Më ®Çu I. TÝnh cÊp thiÕt cña dù ¸n

Víi quy ho¹ch nh­ trªn, c¬ cÊu nh÷ng nhãm c©y trång chÝnh trªn ®Êt n­¬ng rÉy ®Õn n¨m 2010 sÏ chuyÓn dÞch nh­ sau :

Nh­ vËy, ®Õn n¨m 2010, c¬ cÊu nhãm c©y l­¬ng thùc, nhãm c©y cã cñ vµ nhãm c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy thø tù sÏ lµ 35,3 : 14,0 : 28,1 so víi hiÖn tr¹ng th× tû träng c©y ng« gi¶m, c©y cã cñ biÕn ®éng kh«ng nhiÒu, c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy t¨ng m¹nh.

Sau ®©y lµ quy ho¹ch mét sè c©y trång chñ lùc trªn ®Êt n­¬ng rÉy .

2.2. Quy ho¹ch s¶n xuÊt ng« trªn ®Êt n­¬ng rÉy

a. Quy m« vµ ®Þa bµn s¶n xuÊt

Theo dù ¸n “§iÒu tra bæ sung s¶n xuÊt, chÕ biÕn , tiªu thô ng«, ®Ëu t­¬ng vïng TDMNBB”, diÖn tÝch ng« toµn vïng ®Õn n¨m 2010 dù kiÕn lµ 430 ngµn ha. Quan ®iÓm ph¸t triÓn ng« vïng TDMNBB lµ më réng diÖn tÝch trªn c¸c ch©n ®Êt ruéng 1 vô lóa mïa b»ng ng« vô xu©n, trªn ®Êt chuyªn mµu b»ng ng« vô xu©n hÌ vµ ng« vô hÌ thu. §èi víi ®Êt n­¬ng rÉy, chó träng ph¸t triÓn ng« c¸c vïng chuyªn canh tËp trung vµ c¸c vïng Ýt ®Êt ruéng, khã kh¨n vÒ l­¬ng thùc, gi¶m diÖn tÝch ng« ë c¸c ®Þa bµn c©y ng« kÐm lîi thÕ c¹nh tranh so víi c©y trång kh¸c.

Sau khi tæng hîp kÕt qu¶ ®iÒu tra vµ c¸c b¸o c¸o, dù ¸n ë c¸c ®Þa ph­¬ng, diÖn tÝch ng« trªn ®Êt n­¬ng rÉy ®­îc quy ho¹ch nh­ sau :

C¸c vïng ng« trªn ®Êt n­¬ng rÉy tËp trung chñ yÕu ë tiÓu vïng T©y B¾c 77,5 ngµn ha, trong ®ã S¬n La 50,0 ngµn ha; §iÖn Biªn 17,0 ngµn ha; riªng S¬n La lµ vïng ng« hµng ho¸ lín nhÊt vïng TDMNBB, ng« trªn ®Êt n­¬ng rÉy cña tØnh chiÕm 42% vÒ diÖn tÝch, 48% vÒ s¶n l­îng ng« trªn ®Êt n­¬ng rÉy so víi toµn vïng.

PhÊn ®Çu ®Õn n¨m 2010, ®­a tû lÖ ng« lai kho¶ng 85-90%, trong ®ã lai ®¬n kho¶ng 50%. C¸c gièng ®· kh¼ng ®Þnh ®­îc hiÖu qu¶ vµ cã triÓn väng ph¸t triÓn lµ LVN9, LVN10, LVN98, LVN99…Qu¶n lý tèt c«ng t¸c s¶n xuÊt gièng ng«, ®¶m b¶o gièng tèt ®Õn tay ng­êi s¶n xuÊt. TiÕp tôc chÝnh s¸ch trî gi¸ gièng ®èi víi c¸c vïng s©u, vïng xa, vïng khã kh¨n.

§èi víi ®Êt n­¬ng rÉy ®­îc khuyÕn c¸o trång hµng dµy theo ®­êng ®ång møc, mËt ®é kho¶ng 5.000-7.000 c©y/ha. Thùc hiÖn lµm ®Êt tèi thiÓu b»ng cµy, cuèc theo hµng hoÆc thùc hiÖn chäc lç bá h¹t tuú tËp qu¸n tõng d©n téc.

ë mét sè diÖn tÝch ®Êt n­¬ng rÉy ®é dèc thÊp, ®é ph× cao, th¶m rõng xung quanh phong phó, ®é Èm ®Êt ®­îc n©ng lªn râ rÖt vµ cã thÓ s¶n xuÊt 2 vô/n¨m (phæ biÕn nhÊt lµ diÖn tÝch ®Êt n­¬ng rÉy ë S¬n La). C¸c c«ng thøc lu©n canh n©ng cao ®é che phñ ®­îc ¸p dông phæ biÕn nh­ sau :

Ng« xu©n + ®Ëu t­¬ng hoÆc

Ng« xu©n hÌ + xen rau dËu

Ng« xu©n hÌ + ng« thu

Thêi vô trång ng« trªn ®Êt n­¬ng rÉy ®· ®­îc ®óc kÕt theo kinh nghiÖm, th­êng vµo c¸c th¸ng 4,5 khi ®ñ ®é Èm.

HiÖn nay, trong vïng nãi chung, trªn ®Êt n­¬ng rÉy nãi riªng, n«ng d©n hÇu nh­ kh«ng sö dông ph©n chuång. §Ó ®¶m b¶o canh t¸c bÒn v÷ng trªn ®Êt dèc, viÖc trång ng« ®­îc khuyÕn c¸o bãn ph©n nh­ sau :

+ L­îng ph©n bãn :

• 
  Ph©n chuång 5-6 tÊn/ha;
  
• 
  Ph©n ho¸ häc : 180 N + 100 P₂O₅ + 60 K₂O/ha
  

• 
  Bãn lãt toµn bé ph©n chu«ng;
  
• 
  Bãn thóc lÇn 1 (khi ng« 7-9 l¸) : 50% ®¹m + 50% kali
  
• 
  Bãn thóc lÇn 2 (khi ng« træ cê) : sè ®¹m vµ kali cßn l¹i
  

Sau khi tæng hîp sè liÖu c¸c b¸o c¸o, dù ¸n vµ kÕt qu¶ ®iÒu tra á c¸c ®Þa ph­¬ng, dù kiÕn quy ho¹ch ph¸t triÓn ®Æu t­¬ng trªn ®Êt n­¬ng rÉy nh­ sau :

Víi kÕt qu¶ quy ho¹ch nh­ trªn, ®Õn n¨m 2010 diÖn tÝch ®Ëu t­¬ng trªn ®Êt n­¬ng rÉy ®¹t 62,0 ngµn ha (t¨ng gÇn gÊp r­ìi so víi hiÖn nay) vµ s¶n l­îng ®¹t 105,8 ngµn tÊn. C¸c vïng s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng trªn ®Êt n­¬ng rÉy tËp trung bao gåm §iÖn Biªn 8,0 ngµn ha, S¬n La 17,0 ngµn ha, Hµ Giang 16,0 ngµn ha, Lµo Cai 4 ngµn ha, Cao B»ng 4 ngµn ha. DiÖn tÝch ®Ëu t­¬ng cña vïng tËp trung chiÕm 79% diÖn tÝch ®Ëu t­¬ng trªn ®Êt n­¬ng rÉy cña toµn vïng.

§Ëu t­¬ng lµ c©y dÔ tÝnh, ®Êt xÊu còng cho thu ho¹ch. Tuy nhiªn, ®Ó ®¹t n¨ng suÊt cao th× ®Ëu t­¬ng nªn bè trÝ ven c¸c ch©n ®åi nói, ®Æc biÖt ®Ëu t­¬ng ph¸t triÓn rÊt tèt ë ch©n nói ®¸ v«i nh­ vïng Pó Nhung, Ph×ng S¸ng, Ta Ma (huyÖn TuÇn Gi¸o – Lai Ch©u); B¾c Yªn, S«ng M· (S¬n La) vµ 4 huyÖn vïng cao nói ®¸ tØnh Hµ Giang (gåm c¸c huyÖn : Qu¶n B¹, Yªn Minh, §ång V¨n, Meß V¹c).

VÒ l©u dµi, tiÕp tôc nghiªn cøu, lai t¹o vµ chän läc ®Ó cã gièng chÞu h¹n, n¨ng suÊt cao. Tr­íc m¾t, chóng t«i khuyÕn c¸o sö dông c¸c gièng ®Ëu t­¬ng dßng AK (AK 04, AK 05, AK 06) dßng §T (§T 84, §T 92, §T 93, §T 95, §T 2000) vµ c¸c gièng CXQ-2, §-9602. §©y lµ c¸c gièng cã thêi vô linh ho¹t trªn ®Êt n­¬ng rÉy : Cã thÓ trång vô xu©n (trªn ®Êt 1 vô lóa), võa cã thÓ trång vô hÌ thu.

ë mét sè ®Þa bµn thuéc S¬n La, Hµ Giang, do tiÓu khÝ hËu, ®Êt ®ai vµ c¸c ®iÒu kiÖn sinh th¸i cho phÐp, cã thÓ trång ®Ëu t­¬ng 2 vô liªn tiÕp hoÆc víi mét c©y trång kh¸c nh­ sau :

Ng« xu©n hÌ + ®Ëu t­¬ng (n¬i cã m­a sím);

Ng« xu©n hÌ + gèi ®Ëu t­¬ng/l¹c vµ

§Ëu t­¬ng + ®Ëu t­¬ng (nÕu m­a muén).

§©y lµ chÕ ®é lu©n canh ®¶m b¶o ®­îc thu nhËp trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch vµ n©ng cao ®é che phñ mÆt ®Êt trong n¨m.

• 
  §èi víi s¾n :
  

+ C©y vô xu©n hÌ + l¹c;

+ S¾n + xen l¹c.

KhuyÕn khÝch trång s¾n l­u gèc 2-3 n¨m. §©y lµ ph­¬ng thøc canh t¸c n­¬ng rÉy c¶i tiÕn b»ng chu kú bá ho¸ nh©n t¹o thay v× bá ho¸ tù nhiªn.

Nh­ vËy, diÖn tÝch s¾n n¨m 2010 cßn 35,7 ngµn ha, s¶n l­îng 538,7 ngµn tÊn vµ tËp trung chñ yÕu ë tiÓu vïng T©y B¾c. DiÖn tÝch l¹c ®¹t 17 ngµn ha, s¶n l­îng 28,3 ngµn tÊn vµ tËo trung ®Òu ë tiÓu vïng T©y B¾c vµ tiÓu vïng Trung t©m.

Sau n¨m 2010, vÒ c¬ b¶n, c¸c ®iÒu kiÖn vÒ kinh tÕ – x· héi trong vïng ®­îc n©ng lªn ®¸ng kÓ, c¬ së h¹ tÇng ®­îc c¶i thiÖn, giao l­u hµng ho¸ t¨ng nhanh. Trong n«ng nghiÖp, s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn m¹nh, ng­êi d©n trong vïng còng nhËn thøc ®­îc vÒ tÇm quan träng cña s¶n xuÊt bÒn v÷ng, b¶o vÖ m«i tr­êng. Trong bèi c¶nh nh­ vËy, diÖn tÝch ®Êt n­¬ng rÉy tiÕp tôc gi¶m, ®Æc biÖt ë nh÷ng diÖn tÝch cã ®é dèc trªn 15⁰ sÏ ®­îc chuyÓn sang trång rõng vµ khoanh nu«i t¸i sinh.

Nh­ vËy, trong giai ®o¹n 2010-2020 sÏ chuyÓn 121,0 ngµn ha sang ®Êt kh¸c.

+ Sang ruéng bËc thang trång lóa n­íc : 6,0 ngµn ha;

+ Sang trång chÌ : 5,0 ngµn ha;

+ Sang trång c©y ¨n qu¶ : 16,0 ngµn ha;

+ Sang ®ång cá 31,0 ngµn ha;

+ Sang trång rõng vµ khoanh nu«i rõng : 44,0 ngµn ha.

§Õn n¨m 2020, quü ®Êt n­¬ng rÉy dù b¸o cßn 213,5 ngµn ha. Nh÷ng diÖn tÝch ®Êt n­¬ng rÉy cßn l¹i nµy sÏ ®­îc ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p tæng hîp chèng xãi mßn nh­ lµm ruéng bËc thang h¹ ®é dèc tù nhiªn, x©y dùng n­¬ng cè ®Þnh, canh t¸c theo ph­¬ng thøc n«ng - l©m kÕt hîp vµ c¸c khoa häc c«ng nghÖ tiªn tiÕn b¶o vÖ vµ sö dông ®Êt dèc bÒn v÷ng kh¸c.

VÒ bè trÝ c¬ cÊu c©y trång trªn ®©t n­¬ng rÉy , nhãm c©y l­¬ng thùc cã h¹t (ng«) tiÕp tôc gi¶m, nhãm c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy sÏ t¨ng m¹nh, ®Æc biÖt lµ ®Ëu t­¬ng vµ sÏ h×nh thµnh c¸c vïng chuyªn canh lín. MÆt kh¸c, vai trß mét sè c©y trång truyÒn thèng ®­îc n©ng cao nh­ b«ng, lanh, s¶. Nhãm c©y cã cñ sÏ t¨ng nhÑ do ph¸t triÓn c©y dong riÒng vµ khoai lang trong c¸c hÖ canh t¸c chèng xãi mßn vµ trõ cá d¹i. ë nh÷ng vïng sinh th¸i thÝch hîp ë Lai Ch©u, Lµo Cai vµ Hµ Giang sÏ ph¸t triÓn nhãm c©y d­îc liÖu ng¾n ngµy, hoa vµ c©y c¶nh.

SÏ sö dông mét gièng c©y míi nh­ gièng c©y lÊy sîi (ch¼ng h¹n nh­ døa sîi Trung Quèc), gièng c©y cho nhiªn liÖu…võa cho hiÖu qu¶ kinh tÕ, võa cã vai trß b¶o vÖ tµi nguyªn ®Êt.

Trong môc III chóng t«i ®· ®­a ra mét sè gi¶i ph¸p mang tÝnh chÊt ®Æc tr­ng cho tõng hîp phÇn trong ph­¬ng ¸n quy ho¹ch sö dông ®Êt n­¬ng rÉy. §Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn hiÖu qu¶ ph­¬ng ¸n quy ho¹ch nµy, ngoµi c¸c gi¶i ph¸p riªng ë trªn, chóng t«i ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p chung sau ®©y :

Trong thêi gian qua, §¶ng vµ Nhµ n­íc ®· cã nhiÒu chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi vïng TDMNBB (Ch­¬ng tr×nh ®Þnh canh, ®Þnh c­; ch­¬ng tr×nh 135; c¸c x· biªn giíi …). Ngay trong n¨m 2005 nµy, Thñ T­íng ChÝnh Phñ ®· ban hµnh ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng cña ChÝnh Phñ t¹i QuyÕt ®Þnh 79/2005/Q§ - TTg vÒ thùc hiÖn NghÞ quyÕt 37/NQ/TW cña Bé ChÝnh trÞ vÒ ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ ®¶m b¶o Quèc phßng An ninh vïng TDMNBB ®Õn n¨m 2010.

Nh÷ng chÝnh s¸ch nµy thùc sù ®· lµm thay ®æi ®¸ng kÓ ®êi sèng d©n sinh, kinh tÕ vµ s¶n xuÊt cña c­ d©n vïng nói, trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp lµm thay ®æi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt nãi chung, canh t¸c n­¬ng rÉy nãi riªng.

Theo chóng t«i, tõ nay ®Õn n¨m 2010, tiÕp tôc thùc hiÖn hiÖu qu¶ c¸c chÝnh s¸ch ®· ban hµnh vµ ®Ò xuÊt mét sè chÝnh s¸ch nh­ sau :

HiÖn nay, trªn ®Þa bµn toµn vïng vµ tõng tØnh ®· cã ph­¬ng ¸n quy ho¹ch giao th«ng, thuû lîi

- Giao th«ng : Lµ mét nh©n tè quan träng nhÊt ®Õn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn hµng ho¸, tõ ®ã lµm thay ®æi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt hiÖn t¹i theo h­íng s¶n xuÊt hµng ho¸, n©ng cao gi¸ trÞ trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch.

- Thuû lîi : KÕt qu¶ ®iÒu tra ë nhiÒu ®Þa bµn cho thÊy, n¬i nµo lµm tèt c«ng t¸c thuû lîi, ®Êt ruéng ®­îc ®Çu t­ th©m canh, t¨ng vô th× n¬i Êy gi¶m ®­îc canh t¸c n­¬ng rÉy (x· Nµ T¨m, vïng 3, huyÖn Tam §­êng do lµm ruéng ®ñ l­¬ng thùc nªn n¨m 2004 ®· chuyÓn 100 ha n­¬ng rÉy sang trång rõng), ®Æc biÖt lµm tèt c«ng t¸c thuû lîi nhá sÏ t¹o ®­îc nguån n­íc ®Ó x©y dùng ruéng bËc thang.

Tõ lý do trªn, chóng t«i ®Ò nghÞ Nhµ n­íc cÊn tiÕp tôc ­u tiªn ph¸t triÓn giao th«ng, thuû lîi vïng TDMNBB, ®Æc biÖt chó träng thuû lîi nhá ë c¸c vïng s©u, vïng xa. §©y lµ gi¶i ph¸p thiÕt thùc gãp phÇn ®¶m b¶o an ninh l­¬ng thùc vïng nói, h¹n chÕ canh t¾c n­¬ng rÉy.

1.3. ChÝnh s¸ch ®¶m b¶o an ninh l­¬ng thùc vïng nói

Tõ n¨m 2003, c¸c tØnh vïng TDMNBB c¬ b¶n ®· ®¹t vµ v­ît ng­ìng an ninh l­¬ng thùc. Tuy nhiªn, s¶m l­îng l­¬ng thùc ph©n bè kh«ng ®Òu. Nh÷ng ®Þa bµn vïng cao, vïng s©u, vïng xa vÉn thiÕu l­¬ng thùc. HiÖn nay, toµn vïng vµ c¸c tØnh ®· x©y dùng ch­¬ng tr×nh an ninh l­¬ng thùc. Trong thêi gian tíi ®Ò nghÞ c¸c cÊp, c¸c bé ngµnh nhanh chãng triÓn khai thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh nµy ®Ó gãp phÇn gi¶m canh t¸c n­¬ng rÉy.

1.4. ChÝnh s¸ch hç trî vÒ vèn, tÝn dông

+ TiÕp tôc chÝnh s¸ch hç trî x©y dùng ruéng bËc thang vµ n­¬ng cè ®Þnh, ®Ò nghÞ møc hç trî ruéng bËc thang lªn 7 triÖu ®ång/ha.

+ Hç trî ®èi víi ®Êt n­¬ng rÉy chuyÓn ®æi sang trång chÌ vµ c©y ¨n qu¶ vµ trång rõng, ®Ò nghÞ møc hç trî 2 triÖu ®ång/ha.

+ §èi víi trång míi chÌ, c©y ¨n qu¶, trång rõng ®­îc h­ëng chÕ ®é ®Çu t­ vµ vay vèn tÝn dông lång ghÐp c¸c dù ¸n nh­ dù ¸n ADB, dù ¸n 5 triÖu ha rõng, dù ¸n T§C …

`+ §èi víi ®Êt trång rõng n»m ë ®Þa bµn xung yÕu vÒ m«i tr­êng vµ An ninh Quèc phßng, Nhµ n­íc cÇn nghiªn cøu chÝnh s¸ch hç trî l­¬ng thùc, nhu yÕu phÈm thiÕt yÕu trong thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó ®¶m b¶o cuéc sèng tèi thiÓu cña ng­êi d©n vµ lËp ph­¬g ¸n t¹o quü ®Êt ®Ó bï vµo diÖn tÝch ®· mÊt. Nh÷ng ®Þa bµn thuéc c¸c x· biªn giíi sÏ ®­îc h­ëng chÝnh s¸ch lång ghÐp cña ch­¬ng tr×nh.

+ Thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch hç trî gièng (nh­ ®· lµm víi gièng ng«) ®èi víi c¸c gièng lóa n­¬ng, chÌ, c©y ¨n qu¶ vµ ®Ëu t­¬ng, cá trång ch¨n nu«i, gièng c©y l©m nghiÖp.

Nãi ®Õn ®Êt n­¬ng rÉy lµ nãi ®Õn ®Êt dèc nªn còng cã thÓ nãi ®©y lµ gi¶i ph¸p cô thÓ nh»m sö dông hiÖu qu¶ ®Êt n­¬ng rÉy. Qua tæng kÕt vµ xö lý c¸c tµi liÖu vÒ khoa häc c«ng nghÖ sö dông vµ b¶o vÖ ®Êt dèc, tµi liÖu vÒ chèng xãi mßn ë trong vµ ngoµi n­íc, chóng t«i ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p phï hîp víi vïng TDMNBB nh­ sau :

§©y lµ ph­¬ng ¸n chung sö dông trªn mét dèc. ë mçi dèc bÊt kú ®Òu cã thÓ chia thµnh 3 phÇn :

• 
  §Ønh dèc
  
• 
  S­ên dèc
  
• 
  Ch©n dèc
  

§©y lµ ph­¬ng thøc sö dông ®Êt dèc truyÒn thèng rÊt hiÖu qu¶ cña c¸c c­ d©n vïng nói, kh«ng nh÷ng ë n­íc ta mµ cßn ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ ë c¸c n­íc nhiÖt ®íi nãng, m­a nhiÒu.

BiÖn ph¸p lµm ruéng bËc thang chÝnh lµ lµm gi¶m ®é dèc tù nhiªn cña ®Þa h×nh.

Cã 2 lo¹i ruéng bËc thang :

- Ruéng bËc thang trång lóa n­íc : Lu«n g¾n víi nguån n­íc tù ch¶y (®· ®­îc ®Ò cËp ë môc 2 phÇn 3.3.1).

- Ruéng bËc thang trång mµu (ng«, ®Ëu t­¬ng …) vµ c©y l©u n¨m: Kh«ng cÇn nguån n­íc.

Lîi Ých cña viÖc lµm ruéng bËc thang lµ võa h¹n chÕ ®­îc xãi mßn, röa tr«i, võa t¹o diÒu kiÖn thuËn lîi trong canh t¸c vµ thu ho¹ch s¶n phÈm.

§iÓm l­u ý trong x©y dùng ruéng bËc thang lµ tÇng dµy trªn 70 cm, kh«ng bÞ lò quÐt, tr­íc khi thi c«ng ph¶i gom líp ®Êt mÆt vµ hoµn tr¶ khi thi c«ng xong. Bê cña ruéng bËc thang ®­îc trång c©y ph©n xanh hoÆc cá ®Ó tr¸nh s¹t lë.

VÒ h×nh thøc tæ chøc thùc hiÖn : Theo chóng t«i, ®Ó ng­êi d©n tù lµm, Nhµ n­íc hç trî kinh phÝ (nh­ ®· lµm víi ruéng bËc thang trång lóa n­íc). Theo kÕt qu¶ nghiÖm thu vÒ diÖn tÝch, tiªu chuÈn kü thuËt do c¸c phßng n«ng nghiÖp vµ PTNT ®¶m nhiÖm.

3. 
   Lµm n­¬ng cè ®Þnh
   

- ë nh÷ng vïng cã nhiÒu ®¸ th× b¨ng ch¾n n­íc ®­îc lµm b»ng t­êng ®¸ xÕp theo ®­êng ®ång møc. Tr­íc hÕt ph¶i lµm r·nh réng 0,5-1,0 m, s©u 0,1-0,25 m cã bê dèc ng­îc ®Ó lµm nÒn mãng cho t­êng ®¸. Cµng lªn cao th× bÒ réng cña t­êng ®¸ cµng hÑp. §Ó b¶o vÖ bê ®¸, d­íi ch©n ®­îc trång c¸c c©y hä ®Ëu.

- Nh÷ng n¬i kh«ng cã ®¸ th× trång b¨ng c©y ph©n xanh theo ®­êng ®ång møc. Tuú thuéc ®é dèc ®Þa h×nh mµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c b¨ng giao ®éng 5-10m. B¨ng c©y ph©n xanh phæ biÕn nhÊt lµ c©y hä ®Ëu nh­ ®Ëu TriÒu Tiªn, Ên §é, cèt khÝ, keo d©u, keo Philippin, trong ®ã c©y cèt khÝ ®­îc sö dông nhiÒu nhÊt. Víi viÖc lµm n­¬ng cè ®Þnh kÕt hîp trång b¨ng c©y xanh kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ViÖn N«ng ho¸ cho thÊy : §Êt bÞ röa tr«i gi¶m 50-60% so víi ®èi chøng, l­îng vi sinh vËt cao h¬n 30-40 lÇn, vi khuÈn cè ®Þnh ®¹m cao h¬n 20-25 lÇn, hµm l­îng mïn, ®¹m ®Òu cao h¬n ®èi chøng. N¨ng suÊt n¨m ®Çu thÊp h¬n ®èi chøng do diÖn tÝch gi¶m ®Ó trång b¨ng xanh, nh­ng tõ n¨m thø 2 n¨ng suÊt b¾t ®Çu æn ®Þnh vµ ®Òu cao h¬n ®èi chøng.

B¶ng 40 : HiÖu qu¶ cña viÖc x©y dùng n­¬ng cè ®Þnh vµ trång b¨ng xanh

§Þa ®iÓm	C«ng thøc trång	N¨ng suÊt c©y trång (tạ/ha)
		N¨m ®Çu	N¨m thø 2
Méc Ch©u, S¬n la	- Lóa n­¬ng ®Þa ph­¬ng trång thuÇn	11,0	8,0
	- Lóa n­¬ng ®Þa ph­¬ng trång xen b¨ng xanh	9,6	10,4
	- Ng« LVN 10 trång thuÇn	20,3	17,0
	- Ng« LVN 10 trång xen b¨ng xanh	19,2	20,0
Kú S¬n. Hoµ B×nh	- Ng« ®Þa ph­¬ng trång thuÇn	9,5	8,0
	- Ng« LVN 10 trång thuÇn	13,4	11,0
	- Ng« LVN 10 trång xen b¨ng xanh	13,2	13,7
	- Lóa n­¬ng ®Þa ph­¬ng trång thuÇn	7,2	6,8
	- Lóa n­¬ng ®Þa ph­¬ng trång xen b¨ng xanh	6,0	7,0

Nguån: KiÕn thøc b¶n ®Þa cña ®ång bµo vïng cao trong n«ng nghiÖp vµ qu¶n ly’ tµi nguyªn nhiªn nhiªn,

ViÖn khoa häc L©m nghiÖp, NXB N«ng nghiÖp, 1998

Trång b¨ng xanh cßn cã t¸c dông tr¶ l¹i cho ®Êt mét l­îng sinh khèi chÊt xanh ®¸ng kÓ, bæ sung vµo l­îng dinh d­ìng ®· mÊt ®i do c©y trång vµ do xãi mßn ®Êt. NÕu trång kÝn c©y hä ®Ëu trªn n­¬ng rÉy th× mçi n¨m cho mét l­îng sinh khèi 20-40 tÊn/ha, l­îng xãi mßn chØ b»ng 9,5% so víi trång lóa n­¬ng thuÇn.

Nh÷ng kÕt qu¶ thùc nghiÖm cña tæ chøc nghiªn cøu vµ qu¶n lý ®Êt quèc tÕ (IBSRAM) t¹i 7 n­íc thµnh viªn cña m¹ng l­íi ®Êt dèc ch©u ¸ cho thÊy sö dông b¨ng xanh ngoµi t¸c dông chèng xãi mßn, röa tr«i cßn c¶i t¹o ®­îc tÝnh chÊt ®Êt, ®Æc biÖt lµ dung träng ®Êt gi¶m ®¸ng kÓ, ®é xèp cao h¬n dÉn ®Õn kh¶ n¨ng thÊm n­íc t¨ng râ rÖt (Th¸i Phiªn, E.Zainol, D.Santoso vµ S. Boonchee).

Che phñ ny l«ng lµ mét kü thuËt ®ang ®­îc ¸p dông réng r·i nh»m chèng s©u bÖnh, cá d¹i, gi÷ Èm vµ tiÕt kiÖm ph©n bãn. Nh­ng che phñ ny l«ng kh«ng cã t¸c dông c¶i t¹o ®Êt vµ t¨ng ®é ph× cho ®Êt. Che phñ ®Êt b»ng c¸c vËt liÖu h÷u c¬ sÏ kh¾c phôc ®­îc nh­îc ®iÓm nµy.

BiÖn ph¸p nµy lµm ®Êt lu«n ®­îc che phñ, kh«ng ph¶i cµy bõa. Gieo h¹t theo ph­¬ng ph¸p truyÒn thèng lµ chäc lç bá h¹t. Thùc chÊt ®©y lµ gi¶i ph¸p lîi dông tù nhiªn thay v× chèng chäi víi chóng. §Êt ®­îc che phñ lu«n lu«n Èm, nguån h÷u c¬ ph©n huû sÏ ho¹t ho¸ hÖ vi sinh vËt vµ sinh vËt trong ®Êt. MÆt kh¸c, vËt liÖu che phñ sÏ ng¨n c¸ch h¹t cña c¸c lo¹i cá d¹i tiÕp ®Êt (cá tranh, cá Lµo, cøt lîn, rau tµu bay, cóc h«i), v× vËy, sÏ kh«ng n¶y mÇm ®­îc vµ bÞ tiªu huû theo thêi gian. VËt liÖu phñ còng h¹n chÕ ®­îc sù ph¸t triÓn cña thµi lµi vµ cá võng.

Sö dông biÖn ph¸p che phñ ®Êt sÏ yªu cÇu mét sè c«ng lao ®éng ®Ó thu h¸i vËt liÖu chuyªn chë (kho¶ng 20 c«ng/ha) nh­ng sÏ gi¶m ®¸ng kÓ c«ng lµm cá vµ lµm ®Êt vèn rÊt nÆng nhäc vµ tèn kÐm.

C¸c kÕt qu¶ cña dù ¸n nghiªn cøu hÖ thèng n«ng nghiÖp miÒn nói (SAM) vµ dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n cña EU cho thÊy: §©y lµ mét kü thuËt rÊt hiÖu qu¶ trong viÖc b¶o vÖ vµ t¨ng ®é ph× cho ®Êt, gióp ng­êi d©n canh t¸c bÒn v÷ng, n¨ng suÊt c©y trång æn ®Þnh, c«ng lao ®éng gi¶m ®¸ng kÓ.

Cã thÓ ¸p dông m« h×nh t¹i Quµi N­a (huyÖn TuÇn Gi¸o, tØnh §iÖn Biªn) ®Ó trång 2 vô ng«/n¨m trªn ruéng bËc thang nh­ sau :

Tr­íc khi gieo trång ng« vô chÝnh ph¶i chuyÓn vËt liÖu ®Õn phñ n­¬ng. Sau khi gieo ng« ®­îc 50 ngµy th× trång xen c¸c lo¹i ph¸t triÓn nhanh nh­ ®Ëu mÌo vµo n­¬ng ng«. Sau khi thu ho¹ch ng« th× chÆt c©y ng« vµ c¾t c©y ®Ëu mÌo phñ lªn mÆt ®Êt. Vô ng« thø hai l¹i trång lªn n­¬ng ®· che phñ b»ng c¸ch chäc lç bá h¹t.

Nh­ ®· nªu ë môc 2.1.3, hÖ canh t¸c cã chu kú phôc håi gåm cã phôc håi tù nhiªn vµ phôc håi nh©n t¹o (b»ng viÖc ®Ó s¾n l­u gèc 2-3 n¨m).

Trªn c¬ së tæng kÕt kinh nghiÖm canh t¸c truyÒn thèng cña ®ång bµo c¸c d©n téc ë T©y B¾c, ®Æc biÖt lµ ®ång bµo M«ng vµ Dao, c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu thùc nghiÖm cña c¸c dù ¸n sö dông ®Êt dèc; c¸c nhµ nghiªn cøu ®· ®Ò xuÊt hÖ canh t¸c c¶i tiÕn ®èi víi ®Êt n­¬ng rÉy cã chu kú phôc håi b»ng viÖc kÕt hîp canh t¸c + b¨ng xanh vµ trång c©y hä ®Ëu nh­ nãi ë chu kú phôc håi.



Nguån : Trung t©m nghiªn cøu Sinh th¸i vµ M«i tr­êng, ViÖn Khoa häc L©m nghiÖp ViÖt Nam
3. Giải ph¸p vÒ khuyÕn n«ng vµ ®µo t¹o nguån nh©n lùc

Thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ viÖc x· héi ho¸ c«ng t¸c khuyÕn n«ng theo quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh sè 56/2005/N§-CP ngµy 26 th¸ng 4 n¨m 2005 cña Thñ T­íng ChÝnh Phñ vÒ khuyÕn n«ng khuyÕn ng­. Có phương án đào tạo n©ng cao n¨ng lùc chuyªn m«n cña m¹ng l­íi khuyÕn n«ng ®Õn từng th«n, b¶n. Các cán bộ khuyến nông cÇn thùc hiÖn ph­¬ng ch©m “3 cïng” vµ “cÇm tay chØ viÖc” trong c«ng t¸c khuyÕn n«ng, ®Æc biÖt lµ trong viÖc ¸p dông c¸c thµnh tùu kho© häc c«ng nghÖ trªn ®Êt dèc. Mặt khác, ngành nông nghiệp phải điều chỉnh chÕ ®é thù lao đối với công tác khuyến nông ®Ó nhằm động viên, khuyÕn khÝch c¸n bé khuyÕn n«ng ph¸t huy hết năng lực. CÇn dµnh mét kho¶n kinh phÝ cho ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o chuyªn m«n vÒ khoa häc c«ng nghÖ sö dông ®Êt dèc cho c¸c c¸n bé n«ng nghiÖp tõ tØnh ®Õn huyÖn vµ c¸c c¸n bé khuyÕn n«ng.

Trong môc nµy, chóng t«i tËp trung vµo 2 s¶n phÈm lµ chÌ vµ c©y ¨n qu¶ v× nÕu gi¶i quyÕt tèt c¸c kh©u b¶o qu¶n, chÕ biÕn vµ thÞ tr­êng 2 lo¹i s¶n phÈm nµy th× sÏ t¹o ®éng lùc chuyÓn ®æi m¹nh mÏ canh t¸c n­¬ng rÉy sang trång c©y l©u n¨m. §©y thùc chÊt lµ gi¶i ph¸p cña c¶ ngµnh hµng v× s¶n phÈm cña ®Êt n­¬ng rÉy chØ chiÕm mét tû lÖ nhá trong tæng s¶n phÈm toµn vïng.

1. 
   §èi víi chÌ
   

• 
  VÒ chÕ biÕn:
  

+ Theo ph­¬ng ¸n ®iÒu chØnh quy ho¹ch chÌ c¶ n­íc, vïng TDMNBB cÇn n©ng cÊp 20% sè c¬ së chÕ biÕn chÌ c«ng nghiÖp ®Ó c¸c s¶n phÈm ®ñ tiªu chuÈn xuÊt khÈu.

+ Còng theo ph­¬ng ¸n ®iÒu chØnh quy ho¹ch chÌ, ®èi víi 29 d©y chuyÒn ®Çu t­ míi (c«ng suÊt 12 tÊn bóp t­¬i/ngµy) chØ l¾p ®Æt thiÕt bÞ c«ng nghÖ tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i,

+ §èi víi vïng s©u, vïng xa nªn ®Çu t­ x©y dùng x­ëng chÕ biÕn c«ng suÊt 2 - 6 tÊn t­¬i/ngµy víi c«ng nghÖ thiÕt bÞ phï hîp vµ hoµn chØnh ®Ó s¶n phÈm ®¹t chÊt l­îng cao cã thÓ xuÊt khÈu (nh­ m« h×nh chÕ biÕn chÌ xanh do Tæng c«ng ty chÌ ®Æt t¹i B¾c S¬n, Th¸i Nguyªn, thiÕt bÞ cña §µi Loan, c«ng suÊt 4 tÊn t­¬i/ngµy).

+ §èi víi nh÷ng vïng ®Þa bµn qu¸ phøc t¹p vµ xa c¬ së chÕ biÕn c«ng nghiÖp, nªn trang bÞ c¸c m¸y sao, vß cì nhë tõ 50 - 200 kg t­¬i/ngµy ®Ó phôc vô néi tiªu vµ cung cÊp cho c¸c nhµ m¸y ®Êu trén, tinh chÕ.

• 
  VÒ thÞ tr­êng:
  

VÒ xuÊt khÈu, hiÖn nay ViÖt Nam ®· x©y dùng ®­îc th­¬ng hiÖu “ChÌ ViÖt”. §©y lµ mét thuËn lîi cho më réng thÞ tr­êng chÌ xuÊt khÈu. MÆt kh¸c, ngµnh chÌ ®ang tiÕn hµmh t×m c¸ch kh«i phôc l¹i thÞ tr­êng truyÒn thèng Nga, Trung §«ng vµ më réng thÞ phÇn t¹i Mü. Theo HiÖp Héi chÌ ViÖt Nam VITAS, khã kh¨n chñ yÕu cña thÞ tr­êng Nga lµ vÊn ®Ò th­¬ng hiÖu, chÌ cña ta ch­a cã tªn tuæi, gi¸ c¶ chÊt l­îng kh«ng c¹nh tranh, l¹i gÆp ph¶i sù c¹nh tranh quyÕt liÖt cña chÌ Ên §é (Ên §é cßn mua chÌ cña ta vµ g¾n nh·n m¸c cña hä). §èi víi Mü, v­íng m¾c chñ yÕu lµ vÊn ®Ò thñ tôc ®Ó ®­a ®­îc hµng vµo. Tuy nhiªn, Mü lµ thÞ tr­êng kh¸ dÔ tÝnh trong th­ëng thøc, ®Æc biÖt lµ ®èi víi mÆt hµng chÌ xanh. TÝch cùc qu¶ng b¸ chÌ ViÖt Nam víi mäi h×nh thøc (nh­ ®· tham dù Festival chÌ t¹i Nga ®Çu th¸ng 9/2003, tham dù Héi chî chÌ-cµ phª tõ 10-18/9/2003 ë bang Oregon-Mü). TiÕp cËn víi th­¬ng m¹i ®iÖn tö nh­ më Website trªn Internet ®Ó giíi thiÖu, qu¶ng c¸o vµ trao ®æi t×m b¹n hµng.

+ ¸p dông ®ång thêi 2 ph­¬ng ph¸p b¶o qu¶n tr¸i c©y: Ph­¬ng ph¸p cæ truyÒn vµ hiÖn ®¹i (ph­¬ng ph¸p ho¸ häc, sinh häc). Ch¼ng h¹n b¶o qu¶n cam quýt truyÒn thèng b»ng c¸ch xö lý n­íc v«i trong hoÆc n­íc v«i trong cã phÌn chua, bäc tói nil«ng ®Ó trong hÇm ®Êt ®­îc 1-2 th¸ng. B¶o qu¶n b»ng ho¸ chÊt cã thÓ ®­îc l©u h¬n, mÉu m· ®Ñp nh­ng h­¬ng vÞ nh¹t h¬n.

+ B¶o qu¶n l¹nh: ­u ®iÓm cña b¶o qu¶n l¹nh lµ b¶o qu¶n ®­îc khèi l­îng lín, thêi gian b¶o qu¶n l©u, an toµn vµ ®¸p øng ®­îc nguyªn liÖu t­¬i cho s¶n xuÊt, s¶n phÈm sÏ ®­îc r¶i vô trong n¨m. Thêi gian vµ nhiÖt ®é b¶o qu¶n cã thÓ tham kh¶o kÕt qu¶ nghiªn cøu cña FAO sau: