Akramova Nozima -222+
Maktabgacha yoshdagi bolalarda xotira va uning psixologik
tải về 440.31 Kb. Chế độ xem pdf
|
20.maktabgacha tarbiya muassasalarida bolalarni jismoniy tayyorlash vazifalari, DIPLOM OLDI AMALIYOTI UCHUN2.Maktabgacha ta\'lim tashkilotida maktabgacha yoshdagi bolalarni ma\'naviy-axloqiy tarbiyalash, maktabgacha yoshdagi aqli zaif bolalarni psixologik tekshirish
| 2.3 Maktabgacha yoshdagi bolalarda xotira va uning psixologik
ko’rinishlari sakllantirishning sinov natijajari va metodikalar XOTIRANI DIAGNOSTIKA QILISH METODLARI “QISQA MUDDATLI KO`RISH XOTIRASI HAJMINI ANIQLASH” Bolaga galma - gal quyidagi A va B rasmlar ko`rsatiladi. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • A B • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1. «Rasmni eslab qol» (Rasm 8-9) Bu metodika xotiraning qisqa muddatli ko’rish xotirasi turini aniqlab beradi. Bunda quyidagicha topshiriq beriladi: «beshta shaklni rasmda qaysilari borligini ko’rsat. Ikkinchisida sen ko’rmaganlaring ham bor». Keyin bolaga 30 soniya davomida 1-rasm ko’rsatiladi va olib qo’yiladi. Bola 1,5 daqiqagacha topib ko’rsatishi kerak. Natijani baholash 10 bal-45 soniyada 9ta shaklni aniq ko’rsatsa. 8-9 bal-45-55 soniyada 7-8ta shaklni aniq ko’rsatsa. 6-7 bal-55-65 soniyada 5-6ta shaklni aniq ko’rsatsa. 4-5 bal-65-75 soniyada 3-4ta shaklni aniq ko’rsatsa. 2-3 bal-75-85 soniyada 1-2ta shaklni aniq ko’rsatsa. 0-1 bal-90 soniyada birorta ham shaklni ko’rsatsa olmasa. Rasm 8 Rasm 9 2. «So’zlarni yodla». Bu metodika asosida xotiraning bilish jarayonidagi rolini aniqlash mumkin. Bolaga 12 ta so’z (daraxt, qo’g’irchoq, qoshiq, gul, telefon, stakan, piyola, qush, palto, lampochka, rasm, odam) aytiladi. Bola eslaganini aytib beradi. Bu o’yin olti marta takrorlanadi va yodlab aytib berilgan sonlar sanaladi. Natijani baholash. 10 bal-6 va undan kam urinishda 12 so’zni yodlab aytsa 8-9 bal-6 va undan kam urinishda 11-10 so’zni yodlab aytsa 6-7 bal-6 va undan kam urinishda 8-9 so’zni yodlab aytsa 4-5 bal-6 va undan kam urinishda 6-7 so’zni yodlab aytsa 2-3 bal-6 va undan kam urinishda 4-5 so’zni yodlab aytsa 0-1 bal-6 va undan kam urinishda 3 so’zni yodlab aytsa Rivojlanish darajasi 10 bal-juda yuqori 8-9 bal- yuqori 4-7 bal-o’rta 2-3 bal-past 0-1 juda past Olti – yetti yoshda bolalar xotirasi intensiv rivojlanadi. Bolalikda idrok etilgan ba`zi bir voqea, hodisalar bir umr saqlanib qoladi. Olti – yetti yoshli bola voqea va hodisalarni ixtiyoriy esda olib qola biladi. Agar esda olib qolish lozim bo`lgan narsa o`yinning sharti yoki bola erishmoqchi bo`lgan niyatini amalga oshirishga ahamiyatli bo`lsa, unda bola so`zlarni berilgan tartibda, ish – harakatlarni tegishli ketma – ketlikda oson esida olib qoladi. Olti – yetti yoshli bola esida olib qolish usullaridan ongli foydalana biladi. U esda olib qolish lozim bo`lgan narsanigina takrorlaydi hamda esda olib qolinadigan narsani berilgan izchillikka tushunib, anglab olishga harakat qiladi. Shunday bo`lsa – da, bu yoshda ixtiyorsiz esda olib qolish ancha ustunligicha qoladi. Bola diqqatining faoliyat jarayonida ixtiyoriy ro`y berishi shu ishga nisbatan bo`lgan uning qiziqishini ko`rsatadi. Xulosa qilib shuni ta’kidlash mumkinki, maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda xotira bilishjarayonlarini rivojlanishida katta ahamiyat kasb etadi. Masalan, idrok qilinayotgan materialni anglash, uni diqqat bilan o`rganish ma]nosiga tushunib esda nolib qoldirishni o`stiriShda katta ahamiyatga egadir. Lekin shyni unutmaslik kerakki, esda olib qolinadigan materialni anglash, tushunish harakteri bola ulg`ayishi bilan o`zgarib boradi. Masalan, 3 -4 yoshdagi maktabgacha tarbiya yoshidadi bolalarining esda olib qolishlarida narsalarning yaqqol ko`zga tashlanib turadigan belgilari asosiy rolni o`ynasa, 6 -7 yoshli bolalarning esda olib qolishlarida unchalik ko`zga tashlanmaydigan, lekin muhim belgilari katta rol `oynay boshalydi. Ana shunga mos ravishda bolalarning tasavvurlari ham o`zgarib boradi. Masalan, uch yoshli boladan “qanday mushuklar bo`ladi” deb so`ralsa, u biroz o`ylanib turib, bir konkret mushuk esiga tushgandan so`ng “olapar bilan uruShmaydigan qora mushugimizmi….?” deb bera boshlaydi.Bordi-yu shu savolning o’zini 5-6 yoshli bolaga berilsa , u ,,mushuklar sichqonni tutib yeydi, ular uyda yashaydilar, sut ichishni yoqtiradi.”deb gap boshlaydilar. Mana shundan ko’rinib turibdiki, bola o’zining javobida aniq tasavvurga asoslanmaydi, balki umuman mushuk haqidagi tasavvurga asoslanib javob beradi. Maktabgachaa yoshidagi kichik bolalarda ko’proq obrazli xotira rivojlangan bo’ladi. Shuning uchun ular eshitgan narsalariga nisbatan koprgan narsalarini yaxshi eslariday olaib qoladilar. Boshqacha qilib aytganda , bog`cha yoshidagi 3-4 yoshli bolalar so`zlarga nisbatan konkret narsalarni osonlik bilan esda olib qoladilar. Buning asosiy sababi , bibinchidan, maktabgacha tarbiya shyoshidadi bolalarning idroklari konkret obrazli harakterga ega bo`lganligi, ikkinchidan, ularda hali nutq to`la – to`kis rivojlanmaganligidir. Bolalar 6- 7 yoshlarga borib nutqlari ancha o`sib, so`z materiallarini ham esda yaxshi olib qoladigan bo`ladilar. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda xotiraning hamma tiplari o’sa boshlaydi. Biroq, shu narsa harakterligi, xotiraning asosiy turlari orasida (masalan,obrazli, mexanik,mantiqiy kabi ) harakat xotirasi nisbatan kuchliroq o’sgan bo’ladi.shuning uchun ham,turli harakatlarni va musiqaga qarab o’ynashni bu yoshdagi bolalar yengillik bilan o’zlashtiradilar. Mexanik tarzda o’zlashtiriladigan nutq materiallari ham qisman harakat xotirasiga kiradi. Shu sababli Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar tez aytiladigan turli ritimli she’rlarni bir-ikki qaytarishdayoq yodlab oladilar (masalan, bekinmachoq o’yinini o’ynash oldidan aytiladigan ,,sanashalar “o’ynini sanashlarida hech qanday ma’no yo’q, lekin foydali juda ifodali, jarangli ritim bor. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda emotsiunal xotira rivojlangan bo’lsa ham, lekin xotiraning bu turi bolalarga nisbatan katta odamlarda kuchliroq bo’ladi.Katta odamlar kuchli emotsiunal ta’sir qilgan ba’zi narsa-hodisalrni eslaridan chiqarmaydilar. Maktabgachaa yoshidagi bolalar kuchl;io emoysiunal ta’sir qilgan narsalarni ham eslaridan chiqarib qo’yganlar. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda xotiraning barcha turlarini xususan, ixtiyoriy esda olib qolishini saqlab qolish katta ahamiyatga egadir. Chunki, ixtiyoriy esda olib qolish dastavval maktabda o’qish jarayoni uchun zarurdir. Agar bola faqat bevosita qiziqtirgan narsalarnigina esda olib qolavergan bo’lsa, u o’qiSh jarayonida qiylanib qolaveradi. Bola faqat uni qiziqtirayotgan narsalarnigina emas , balki o’qituvchi hamda maktab dasturi talab qilgan barcha esda puxta olib qola bilishi kerak, aks holda u ham bu asoslarni yaxshi o’zlashtirb olmaydi. Xotiraning ana shu g’oyat muhim rolini doimo nazarda tutib , bogf’cha bolalarining erkin o’ynashlari va maxsus mashg’ulotlardan imkon boricha tegishli metodlarni iShga solib, xotirani har tomonlama o’stiriSh kerak. Shuni ham unutmaslik kerakki, bola xotirasini o’stirishda tarbiyachilkar va otra –analarni nutqi ham katta rivojlangan . bola bilan gaplashganda , nutq tushunarli va aniq bo’liShi kerak. Xotira taraqqiyoti bolaning maktabgachaa yoshidagi davrida tugallanmaydi. Xotira bolaning bundan keyingi taraqqiyotida turmush tarziga qarab o’zgarib boradi. «T Е ZKOR KO`RISH XOTIRASINI BAHOLASH» Xotiraning ushbu turi masalani y е chish jarayonida to`g`ri javobni aniqlash uchun k е rakli axborotni shaxs qay darajada uzoq muddat xotirada saqlay olishk mumkinligi bilan b е lgilanadi. Axborotni saqlab turish vaqti, t е zkor xotiraning qo`shimcha sifatlariga masalani y е chish vaqtida bola tomonidan yo`l qo`yilgan xatolarni ham kiritish mumkin. (xato d е ganda masalani y е chish uchun k е rak bo`lgan axborotni saqlay olmaslik kabi xususiyatlar nazarda tutiladi). Bolaning t е zkor ko`rish xotirasini va uning ko`rsatkichlarini quyidagi tajriba bilan aniqlash mumkin. Bolaga tartib bilan 15 s е kundga mo`ljallangan 6 tadan har xil shtrixlangan uchburchaklar ifodalangan kartochka taqdim etiladi. Bola shunday kartochkadan birini ko`rib bo`lgandan so`ng, bu kartochkani olib qo`yilib, o`rniga 14 ta uchburchakni o`z ichiga olgan katta kartochka ko`rsatiladi. Ushbu kartochkada albatga bola hozirgina ko`rgan 6 ta uchburchak ham tasvirlangan. Vazifaning maqsadi, bola ushbu kartochkadagi 24 ta uchburchakdan avvalgi aloxida b е rilgan kartochkadagi 6 ta uchburchakni qidirib topib to`g`ri ko`rsatishidan iborat. Ko`rish xotirasi rivojlanish darajasining ko`rsatkichi, masalani е chish vaqtidan (minut hisobida) qilingan xatolar sonini ayirish va ularning yig`indisiga 1 sonini qo`shish bilan aniqlanadi. Bola tomonidan qaysi bir sababga ko`ra noto`g`ri ko`rsatilgan uchburchaklar xato d е b qaraladi. Bu ko`rsatkich quyidagicha aniqlanadi: Har biri 6 ta uchburchakni o`z ichiga olgan 4 ta kartochkalardagi to`g`ri topilgan uchburchaklar yig`indisini topib, uni 4 ga bo`linadi, bu to`gri javoblarning o`rtacha miqdoridir. Ushbu sonni 6 dan ayriladi va hosil bo`lgan natija xatolarning o`rtacha sonini ifodalaydi. Shundan so`ng bolaning vazifani y е chish uchun sarflagan o`rtacha vaqti barcha vazifalarni y е chish uchun sarflagan umumiy vaqtini 4 ga bo`lish orqali aniqlanadi. Bolaning 24 ta uchburchakni kartochkadan to`g`ri topishi uchun sarflayotgan vaqtining oxirini bilish uchun t е kshiruvchi tomonidan: «S е n qo`lingdan k е lganicha vazifani y е chib bo`ldingmi?» d е gan savolni b е rish orqali aniqlanadi. Bola b е rilgan savolga to`liq ishonch bilan javob b е rib, uchburchaklarni qidirishni to`xtatsagina u o`z ishini yakunladi d е b hisoblanadi. Bolaning umumiy (24 talik) kartochkadagi 6 ta uchburchakni topish uchun sarflagan o`rtacha vaqtini u tomonidan yo`l qo`yilgan xatolar soniga bo`limsa qidirilayotgan ko`rsatkichni qo`lga kiritish imkoniyatiga ega bo`linadi. Bolaning umumiy (24 uchburchakli) kartochkadan uchburchaklarni to`g`ri yoki noto`g`ri topganligi to`g`risidagi axborotni aniqlash jarayonining tezligini oshirish uchun 24 uchburchakning har birining chap burchagi ostiga birin-ketin raqamlab chiqish bilan erishiladi. Masalan, 6 ta uchburchakli kartochkaga (kartochka raqami rim raqam bilan 6 tadan belgilangan). Umumiy (24 uchburchakli) kartochkadagi 1,-3,-8,12,-14,-16-ucburchaklar birinchisiga 2,-7,-15,-18-,19,-21-uchburchaklar ikkinchisiga 4,-6,10,-11,-17,-24-uchburchaklar uchinchisiga 5,-9,-13,-20,-22,-23-uchburchaklar to`rtinchisiga to`g`ri keladi. I II III IV 4-rasm. “Tezkor ko`rish xotirasini baholash” metodikasi uchun 1 2 3 4 6 7 5 8 10 11 9 12 13 14 15 16 17 18 19 12 21 22 23 24 “Xotira obrazligini o`rganish” testi Yo`riqnoma: Quyida berilgan rasmlarga diqqat bilan qarang. Sizga bir daqiqa vaqt beriladi. So`ngra eslab qolgan rasmlaringizni biz bergan qog`ozga yozib yoki chizib berishingizni so`raymiz. Faqat biz aytgan vaqtimizda . “ Хотира образлигини ўрганиш ” тести жавоблар варағи Ф . И . Ш ............................................................................................................. ................................ Ёши .......................... Жинси ...................................... Лавозими ..................... .............................. Иш жойи .............................................................................. Сана ......................... ......................... Javobingiz uchun tashakkur!!! “Qisqa muddatli xotirani o`rganish” testi Yo`riqnoma: Sizdan iltimos, berilgan jadvaldagi 12 ta 2 xonali sonlarni kuzatib, imkon darajasida ko`proq eslab qolishga harakat qiling. Sizga 20 soniya vaqt berilladi. 13 91 47 39 65 83 19 51 23 94 71 87 “Qisqa muddatli xotirani o`rganish” testi javoblar varag`i F.I.SH............................................................................................................. Yoshi..........................Jinsi......................................Lavozimi..................... Ish joyi............................................................................Sana....................... Javobingiz uchun tashakkur!!! Bolaning uning atrofidagi kishilar bilan xilma – xil munosabatlari yuzaga kelib, bu munosabatlar asosida turli xil motivlar yotadi. Bularning hammasi bolaning individualligini tashkil etib, uning boshqa bolalardan nafaqat intellekti, balki axloqiy motivattsion jihatdan farqlanadigan shaxsga aylantiradi. Maktabgacha yoshdagi bolalar shaxsi rivojlanishining asosiy o’zgarishlari, ularning o’z shaxsiy sifatlari, layoqatlari, muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklarni anglash, o’zini-o’zi anglashi kabi hislarning yuzaga kelishi hisoblanadi. tải về 440.31 Kb. Chia sẻ với bạn bè của bạn:
|