TRƯƠNG LƯƠNG DÂNG DÉP BA LẦN

Bởi chữ “Tấn lý chi khiêm 進 履 之 謙” tức là tỏ lòng kỉnh khi dâng dép.

Sử Ký chép: Trương Lương đi chơi vùng Hạ Bì, gặp một cụ già làm rớt chiếc dép của ông xuống dưới cầu. Ông ngó Trương Lương mà bảo: Thằng bé hãy lượm dép cho ta! Trương Lương ngạc nhiên, nhưng vẫn lẳng lặng xuống cầu lượm lấy. Ông già nói: Hãy mang cho ta. Trương Lương quỳ dâng dép cho ông. Hai lần sau, ông cũng làm rơi dép, Trương Lương vẫn nhẫn nhục lượm và mang vào cho ông. Ông nói: Thằng nhỏ này dạy được, năm ngày sau dậy thật sớm đến gặp ta tại nơi nầy. Đến ngày hẹn, Trương Lương vừa tới, thì ông lão giận nói: Hẹn với người già mà đến trễ, năm ngày sau thật sớm đến gặp ta. Sang ngày thứ năm, trời chưa sáng Trương Lương đã ra đi, đến nơi ông lão đã có mặt rồi. Ông lại hẹn năm ngày sau nữa. Lần này nửa đêm, Trương Lương đã đi rồi, đến nơi một lát sau ông lão mới đến. Ông trao cho Trương một cuốn sách, lại nói: Đọc sách nầy sẽ làm được thầy của các bậc Đế Vương.

Trương Lương dâng dép ba lần,

Chút công ấy định Hớn Tần nên hư.

(Nữ Trung Tùng Phận).

Trương Phi tự là Dục Đức, người đời Tam Quốc. Lúc chưa gặp thời, kết nghĩa anh em với Lưu Bị và Quan Võ. Khi Lưu Bị bị Tào Tháo đánh bại ở Đương Dương, rút quân hết qua cầu Trường Bản, chỉ còn Trương Phi cùng hai mươi kỵ binh đứng chận cầu, khiến quân Tào Tháo không dám đến gần. Trương Phi là người hữu dõng vô mưu, tính tình lại nóng nảy, vì vậy sau này bị chết về tay kẻ bộ hạ.

(Lục Vân Tiên).

(Ngư Tiều Vấn Đáp).

Hay “Trương Tử Phòng 張 子 房”.

Tên tự của Trương Lương, người nước Hàn. Khi nhà Tần diệt nước Hàn, Trương Lương mưu giết Tần Thuỷ Hoàng để trả ơn cho Hàn, nhưng không thành, bèn sang giúp Lưu Bang (Nhà Hán) để diệt Tần.

Xem: Đánh xa Tần Hoàng.

(Hịch Tây Sơn).

Bởi chữ “Cẩm trướng 錦 帳”.

Trướng gấm là nơi vua ngự, vì nơi đó có treo màn trướng bằng gấm vóc thêu lộng lẫy.

Kẻ ra nương bánh xe mây,

Người vào trướng gấm vui vầy bạn loan.

(Bích Câu Kỳ Ngộ).

(Chinh Phụ Ngâm Khúc).

(Cung Oán Ngâm Khúc).

(Thơ Chu Mạnh Trinh).

Dịch từ chữ “Hổ trướng 虎 帳”, tức là nơi làm việc của các tướng soái. Hùm hay hổ là biểu hiện con nhà võ, nên nơi vị tướng soái đóng quân gọi là trướng hùm hay hổ trướng.

Do tích Từ Tri Ngạc khi trấn đất Nhuận Châu, thường lên núi Mạt Sơn dọn đất trống, kết da hổ làm màn che, rồi cùng các thuộc hạ họp ở dưới gọi là Hổ trướng.

Trướng hùm mở giữa trung quân,

Từ Công sánh với phu nhân cùng ngồi.

(Truyện Kiều).

Ngày xưa Trác Dận nhà nghèo, không có đèn, bắt nhiều con đom đóm bỏ chung một cụm để làm đèn mà học, cho nên về sau người ta lấy chữ “Trướng huỳnh” là màn đom đóm mà gọi cái buồng học.

(Truyện Kiều).

Trướng liễu chỉ buồng riêng của người đàn bà con gái ở.

(Thơ Phan Thanh Giản).

Trướng loan là bức màn có thêu chim loan, dùng để chỉ nơi đàn bà con gái ở.

Ngày xưa, Trương Di Chí làm một cái màn có thêu chim loan đem dâng cho bà Võ Hậu. Võ Hậu đem treo ở buồng ngủ, nên người ta sau này hay dùng trướng loan để chỉ buồng phụ nữ.

Giọng Kiều rền rỉ trướng loan,

Nhà huyên chợt tỉnh hỏi cơn cớ gì.

(Truyện Kiều).

(Hoa Tiên Truyện).

(Dương Từ Hà Mậu).

(Truyện Vương Tường).

Trướng sa là nói nơi treo màn trướng bằng lụa mỏng, để chỉ chỗ ở của người quý hiển.

(Thơ Chu Mạnh Trinh).

Hay “Tràng An”.

Trường An là Kinh Đô nước Tàu về các đời nhà Chu, Tần, Hán, Đường thuộc huyện Trường An tỉnh Thiểm Tây.

Người đời sau nhân đó mới gọi chung “Trường An” là Kinh Đô nhà vua.

(Dương Từ Hà Mậu).

(Nhị Độ Mai).

Trường Canh là một tên khác của Kim Tinh, hay sao Thái Bạch Kim Tinh. Dùng để chỉ Đức Lý Đại Tiên, tức Lý Thái Bạch.

Xem: Kim Tinh.

(Xưng Tụng Công Đức).

(Giới Tâm Kinh).

(Đạo Sử).

Theo sách Hán Thư Trung Quốc, trên các con đường, cứ năm dặm có cất một cái quán trạm, gọi là đoản đình, cứ mười dặm có một cái quán gọi là trường đình, để làm nơi nghỉ chân cho khách bộ hành.

(Truyện Kiều).

(Nhị Độ Mai).

(Nhị Độ Mai).

(Đạo Sử).

(Nữ Trung Tùng Phận).

Tên một cung trong thời nhà Hán.

Đời Hán Võ Đế, Hoàng Hậu họ Trần vì tính hay ghen, nên bị vua cho ở cung Trường Môn. Nghe tiếng Tư Mã Tương Như giỏi làm phú, bà Hoàng hậu họ Trần nhờ người đem 100 cân vàng đến tặng, Tương Như bèn làm bài phú “Trường Môn”, diễn tả nỗi u sầu của bà để dâng vua. Nhờ đó Hoàng hậu được trở lại nội cung.

TRƯỜNG PHONG NGUYỆT

Trường 場: Nơi tụ họp. Phong nguyệt 風 月: Gió trăng, chỉ chơi bời.

Trường phong nguyệt tức là làng chơi, xóm điếm.

(Nữ Trung Tùng Phận).

Phổ tế là cứu giúp tất cả chúng sanh khắp mọi nơi, đồng nghĩa với Phổ độ 普 度.

Trường phổ tế: Hay cơ quan phổ tế hay cơ quan phổ độ là một cơ quan của Hội Thánh Đại Đạo Tam Kỳ Phổ Độ có nhiệm vụ phổ hóa chúng sanh, lo phần Đạo của Đạo, hay nói cách khác là đem Đạo vào đời để dìu dắt sanh linh nương về với Đạo đặng siêu rỗi tội tình hầu tiến đến phẩm vị trọn lành.

Trường phổ tế khó khăn lắm nỗi,

Cậy Thánh tâm sửa đổi tánh phàm.

(Kinh Thế Đạo).

Hay “Trường sinh 長 生”.

Trường sanh là sống lâu dài, sống mãi mãi, không bao giờ chết.

Theo quy luật tự nhiên của Trời đất, hễ có sanh tất phải có diệt, có sống thì phải có chết, vì đó là luật tiến hoá của Càn khôn Vũ trụ. Còn nói trường sanh bất tử là với những Chơn linh nơi các cõi giới khác, không có hình hài xác thịt như cõi thế gian, bởi hữu hình tất hữu hoại, tức có thân xác hữu hình tất phải chết.

Phép giải oan độ hồn khỏi tội,

Phướn tiêu diêu nắm mối trường sanh.

(Kinh Tận Độ).

(Kinh Thế Đạo).

(Đạo Sử).

Trường sanh địa là cõi mà con người đến đó được sống mãi, tức trường sanh bất tử. như vậy, Trường sanh địa chỉ cõi Thiêng liêng Hằng sống.

(Thánh Thi Hiệp Tuyển).

Đời Chiến Quốc, các nước chư hầu ở tiếp giáp với rợ Hồ, sợ Hồ vào xâm lấn bờ cõi, mới đắp một cái thành dài để ngăn giữ. Đến đời Tần Thuỷ Hoàng, Mông Điềm được lệnh đem tám mươi muôn binh đắp thêm để nối bức thành nói trên dài từ Lâm Thao đến Liêu Đông, gọi là Vạn Lý Trường Thành.

(Lưu Nữ Tướng).

(Chinh Phụ Ngâm Khúc).

1.- Chỉ người có chí khí, tài giỏi hơn người.

Mạnh Tử định nghĩa người trượng phu như sau: Phú quý bất năng dâm, bần tiện bất năng di, uy vũ bất năng khuất thử chi vị đại trượng phu 富 貴 不 能 淫, 貧 賤 不 能 移, 威 武 不 能 屈. 此 之 謂 大 丈 夫, nghĩa là giàu sang không thể làm loạn tâm, nghèo hèn không thể làm đổi dời, oai võ không làm cho khiếp sợ, ấy mới gọi là trượng phu.

Thôi thì ta lại vì ta,

Nhẹ mình nặng nghĩa mới là trượng phu.

(Nhị Độ Mai).

(Nhị Độ Mai).

2.- Vợ gọi chồng là trượng phu.

Một năm một nhạt mùi son phấn,

Trượng phu còn thơ thẩn miền khơi.

(Chinh Phụ Ngâm Khúc).

(Nữ Trung Tùng Phận).

(Phương Tu Đại Đạo).

Nách liền với vai và cánh tay, cho nên sự gì thiết cận gọi là trửu dịch.

Tấn thư có câu: Khấu phát tâm phúc, hại khởi trửu dịch 寇 發 心 腹, 害 起 肘 腋, nghĩa là giặc nổi lên ở tim ruột, hại dấy lên từ trửu dịch.

Nghĩa bóng: Tai hoạ không phải từ ngoài mà từ trong ruột rà thân thích.

(Quốc Sử Diễn Ca).

U giam tức là bị giam giữ trong ngục tối.

(Hạnh Thục Ca).

U hiển tức là chỉ người chết và người sống.

(Truyện Kiều).

(Nhị Độ Mai).

(Nhị Thập Tứ Hiếu).

(Đạo Sử).

Tức là U Vương và Lệ Vương.

U Vương thuộc đời nhà Châu, là con của Tuyên Vương, tên là Cung Niết, vì đam mê tửu sắc, sủng ái Bao Tự, lại phế bà Khương Hoàng hậu, và Thái tử Nghi Cữu, nên Thân Hầu, là cha Khương hậu, cầu viện rợ khuyển nhung đem binh đánh giết Châu U Vương. U Vương làm vua được 11 năm.

Lệ Vương, cũng thuộc nhà Châu, cháu bốn đời của Mục Vương, tên là Hồ, tính bạo ngược, tin dùng kẻ sàm nịnh, xa lánh tôi hiền, thi hành chính sách tàn bạo, bắt giết những kẻ nói xấu nhà vua. Dân chúng oán ghét nổi lên đánh đuổi Lệ Vương vào đất Phệ và mất ở đấy, tại vị được 51 năm.

(Lục Vân Tiên).

U minh là cõi u tối, chỉ cõi âm phủ.

Ngoài ra “Tiếng u minh” còn dùng gọi một loại chuông lớn gọi là Đại hồng chung, vì loại chuông này miệng quay xuống đất, ý muốn nói tiếng ngân vang tận địa phủ.

1.- Chỉ cõi Âm phủ:

(Lục Vân Tiên).

(Ngư Tiều Vấn Đáp).

(Hoa Tiên Truyện).

(Ai Tư Vãn).

2.- Chỉ Hồng chung:

Tiếng u minh tía lia gợi thảm,

Giọng kình khua cửa phạm dập dồn.

(Nữ Trung Tùng Phận).

Chỉ sự bề bộn rối tung, nhiều việc đan xen, chưa giải quyết xong.

Chỉ hình dáng lôi thôi, lếch thết. Đồng nghĩa với chữ bù xù.

Họ Dương lại thấy dẫn tù,

Mụ bà một lũ u xù đi ra.

(Dương Từ Hà Mậu).

Liễu, đào thường được ví với dáng vẻ và gương mặt của người con gái.

Ủ liễu phai đào chỉ dáng người con gái héo rũ, khuôn mặt buồn rầu nhợt nhạt.

Nàng càng ủ liễu phai đào,

Trăm phần nào có phần nào phần tươi?

(Truyện Kiều).

Tức là Uất Trì Cung, tự là Kính Đức, người đất Thiện Dương, một danh tướng đời nhà Đường. Ông giữ chức Hữu phủ Tham quân, thường một mình một ngựa xông vào chiến trận, lập nhiều công to.

(Thiên Nam Minh Giám).

Uy gia tức là làm tăng thêm oai quyền.

(Quốc Sử Diễn Ca).

Uy linh là cái oai đức có vẻ tôn nghiêm, khiến người phải sợ như kiêng thần thánh linh thiêng.

(Truyện Kiều).

(Nhị Độ Mai).

(Văn Tế Tướng Sĩ).

Uy nghi là hình dáng bên ngoài có vẻ trang nghiêm, lẩm liệt.

(Truyện Kiều).

Hay “Oai phong”.

Uy phong chỉ người có bộ dạng oai nghiêm, khiến người ta phải kinh sợ.

(Cai Vàng Tân Truyện).

(Thiên Thai Kiến Diện).

Oai phong lẫm liệt tức là người có dáng bộ oai nghiêm, khiến người khác sợ sệt mà kính trọng.

Xem: Lẫm liệt oai phong.

Khí võ hùng hào mang mảo giáp,

Oai phong lẫm liệt xách qua mâu.

(Thiên Thai Kiến Diện).

Uy phúc do chữ “Tác uy tác phúc 作 威 作 福”, tức là vừa có thể ra oai, vừa có thể ra phúc.

(Hạnh Thục Ca).

Uy quyền là người vừa có quyền hành lại vừa có oai làm cho người khác phải sợ.

(Hạnh Thục Ca).

Uy thanh là tiếng tăm vang khắp, khiến người khác phải kinh sợ.

(Quốc Sử Diễn Ca).

Uý tử tham sanh là sợ chết tham sống.

(Nhạc Hoa Linh).

Uyên Minh tức là Đào Tiềm người đời Tấn, tự là Nguyên Lượng, quê ở Tầm Dương, tính người thanh cao, học thức rộng, thơ văn lỗi lạc.

Lúc làm tri huyện Bành Trạch, không vì mấy đấu gạo mà khom lưng cúi đầu với viên Đốc Bưu, nên ông bỏ quan về nhà để sống cảnh an nhàn. Ông có bài “Quy khứ lai từ” rất nổi tiếng, được người đời truyền tụng.

Đầu tiếc đội mòn khăn Đỗ Phủ,

Tay còn lựa hái cúc Uyên Minh.

(Quốc Âm Thi Tập).

Còn đọc là “Oan ương”.

Tên một loài chim sống ở dưới nước, con trống gọi là Uyên, con mái gọi là ương, lúc nào cũng đi thành đôi, không hề rời nhau. Tương truyền, cặp uyên ương nếu có một con chết thì con kia cũng chết theo.

Uyên ương dùng để ví vợ chồng thương yêu, hoà hợp nhau.

(Lục Vân Tiên).

(Quan Âm Thị Kính).

(Hoa Điểu Tranh Năng).

(Ai Tư Vãn).

(Nữ Trung Tùng Phận).

(Nữ Trung Tùng Phận).

Ủng lập mọi người đồng giúp đỡ trong việc đặt lên ngôi vua, tức ủng hộ việc lập ngôi vua.

(Hạnh Thục Ca).

Ủng phù tức là cùng vây quanh giúp đỡ.

(Hạnh thục Ca).

(Hạnh Thục Ca).

Ý nói Lục Thông, tên là Tiếp Dư, người nước Sở, theo thuyết vô vi của đạo Lão, chủ trương xuất thế, thấy Đức Khổng Tử bôn ba khắp các nước chư hầu du thuyết, mong vua quan thi hành vương đạo, ông buông lời tà vạy chỉ trích Đức Khổng Tử.

Khi Đức Khổng Tử sang nước Sở, Tiếp Dư làm bài “Phụng Hoàng” để kích bát Ngài không biết cái lẽ lánh đời: “Phượng hề! Phượng hề! Hà kỳ đức tuy suy? Vãng giả bất khả gián, Lai giả bất khả huy! 鳳 兮! 鳳 兮! 何 其 德 綏 衰. 往 者 不 可 諫, 來 者 不 可 揮, nghĩa là phượng ôi! Phượng ôi! Sao đức suy đến thế? Cái gì đã qua rồi thì không thể ngăn được nữa, cái gì sẽ tới thì chẳng đuổi được nào.

Người đời sau vì tôn sùng Đức Khổng Tử cho Lục Thông là kẻ nói bậy và đặt cho hắn một cái tên hiệu là “Sở Cuồng 楚 狂”, tức là thằng điên nước Sở.

(Sãi Vãi).

Uống nước, ăn rau: Do chữ: “Phạn xơ tự ẩm thủy 飯 蔬 食 飲 水” tức là ăn cơm rau, uống nước lã, ý nói vì nghèo hèn, cam chịu đạm bạc.

(Nhị Độ Mai).

Uổng lâm hoành tử tức là cái chết không ngờ trước, hay cái chết bất đắc kỳ tử. Đây cũng có nghĩa là cái chết do đánh trận.

(Hạnh Thục Ca).