các cơ quan chính quyền địa phương với các nguyên tắc cần thiết trong sự khởi động dự án.

(i) Tạo thuận lợi cho cộng đồng tham gia vào dự án

Dự án sẽ liên quan đến cộng đồng địa phương sống trong và xung quanh các khu rừng phòng hộ ven biển mục tiêu như là cơ quan thực hiện thực tế các hoạt động trong phát triển và cải thiện rừng và là đối tác đồng quản lý tài nguyên rừng về lâu dài. Xét nguồn nhân lực hiện tại của Ban QLRPH, UBND xã, kết quả khảo sát cho thấy sự tham gia của cộng đồng là không thể thiếu để quản lý và bảo vệ rừng hiệu quả. Trong thực tế, sự tham gia của cộng đồng đối với tình hình hiện nay là một phương pháp phổ biến của các dự án lâm nghiệp tương tự áp dụng thực hiện như: Dự án trồng rừng JICA1,2, Dự án WB2, Dự án FLITCH, các Dự án KfW.

Sự tham gia của cộng đồng địa phương có thể hy vọng sẽ không chỉ có hiệu quả sử dụng nguồn tài nguyên sẵn có cho địa phương quản lý rừng mà còn góp phần cải thiện điều kiện kinh tế-xã hội của các cộng đồng nghèo ở vùng ven biển.

(ii) Đẩy mạnh thoả thuận hợp đồng khoán dài hạn về bảo vệ, quản lý và sử dụng rừng phòng hộ giữa các nhóm hộ/cộng đồng đối với rừng thuộc các Ban QLRPH và đối với diện tích rừng của UBND xã cần khoán lâu dài với cơ chế chia sẻ lợi ích phù hợp (Chính phủ đã ban hành Nghị định 119/2016-NĐ-CP và sắp tới Ban hành chính sách mới về chủ chương khoán rừng lâu dài cho hộ dân/cộng đồng).

Dự án sẽ đẩy mạnh việc cụ thể hoá các thoả thuận/hợp đồng dài hạn giữa các cộng đồng (nhóm người dân địa phương) và Ban quản lý rừng phòng hộ, UBND xã sau khi hoàn thành việc thiết lập rừng phòng hộ ven biển để làm sao không phải chi trả kinh phí từ ngân sách nhà nước sau khi kết thúc dự án. Điều này được làm rõ trong Chiến lược phát triển lâm nghiệp là giải pháp chính sách ưu tiên quản lý rừng và đất rừng phòng hộ bền vững. Dự án sẽ hỗ trợ cộng đồng địa phương/người dân để quản lý rừng chung dài hạn. Người dân thường làm việc chung theo lãnh đạo thôn/xã ở Việt Nam và nhóm quản lý dễ hơn và thực tế thích hợp cho Ban QLRPH hơn quản lý riêng lẻ.

Mặc dù cộng đồng địa phương hoặc các tổ chức hoặc tổ chức nhóm cộng đồng được thuê như hợp đồng phụ để việc bảo vệ và phát triển rừng trong dự án như những chương trình lâm nghiệp của chính phủ hiện tại (ví dụ, chương trình 661) đã làm, họ được khuyến khích tham gia vào thoả thuận/hợp đồng dài hạn vào lúc kết thúc hợp đồng phụ các công việc phát triển rừng và bảo vệ rừng theo khả năng có thể. Dưới thoả thuận/hợp đồng dài hạn, nhiệm vụ quản lý chính của các Ban QLRPH, UBND xã được chuyển giao cho cộng đồng hoặc nhóm tổ chức. Với cơ chế chia sẻ lợi ích phù hợp, các cộng đồng có thể nhận được lợi ích từ nguồn tài nguyên rừng do họ bảo vệ tương ứng (hoặc vùng dự án) . Do đó, họ sẽ bảo vệ và quản lý rừng phòng hộ được giao theo cách bền vững.

Khái niệm hợp đồng dài hạn về bảo vệ và quản lý rừng phòng hộ

Cơ chế chia sẻ lợi ích sẽ được sự ủng hộ pháp lý cho cộng đồng địa phương để tham gia vào các thỏa thuận hợp đồng về đồng quản lý bảo vệ rừng, vì nó có hiệu lực pháp lý hỗ trợ cộng đồng địa phương để bảo vệ quyền của mình về tài nguyên rừng sau thu hoạch từ các khu vực dự án. Do đó cần được xem xét đưa vào xây dựng các quy định về cơ chế chia sẻ lợi ích tùy thuộc vào địa bàn các tỉnh mục tiêu.

Sơ đồ dưới đây đưa ra cách làm thế nào các Ban QLRPH và các cộng đồng địa phương quản lý vùng dự án theo thoả thuận/hợp đồng khoán dài hạn.

Hình 4. Sơ đồ mô tả các hoạt động sẽ được thực hiện của dự án đối với hỗ trợ Phát triển, phục hồi và Quản lý bền vững rừng ven biển