A.4. Bước 4 - Xác định các đơn vị đất đai

Đơn vị đất đai là một khoanh/vạt đất với các đặc trưng cụ thể được khoanh định trên bản đồ đơn vị đất đai. Các chỉ tiêu xác định đơn vị đất đai phải đáp ứng được mục tiêu đánh giá mức độ thích hợp của từng đơn vị đất đai với các loại sử dụng đất sản xuất nông nghiệp.

Các chỉ tiêu xác định đơn vị đất đai phải đáp ứng được mục tiêu đánh giá mức độ thích hợp của đơn vị đất đai với loại sử dụng đất sản xuất nông nghiệp:

- Phù hợp với yêu cầu sử dụng đất của các loại sử dụng đất sản xuất nông nghiệp cần đánh giá;

- Xuất phát từ thực tế sản xuất;

- Phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội;

- Đáp ứng được mục tiêu chiến lược phát triển nông nghiệp;

- Phù hợp với nguồn tài liệu hiện có và khả năng bổ sung;

- Phù hợp với tỷ lệ bản đồ cần xây dựng.

Để xác định đơn vị đất đai phải dựa vào:

- Đặc điểm tự nhiên vùng nghiên cứu;

- Yêu cầu sử dụng đất của các loại sử dụng đất sản xuất nông nghiệp cần đánh giá;

- Các kết quả điều tra về điều kiện tự nhiên và sử dụng đất sản xuất nông nghiệp.

A.4.1.3. Nhóm các chỉ tiêu bao gồm

1) Các chỉ tiêu về khí hậu (nếu có sự khác biệt giữa các khu vực trong huyện và ảnh hưởng đến khả năng bố trí các cây trồng ở huyện).

- Nhiệt độ không khí trung bình tháng, năm;

- Nhiệt độ không khí trung bình tối cao tháng, năm;

- Nhiệt độ không khí trung bình tối thấp tháng, năm;

- Độ ẩm tương đối không khí trung bình tháng, năm;

- Lượng mưa trung bình tháng, năm;

- Số giờ nắng trung bình tháng, năm;

- Số tháng khô hạn;

- …

2) Các chỉ tiêu về đất

- Loại đất, tầng dày, địa hình tương đối, thành phần cơ giới, mức độ và độ sâu xuất hiện gley, mức độ và độ sâu xuất hiện kết von, đá lẫn, đá lộ đầu,… được tổng hợp từ bản đồ đất xây dựng, có áp dụng phương pháp phân loại đất định lượng (ví dụ của FAO-UNESCO) phù hợp với tỷ lệ bản đồ cần xây dựng;

- Các chỉ tiêu về chất lượng đất: pH_KCl; hàm lượng chất hữu cơ (OM%); tổng cation kiềm trao đổi - S (me/100 g đất); độ no bazơ - V (%); dung tích hấp thu - CEC (me/100 g đất); độ dẫn điện - EC (mS/cm), đối với vùng đất mặn; SO₄^2- (%), Al³⁺ (mg hoặc me/100 g đất), Fe³⁺ (mg hoặc me/100 g đất) đối với vùng đất phèn và đất đồi núi. Tùy thuộc vào mục tiêu, đối tượng nghiên cứu và yêu cầu xác định đơn vị đất đai mà lựa chọn, phân cấp một số chỉ tiêu chính trên. Một điều cần lưu ý là để có được bộ chỉ tiêu đánh giá chất lượng đất thì mỗi khoanh trên bản đồ đất phải có một mẫu phân tích;

- Thống kê các loại đất ở huyện nghiên cứu và tiến hành xây dựng thang đánh giá các chỉ tiêu về đất theo từng loại cây trồng.

Sử dụng chỉ tiêu độ cao trên bản đồ nền địa hình; sử dụng chỉ tiêu độ dốc và địa hình tương đối đã phân chia trên bản đồ đất. Nếu trường hợp trên bản đồ đất chưa có độ dốc, có thể khoanh vẽ các cấp độ dốc dựa vào bản đồ nền địa hình bằng cách sử dụng modun 3D - ANALYSIS trong phần mềm Arc/View (xem thêm về điều tra xây dựng bản đồ đất).

- Về chế độ nước: trước tiên nên chia các vùng được tưới và không được tưới. Sau đó, trong vùng được tưới nên chia chi tiết hơn theo chế độ tưới như: tưới chủ động, tưới bán chủ động, tưới khó khăn, tưới rất khó khăn,…;

- Về chế độ tiêu nước: trước tiên cũng chia các vùng có khả năng tiêu thoát nước và các vùng không có khả năng tiêu thoát nước. Sau đó, trong vùng có khả năng tiêu thoát nước nên chia chi tiết hơn theo chế độ tiêu nước như: tiêu chủ động, tiêu bán chủ động, tiêu khó khăn, tiêu rất khó khăn,…

5) Các chỉ tiêu về chế độ ngập và hạn

- Về chế độ ngập: cần căn cứ vào tài liệu bản đồ hiện có để xác định vùng không bị ngập và vùng bị ngập. Sau đó, đối với vùng bị ngập thì phân chia chi tiết theo mức độ ngập (sâu, trung bình, ngập nông) và thời gian ngập (3 ngày, 5 ngày, 1 tháng, 3 tháng, 6 tháng, ngập triều quanh năm,…);

- Về chế độ hạn: cũng căn cứ và tài liệu bản đồ hiện có để xác định vùng không bị hạn và vùng bị hạn. Sau đó, đối với vùng bị hạn thì phân chia chi tiết theo thời gian hạn (1 tháng, 3 tháng, 6 tháng…).

Việc phân chia về chế độ ngập và hạn phụ thuộc vào điều kiện tưới, tiêu và khí hậu thời tiết từng huyện cụ thể nên cần có sự phân chia cho phù hợp. Trong thực tế, để vừa tiết kiệm chi phí và vừa hạn chế số lượng bản đồ chuyên đề sử dụng khi chồng ghép xây dựng bản đồ đơn vị đất đai, thường thể hiện thông tin về tưới và hạn trên một bản đồ và thông tin về tiêu và ngập trên một bản đồ.

Cần xem xét chỉ tiêu về thời gian xâm nhập mặn, thời gian bị phèn hóa.

- Có tác động quyết định đối với sản xuất nông nghiệp;

- Có sự phân biệt về mức độ để bố trí các loại sử dụng đất sản xuất nông nghiệp;

- Có thể khoanh vẽ được trên bản đồ dùng trong đánh giá đất sản xuất nông nghiệp;

- Phù hợp với các yêu cầu sử dụng đất sản xuất nông nghiệp.

Mức độ chi tiết, số lượng các yếu tố dùng trong việc xác định đơn vị đất đai phụ thuộc vào tỷ lệ bản đồ (xem bảng A.4).

Bản đồ đơn vị đất đai được xây dựng bằng phương pháp chồng ghép các bản đồ chuyên đề cùng tỷ lệ và cùng lưới chiếu. Có thể sử dụng phương pháp thủ công (chồng ghép bằng tay) và phương pháp chồng ghép dưới sự trợ giúp của hệ thống thông tin địa lý (GIS). Hiện nay, thường sử dụng phương pháp chồng ghép bằng GIS với các bước thực hiện như sau:

- Số hóa các bản đồ chuyên đề để chuyển bộ chỉ tiêu đánh giá đất sản xuất nông nghiệp vào GIS;

- Mã hóa các chỉ tiêu để chúng có thể so sánh với nhau.

Các thông tin thuộc tính về chất lượng đất đai đã được mã hóa và nhập vào cơ sở dữ liệu GIS để tạo nên thông tin của các nhóm chuyên đề. Bản đồ đơn vị đất đai được thành lập trên cơ sở chồng xếp các nhóm thông tin: nhóm đất, thành phần cơ giới, địa hình, độ sâu ngập, thời gian ngập, điều kiện tưới,… (xem hình A.2).



Hình A.2 - Sơ đồ chồng xếp các bản đồ chuyên đề trong GIS

Tiến hành chồng xếp các bản đồ đơn tính bằng phần mềm GIS như: Arcview, Mapinfo, ArcGis,… Kết quả là lớp thông tin có đầy đủ đặc trưng đất đai: về đất, độ dốc, tổng lượng mưa năm… Sau đó có thể dùng phần mềm xử lý thống kê tổng hợp như: Excel, Access…, để tổng hợp diện tích các đơn vị đất đai và diễn giải theo bảng A.5.

Viết báo cáo tổng thuật thuyết minh về các đơn vị đất đai gồm: diện tích và phân bố; tính chất; các yếu tố thuận lợi và hạn chế của các đơn vị đất đai đối với sản xuất nông nghiệp và tiềm năng sản xuất nông nghiệp.