Tiếng nói của tất cả mọi người Việt Nam yêu chuộng tự do dân chủ, công bằng xã hội, góp phần thúc đẩy công cuộc dân chủ hóa đất nước theo tiến trình văn minh chung của nhân loại, đòi hỏi thực thi công bằng và lành mạnh hóa xã hội

Hà Nội mấy ngày nay trở rét. Gió lạnh từ phương Bắc liên tục tràn về. Rét đậm rét hại. Lại thêm mưa bụi nhớp nháp đường phố. Dự đoán giá cả sẽ tăng mạnh trong dịp tết Mậu Tý. Lam phát đến hai con số. Tiền mất giá. Nhiều cái lo. Nhưng cái lo bao trùm là tin tức về Hoáng Sa và Trường Sa ông bạn môi răng khổng lồ Trung Quốc tuyên bố lập thành phố cấp huyện Tam Sa trực thuộc tỉnh Hải Nam của họ. Ngang nhiên biến một phần lãnh thổ của Việt Nam thành lãnh thổ của Trung Quốc.

Phía Việt Nam chỉ phản ứng một cách yếu ớt ở cấp độ người phát ngôn Bộ Ngoại giao là ông Lê Dũng. Thậm chí công an còn ngăn cản những cuộc biểu tình của thanh niên sinh viên biểu lộ lòng yêu nước trước hành vi ăn hiếp của ngoại bang.

Trên thực tế Việt Nam đã nhún nhường chịu thiệt thòi từ Hiệp định biên giới 1999, đến Hiệp định lãnh hải 2000, đến Hiệp định đánh cá chung biển Đông. Nhưng Trung Quốc đâu có dừng lại, họ cậy là nước lớn, dùng chính sách tằm ăn lá dâu, cứ gặm dần, lấn dần. Đến bây giờ là Hoàng Sa, Trường Sa, rồi còn lấn đến đâu nữa cho thỏa mãn lòng tham vô đáy của chủ nghĩa bành trướng? Nghe đồn vùng biên giới Quảng Ninh đã có chuyện. Rồi vùng đánh cá chung hai nước gần đảo Bạch Long Vĩ cũng xảy ra chuyện ....

Ai nói thế nhỉ? Chảy trong máu huyết tôi một luồng khí hổ thẹn làm đỏ da mặt. À, ông Marat, một vip trong cuộc cách mạng Pháp 1789. Vẳng lên bên tai câu nói của ông ghi bằng tiếng Pháp chúng tôi được học khi còn mài đũng quần trên ghế nhà trường thời Pháp thuộc:

Phải rồi, nếu chúng ta cứ khom lưng trước người anh em khổng lồ thì mãi mãi chúng ta là chư hầu của họ, đất nước thành quận huyện của họ. Không! Lịch sử của chúng ta tuy có Trần Ích Tắc, có Lê Chiêu Thống là những vết nhơ cho đất nước, nhưng chúng ta còn có Lê Hoàn, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Nguyễn Trãi, Quang Trung ...viết lên những trang sử huy hoàng cho dân tộc. Để tồn tại và yên ổn, chúng ta đã phải nhún nhường với phương Bắc, đã phải chịu cống nạp vài năm một lần, nhưng chưa bao giờ chúng ta để mất đất. Trong hàng ngàn năm lịch sử, chúng ta chỉ có một lần mất đất là châu Quảng Nguyên – Cao Bằng cho nhà Tống, nhưng sau đó nhờ ngoại giao khôn khéo ta đã lấy lại được Quảng Nguyên, đổi lại ta thả những người bị bắt ở châu Khâm, châu Ung, châu Liêm những vùng đất Lý Thường Kiệt đã đem quân sang đánh và biếu nhà Tống hai con voi trắng. Sau này tiếc của người Tống làm thơ than vãn:

Quảng Nguyên có mỏ vàng Đồng Tụ. Là đất của Đại Việt ta thời Lý Nhân tông. Còn bây giờ thì nó nằm sâu đến 20 km trong lãnh thổ Trung Quốc rồi.

Đời nhà Lê, sử sách ghi: “Một hôm được tin rằng, người nhà Minh (Trung Quốc) đem binh đi khắc địa giới, (vua Lê) Thánh tông liền cho người lên do thám thực hư. Ngài bảo với triều thần rằng: “Ta phải giữ gìn cho cẩn thận đừng để cho ai lấy mất một phân núi, một tấc sông của vua Thái tổ để lại” (Việt Nam sử lược. Trần Trọng Kim. Trang 250).

Thế mà đến triều đại cộng sản, ta lại để mất đất. Các vị lãnh đạo nghĩ sao đây? Những thác Bản Giốc, núi Lão Sơn, rồi suối Phi Khanh trước Ải Nam Quan đã thuộc về Trung Quốc. Những cột mốc biên giới cùng đường sắt bị di chuyển lấn đất khi Trung Quốc sang làm đường giúp ta ở Đồng Đăng – Lạng Sơn thời chiến tranh chống Mỹ. Rồi trước khi ta giải phóng miền Nam, thì Trung Quốc đánh chiếm Hoàng Sa trong tay quân lực Việt Nam Cộng Hòa (1974). Hồi ấy ông Hoàng Tùng là trưởng ban Tư tưởng – Văn hóa đã giải thích rằng: “Các đồng chí Trung Quốc giữ hộ ta đấy thôi, sau này sẽ trả cho ta. Tinh thần quốc tế vô sản ấy mà. Lo gì.”

Hiệp định biên giới 1999 nghe đâu bị mất 800 km vuông.

Hiệp định lãnh hải bị mất 11.000 km vuông.

Hiệp định đánh cá chung biển Đông thì rõ ràng là lợi cho Trung Quốc vì họ nhiều tàu đánh cá hơn ta, lại nhiều tàu to hơn ta.

Điều đáng buồn lòng cho đến nay nội dung những hiệp định trên cùng bản đồ kèm theo không được công bố cho dân chúng biết, thành ra những con số truyền tin trên mới chỉ tiếp cận sự thực, chưa thật chuẩn xác. Một lối làm việc rất cửa quyền ở Việt Nam.

Và bây giờ là Hoàng Sa và Trường Sa, Trung quốc tuyên bố là đất của họ, lập ngạch hành chính cấp huyện quản lý ngang nhiên, đưa diện tích tỉnh Hải Nam thành một tỉnh lớn nhất hành tinh, bằng 1 phần 4 Trung Quốc. Tôi đã nhìn thấy tiền giấy Trung Quốc in riêng cho quần đảo Trường Sa mà họ gọi là Nam Sa. Không hiểu họ còn định làm những trò gì..

Nguyên ủy xa xôi là bức công hàm của ông Phạm Văn Đồng gửi thủ tường Trung Quốc Chu Ân Lai, tán thành những lời tuyên bố của họ năm 1958 về lãnh thổ, trong đó có Hoàng Sa, Trường Sa. Có lẽ lúc ấy ta quá lý tưởng về chủ nghĩa cộng sản, quá ngây ngất trong tình quốc tế “bốn phương vô sản đều là anh em”, lại nôn nóng việc giải phóng miền Nam cần nhiều giúp đỡ, nên đã hớ hênh gửi công hàm. Hậu quả di hại cho con cháu bây giờ.

Nhún nhường không phải là phương cách tốt nhất để bảo vệ địa giới non sông. Nhất là nhún nhường với người hàng xóm từ lâu đã có dã tâm bành trướng.

Vậy phải làm thế nào?

Marat kêu gọi dân chúng Pháp:

Hỡi đồng bào! Hãy đứng thẳng người lên

(Citoyens! Levez – vous droitement)

Mỗi người hãy đứng thẳng người lên trong cương vị của mình mà đối thoại, mà hành xử, thì cái anh khổng lồ kia sẽ không còn là khổng lồ nữa. Anh ta sẽ bình đẳng như ta thôi.

Lại nhớ đến một bài học trong sách giáo khoa thuở nhỏ. Chuyện kể rằng: gió thổi rơi một tổ chim xuống đất. Những chú chim non chiếp chiếp gọi mẹ. Một con chó săn đánh hơi đi tới. Bỗng con chim mẹ sà xuống, xù lông, nhảy chanh chách trước mõm con chó. Nó khiến con chó hoảng sợ lùi lại, nhe răng gầm gừ. Trước sự dũng cảm của chim mẹ quên mình bảo vệ đàn con, người chủ săn cảm phục, quát con chó, và đặt lại tổ chim lên cây.

Lòng yêu tổ quốc khiến con người thành dũng cảm. Có dũng cảm mới bảo vệ được non sông. Tôi muốn nhắn nhủ với các vị lãnh đạo hiện nay rằng, các vị hãy cứng rắn lên, hãy xù lông ra như con chim mẹ, mọi người sẽ ủng hộ các vị, dân tộc đứng đàng sau các vị. Kể cả như tôi, 76 tuổi rồi, nếu cần cũng xin làm một bạch đầu quân góp phần bảo vệ non sông đất nước.

Chúng ta đã từng lấy ít chọi nhiều, dùng yếu đánh mạnh, và đã gây được vẻ vang. Quân Mông Cổ xưa đánh đâu được đấy, tung hoành khắp châu Á, châu Âu, chiếm cả Trung Hoa rộng lớn tạo nên triều đại nhà Nguyên. Ấy thế mà sang ta ba lần thì ba lần phải ôm đầu máu chạy về. Thoát Hoan phải chui vào ống đồng mới mong thoát chết. Lê Lợi chém tướng giặc Liễu Thăng ở Ải Chi Lăng, làm quân Minh vỡ mật bay hồn. Quang Trung dụng binh thần tốc đánh tan 20 vạn quân Thanh trong chớp nhoáng ...

Về mặt bang giao, ông Giang Văn Minh (hiện được đặt tên phố) đi xứ sang Tàu đã không làm hổ thẹn đất nước. Bên Tàu ra vế đối: “Đồng trụ chí kim đài dĩ lục” (Cột đồng đến nay vẫn còn bám rêu xanh đấy). Nhắc chuyện Mã Viện đánh ta rồi dựng cột đồng, có ý ngạo mạn, đe dọa. Sứ giả Giang Văn Minh đáp: “Đằng giang tự cổ huyết do hồng” (Sông Bạch Đằng từ xưa máu chảy thành đỏ vậy). Nhắc chuyện Trần Hưng Đạo đại phá quân Nguyên ở Bạch Đằng giang. Câu đối chữ chọi chữ, ý chọi ý, chiến công chọi chiến công. Thật khí phách! Ông Giang Văn Minh đã dứng thẳng người lên trước thiên hạ.

Còn chuyện tiếu lâm dân gian thì không thiếu những chuyện đốp chát thẳng thừng, bằng vai phải lứa, tự khẳng định mình với người anh em khổng lồ phương Bắc. Trạng Quỳnh giả làm người lái đò chở sứ giả Tàu. Viên quan Tàu chợt đánh trung tiện, đỏ mặt, chữa thẹn bằng một vế đối: “Sấm động Nam bang” (Tiếng sấm vang nước Nam). Trạng Quỳnh ta liền đứng trên thuyền vén quần tè một bãi xuống sông đối trả: “Vũ qua Bắc hải” (Mưa qua biển Bắc). Người Việt đâu có chịu lép người Tàu.

Lại nữa, bà Đoàn Thị Điểm (người phụ nữ hay chữ nhất Việt Nam) đóng giả vai vợ người lái đò, mặc váy, ngồi hớ hênh để cái của ấy ra. Sứ giả Tàu liếc thấy, hỏi lỡm bà Điểm: “An Nam nhất thốn thổ, đắc đa thiểu nhân canh” (nghĩa: một tấc đất An Nam được bao nhiêu người cày). Bà Điểm liền đáp: “Bắc quốc chư đại phu, giai do thử đồ xuất” (nghĩa: các ông đại phu phương Bắc đều ở cái chỗ ấy mà ra). Phụ nữ Việt đâu có kém cựa với sứ giả Tàu.

Năm hết tết đến, nhắc lại ít chuyện xưa để sưởi ấm lòng mình, cùng giốc bầu tâm sự với bạn bè thanh khí. Người Việt ta không phải là giống ngu hèn, và không đời nào chịu làm giống ngu hèn. Bài toán khó đến đâu cũng có cách giải quyết. Bạn nói khích: “Ông thử giải quyết xem sao. Chê trách thì ai chả chê trách được.”

Vậy thì tôi thử đề xuất một ý kiến với lãnh đạo cùng với mọi người nghe xem có lọt tai không.

Ta đã biết dã tâm của Trung Quốc là bành trướng. Họ lại ở ngay sát nách ta. Ta đã nhún nhường, nhưng họ cứ lấn tới. Vậy có một cách, trong binh pháp Tôn tử gọi là: “Mượn oai hùm xa, trấn báo dữ gần”. Nói theo cách trị bệnh của Đông y là cân bằng âm dương. Nghĩa là cân bằng lực lượng với Trung Quốc. Muốn thế phải liên minh với nước mạnh. Các nước nhỏ quanh Trung Quốc đã làm thế, và họ được yên ổn để làm ăn. Như Nhật Bản, như Nam Hàn, như Đài Loan, như Philippines, như Australia ... Nói rõ ra là liên minh với Mỹ. Tìm sự bảo vệ của Mỹ để tồn tại và phát triển.

Việc làm này Trung Quốc không thể trách ta được. Mười sáu chữ vàng tuyên bố chung với Việt Nam họ không tôn trọng. Chính họ đã đẩy ta phải chọn tới giải pháp này.

Cái khó trong việc liên minh với Mỹ lại thuộc nội tình ở Việt Nam. Vì nhiều chục năm qua ta đã tuyên truyền trong nhân dân: Mỹ là kẻ thù số một. Nay phải xóa sổ nét tâm lý ấy không phải dễ dàng. Nhưng khó khăn trong dân không bằng khó khăn trong hàng ngũ các cán bộ cao cấp, các lão thành cách mạng, các cựu chiến binh. Đến bây giờ mà có người còn nói về thế giới chia làm hai phe có bốn mâu thuẫn; con đường quá độ lên chủ nghĩa xã hội là ai thắng ai? Tư bản hay vô sản? Thế mới biết, thay đổi về nhận thức tư duy khó khăn gấp nhiều lần thay đổi về kinh tế thị trường, khoa học giới tính hay giáo dục công tư ...

Xin quý vị cùng thử suy nghĩ xem sao. Nếu có đáp số nào tốt hơn mong đưa ra cùng bàn bạc. Việc nước là việc chung, không phải việc riêng của Đảng Cộng sản.

Người già nghĩ được đến đâu nói đến đấy. Không sợ tai vạ. Không sợ mếch lòng. Không cầu danh lợi.

Người Việt Nam đau khổ nhiều rồi, chiến tranh nhiều rồi, ai cũng muốn được yên ổn làm ăn xây dựng đất nước một cách hòa bình. Nhưng nếu họ không để ta yên ổn làm ăn, cứ ăn hiếp hoài, thì ta phải hành xử theo cách cha ông đã hành xử: “Tố hoạn nạn hành hồ hoạn nạn” (gặp hoạn nạn hành xử theo hoạn nạn – Phan Chu Trinh). Ông cha ta còn dạy: “Ninh thọ tử bất ninh thọ nhục” (thà chịu chết chứ không chịu nhục).

Những người yêu nước thì bất cứ thời đại nào, bất cứ ở nơi đâu, không chia ranh giới, dân tộc, tôn giáo, đều đáng kính trọng. Ông Văn Thiên Tường đời nhà Tống (triều đại đã từng xâm lấn Việt Nam) nhưng ông Tường chống giặc Kim xâm lược đất nước, rất đáng kính phục, có hai câu thơ được trân trọng lưu truyền trong giới bút mực Việt Nam:

Nhân sinh tự cổ thùy vô tử

Lưu thủ đan tâm chiếu hãn thanh.

(Người ta sinh ra ai là người không chết

Lưu giữ chút lòng son rọi sử sách mai sau).

Đến đây xin tạm dừng bút. Ngẩng đầu nhìn đồng hồ đã 5 giờ chiều. Hoàng quân đến chơi tay cầm mấy bông đào phai, biết tôi thích chơi đào đĩa nên đem cho. Chúng tôi tìm đĩa cắm đào. Trời vẫn mưa bụi bay. Bỗng nổi hứng, chúng tôi mặc áo khoác ngoài, rủ nhau ra phố. Đi trong bụi mưa giá rét những ngày áp Tết có cái thú riêng của nó. Cùng sóng đôi như một cặp tình nhân, nhìn thiên hạ sắm Tết, tôi bỗng hỏi Hoàng quân:

- Tôi đố ông biết chiếc hộp tai vạ của nàng Pandore (1)mở ra gây biết bao tai họa cho loài người, thì còn lại là cái gì?

Hoàng quân ghé tai tôi thầm thì:

• 
  L’ESPÉRENCE !
  

- Là HY VỌNG. Phải rồi, L’ESPÉRENCE ! Nhờ hy vọng mà ông và tôi vẫn sống.

Chúng tôi đi trong mưa bụi và giá lạnh, lòng ấm áp thấy đất nước lại vào Xuân.

Đất thiêng Thăng Long

Xuân Mậu Tý (2008)

Nhà văn Hoàng Tiến

_______________

(1) Pandore: Nhân vật thần thoại Hy Lạp, đẹp mê hồn và cực thông minh. Jupiter cho con gái xuống trần kết duyên cùng Epiméthée, đưa cho một chiếc hộp, dặn không được mở xem. Épiméthée tò mò, nhân vợ đi vắng, mở trộm ra xem. Thế là bao nhiêu tai họa từ trong chiếc hộp bay ra gieo rắc khắp thế gian. Cái còn lại trong đáy hộp là NIỀM HY VỌNG (L’ ESPERENCE).

Địa chỉ: Nhà A 11 Phòng 420

Thanh Xuân Bắc – Hà Nội






Toàn ban biên tập tập san Tự Do Dân Chủ chúc bình an Biên tập viên LS Nguyễn văn Đài đang ở tù vì Tự Do Dân Chủ


Toàn ban biên tập tập san Tự Do Dân Chủ chúc bình an thân hữu LS Lê thị Công Nhân đang ở tù vì Tự Do Dân Chủ





Đài phát thanh SàiGòn-Dallas 890

phỏng vấn luật sư Trần Lâm, Hải Phòng:
”… tôi mà nhớ cái đó làm gì. 16 chữ vàng mà lại đánh nhau tùm lum mà vàng bạc cái gì.”




Phạm Đình Minh: Có người đã được nghe luật sư Trần Lâm, có người chưa được biết luật sư Trần Lâm . Thưa luật sư có thể nói một đôi dòng về luật sư?

Ls Trần Lâm: Tôi xin nói một đôi điều về cá nhân. Tôi năm nay đã quá nhiều tuổi rồi, hơn 80. Tôi sinh tại Ninh Bình. Khi các bạn vào miền Nam vào năm 1954 thì tôi đã 20 tuổi. Tôi cũng có được học chút ít, bây giờ văn hóa là thấp đấy. Nhưng thời kỳ 70-80 năm trước thì cũng là người có học. Tôi cũng như mọi thanh niên Việt Nam, cũng tham gia vào kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, rồi cũng vào đảng. Công việc của tôi làm thì trước đây tôi cũng có làm báo, dạy học. Về nghề luật sư của tôi thì có một thời gian đi làm công tác ở tòa án, bây giờ tôi nghỉ. Tôi đã về hưu lâu quá rồi, 24-25 năm rồi. Có tham gia vào công việc của nhà nước Việt Nam cách đây 24-25 năm, còn từ đó đến giờ thì làm tự do. Vừa mở trường trung học tư thục vừa làm luật sư và một vài việc khác nữa.

Bản thân thì có mấy nét như vậy thôi. Kiểm điểm lại thì trong khi mình làm việc cho nhà nước thì cũng có làm cho dân được việc nọ việc kia. Nhưng trong tình hình chung thì cũng có những sai sót mà mình cũng không chủ động để làm điều đó, nhưng trong tình hình chung thì cũng có những sai sót. Cũng may là đã về hưu quá lâu rồi cho nên thời kỳ 25 năm nay chuyển biến, nó có nhiều cái tiêu cực, nhiều cái đáng chê trách. Cũng may là 25 năm nay mình không làm việc nhà nước nữa. Nhờ Trời nên tôi nhiều tuổi nhưng vẫn còn khỏe cho nên vẫn làm việc được. Nhất là vẫn còn minh mẫn, đấy là cái may… Cũng là cái phúc, đức được cái đó …

Hôm nay được trao đổi với các bạn là một điều tôi rất mừng. Sắp sửa cũng sang năm mới, chúc các bạn vạn sự an lành.

Phạm Đình Minh: Thưa luật sư Trần Lâm, thay mặt cho toàn thể anh chị em trong chương trình “Từ Cánh Đồng Mây” và đài Sài Gòn – Dallas 890, trước hết chúng tôi xin kính chúc Cụ một năm mới dương lịch… chúng ta đã được 19 ngày rồi. Chút nữa chúng tôi nói qua về con số 19 và hôm nay tại sao Cụ cho chúng tôi một cái rất đặc biệt là trong ngày 19 tháng 1 năm 2008 và cũng trong những tâm tình cuả những người Việt sửa soạn chúng ta đón năm con chuột. Anh em trong chương trình “Từ Cánh Đồng Mây” cũng như cá nhân tôi Phạm Đình Minh cũng như toàn thể anh em trong đài Sàigòn Dallas 890 được gởi lời đến Cụ một lời chúc an khang và trường thọ. Được thưa chuyện với Cụ, tôi là một người rất trọng kính tuổi, theo như tôi biết năm nay Cụ đã 84 tuổi rồi và tiếng nói cuả Cụ còn rất là mạnh khoẻ đối với anh em.

Thưa cụ, đi ngược dòng thời gian vào trước năm 1954 khi gia đình tôi đưa tôi vào trong Nam để sinh sống ở trong Nam và Cụ ở lại miền Bắc. Từ khoảng năm 1954 đến năm 1975 có những điều gì đặc biệt mà luật sư Trần Lâm còn nhớ lại, thưa luật sư?

Thế nhưng bây giờ chúng tôi có suy nghĩ như thế này, tương lai mình vẫn tin tưởng hoàn toàn, mình có khác với các bạn ở ngoài không biết có thấy không chớ chúng tôi thấy sự thay đổi, tương lai nó vẫn đang chờ chúng ta. Tôi thấy rằng tương lai tốt đẹp rồi sẽ tới. Cho nên tôi muốn gởi đến các bạn là chúng ta hãy tin tưởng, nhất định là cái tốt đẹp nó sẽ chiến thắng cái gì mà không tốt đẹp.

Cái thứ hai là sau năm 1975 thì người ta thấy cái sai lầm lớn nhất là, người ta đang tranh luận về cuộc chiến tranh, phải hay không phải, đúng hay không đúng mà tiến hành như thế là có lợi hay không có lợi và như vậy thì thế nọ thế kia. Và cái đó bắt đầu người ta đã suy nghĩ chỗ đó. Và cái thứ hai nữa là người ta thấy rằng chuyện cải tạo, bắt những người đi tù (gọi là cải tạo, gọi là học tập nhưng thực ra là đi tù) thì người ta cảm thấy cái đó là không đúng. Thì bây giờ người ta cũng nhận rồi. Hiện nay ở trong nước cũng đã có một trào lưu, người ta phân tích lại những quá khứ và người ta phân tích lại chiến tranh Việt Nam. Nhiều người đã nhận thấy là cuộc chiến tranh miền Nam, cái tốt cũng có mà mặt trái cũng có.

Bây giờ người ta tỉnh táo hơn, người ta nhìn lại cái đó thì người ta đánh giá một cách khách quan hơn. Nhưng thực ra đây là những dư luận chứ còn chính ra đảng cộng sản chưa có một thái độ rõ ràng về chiến tranh miền Nam.

Cái đó thì chưa rõ ràng như cải cách ruộng đất thì đã có rõ ràng rồi. Cải cách ruộng đất thì đảng cộng sản đã thừa nhận rồi, và cũng như mọi người đánh giá. Còn chiến tranh miền Nam thì mới có dư luận của quần chúng, thí dụ như ông thủ tướng cũ hay một số nhà trí thức thì bây giờ đang xem xét cái đó. Nhưng cái chính thức của nhà nước thì chưa có ý kiến về cái này. Nhưng dù sao tôi thấy cũng đã có sự chuyển biến. Thí dụ như ông Triết đi Mỹ nói những điều gì đó, thì hiện nay người ta đã suy nghĩ về cái đó rồi. Cho nên là sự suy nghĩ ấy nó đã cân bằng, nó đã hòa nhập với suy nghĩ ở bên ngoài chưa, của các bạn chưa thì cái đó tôi chưa có tài liệu. Nhưng tôi thấy là đã có một sự suy nghĩ. Tức là người ta nói là đã có một sự nhìn lại, còn thừa nhận sự nhìn lại ấy như thế nào thì chính thống chưa có nhưng trong nhân dân thì bây giờ đã có dư luận về việc phải nhìn lại đó. Nhìn lại cả mình nữa, nhìn lại miền Bắc, nhìn lại miền Nam. Nhìn lại tất cả, cũng như chuyện thuyền nhân thì cũng phải nhìn lại. Tức là bây giờ cái nhìn lại thì người ta đã có rồi, mà cũng không phải ít người đâu. Đã có một tình hình như thế trong dư luận nhân dân và dư luận trong đảng, dư luận trong nhà nước. Dư luận của nhiều người chứ không phải như trước cứ kết luận một chiều đâu. Bây giờ không có cái đó nữa.