Thương vụ Việt Nam tại Marốc Dự thảo cuốn sách Kinh doanh với thị trường Bénin

Không ngạc nhiên khi khoản chi tiêu dùng chính của các hộ gia đình Bénin vẫn là lương thực thực phẩm trên cơ sở các sản phẩm địa phương như củ mài, sắn, hạt kê, đậu xanh, cá và những sản phẩm nhập khẩu như gạo, lúa mì, bột thức ăn…

Tiếp đến là tiền tiết kiệm thường dùng ưu tiên cho việc :

• 
  Mua một miếng đất nông nghiệp để đảm bảo lương thực khi về hưu và có thêm thu nhập phụ
  
• 
  Mua một mảnh đất và xây dựng bất động sản : người tiêu dùng Bénin luôn gắn việc sở hữu đất với thành công trong xã hội,
  
• 
  Mua xe máy hoặc ôtô, những phương tiện không thể thiếu trong đời sống đô thị
  

Tuy nhiên, việc thay đổi tư duy trong thập kỷ qua đặc biệt là giới trẻ đô thị đang làm thay đổi đáng kể thói quen tiêu dùng. Người dân nói chung do được tiếp cận với các phương tiện thông tin đại chúng nên cũng đã có những cách giải trí và tiêu dùng hiện đại hơn.

Bénin là thành viên của Tổ chức Sở hữu trí tuệ châu Phi (OAPI-www.oapi.wipo.net). OAPI được thành lập trong khuôn khổ Hiệp định Bangui, do 16 nước ký kết năm 1962, có trụ sở tại Cameroun. Hiệp định này quy định áp dụng một chế độ các quyền sở hữu trí tuệ thống nhất và tập trung hoá. Việc đăng ký và trao quyền sở hữu được thực hiện tại tổ chức này. Để tạo điều kiện quan hệ với OAPI, Bénin đã thành lập một cơ quan liên lạc là Trung tâm quốc gia về Sở hữu trí tuệ (CENAPI) để thông tin cho những người sử dụng biết về các quyền sở hữu trí tuệ và tạo điều kiện cho hoạt động đăng ký. Do thiếu quyền nên cơ quan này chỉ hoạt động cầm chừng.

Ngoài ra, Bénin là điểm vào và nơi phân phối hàng giả các loại (đĩa CD, đồ điện gia dụng, linh kiện ôtô, thuốc chữa bệnh…), thường đến từ châu Á hoặc Nigiêria. Chính quyền thiếu những phương tiện để áp dụng các quy định bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ ghi trong Hiệp định Bangui.
X. Luật đầu tư nước ngoài tại Bénin
Để tạo ra một động lực mới cho đầu tư vào Bénin, nhiều văn bản pháp lý và pháp quy đã được ban hành trong những năm qua.

Tuỳ theo từng trường hợp, các văn bản pháp lý đã đưa ra những đảm bảo cho nhà đầu tư, tăng cường khung pháp lý đầu tư giữa Bénin và nước ngoài, thành lập các cơ quan giúp cho việc mở nhà máy hay đề ra những biện pháp khuyến khích thuế.

Các văn bản có thể phân loại như sau :

• 
  Luật số 90-002 ngày 9/5/1990 về Bộ luật đầu tư quy định:
  

• 
  Những nhân viên nước ngoài và gia đình họ được tự do nhập cảnh, lưu trú, đi lại, xuất cảnh trong khuôn khổ tôn trọng những văn bản hiện hành ;
  
• 
  Tự do thương mại ;
  
• 
  Tự do quản lý ;
  
• 
  Tự do chuyển vốn ;
  
• 
  Đảm bảo việc Nhà nước Bénin sẽ không đưa ra bất cứ biện pháp nào nhằm quốc hữu hoá tài sản DN.
  

Để tăng cường khung pháp lý đầu tư và đảm bảo an toàn hơn cho nguồn vốn, nhất là của nước ngoài, Bénin đã lần lượt phê chuẩn vào năm 1993 và 1994 Công ước thành lập Cơ quan đa phương về bảo đảm đầu tư (MIGA) và Hiệp ước thành lập Tổ chức hài hoà hoá quyền kinh doanh tại châu Phi (OHADA).

Bénin cũng ký Công ước giữa các Quốc gia Châu Phi-Caribê-Thái Bình Dương (ACP) và Liên minh châu Âu.

Tại các quốc gia ACP, những nhà đầu tư phải được đối xử đúng đắn và công bằng, đặc biệt liên quan đến các nguyên tắc bảo hộ đầu tư sau đây :

• 
  Công khai và ổn định các điều kiện đầu tư
  
• 
  Bảo hộ đầy đủ và đảm bảo an ninh
  
• 
  Đối xử tối huệ quốc
  
• 
  Tôn trọng các cam kết
  

Nhằm tăng cường các hoạt động xúc tiến của lĩnh vực tư nhân và đầu tư vào Bénin, những cơ quan mới đã được thành lập :

• 
  Trung tâm Thủ tục các Doanh nghiệp (CFE) : Thành lập tháng 8/1997, cơ quan này đặt tại Phòng Thương mại và Công nghiệp Bénin (CCIB) chuyên đón tiếp các nhà đầu tư đang trong giai đoạn thành lập công ty. Trung tâm giúp các nhà đầu tư hoàn thành các thủ tục và khai báo cần thiết để thành lập hoặc thay đổi doanh nghiệp tại cùng một địa điểm, với thời hạn ngắn và chi phí thấp.
  

• 
  Trung tâm Xúc tiến Đầu tư (CPI) : Thành lập tháng 7/1998 dưới sự bảo trợ của Bộ Tương lai và Phát triển, CPI là cơ quan Nhà nước có tư cách pháp nhân và tự chủ về hành chính và tài chính. Trung tâm có nhiệm vụ định hướng và hỗ trợ các nhà đầu tư, góp phần cải thiện môi trường đầu tư, phát triển trao đổi và quan hệ đối tác. Trung tâm này mong muốn là một điểm tiếp xúc ưu tiên và tạo điều kiện dễ dàng cho các nhà đầu tư tư nhân.
  

Từ năm 1990, Bénin có một Bộ luật đầu tư trong đó quy định đối xử bình đẳng đối với các công ty không phân biệt quốc tịch và bảo đảm cho các DN quyền tự do quản lý và chuyển vốn, tự do nhập cảnh, lưu trú, đi lại và xuất cảnh.

Bộ Luật đầu tư của Bénin quy định một chế độ đặc biệt và 3 chế độ ưu đãi (A, B và C).
Chú ý : Quyền hưởng một chế độ ưu đãi dành cho 1 DN không thể chuyển cho DN khác. Nó cũng không thể gia hạn; Khi hết thời gian hoạt động có phép, doanh nghiệp lại hoạt động theo các quy định chung.
Những lợi thế dành cho 1 DN trong khuôn khổ 1 chế độ ưu đãi không thể loại bỏ hay hạn chế bằng một văn bản luật pháp hoặc pháp quy ban hành sau đó. Ngược lại, một DN đã được cấp phép có thể xin hưởng các quy định ban hành sau thuận lợi hơn về mặt thuế hoặc thuế quan.

Nhìn chung, luật của Bénin tạo ra một khung thể chế an toàn cho các nhà đầu tư nước ngoài, mặt khác họ cũng được hưởng các quyền và ưu đãi giống như các nhà đầu tư trong nước.

Tuy nhiên, các nhà đầu tư vẫn mong muốn có các biện pháp khuyến khích mạnh hơn bởi một số hoạt động không được ghi trong Bộ luật đầu tư vốn chủ yếu tập trung vào các hoạt động chế biến.
XI. Thành lập công ty tại Bénin

XI.1. Các loại hình công ty

Loại hình các công ty thương mại theo quy định của Công ước chung OHADA gồm:

• 
  Công ty hợp danh (SNC)
  
• 
  Công ty hùn vốn đơn giản (SCS)
  
• 
  Công ty trách nhiệm hữu hạn (SARL)
  
• 
  Công ty vô danh (SA)
  
• 
  Công ty liên doanh (SP)
  
• 
  Nhóm lợi tích kinh tế (GIE)
  
• 
  Công ty theo sự việc
  
• 
  Các chi nhánh
  

Việc thành lập một doanh nghiệp tại Bénin dựa trên hệ thống của Pháp. Hiện nay tất cả các loại hình công ty đều tuân theo quy định của Tổ chức Hài hoà hoá Luật kinh doanh (OHADA).

Để tiến hành các hoạt động thương mại một cách hợp pháp tại Bénin, cần phải:

• 
  Đăng ký số đăng ký kinh doanh
  
• 
  Có thẻ thương nhân chuyên nghiệp
  
• 
  Đăng ký tại Phòng Thương mại và Công nghiệp Bénin (CCIB)
  

Luật lao động được quy định tại Luật số 98-004 ngày 27/01/1998. Các nguồn của Luật lao động tại Bénin một mặt chịu ảnh hưởng luật của Pháp, mặt khác lấy từ các công ước của Tổ chức Lao động quốc tế.

Các toà án lao động là các cơ quan phụ trách giải quyết tranh chấp giữa các đối tác xã hội (tương đương Hội đồng Hoà giải tại Pháp).
XII.1. Việc tuyển nhân viên

Về nguyên tắc, việc tuyển người lao động được tự do nhưng phải tuân theo các quy định dưới đây:

• 
  Chọn ứng viên trong số những người có thẻ giới thiệu hoặc giấy phép lao động do Bộ Lao động cấp;
  
• 
  Thông báo cho Bộ Lao động những công việc cần tuyển người;
  
• 
  Yêu cầu các ứng viên đi khám y tế trừ trường hợp được miễn (mới khám);
  
• 
  Trả lại thẻ giới thiệu của ứng viên được tuyển cho Bộ Lao động trong thời gian 15 ngày sau khi kết thúc giai đoạn thử việc. Trong trường hợp thử việc không đem lại kết quả mong muốn, người tuyển dụng phải thông báo ngay cho Bộ Lao động bằng cách gửi tờ phiếu thử việc đã điền đúng thể thức kèm theo 1 báo cáo có tình tiết rõ ràng.
  

Theo Công ước tập thể, trước tiên, phải có thư báo trước việc sa thải ít nhất 21 ngày gửi đến Giám đốc Lao động hoặc Thanh tra Cục Lao động.

Người lao động nước ngoài phải nộp đơn xin giấy phép lao động trong thời hạn 30 ngày kể từ khi bắt đầu hoạt động có trả lương. Những thủ tục, tờ khai và phí hồ sơ làm tại:

Cơ quan Bảo hiểm xã hội Bénin (OBSS) đặt dưới sự bảo trợ của Bộ Lao động có mục tiêu đảm bảo việc bảo trợ xã hội cho những người làm công ăn lương trong khuôn khổ chế độ bảo hiểm xã hội theo Luật 98-019 ngày 23/6/1998 về Bộ luật Bảo hiểm xã hội. Cơ quan này do 1 Hội đồng quản trị gồm đại diện của Nhà nước, giới chủ và người lao động quản lý. Cơ quan có quyền tự chủ về tài chính và các nguồn vốn chủ yếu đến từ các khoản đóng góp.

• 
  Chế độ chung bao gồm 4 lĩnh vực: trợ cấp chung, rủi ro nghề nghiệp, trợ cấp gia đình và trợ cấp bảo hiểm bệnh tật. Đây là 1 chế độ mang tính phân bổ.
  
• 
  Tổ chức và hoạt động của chế độ đặc biệt được quy định theo quy chế.
  

Liên quan đến chế độ bảo hiểm xã hội, mọi nhà tuyển dụng người lao động làm công ăn lương đều phải làm các thủ tục đăng ký theo một số quy định đặc biệt của các công ước quốc tế không kể số lượng nhân viên và thời hạn việc làm.

• 
  Là người làm công ăn lương hoặc giống một người làm công ăn lương theo Bộ Luật Lao động
  
• 
  Làm việc trên lãnh thổ của CH Bénin
  

Tỷ lệ các đóng góp là thống nhất đối với tất cả nguời làm công ăn lương và người tuyển dụng, trừ việc đóng góp về rủi ro nghề nghiệp trong đó tỷ lệ thay đổi tuỳ theo hoạt động của doanh nghiệp. Đóng góp thuộc trách nhiệm của cả người sử dụng lao động lẫn nhân viên.

• 
  Trợ cấp gia đình: 9%
  
• 
  Trợ cấp chung: 6,4%
  
• 
  Rủi ro nghề nghiệp: Từ 1 đến 4% tuỳ theo ngành hoạt động
  

- Trợ cấp: 3,6%

Các khoản đóng góp được tính toán dựa trên toàn bộ các khoản tiền nhận được, bao gồm lương, tiền trợ cấp, thưởng, hoa hồng và những ưu đãi khác bằng tiền mặt.

Việc ước lượng các ưu đãi bằng hiện vật thực hiện theo các quy định trong Bộ luật Thuế.

Không tính các chi phí nghề nghiệp, trợ cấp đi lại và một số tiền thưởng mang tính ngoại lệ.

Lợi nhuận do các công ty thu được phải chịu thuế BIC theo các tỷ lệ sau:

• 
  35% đối với các DN mỏ và các DN tư nhân (người khai thác, thể nhân)
  
• 
  38% đối với những người nộp thuế (ngoài những đối tượng kể trên)
  
• 
  55% đối với các DN hoạt động nghiên cứu, khai thác, sản xuất và bán hydrocacbua tự nhiên cũng như các hoạt động vận tải liên quan.
  

Đối tượng phải nộp thuế BNC

• 
  Tất cả các nghề tự do, các chức vụ mà người hành nghề không có tư cách thương nhân.
  
• 
  Lợi nhuận của mọi công việc, hoạt động khai thác có mục đích sinh lợi và các nguồn lợi nhuận không chịu loại thuế đặc biệt về thu nhập.
  

IPTS được tính toán theo lương, phụ cấp, ưu đãi và tiền thù lao phụ do người cư trú tại Bénin nhận được hoặc được trả công từ 1 hoạt động thực hiện tại Bénin phục vụ 1 DN dù nằm trên lãnh thổ quốc gia hay không.

• 
  0% đối với mức lương dưới hoặc bằng 20 000 FCFA
  
• 
  15% đối với mức từ 20 000 FCFA đến 100 000 FCFA
  
• 
  20% đối với mức lương từ 100 000 đến 250 000 FCFA
  
• 
  25% đối với mức lương từ 205 000 đến 500 000 FCFA
  
• 
  40% đối với mức lương từ 500 000 FCFA trở lên
  

Có thể áp dụng tỷ lệ thuế giảm tuỳ theo số lượng con cái ăn theo.

Thuế nhu nhập của người làm công ăn lương được thu ngay từ nguồn.
Nộp thuế của chủ lao động theo lương (VPS)

Tỷ lệ cố định là 8% trên cơ sở toàn bộ tổng số tiền gộp gồm lương, phụ cấp, tiền thưởng, ưu đãi phụ đóng cho nhân viên.

Tỷ suất 10% trên cơ sở áp thuế tương đương với tổng số cổ tức gộp (từ cổ phiếu) do 1 công ty đóng góp. Việc thanh toán được thực hiện bằng cách giữ lại ngay từ nguồn để giúp cho người được hưởng không phải đóng một loại thuế nhu nhập khác.

Tỷ suất 13% đối với cổ tức của trái phiếu

Tỷ suất 15% đối với các khoản tiền thưởng hoàn trả cho các chủ nợ và người nắm giữ trái phiếu

Tỷ suất 18% đối với mọi loại thu nhập động sản chưa kể ở trên.
Thuế thu nhập từ các khoản cho vay, tiền gửi và bảo lãnh (IRC)

Tỷ suất 15% đối với tiền lãi hoặc thu nhập từ các khoản cho vay

Các khoản thu nhập của các thể nhân có nơi cư trú thường xuyên tại Bénin (sở hữu hoặc thuê) và tiền lãi của họ phải chịu thuế IGR. Thuế này được thiết lập tuỳ theo tổng số thu nhập ròng mỗi năm của người đóng thuế.

Thu nhập ròng được xác định có tính đến các sở hữu và vốn của người đóng thuế, những nghề không trả lương cũng như lợi nhuận các hoạt động sinh lợi mà người đó thực hiện, khấu từ thuế lợi nhuận công nghiệp, thương mại, thủ công và nông nghiệp (BIC) và thuế lợi nhuận phi thương mại (BNC).

Thuế này được thiết lập trên cơ sở 1 barem với tỷ suất luỹ tiến (theo mức lương), được giảm tuỳ theo tình hình và các gánh nặng gia đình của người nộp thuế.

Các doanh nghiệp thực hiện doanh thu hàng năm bằng hoặc trên 40 triệu FCFA đối với các hoạt động mua bán và trên 15 triệu FCFA đối với hoạt động cung ứng dịch vụ đều phải đóng thuế VAT.

Thuế VAT phải trả lúc mua hàng có thể khấu từ thuế VAT đã thu từ việc bán lẻ hoặc bán sỉ. Tỷ suất duy nhất là 18%.

Chú ý : Những giao thầu công có tài trợ từ bên ngoài được miễn thuế VAT.
Các loại thuế đặc trưng quan trọng

Thuế đặc trưng duy nhất đối với các sản phẩm dầu lửa (TSUPP)

Thuế này được quy định theo Luật Tài chính 2004 phù hợp với các chỉ thị của Liên minh Kinh tế và Tiền tệ Tây Phi (UEMOA), thay thế những quy định cũ về khí hydrocacbua.

Mọi hoạt động chuyển nhượng sản phẩm dầu lửa mất tiền hoặc miễn phí tiến hành theo luật và sự việc với các điều kiện giao hàng trên lãnh thổ Bénin đều phải chịu thuế này.
Biểu thuế

Tên sản phẩm	Mức thuế bằng đồng FCFA
Nhiên liệu loại SUPER	65 CFA/lít
Xăng thông thường	55 CFA/lít
Dầu hoả	Không đánh thuế
Dầu gazoan	20 CFA/lít
Dầu nhờn	17 CFA/lít
Dầu mazút	Không đánh thuế
Mỡ	23 CFA/kg

Thuế về đồ uống

Tất cả các đồ uống nhập khẩu hoặc sản xuất tại địa phương đều chịu thuế.

Tỷ suất là 3% đối với đồ uống không cồn và 10% đối với đồ uống có cồn.
Thuế dầu ăn và chất béo

Tỷ suất 1% đối với giá trị hải quan của hàng hoá hoặc giá cả xuất xưởng liên quan đến các sản phẩm nhập khẩu hoặc sản xuất tại Bénin.

Thuế này được đặt ra đối với các nghiệp vụ do ngân hàng và các tổ chức tài chính thực hiện, trừ các nghiệp vụ không liên quan đến kinh doanh chứng khoán và tiền.

Tỷ suất 10% được áp dụng đối với tổng số tiền (ngoài thuế) gồm lãi suất, hoa hồng hoặc tất cả các khoản tiền thù lao khác do các ngân hàng hoặc các tổ chức tài chính thu.
XIV.3. Các loại thuế và phí khác

Tiền trả dần (ứng trước) về lợi nhuận (AIB)

Được quy định từ 01/01/2004 thay thế cho rất nhiều khoản tạm ứng hay phần trích đã thu trước đây với các tỷ lệ khác nhau.

Tỷ suất 3% giá trị ngoài thuế áp dụng đối với nhiều đối tượng:

• 
  Hàng nhập khẩu (thu thuế theo Biểu thuế đối ngoại chung của UEMOA)
  
• 
  Hàng mua mang tính thương mại theo chế độ trong nước
  
• 
  Các doanh nghiệp tư nhân, Nhà nước hoặc bán công thanh toán cho những nhà cung ứng dịch vụ
  

Thuế môn bài thông thường là một loại thuế chuyên nghiệp áp dụng đối với mọi thể nhân hoặc pháp nhân tại Bénin hoạt động trong lĩnh vực thương mại, công nghiệp hoặc một hoạt động không hiển nhiên được miễn. Thuế này bao gồm thuế cố định và thuế biến đổi (tỷ lệ).

- Thuế cố định được thiết lập theo tính chất hoặc quy mô doanh nghiệp hoặc theo các phương tiện vật chất và con người được sử dụng để tiến hành hoạt động.

- Thuế tỷ lệ dựa trên giá trị thuê trụ sở nghề nghiệp và các phương tiện vật chất được sử dụng.

Ví dụ : Tỷ suất là 17% áp dụng tại thành phố Cotonou
Thuế đất đai duy nhất phục vụ ngân sách quốc gia và các đơn vị hành chính địa phương (TFU)

TFU là một loại thuế đánh vào giá trị thuê thực sự các tài sản sở hữu không xây dựng hoặc xây dựng (ví dụ, các công trình xây dựng cố định hoặc các thiết bị công nghiệp gắn liền với toà nhà) do chủ sở hữu phải thanh toán.

Tỷ suất 6% đối với các tài sản không cho thuê

Tỷ suất 12% đối với các tài sản cho thuê

Các doanh nghiệp có khả năng được hưởng chế độ thuế ưu đãi, hoặc trong khuôn khổ Bộ Luật đầu tư, hoặc trên cơ sở các quy định đặc thù có tính đến tính chất sản phẩm làm ra (được xem là « cốt yếu » đối với nền kinh tế Bénin), hoặc trong trường hợp đặt tại khu chế xuất công nghiệp.

Bộ Luật quy định những hoạt động đầu tư thực hiện tại Bénin trong các lĩnh vực chế biến công nghiệp, phát triển nông thôn, lắp ráp điện tử hoặc cơ khí có thể được hưởng chế độ thuế ưu đãi :

• 
  Chế độ đặc biệt : Liên quan đến các DN thủ công (đầu tư thấp hơn hoặc bằng 20 triệu FCFA)
  
• 
  Chế độ A : Liên quan đến các DN vừa và nhỏ (đầu tư từ 20 đến 500 triệu FCFA)
  
• 
  Chế độ B : Áp dụng đối với các DN lớn (đầu tư từ 500 triệu đến 3 tỷ FCFA)
  
• 
  Chế độ C : Còn gọi là chế độ bình ổn thuế (đầu tư trên 3 tỷ FCFA).
  

• 
  Trong giai đoạn lập công ty :
  

Miễn thuế và phí nhập khẩu đối với linh kiện thay thế đặc trưng dành cho trang thiết bị nhập khẩu với tổng số tiền thấp hơn hoặc bằng 15% giá trị tính bằng FCAF của trang thiết bị.

• 
  Trong giai đoạn khai thác (từ 5 đến 9 năm tuỳ theo vùng hoạt động) :
  

Miễn thuế và phí xuất khẩu áp dụng đối với các sản phẩm đã được doanh nghiệp chế biến, sản xuất và xuất khẩu.

Các DN khai thác các nguồn tài nguyên của địa phương thuộc các chế độ này cũng được hưởng :

Miễn thuế đăng ký trong khi thành lập,

Miễn thuế môn bài trong 5 năm đầu hoạt động.

Đơn xin hưởng chế độ ưu đãi phải được làm tại Bộ Kế hoạch.